Areszty detencyjne w Królestwie Polskim 1815–1868. Z badań nad powstawaniem nowożytnej administracji na ziemiach polskich - ebook

Myśl oświecenia, uznająca wolność za jedno z podstawowych praw jednostki, zwróciła uwagę na kwestię uwięzienia człowieka przed wyrokiem, a także przyniosła pierwsze idee dotyczące zasad tymczasowego aresztowania, których praktyczne urzeczywistnienie nastąpiło na przełomie XVIII i XIX wieku. Jednym z głównych postulatów było przyjęcie reguły oddzielania osób zatrzymanych przed wyrokiem od już skazanych. Stopniowo wprowadzano ośrodki penitencjarne przeznaczone tylko dla osób tymczasowo aresztowanych, a w europejskich procedurach karnych zaczęły pojawiać się przepisy dotyczące organizacji i funkcjonowania tych jednostek.

W Księstwie Warszawskim od samego początku zaczęto apelować o utworzenie bardziej rozbudowanego systemu ośrodków pozbawienia wolności, w tym rozdzielanie miejsc służących do przetrzymywania osób, względem których nie zapadł jeszcze wyrok w zależności od etapu postępowania przygotowawczego. Wówczas nie udało się jednak wprowadzić w życie reformy więziennictwa. Dopiero czasy Królestwa Polskiego przyniosły realne działania centralnych organów rządowych. Nie było to natomiast łatwe zadanie, gdyż brakowało regulacji dotyczących organizacji i funkcjonowania jednostek penitencjarnych.

Na przykładzie rozwoju instytucji aresztów detencyjnych w publikacji ukazano problemy, z jakimi mierzyły się centralne organy administracji rządowej w trakcie tworzenia zmierzającego ku nowoczesności więziennictwa w Królestwie Polskim, w tym struktur administracyjnych. Przedstawiono próby wdrażania rodzących się humanitarnych idei penitencjarnych pomimo ograniczeń wynikających z sytuacji społeczno-gospodarczej państwa.

Wstęp 9

Rozdział I. Ewolucja zasad stosowania i wykonywania zatrzymania przed wyrokiem w europejskiej doktrynie prawa karnego do początków XIX w. 37

1. Kształtowanie się zasad stosowania aresztu tymczasowego 37

2. Kształtowanie się zasad wykonywania aresztu tymczasowego 45

3. Podsumowanie 55

Rozdział II. Rozwój instytucji uwięzienia przed wyrokiem na ziemiach polskich 57

1. Warunki stosowania i wykonywania aresztu tymczasowego w I Rzeczypospolitej 57

2. Areszt tymczasowy w Księstwie Warszawskim 61

3. Areszt tymczasowy w Królestwie Polskim 65

3.1. Poglądy polskich penitencjarystów w pierwszych latach istnienia Królestwa Polskiego 65

3.2. Przesłanki stosowania tymczasowego aresztowania 67

3.3. Zasady wykonywania tymczasowego aresztowania 70

3.4. Rodzaje ośrodków pozbawienia wolności dla osób tymczasowo aresztowanych 73

3.4.1. Areszty policyjne 73

3.4.2. Areszty detencyjne 74

3.4.3. Więzienia śledcze 81

4. Podsumowanie 83

Rozdział III. Rola organów administracji rządowej i sądów w funkcjonowaniu aresztów detencyjnych 85

1. Organy administracji 85

1.1. Zasada centralizacji 85

1.2. Udział organów administracji rządowej w procesie podejmowania decyzji dotyczących funkcjonowania aresztów detencyjnych 87

1.2.1. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych 87

1.2.2. Komisja Rządowa Sprawiedliwości 90

2. Organy sądowe 92

2.1. Decyzje w przedmiocie osadzenia w areszcie 92

2.2. Wydawanie ogólnych wytycznych co do postępowania z aresztantem 94

2.3. Decyzje w przedmiocie uwolnienia z aresztu 95

2.4. Wydawanie zgody na widzenia 95

2.5. Wydawanie zgody aresztantom na lepsze pożywienie 96

2.6. Wymierzanie kar dyscyplinarnych względem aresztantów 96

2.7. Odpowiedzialność sędziego z tytułu bezprawnego aresztowania tymczasowego 96

3. Nadzór nad aresztami detencyjnymi 99

4. Podsumowanie 104

Rozdział IV. Aresztanci 107

1. Osoby umieszczane w areszcie detencyjnym 107

1.1. Podejrzani o popełnienie przestępstwa 107

1.2. Szczególne zasady dotyczące osób podejrzanych o przestępstwo defraudacji (kontrabandy) 111

2. Dopuszczalny czas pobytu w areszcie detencyjnym 117

2.1. Regulacje prawne 117

2.2. Praktyka 121

3. Prawa  aresztantów 126

3.1. Wyżywienie 126

3.2. Odzież 129

3.3. Opieka lekarska 130

3.4. Widzenia 132

3.5. Utrzymywanie się z własnych funduszy 133

4. Obowiązki  aresztantów 134

4.1. Przestrzeganie ustalonych reguł zachowania 134

4.2. Praca 135

4.3. Zwrot kosztów utrzymania 138

5. Odpowiedzialność dyscyplinarna aresztantów 139

6. Podsumowanie 140

Rozdział V. Organizacja aresztów detencyjnych 143

1. Lokalizacja 143

2. Lokal 148

2.1. Obowiązek wyznaczenia lokalu przez władze miejskie 148

2.2. Wymogi ustawowe dotyczące technicznych standardów lokalu 155

2.3. Urządzenie celi więziennej 159

3. Burmistrz jako organ prowadzący areszt detencyjny 163

3.1. Uprawnienia zarządcze burmistrza 164

3.2. Czynności dozorcze burmistrza 169

3.2.1. Kontrola aresztantów przy przyjęciu do aresztu 169

3.2.2. Kontrola stanu ludności 170

3.2.3. Bieżące rewizje 173

4. Koszty funkcjonowania aresztów detencyjnych 176

4.1. Zasady finansowania kosztów utrzymania aresztów 176

4.2. Wydatki 184

4.2.1. Wyżywienie aresztantów 184

4.2.2. Utrzymanie lokalu 186

4.2.3. Wynagrodzenie służby więziennej 189

4.2.4. Remonty 189

4.2.5. Odzież 191

4.2.6. Leczenie 191

4.3. Problem rozliczenia kosztów funkcjonowania aresztów detencyjnych mieszczących się w jednym lokalu z aresztami policyjnymi 192

5. Transport 194

6. Postępowanie w razie zgonu 198

7. Podsumowanie 200

Rozdział VI. Służba więzienna 205

1. Dozorcy (nadzorcy) 205

1.1. Procedura przyjmowania do służby 205

1.1.1. Warunki kwalifikacyjne 205

1.1.2. Nominacja 208

1.2. Rozwiązanie stosunku urzędniczego 212

1.3. Obowiązki 213

1.4. Prawa 215

1.4.1. Wynagrodzenie 215

1.4.2. Uprawnienia emerytalne 217

1.4.3. Urlopy 219

1.4.4. Awanse 220

2. Strażnicy (stróże) 220

3. Odpowiedzialność urzędników państwowych za brak należytego wykonywania powierzonych im obowiązków 225

3.1. Odpowiedzialność porządkowa 226

3.2. Odpowiedzialność dyscyplinarna i karno-sądowa 228

3.3. Przepisy szczególne dotyczące odpowiedzialności służbowej burmistrza i służby więziennej w związku z funkcjonowaniem aresztów detencyjnych 230

4. Podsumowanie 233

Rozdział VII. Inne funkcje aresztów detencyjnych 235

1. Funkcje wprowadzone na mocy przepisów prawa 235

1.1. Odbywanie zastępczej kary aresztu przez defraudantów (kontrabandzistów) 235

1.2. Odbywanie kary aresztu publicznego lub aresztu na czas krótki 244

1.3. Miejsca noclegowe dla więźniów (aresztantów) podczas transportu 248

2. Inne funkcje aresztów detencyjnych wykształcone na drodze praktyki 249

2.1. Odbywanie kary aresztu policyjnego 249

2.2. Przetrzymywanie osób podlegających ekstradycji w Kaliszu 250

2.3. Przetrzymywanie osób ukrywających się przed spisem wojskowym 251

2.4. Osadzanie niewypłacalnych dłużników 252

3. Podsumowanie 254

Zakończenie 257

Bibliografia 267

Spis tabel 281