Alergologia w praktyce klinicznej. Część 1 - ebook

AUTORZY
CZĘŚĆ 1–2

Prof. dr hab. n. med. Zbigniew Bartuzi

Katedra i Klinika Alergologii, Immunologii Klinicznej i Chorób Wewnętrznych, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Dr hab. n. med. Łukasz Błażowski, prof. UR

Klinika Alergologii i Pneumonologii, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc Oddział Terenowy im. Jana i Ireny Rudników w Rabce-Zdroju; Zakład Patofizjologii Człowieka, Instytut Nauk Medycznych, Uniwersytet Rzeszowski

Prof. dr hab. n. med. Grażyna Bochenek

Klinika Pulmonologii, II Katedra Chorób Wewnętrznych im. Prof. Andrzeja Szczeklika, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie

Dr n. med. Ewa Bogacka

Specjalistyczna Praktyka Lekarska we Wrocławiu

Lek. Olga Branicka

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Alergologii i Immunologii Klinicznej, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Prof. dr hab. n. med. Anna Bręborowicz

Klinika Pneumonologii, Alergologii Dziecięcej i Immunologii Klinicznej, Instytut Pediatrii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Dr hab. n. med. Zenon Brzoza, prof. UO

Instytut Nauk Medycznych, Uniwersytet Opolski

Dr hab. n. med. Ewa Cichocka-Jarosz

Klinika Chorób Dzieci, Katedra Pediatrii, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie

Dr hab. n. med. Ewa Czarnobilska, prof. UJ

Zakład Alergologii Klinicznej i Środowiskowej, Katedra Toksykologii i Chorób Środowiskowych, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie; Centrum Alergologii Klinicznej i Środowiskowej, Szpital Uniwersytecki w Krakowie

Lek. Urszula Drzewiecka-Kotwica

Centrum Alergologii Klinicznej i Środowiskowej, Szpital Uniwersytecki w Krakowie, Zakład Alergologii Klinicznej i Środowiskowej, Katedra Toksykologii i Chorób Środowiskowych, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie

Prof. dr hab. n. med. Radosław Gawlik

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Alergologii i Immunologii Klinicznej, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Dr hab. n. med. Joanna Glück, prof. SUM

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Alergologii i Immunologii Klinicznej, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Dr n. med. Anna Groblewska

Klinika Okulistyki, Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi

Dr hab. n. med. Andrea Horvath

Klinika Pediatrii, Warszawski Uniwersytet Medyczny

Prof. dr hab. n. med. Karina Jahnz-Różyk

Klinika Chorób Wewnętrznych, Pneumonologii, Alergologii i Immunologii Klinicznej, Wojskowy Instytut Medyczny – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

Prof. dr hab. n. med. Dariusz Jurkiewicz

Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej z Klinicznym Oddziałem Chirurgii Czaszkowo-Szczękowo-Twarzowej, Wojskowy Instytut Medyczny – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

Dr hab. n. med. Beata Kręcisz, prof. UJK

Klinika Dermatologii, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Dr n. med. Aleksandra Kucharczyk

Klinika Chorób Wewnętrznych, Pneumonologii, Alergologii i Immunologii Klinicznej, Wojskowy Instytut Medyczny – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

Prof. dr hab. n. med. Maciej Kupczyk

Klinika Chorób Wewnętrznych, Astmy i Alergii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Dr n. med. Kinga Lis

Katedra Alergologii, Immunologii Klinicznej i Chorób Wewnętrznych, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Dr n. med. Piotr Łacwik

Klinika Chorób Płuc i Alergologii, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Prof. dr hab. n. med. Marek Niedoszytko

Klinika Alergologii i Pneumonologii, Oddział Alergologii, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku

Dr hab. n. med. Marita Nittner-Marszalska, prof. UM

Klinika Chorób Wewnętrznych, Pneumonologii i Alergologii, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

Prof. dr hab. n. med. Witold Owczarek

Klinika Dermatologii, Wojskowy Instytut Medyczny – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

Prof. dr hab. n. med. Cezary Pałczyński

Klinika Chorób Płuc i Alergologii, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Dr hab. n. med. Krzysztof Pałgan, prof. UMK

Katedra i Klinika Alergologii, Immunologii Klinicznej i Chorób Wewnętrznych, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Dr hab. n. med. Michał Panek, prof. UM

II Katedra Chorób Wewnętrznych, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Dr n. med. Elżbieta Puścińska

II Klinika Chorób Płuc, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie

Dr n. med. Piotr Rapiejko

Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej z Klinicznym Oddziałem Chirurgii Czaszkowo-Szczękowo-Twarzowej, Wojskowy Instytut Medyczny – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

Lek. Lesia Rozłucka

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Alergologii i Immunologii Klinicznej, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Dr hab. n. med. Paulina Sobkowiak

Klinika Pneumonologii, Alergologii Dziecięcej i Immunologii Klinicznej, Instytut Pediatrii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Lek. Katarzyna Stachyra

II Klinika Chorób Płuc, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie

Prof. dr hab. n. med. Paweł Śliwiński

II Klinika Chorób Płuc, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie

Dr n. med. Agnieszka Terlikowska-Brzósko

Klinika Dermatologii, Wojskowy Instytut Medyczny – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

Dr hab. n. med. Natalia Ukleja-Sokołowska

Katedra i Klinika Alergologii, Immunologii Klinicznej i Chorób Wewnętrznych, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Dr hab. n. med. Aleksandra Wardzyńska

Klinika Immunologii i Alergii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Dr n. med. Ewa Więsik-Szewczyk

Klinika Chorób Wewnętrznych, Pneumonologii, Alergologii i Immunologii Klinicznej, Wojskowy Instytut Medyczny – Państwowy Instytut Badawczy w WarszawieWPROWADZENIE

Drodzy Czytelnicy!

Drogie Koleżanki i Drodzy Koledzy!

W 2023 r. wszyscy stanęliśmy przed wieloma wyzwaniami, które dotknęły zarówno nasze życie osobiste, zawodowe, jak i społeczne. Przyczyny tych zjawisk są złożone i odnoszenie się do nich przekracza łamy podręcznika.

Przed ważnym wyzwaniem znajduje się także polska alergologia. Znowelizowana Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. z 2020 roku, poz. 514, 567, 1291) oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 31 sierpnia 2020 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów zmieniają m.in. sposób nauczania tego przedmiotu i zasady zdawania egzaminu, a przecież bardzo zależy nam, aby alergolodzy w Polsce byli dobrze przygotowani do zawodu, a w efekcie pacjenci byli właściwie diagnozowani i leczeni.

Oddajemy w Państwa ręce dwuczęściowy podręcznik Alergologia w praktyce klinicznej, w którym wybitni naukowcy i specjaliści omówili najnowsze – krajowe i międzynarodowe – zalecenia, potrzebne w codziennej praktyce alergologicznej.

Działaliśmy pod niespotykaną dotychczas presją czasu i z tego miejsca chcemy podziękować wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tego podręcznika i wykazali wielkie zrozumienia dla idei jego utworzenia.

Mamy nadzieję, że treści zawarte w podręczniku będą pomocne zarówno dla studentów uczących się alergologii, jak również dla osób zainteresowanych poruszaną w nim wielodyscyplinarną problematyką.

Z wielkim szacunkiem dla Autorów

Prof. Karina Jahnz-Różyk, Prof. Maciej Kupczyk, Prof. Radosław GawlikWYKAZ WYBRANYCH SKRÓTÓW

AAAAI, American Academy of Allergy, Asthma & Immunology, Amerykańska Akademia Alergii, Astmy i Immunologii

AAC – acute allergic conjunctivitis, alergiczne zapalenie spojówek

AAE – acquired angioedema, nabyty obrzęk naczynioruchowy

AAS – angioedema activity score, wskaźnik aktywności obrzęku naczynioruchowego

AAV – ANCA associated vasculitides, zapalenia naczyń związane z przeciwciałami przeciwcytoplazmatycznymi

ABMK – alergia na białka mleka krowiego

ABPA – allergic bronchopulmonary aspergillosis, alergiczna aspergiloza oskrzelowo-płucna

ABPM – allergic bronchopulmonary mycosis, alergiczna grzybica oskrzelowo-płucna

AC – allergic conjunctivitis, alergiczne zapalenie spojówek

ACR – American College of Rheumatology, Amerykańska Akademia Alergologii

ADA – anti-drug antibodies, przeciwciała przeciwlekowe (anty-lek)

ADHD – attention deficit hyperactivity disorder, zespół nadpobudliwości psychoruchowej

AE – angioedema, obrzęk naczynioruchowy

AEC – allergen exposure chamber, komory do badania reakcji na ekspozycję na alergeny

AEC – absolute eosinophil count, całkowita liczba eozynofilów

AECT – angioedema control test, test kontroli obrzęku naczynioruchowego

AE-QoL – angioedema quality of life questionnaire, kwestionariusz jakości życia w obrzęku naczynioruchowym

AERD – aspirin-exacerbated respiratory disease, choroba dróg oddechowych zaostrzana przez aspirynę

AFRS – allergic fungal rhinosinusitis, alergiczne grzybicze zapalenie zatok przynosowych

AGEP – acute generalized exanthematous pustulosis, ostra uogólniona osutka krostkowa

AID – auto-inflammatory disease, choroba autozapalna

AKC – atopic keratoconjunctivitis, atopowe zapalenie rogówki i spojówek

ALPS – autoimmune lymphoproliferative syndrome, autoimmunizacyjny zespół limfoproliferacyjny

ANCA – antineutrophil cytoplasmic antibody, przeciwciała przeciwko cytoplazmie neutrofilów

ANN – alergiczny nieżyt nosa

AOS – ambulatoryjna opieka specjalistyczna

APC – antigen presenting cells, komórki prezentujące antygen

APCED – autoimmune polyendocrinopathy with candidiasis and ectodermal dystrophy, autoimmunizacyjny zespół wielogruczołowy z kandydozą i dystrofią ektodermalną (APS 1 – autoimmune polyendocrine syndrome type 1)

AS – asymptomatic sensitization, uczulenie bezobjawowe klinicznie

ASA – acetylsalicylic acid, kwas acetylosalicylowy

ASIT – alergenowo swoista immunoterapia

ATAD – aspirin treatment after desensitization, leczenie aspiryną po desensytyzacji

ATS – American Thoracic Society, Amerykańskie Towarzystwo Klatki Piersiowej

AZ – anafilaksja o etiologii zawodowej

AZS – atopowe zapalenie skóry

BAL – bronchoalveolar lavage, płukanie oskrzelowo-pęcherzykowe

BAT – basophil activation test, test aktywacji bazofilów

BL – antybiotyki β-laktamowe

BSA – Body Surface Area, powierzchnia ciała

bsT – baseline serum Tryptase, podstawowe stężenie tryptazy w surowicy

cANCA – anti-neutrophil cytoplasmic antibodies with anticytoplasmic granular staining pattern, przeciwciała przeciwko cytoplazmie neutrofilów – typ cytoplazmatyczny

CAPS – Cryopyrin associated periodic syndrome, kriopirynopatie

CAT – COPD assessment test, test oceny przewlekłej obturacyjnej choroby płuc

CBC – contact blepharoconjunctivitis, kontaktowe zapalenie powiek i spojówek

CCAD – Central Compartment Atopic Disease, choroba atopowa środkowego piętra jam nosa

CCD – cross-reactive carbohydrate determinants, reagujące krzyżowo determinanty węglowodanów

cDGS – (complete DiGeorge Syndrome), całkowity zespół DiGeorge’a

CDLQI – Children’s Dermatology Life Quality Index, kwestionariusz oceny jakości życia u dzieci z chorobami skóry

CEM – Centrum Egzaminów Medycznych

CGD – chronic granulomatous disease, przewlekła choroba ziarniniakowata

ChPL – charakterystyka produktu leczniczego

CID – combined immunodeficiencies, złożone niedobory odporności

cIgE – całkowite IgE

CMC – chronic mucocutaneous candidiasis, przewlekła kandydoza skórno-śluzówkowa

CMKP – Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego

CMV – cytomegalovirus, wirus cytomegalii

COPD – chronic obstructive pulmonary disease, przewlekła obturacyjna choroba płuc

COX – cyklooksygenaza

COX-1 – cyklooksygenaza 1

CPK – creatine phosphokinase, kinaza kreatynowa

CRD – component resolved diagnostics, diagnostyka oparta na komponentach (molekułach) alergenowych

CU-Q2oL – chronic urticaria quality of life questionnaire, kwestionariusz jakości życia w przewlekłej pokrzywce

CVID – common variable immunodeficiency, pospolity zmienny niedobór odporności

DAMP – damage-associated molecular patterns, struktury molekularne związane z uszkodzeniem/zagrożeniem

DBPC – double blind placebo controlled, podwójna ślepa próba kontrolowana placebo

DBPCFC – double blind, placebo controlled, food challenge, podwójnie zaślepiona próba prowokacji pokarmem kontrolowana placebo

DIHS – drug-induced hypersensitivity syndrome, zespół nadwrażliwości indukowanej lekiem

DIOSD – dupilumab induced ocular surface disease, choroba powierzchni oka wywołana dupilumabem

DLco – diffusion lung capacity for carbon monoxide, badanie zdolności dyfuzji gazów w płucach

DLQI – Dermatology Life Quality Index, kwestionariusz jakości życia w chorobach skóry

DNA – drug neutralizing antibodies, przeciwciała neutralizujące lek

dnGKS – donosowe glikokortykosteroidy

DOCK8 – dedicator of cytokinesis 8 gene, gen, którego mutacje loss-of-function odpowiadają za większość przypadków autosomalnego recesywnego zespołu hiper IgE

DPPA – donosowe próby prowokacyjne z alergenami

DRESS – drug reaction with eosinophilia and systemic symptoms, reakcja polekowa z eozynofilią i objawami ogólnoustrojowymi

EAA – extrinsic allergic alveolitis, zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych

EAACI – European Academy of Allergy and Clinical Immunology, Europejska Akademia Alergologii i Immunologii Klinicznej

EADV – European Academy of Dermatology and Venereology, Europejska Akademia Dermatologii i Wenerologii

EASI – Eczema Area and Severity Index, wskaźnik obszaru i ciężkości wyprysku

EB – eosinophilic bronchitis, eozynofilowe zapalenie oskrzeli

EBV – one-way endobronchial valves, jednokierunkowe zastawki wewnątrzoskrzelowe

EBV – Epstein-Barr virus, wirus Epsteina-Barr

EBWA – eosinophilic bronchitis without asthma, eozynofilowe zapalenie oskrzeli bez astmy

ECAP – Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce

EET – eosinophil extracellular traps, eozynofilowe sieci zewnątrzkomórkowe

EGPA – eosinophilic granulomatosis with polyangiitis, eozynofilowa ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń; zespół Churga-Strauss

EMA – European Medicines Agency, Europejska Agencja Leków

EMG – elektromiografia

EMT – epithelial-mesenchymal trophic unit, nabłonkowo-mezenchymalna jednostka troficzna

EoE – eosinophilic esophagitis, eozynofilowe zapalenie przełyku

EREFS – Endoscopic Reference Score, endoskopowa skala referencyjna

ERS – European Respiratory Society, Europejskie Towarzystwo Chorób Płuc

ESCD – European Society of Contact Dermatitis, Europejskie Towarzystwo Wyprysku Kontaktowego

ESID – European Society of Immunodeficiencies, Europejskie Towarzystwo Niedoborów Odporności

ESPGHAN – European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition, Europejskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

EUFOREA – European Forum for Research and Education in Allergy and Airway Diseases, Europejskie Forum dla Badań i Edukacji w Alergii i Chorobach Układu Oddechowego

EULAR – European Alliance of Associations for Rheumatology, Europejski Sojusz Stowarzyszeń na rzecz Reumatologii

F(W)DEIA – food (wheat)-dependent exercise-induced anaphylaxis, anafilaksja zależna od pokarmu (pszenicy) indukowana wysiłkiem

FDA – Food and Drug Administration, Agencja Żywności i Leków

FDE – fixed drug eruption, rumień trwały

FENO – fractional exhaled nitric oxide, pomiar stężenia tlenku azotu w powietrzu wydychanym

FESS – functional endoscopic sinus surgery, funkcjonalna endoskopowa chirurgia zatok przynosowych

FFP – fresh frozen plazma, osocze świeżo mrożone

FFS – five-factor score, 5-punktowa skala oceny

fHP – fi brotic hypersensitivity pneumonitis, włókniejące zapalenie płuc z nadwrażliwości

fNSIP – fibrotic non-specific interstitial pneumonia, włókniejące niespecyficzne śródmiąższowe zapalenie płuc

FPIE – food protein induced enteropathy, enteropatia indukowana białkami pokarmowymi

FPIES – food protein induced enterocolitis syndrome, zespół zapalenia jelit indukowany białkami pokarmowymi

FRC – functional residual capacity, czynnościowa pojemność zalegająca

FTU – fingertip unit, jednostka opuszki palca

GALT – gut-associated lymphoid tissue, tkanka limfatyczna błony śluzowej jelita

GINA – Global Initiative for Asthma, Światowa Inicjatywa na rzecz Astmy

GKS – glikokortysteroidy

GOLD – Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease, Światowa Inicjatywa Zwalczania Przewlekłej Obturacyjnej Choroby Płuc

GPA – granulomatosis with polyangiitis, ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (ziarniniak Wegenera)

GPC – giant papillary conjunctivitis, olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek

GRADE – Grading of Recommendations, Assessment, Development and Evaluation System, klasyfikacja oceny zaleceń, rozwoju oraz ewaluacji

GRP – gibberellin-regulated proteins, białka regulowane gibereliną

HAE – hereditary angioedema, dziedziczny obrzęk naczynioruchowy

HBV – hepatitis B virus, wirus zapalenia wątroby typu B

HCV – hepatitis C virus, wirus zapalenia wątroby typu C

HDM – house dust mite, roztocze kurzu domowego

HE – hypereosinophilia, hipereozynofilia

HES – hypereosinophilic syndrome, zespół hipereozynofilowy

HFNOT – high-flow nasal oxygen therapy, wysokoprzepływowa tlenoterapia donosowa

HIT – heparyn-induced thrombocytopenia, małopłytkowość poheparynowa

HIV – human immunodeficiency virus, ludzki wirus nabytego niedoboru odporności

HLA – human leukocyte antygen, ludzkie antygeny leukocytarne (antygeny zgodności tkankowej)

HLH – hemophagocytic lymphohistiocytosis, zespół hemofagocytarny

HP – hypersensitivity pneumonitis, zapalenie płuc z nadwrażliwości

HPF – high power field, pole widzenia przy 400-krotnym powiększeniu w badaniu histologicznym

HRCT – High-Resolution Computed Tomography, tomografia klatki piersiowej o wysokiej rozdzielczości

HVA – hymenoptera venom allergy, alergia na jad owadów

IAC – intermittent allergic conjunctivitis, okresowe alergiczne zapalenie spojówek

IBC – irritant blepharoconjunctivitis, zapalenie spojówek i powiek z podrażnienia

ICAM-1 – intercellular adhesion molecule-1, międzykomórkowa molekuła adhezyjna-1

ICDRG – International Contact Dermatitis Research Group, Międzynarodowa Grupa Badawcza ds. Kontaktowego Zapalenia Skóry

IDT – intradermal tests, testy śródskórne

IEI – inborn errors of immunity, wrodzone błędy odporności

IFN-α – interferon α

IGA – Investigators’ Global Assessment, ogólna ocena przez badacza

IgE – immunoglobulina E

IKA – inhibitory konwertazy angiotensyny

ILC – innate lymphoid cells, naturalne komórki limfoidalne

ILD – interstitial lung disease, choroba śródmiąższowa płuc

IPP – inhibitory pompy protonowej

ITA – immunoterapia alergenowa

IUIS – International Union of Immunological Societies, Międzynarodowa Unia Towarzystw Immunologicznych

JAK – Janus activated kinases, kinazy janusowe

JŚK – jodowe środki kontrastowe

LABA – long acting β2 agonists, długo działający β₂-agoniści

LAMA – long acting muscarinic antagonists, długo działające leki przeciwcholinergiczne

LANN – lokalny alergiczny nieżyt nosa (LAR – local allergic rhinitis)

LCA – latent class analysis, analiza ukrytych klas

LFA-1 – lymphocyte function-associated antygen-1, antygen związany z funkcją limfocytów 1

LGN – lateks gumy naturalnej

LLR – large local reaction, duża reakcja miejscowa

LMS – Lund-Mackay score, skala Lund-Mackaya służąca ocenie rozległości polipów nosa

LTh17 – limfocyty Th17

LTP – non-specific lipid transfer proteins, białka nieswoiście przenoszące lipidy

LTRA – leukotriene receptor antagonists, antagoniści receptora dla leukotrienów (leki przeciwleukotrienowe)

LZM – leki znieczulające miejscowo

ŁZS – łuszczycowe zapalenie stawów

MASK-air – Mobile Airways Sentinel Network, aplikacja do monitorowania alergicznego nieżytu nosa

MCAS – mast cell activation syndrome, zespół aktywacji komórek tucznych

MDM – monocyte-derived macrophages, makrofagi pochodzące z monocytów

MHC – major histocompatibility complex, układ antygenów zgodności tkankowej

mMRC – modified Medical Research Council, skala nasilenia duszności

MPA – microscopic polyangiitis, mikroskopowe zapalenie naczyń

MPE – maculopapular exanthema, osutka plamisto-grudkowa

MR – magnetic resonance, rezonans magnetyczny

MRGPRX2 – mas-related G protein coupled receptor-X2

NAEB – non-asthmatic eosinophilic bronchitis, nieastmatyczne eozynofilowe zapalenie oskrzeli

NARES – non-allergic rhinitis with eosinophilia, niealergiczny nieżyt nosa z eozynofilią

NECD – NSAIDs-exacerbated cutaneous disease, choroba skóry zaostrzana przez NLPZ

N-ERD – NSAIDs-exacerbated respiratory disease, choroba dróg oddechowych zaostrzana przez NLPZ

NFZ – Narodowy Fundusz Zdrowia

NIH – National Institutes of Health, Narodowe Instytuty Zdrowia

NIUA – NSAIDs-induced urticaria/angioedema, pokrzywka lub obrzęk naczynioruchowy indukowany przez NLPZ

NLPZ – niesteroidowe leki przeciwzapalne

NMBA – neuromuscular-blocking agents, leki blokujące przewodnictwo nerwowo-mięśniowe

NMES – neuromuscular electrical stimulation, elektryczna stymulacja nerwowo-mięśniowa

NN – nieżyt nosa

NNN – niealergiczny nieżyt nosa

NNT – number needed to treat, liczba osób, które trzeba leczyć, aby wystąpił pożądany efekt u jednej

NORA – Network for Online Registration of Anaphylaxis, Europejski Rejestr Anafilaksji

NPP – named patient product, imienny produkt dla pacjenta

NSIP – non-specific interstitial pneumonia, nieswoiste śródmiąższowe zapalenie płuc

NWM – nieinwazyjna wentylacja mechaniczna

OAC – occupational allergic conjunctivitis, zawodowe alergiczne zapalenie spojówek

OAS – oral allergy sydrome, zespół alergii jamy ustnej

OIT – oral immunotherapy, doustna immunoterapia

oSCORAD – objective SCORAD, obiektywny SCORAD

OUN – ośrodkowy układ nerwowy

OZOP – operacyjne zmniejszanie objętości płuc

OZZP – ostre zapalenie zatok przynosowych

PAC – persistens/perennial allergic conjunctivitis, przetrwałe (całoroczne) zapalenie spojówek

PAD – primary atopic disorders, wrodzone błędy odporności z dominacją zaburzeń atopowych

PAF – platelet-activating factor, czynnik aktywujący płytki krwi

pANCA – anti-neutrophil cytoplasmic antibodies with perinuclear immunofluorescent staining pattern, przeciwciała przeciwko cytoplazmie neutrofilów – typ okołojądrowy

PEF – peak expiratory flow, szczytowy przepływ wydechowy

PEG – polyethylene glycol, glikol polietylenowy

PES – Państwowy Egzamin Specjalizacyjny

PFAS – pollen-food allergy syndrome, zespół alergii pyłkowo-pokarmowej

PIDD – primary immunodeficiency disorders, pierwotne niedobory odporności

PIRD – primary immune regulatory disorders, pierwotne błędy odporności z dominacją zaburzeń immunoregulacji z objawami autoimmunizacji oraz limfoproliferacji łagodnej i złośliwej

PMSEAD – Polish Multicentre Study of Epidemiology of Allergic Diseases, polskie wieloośrodkowe badanie epidemiologii chorób alergicznych

POChP – przewlekła obturacyjna choroba płuc

PoSLeNN – Polskie Standardy Leczenia Nieżytów Nosa

POZ – podstawowa opieka zdrowotna

PPV – positive predictive value, dodatnia wartość predylekcyjna

PR – pathogenesis related (proteins), (białka) związane z patogenezą

PT – patch tests, testy płatkowe

PTA – Polskie Towarzystwo Alergologiczne

PTO – Polskie Towarzystwo Okulistyczne

PTS – punktowe testy skórne

PZZP – przewlekłe zapalenie zatok przynosowych

RADS – reactive airways dysfunction syndrome, zespół reaktywnej dysfunkcji dróg oddechowych

RANTES – regulated on activation, normal T-cell expressed and secreted, czynnik chemotaktyczny (CCL5)

RAST – radio-allergosorbent test, test radioimmunologiczny

RC – rhinoconjunctivitis, zapalenie błony śluzowej nosa i spojówek

RCT – randomized controlled trial, randomizowane badanie kontrolowane

RDTL – ratunkowy dostęp do technologii lekowych

RSV – respiratory syncytial virus, syncytialny wirus oddechowy

RZS – reumatoidalne zapalenie stawów

SABA – short-acting β2 agonists, krótko działający β₂-agoniści

SAC – seasonal allergic conjunctivitis, sezonowe alergiczne zapalenie spojówek

SAFS – severe asthma with fungal sensitization, ciężka astma z uczuleniem na grzyby

SAFT – skin application food test, skórny ekspozycyjny test pokarmowy

SCARs – severe cutaneous adverse reactions, ciężkie skórne działania niepożądane

SCID – severe combined immunodeficiencies, ciężkie złożone niedobory odporności

SCIT – subcutaneous immunotherapy, immunoterapia podskórna

SCN – severe congenital neutropenia, ciężka neutropenia wrodzona

SCORAD – Scoring Atopic Dermatitis Index, wskaźnik oceny atopowego zapalenia skóry

SDP – solvent detergent plasma, inaktywowane osocze

SDRIFE – symmetrical drug-related intertriginous and flexural exanthema, symetryczna, wyprzeniowa i zgięciowa osutka polekowa (baboon syndrome, zespół pawiana)

sIgE – swoiste przeciwciała w klasie IgE przeciwko ekstraktowi alergenowemu

SJS – Stevens-Johnson syndrome, zespół Stevensa-Johnsona

SKZG – środki kontrastowe zawierające gadolin

SLIT – sublingual immunotherapy, immunoterapia podjęzykowa

SNIDHR – single NSAIDs-induced delayed hypersensitivity reaction, opóźnione reakcje nadwrażliwości wyzwalane przez pojedynczy NLPZ

SNIUAA – single NSAIDs-induced urticaria/angioedema or anaphylaxis, pokrzywka lub obrzęk naczynioruchowy bądź anafilaksja indukowane przez pojedynczy NLPZ

SPT – skin prick tests, punktowe testy skórne

SYS – systemic reaction, reakcja systemowa

TBLB – transbronchial lung biopsy, przezoskrzelowa biopsja płuca

TCR – T-cell receptor, receptor limfocyta T

TDI – Toluilenodwuizocyjanian, diizocyjanian toluenu

TEN – toxic epidermal necrolysis, toksyczna nekroliza naskórka

TGF-β – transforming growth factor β, czynnik transformujący β

TK – computed tomography, tomografia komputerowa

TKWR – high resolution computed tomography, tomografia komputerowa wysokiej rozdzielczości

TLP – thaumatin-like proteins, białka taumatynopodobne

TLR – toll-like receptors, receptory toll-podobne

TSLP – thymic stromal lymphopoietin, limfopoetyna zrębu grasicy

TTL – lymphocyte transformation test, test transformacji limfocytów

UAS7 – urticaria activity score -7, tygodniowy wskaźnik aktywności pokrzywki

UCT – urticaria control test, test kontroli pokrzywki

UIP – usual interstitial pneumonia, zwykłe śródmiąższowe zapalenie płuc

USG – ultrasonography, obrazowanie ultrasonograficzne

VAS – visual analogue scale, wizualna skala analogowa

VEGF – vascular endothelial growth factor, czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego

VIT – venom immunotherapy, immunoterapia jadem

VKC – vernal keratoconjunctivitis, wiosenne zapalenie rogówki i spojówek

WAO – World Allergy Organization, Światowa Organizacja Alergii

WAS – Wiskott–Aldrich syndrome, zespół Wiskotta–Aldricha

wGKS – wziewny glikokortykosteroid

WHO – World Health Organization, Światowa Organizacja Zdrowia

WOMP – wojewódzki ośrodek medycyny pracy

WZJG – wrzodziejące zapalenie jelita grubego

ZAZPP – (pozawodowe) zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych

ZAZS – zawodowe alergiczne zapalenie spojówek

ZNN – zawodowy nieżyt nosa

ZZAZPP – zawodowe zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych

ZZP – zapalenie zatok przynosowych

ZZSK – zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa1
ALERGOLOGIA W POLSCE W 2023 R.
KARINA JAHNZ-RÓŻYK

1.1. Lekarze alergolodzy

Według danych Naczelnej Izby Lekarskiej na dzień 16 marca 2023 r. zawód alergologa wykonuje 1483 lekarzy. Liczba ta zapewnia pacjentom w Polce dostęp do świadczeń, choć należy podkreślić, że występują różnice pomiędzy poszczególnymi województwami oraz obserwuje się większą koncentrację praktyk alergologicznych w dużych miastach.

1.2. Choroby objęte opieką alergologiczną

Alergologia pozostaje wiedzą multidyscyplinarną. Oznacza to, że schorzenia alergologiczne mogą być leczone przez alergologa i/lub innych specjalistów. W Polsce brakuje przepisów regulujących zakwalifikowanie choroby alergicznej do jednego specjalisty. Ponadto ukształtowanie w polskim systemie specjalizacji z alergologii spowodowało, że większość alergologów ukierunkowuje swoją aktywność zawodową w zależności od specjalizacji podstawowej – np. z chorób wewnętrznych, pediatrii, laryngologii lub dermatologii. Poniżej przedstawiono rozpoznania związane wyłącznie ze specjalizacją z alergologii oraz te, które często są leczone przez dwóch lub więcej specjalistów.

Rozpoznania i procedury związane wyłącznie ze specjalizacją z alergologii:

• diagnostyka i leczenie nadwrażliwości na leki,

• wstrząs anafilaktyczny,

• obrzęki naczynioruchowe – diagnostyka i leczenie (ze szczególnym uwzględnieniem HAE – dziedzicznych obrzęków naczynioruchowych),

• mastocytoza,

• diagnostyka i leczenie uczuleń na jady owadów błonkoskrzydłych,

• immunoterapia swoista w alergii wziewnej u pacjentów chorujących na alergiczny nieżyt nosa lub alergiczną astmę oskrzelową,

• eozynofilia i zespoły eozynofilowe (diagnostyka; leczenie, np. eozynofilowego zapalenia przełyku).

Rozpoznania i procedury z obszaru alergologii/dermatologii:

• atopowe zapalenie skóry,

• kontaktowe zapalenie skóry,

• pokrzywki ostra i przewlekła,

• polekowe zmiany skórne.

Rozpoznania i procedury z obszaru alergologii/chorób płuc:

• astma,

• alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych.

Rozpoznania i procedury z obszaru alergologii/laryngologii:

• zapalenie błony śluzowej nosa,

• przewlekłe zapalenie zatok,

• polipy nosa.

Rozpoznania i procedury z obszaru alergologii/gastroenterologii:

• choroba trzewna/celiakia,

• alergia pokarmowa.

1.3. Konsultant krajowy w dziedzinie alergologii

Konsultanta krajowego powołuje minister zdrowia. Pełni on swoją funkcję zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o konsultantach w ochronie zdrowia (tekst jedn.: Dz.U. z 2022 r. poz. 2524).

Konsultant krajowy:

• inicjuje krajowe badania epidemiologiczne oraz ocenia metody i wyniki tych badań,

• prognozuje potrzeby zdrowotne w swojej dziedzinie,

• doradza, jak realizować zadania, które wynikają z Narodowego Programu Zdrowia i innych programów zdrowotnych,

• opiniuje wnioski o skierowanie pacjenta na leczenie lub badania diagnostyczne poza granicami Polski,

• opiniuje i doradza przy zadaniach realizowanych przez Centrum Egzaminów Medycznych (CEM), Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych oraz Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego (CMKP).