Atrakcje turystyczne miasta Szczyrk i gminy Buczkowice - ebook

Wstęp

Niniejszą książkę dedykuję osobom, które pragną lepiej poznać walory turystyczne Szczyrku oraz gminy Buczkowice. Obszar ten jest bardzo różnorodny i każdy turysta znajdzie tutaj coś dla siebie.

Ze względu na swój unikalny krajobraz oraz dużą ilość atrakcji Szczyrk jest wspaniałym miejscem na spędzanie czasu wolnego, szczególnie zimą. Tutejsze trasy narciarskie są jednymi z najchętniej odwiedzanych stoków narciarskich w Polsce. Narciarze mają do dyspozycji około trzydziestu odcinków zjazdowych o różnym stopniu trudności. Suma długości wszystkich tras narciarskich na terenie miasta wynosi około czterdziestu kilometrów. Najchętniej odwiedzane przez turystów kompleksy narciarskie to: Czyrna-Solisko oraz Centralny Ośrodek Sportu.

Szczyrk i Buczkowice przyciągają turystów nie tylko zimą, ale również latem. W tym okresie osoby lubiące aktywny wypoczynek nie będą narzekać na brak możliwości ruchu. Zwiedzający mogą korzystać ze szlaków turystycznych i rowerowych. Niektóre z nich doprowadzą nas na najwyższym szczyt na terenie Szczyrku – Skrzyczne (1257 m n.p.m.).

Obszar ten zachwyci nas również swoją przyrodą. Głównymi walorami przyrodniczymi są jaskinie oraz potoki pełne rozmaitych gatunków roślin oraz zwierząt. Ten malowniczy teren charakteryzuje się także bogatą historią, którą warto poznać, szczególnie z powodu zróżnicowania religijnego tego regionu.Szczyrk i gmina Buczkowice

Położenie

Miasto Szczyrk oraz gmina Buczkowice położone są w południowej części województwa śląskiego. Administracyjnie przynależą do powiatu bielskiego, w którego skład wchodzi dziesięć gmin. Gmina Buczkowice jest jedną z siedmiu gmin wiejskich powiatu bielskiego. Sąsiaduje od zachodu z gminą Szczyrk, od północy z gminą Wilkowice, od wschodu z gminą Łodygowice i od południa z gminą Lipowa. Obejmuje powierzchnię 19,33 km². W jej skład wchodzą cztery sołectwa: Buczkowice, Rybarzowice, Godziszka i Kalna (ryc. 1). Z kolei Szczyrk leży na południe od Bielska-Białej, północny wschód od Wisły i północny zachód od Żywca. Wraz z przysiółkami takimi jak Donacie, Czyrna, Salmopol i Biła obejmuje powierzchnię 39 km².

Ryc. 1: Gmina Buczkowice i miasto Szczyrk na tle podziału administracyjnego.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie – www.wikipedia.pl.

Obszar ten położony jest w obrębie Beskidów Zachodnich. Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski autorstwa Jerzego Kondrackiego gmina Buczkowice znajduje się w północno-zachodniej części Kotliny Żywieckiej. Mezoregion sąsiaduje z Beskidem Śląskim na zachodzie, Beskidem Małym na północy, Beskidem Makowskim na wschodzie oraz Beskidem Żywieckim na południu. Natomiast Szczyrk znajduje się na terenie Beskidu Śląskiego (Kondracki 1998). Miasto leży w dolinie Żylicy i jest otoczone szczytami Skrzycznego i Malinowskiej Skały od południa, Klimczoka i Magury od północy oraz Beskidu i Kotarza od zachodu (Stobińska 1996). Jego obszar ma formę prostokąta, w którego wierzchołkach leżą szczyty: Skalite, Klimczok, Grabowa i Malinowska Skała. Przy wjeździe do Szczyrku znajduje się informacja, że leży on w strefie przygranicznej, gdyż szczyt Wielkiej Czantorii znajduje się około 17 km od granicy polsko-czeskiej (Foryś 2000). Współrzędne geograficzne miasta to: 49° 42′ 58″ N, 19° 1′ 37″ E.Budowa geologiczna i rzeźba terenu

Szczyrk położony jest w całości na terenie Beskidu Śląskiego, który wchodzi w skład fliszowych Karpat Zewnętrznych, zbudowanych głównie z naprzemianległych warstw piaskowców, zlepieńców i łupków oraz w mniejszych ilościach z margli i wapieni (Blarowski, Gajczak, Łajczak, Parusel, Wilczek, Witkowski 1997). Skały te powstały 140–35 mln lat temu, kiedy to tereny południowej Polski pokrywało morze. Lądy, które je otaczały, były w nieustającym ruchu. W momencie ich wypiętrzenia na dnie morza akumulowały się osady o grubym ziarnie, z których utworzyły się zlepieńce i gruboziarniste piaskowce. Natomiast kiedy lądy się obniżały, na spodzie gromadził się materiał o drobniejszej frakcji, z którego powstały piaskowce drobnoziarniste oraz łupki ilaste. W wyniku osadzania się na dnie skorupiaków pojawiły się margle i wapienie.

Około 25 mln lat temu, w czasie orogenezy alpejskiej, fliszowe osady uległy pofałdowaniu. Fałdy pod wpływem dużego nacisku z kierunku południowego zostały przewrócone oraz oderwane od podłoża i przemieszczone w kierunku północnym. W ten sposób utworzyły się płaszczowiny (Barański 1994). Omawiany region znajduje się w całości w obrębie płaszczowiny śląskiej. Jej górna warstwa godulska, zbudowana jest głównie z gruboławicowych piaskowców o dużej odporności oraz z piaskowców glaukonitowych. Warstwa ta buduje szczyty Skrzycznego i Małego Skrzycznego.

Grzbiety górskie charakteryzują się układem pasmowym, są głęboko porozcinane wieloma dolinami rzek i potoków. Występują dosyć duże różnice wysokości między dnami dolin a szczytami i sięgają 650 m. Natomiast w stosunku do Kotliny Żywieckiej różnica ta dochodzi aż do 800 m. Stoki są dosyć strome, a najwyższe partie szczytowe często nieco spłaszczone. W niektórych miejscach dostrzec można zerwy skalne (Barański 1994). Najwyższym wzniesieniem Beskidu Śląskiego jest Skrzyczne o wysokości 1257 m n.p.m. Z kolei miasto Szczyrk położone jest w dużej części na wysokości 460 m n.p.m. do 600 m n.p.m. Jednak niektóre zabudowania na terenie Szczyrku znajdują się na wysokości 900 m n.p.m. (dotyczy to dzielnicy Salmopol).

Gmina Buczkowice położona jest na terenie Kotliny Żywieckiej, która zajmuje powierzchnię 187 km², a kształtem przypomina trójkąt. Po wschodniej granicy brzegu Beskidu Śląskiego przebiega uskok nożycowy, który spowodował obniżenie się Beskidu Małego i tym samym doprowadził do powstania Kotliny Żywieckiej. Jej rzeźba terenu ma charakter tektonicznej depresji. Południowa część kotliny stanowi przykład okna tektonicznego. Spod płaszczowiny godulskiej odsłania się płaszczowina cieszyńska, a spod płaszczowiny cieszyńskiej – podśląska (Bajgier-Kowalska, Łajczak, Michalik, Witkowski, Więtara 1998). W ciągu ostatniego miliona lat Kotlina Żywiecka została przykryta utworami czwartorzędowymi. W dolinie Żylicy osadził się materiał złożony głównie z rumoszu, żwirów i otoczaków, które zostały pokryte piaszczystymi glinami (Barański 1994). Najniższa część kotliny znajduje się na wysokości 350–400 m n.p.m., natomiast część wschodnia, w której położona jest gmina Buczkowice, osiąga wysokości do 450 m n.p.m.Klimat

Szczyrk znajduje się w strefie przejściowej suchego klimatu kontynentalnego i wilgotnego klimatu morskiego. Charakteryzuje się dużą zmiennością pogody. Ujemne temperatury występują od grudnia do lutego, jednak ich długość trwania zależy od wysokości nad poziomem morza. Okres ten się wydłuża wraz ze wzrostem wysokości. Na szczytach w ciągu roku jest 120 dni mroźnych. Przeważają wiatry południowe. Często występują porywiste wiatry typu halnego. Pokrywa śnieżna pojawia się w Szczyrku w połowie grudnia i zalega nieraz aż do kwietnia (Stobińska 1996).

Ze względu na zróżnicowanie wysokości terenu na obszarze miasta można wyróżnić trzy piętra klimatyczne według Mieczysława Hessa:

1. umiarkowanie ciepłe 260–680 m n.p.m.

2. umiarkowanie chłodne 680–1080 m n.p.m.

3. chłodne 1080–1400 m n.p.m.

Na klimat w Kotlinie Żywieckiej znacząco wpływa, bo aż w 65%, powietrze polarno-morskie, napływające z północnego Atlantyku, które niesie ze sobą dużą ilość pary wodnej. W zimie przynosi ocieplenie oraz odwilże, natomiast w lecie daje zachmurzenie i obfite opady. W ciągu roku przeważają wiatry zachodnie. Duże znaczenie mają także wiatry dolinne, które wieją w ciągu dnia dolinami oraz górskie – wiejące nocą od gór w kierunku dolin.

Ogromną rolę w formowaniu się opadów w Kotlinie Żywieckiej odgrywa Beskid Śląski. Jest on pewnego rodzaju zaporą dla zachodnich wiatrów deszczonośnych. Opady kształtują się dosyć równomiernie w poszczególnych miesiącach. Najmniejsze występują we wrześniu i w październiku. Najbardziej deszczowe miesiące to maj, czerwiec, lipiec i sierpień. Pierwsze opady śniegu nie tworzą zbyt trwałej pokrywy śnieżnej, ponieważ w kotlinie i w niektórych częściach dolin często występują okresy odwilży. W Kotlinie Żywieckiej w listopadzie i grudniu stwierdzono bardzo dużą ilość dni mglistych. Średnia temperatura najcieplejszego miesiąca w kotlinie i dolinach waha się od 16,7˚C do 18,0˚C. Często mamy do czynienia z niską temperaturą, na co bez wątpienia wpływa inwersja temperatury. Największa zimowa inwersja temperatury miała miejsce w Kotlinie Żywieckiej w 1929 roku. Jej skutkiem było zniszczenie dużej ilości drzewostanu owocowego (Cieślik, Szwedo, Wilczek 1998).Wody

Ryc. 2: Żylica

Ten malowniczy teren charakteryzuje się dużą liczbą potoków. Głównym ciekiem jest Żylica (ryc. 2) będąca lewobrzeżnym dopływem Soły, mająca swoje źródło na stokach Malinowskiej Skały (Stachowicz, Czernoch 1992).

Żylica bierze więc swój początek w Szczyrku, a następnie płynie przez miejscowości: Buczkowice i Rybarzowice. Jej długość wynosi 23 km. Na terenie gminy Buczkowice rzeka pokonuje odległość 5,5 km. Górny odcinek Żylicy ma dosyć gęstą sieć rzeczną, o układzie podobnym do pierzastego, który jest charakterystyczny dla długich i wąskich kotlin śródgórskich. Żylica wpada wprost do Jeziora Żywieckiego (Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Buczkowicach 2006). W okresie wiosennych roztopów rzeka stanowiła spore zagrożenie dla miejscowości, przez które przepływała, gdyż stwarzała zagrożenie powodziowe. Obecnie koryto zostało uregulowane. Głównie na terenie Szczyrku, ale i w okolicznych miejscowościach w okresie sezonu turystycznego, przy zwiększonym poborze wody oraz pojawieniu się niżówek, mogą występować okresowe braki wody (Stobińska 1996).

Ryc. 3: Bruśnik.

Niegdyś Żylica była jedną ze szczególnie „pracowitych” rzek w Beskidach. W XIX wieku na długości osiemnastu kilometrów jej wody wprawiały w ruch około trzydziestu kół wodnych napędzających młyny, tartaki, folusze, maszyny papierni, a także maszyny innych zakładów w Szczyrku, Buczkowicach czy w Rybarzowicach. W okresie zwiększonego przyboru w kierunku Buczkowic wód rzeką transportowano drewno wycięte z salmopolskich lasów (Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Buczkowicach 2006).

Na terenie gminy występują również takie potoki jak: Bruśnik (ryc. 3), Potok Graniczny (ryc. 4), Godziszanka (ryc. 5), Kalna i Kalonka (ryc. 6), które spływają z gór Beskidu Śląskiego, a mianowicie ze Skrzycznego, Magury, Klimczoka i Skalitego.

Ryc. 4: Potok Graniczny.

Ryc. 5: Godziszczanka.

Ryc. 6: Kalonka.Przyroda

Dolinę Żylicy cechuje duża różnorodność gatunkowa roślin. Występuje tu aż 297 gatunków i podgatunków roślin, w tym 2% to rośliny chronione (Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Buczkowicach 2006). Do zieleni ściśle chronionej na tym terenie zalicza się: wawrzynka wilczełyko, pióropusznika strusiego, pierwiosnka wyniosłego, kosaćca syberyjskiego, kopytnika pospolitego i kalinę koralową (Bernacki, Blarowski, Wilczek 1998).

Wzdłuż doliny Żylicy występują łęgi, w których dominuje olcha czarna, jesion i kilka gatunków wierzb. W wodach Żylicy znajduje się aż 9 gatunków ryb takich jak: pstrąg potokowy, karaś srebrzysty, głowacz pręgowopłetwy, kiełb, jelec, płoć i okoń. Najczęściej spotykanymi płazami są żaba trawna i ropucha szara. Wśród ptaków warto zwrócić uwagę na zimorodka oraz pluszcza, żyjących na tych terenach. W dolinie rzeki często natknąć się można na zwierzynę łowną, między innymi dziki, zające oraz sarny, które stają się coraz bardziej oswojone z ludźmi (Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Buczkowicach 2006).

Na obszarze Szczyrku dominują lasy świerkowe i bukowe (ryc. 7). W omawianym rejonie wyróżniono również kilka zbiorowisk nieleśnych:

1. Kwaśna młaka turzycowo-mietlicowa – występuje u podnóży stoków i w dolinach potoków. Do roślin zielnych w tym zespole zalicza się turzycę pospolitą, wełniankę szerokolistną oraz fiołka błotnego.

2. Łąka mieczykowo-mietlicowa – znajduje się na stokach o różnym nachyleniu. Do roślin zielnych w tym zespole zalicza się przywrotnika pasterskiego, dziurawca czterobocznego oraz mietlicę pospolitą. W szczególności występuje na polanie Bienków i Polanie Migdały.

3. Murawa bliźniczkowa – pojawia się na typowych wypasanych polanach górskich. Obecnie zanika. Wśród roślin zielnych wyróżnia się kępy psiej trawki, przytulię pospolitą oraz kostrzewę czerwoną. W szczególności występuje na polanie na Kotarzu oraz na szczycie Skalitego.

4. Murawa goździkowa – rośnie na suchych stokach o wystawie południowej. Wśród roślin zielnych wyróżnia się goździka kropkowanego oraz kosmatkę gajową. Można ją spotkać na Kotarzu i na Polanie Bienków (Dorda 2009).

Ryc. 7: Potencjalna roślinność naturalna.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie – Atlas województwa bielskiego, 1981.Zarys historii

Pierwsze informacje o terenach, na których znajdują się aktualnie miejscowości Rybarzowice, Buczkowice, Kalna i Godziszka, pochodzą z XIII wieku. W tym czasie terenami tymi władali książęta śląscy z rodu Piastów. Natomiast pierwsze udokumentowane informacje na temat miasta Szczyrk związane są z XIV wiekiem, a więc z powstaniem Księstwa Oświęcimskiego.

W czasie podziału dzielnicowego Polski tereny te należały do księstwa raciborsko-opolskiego. W latach 1240–1241 przez teren Polski przeszła nawała tatarska, niszcząc wiele ziem, w tym księstwo raciborsko-opolskie. W XIV wieku wnuk księcia opolskiego Władysław, chcąc odbudować zniszczone ziemie, sprowadził do Rud Raciborskich cystersów i nadał im w uposażeniu część włości na Żywiecczyźnie, a konkretnie Łodygowice, Pietrzykowice i Wilkowice wraz z przyległymi wsiami (Artemska 2010). Pojawienie się cystersów miało niewątpliwie duży wpływ na późniejszy rozwój gospodarczy tych terenów. Zapoczątkowali na szeroką skalę uprawę roli oraz rybołówstwo. Rybarzowice słynęły z dużej ilości rybnych stawów, co miało związek ze sprawną gospodarką rybną, prowadzoną przez zakonników. Stąd też wzięła się nazwa miejscowości.

Tereny, którymi władali cystersi, bardzo szybko się rozwijały oraz przynosiły wysoki dochód. W związku z tym zainteresowanie nimi było ogromne. Dotyczyło to w szczególności księcia oświęcimskiego Jana (Krutak 2010), który najechał na te ziemie i zagarnął je siłą. Spór zakończył się w 1445 roku. Wyłączne prawo do użytkowania tych włości mieli zakonnicy. Od XV wieku także Szczyrk należał do opatów z Rud, gdzie ich zaradna gospodarka również wpłynęła pozytywnie na rozwój osadnictwa.

W 1471 roku tereny te stanowiły dobra królewskie Kazimierza Jagiellończyka. Część swoich ziem podarował w 1518 roku między innymi Piotrowi Komorowskiemu. Darowizna obejmowała teren Żywca wraz z przyległymi miejscowościami i została określona jako Państwo Żywieckie. Obszar ów nie był oczywiście państwem o znaczeniu politycznym, ale jego istnienie odgrywało ogromną rolę ze względów ekonomicznych – stąd też ta nazwa. Dotyczy to również tzw. państw magnackich, w tym Państwa Łodygowickiego.

W XVI wieku terytorium dzisiejszego Szczyrku zostało zasiedlone przez pasterską ludność z południa Europy – Wołochów. Zajmowali się głównie hodowlą bydła i zapoczątkowali wykorzystywanie terenów zalesionych, wysokogórskich, które wcześniej nie były chętnie zasiedlane ze względu na trudne warunki przyrodnicze. W dokumentach historycznych miejscowość ta występuje pod nazwą „szczyrk” lub „szczerk”, co oznacza piaszczystą glebę różnoziarnistą o małej żyzności. Przypuszcza się również, że nazwa wywodzi się od odgłosu „szczerkających” gleb w czasie orki, z czym mieli do czynienia tamtejsi mieszkańcy. Wciąż nowe napływy osadników na tereny górnego odcinka rzeki Żylicy doprowadziły do powstania Szczyrku Górnego. Na jego obszarze osiedlali się również Słowacy, Czesi, Niemcy i Węgrzy.

W 1608 roku zostało utworzone Państwo Łodygowickie, które wcześniej wchodziło w skład Państwa Żywieckiego. Nastąpiło to po śmierci ówczesnego właściciela tych ziem Krzysztofa Komorowskiego. Tuż przed śmiercią postanowił w testamencie dokonać podziału tych terenów. W obrębie Państwa Żywieckiego powstały następujące jednostki terytorialne: Państwo Łodygowickie, Suskie i Ślemieńskie (Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Buczkowicach 2006). W 1618 roku ostatecznie zostały zmienione granice Państwa Łodygowickiego. Wtedy też Szczyrk wszedł w jego zasięg wraz z miejscowościami: Łodygowice, Glemieniec, Bierna, Godziszka, Kalna, Buczkowice, Rybarzowice, Mikuszowice, Bystra, Wilkowice i Huciska. Właścicielem tych terenów był Mikołaj Komorowski, znany z tego, że często urządzał huczne uczty i prowadził wystawne życie. Taki styl bycia oraz lekkomyślność zaowocowały ogromnymi długami. Komorowski został zmuszony do sprzedaży Państwa Łodygowickiego swojemu dworzaninowi Krzysztofowi Rorowskiemu. W 1630 roku, kiedy właścicielem ziem był kasztelan krakowski Jerzy Zbarski, przeprowadzono spis ewidencyjny całego obszaru Państwa Łodygowickiego. Po jego śmierci na pięćdziesiąt lat posiadaczem gruntów został jego krewny Stanisław Warszycki. Był awanturnikiem, człowiekiem bezwzględnym i zdolnym do bezprawnego sądzenia osób dla siebie niewygodnych. W 1655 roku chłopi z Państwa Łodygowickiego wzięli udział w starciu z wojskami szwedzkimi w Oświęcimiu pod wodzą Jana Torysińskiego.

W XVII wieku w miejscowości Buczkowice prowadzono gospodarkę folwarczną. Dawniej teren miejscowości w dużym stopniu pokrywały gęste lasy drzew bukowych. Stąd wzięła się nazwa miejscowości. W tamtym czasie ze względu na kamienistą glebę praca rolników była bardzo ciężka, plony dosyć ubogie, a zbiory niepewne (Stec 2009). Przez Rybarzowice przebiegała niegdyś droga zwana „Furmaniec”. Była to jedyna droga biegnąca z Żywca do Bielska, do momentu aż w latach 1830–1840 powstała droga żywiecka. Ciągnęły nią między innymi wojska szwedzkie idące na odsiecz Wiednia. Przemieszczali się nią również konfederaci barscy walczący na tych terenach. Szczyrk z racji położenia był trudno dostępną osadą. W czasie konfederacji barskiej (1768–1772) stacjonował tam dwa odziały konfederackie na Salmopolu i Karkonoszczonce. W 1771 roku poniżej tzw. Więzikowej Kępki doszło do tragedii. Kurier naczelnego sztabu konfederacji barskiej utonął w bagnach. Na pamiątkę tego wydarzenia w ogrodzie rodziny Więzików został postawiony w Szczyrku krzyż. Buczkowice, jako miejscowość leżąca przy drodze łączącej Bielsko-Białą z Żywcem, odgrywała istotną rolę w przemieszaniu się ludności za czasów zaboru austriackiego (Foryś, Foryś 2009). W 1772 roku na skutek rozbiorów tereny te znalazły się w granicach Galicji. Od tego czasu bardzo często zmieniali się właściciele Państwa Łodygowickiego. Ostatnim właścicielem Buczkowic, Kalnej, Rybarzowic i Godziszki był Otto von Klobus, z pochodzenia Austriak. Był to człowiek o licznych zasługach dla regionu. Pomagał w budowie kościoła pw. Przemienienia Pańskiego w Buczkowicach, podarował ziemię na budowę Domu Ludowego oraz pod budowę Sali Towarzystwa Gimnastycznego Sokół (Artemska 2010).

W 1910 roku na terenie całej Polski, która była w tym czasie pod zaborami, świętowano rocznicę grunwaldzką. W dniu rocznicy w Buczkowicach został odsłonięty Kopiec Grunwaldzki usypany wcześniej przez jego mieszkańców. Ponadto w 1910 roku wzniesiono szkołę w Rybarzowicach, która znajduje się tam do dziś. Po wybuchu I wojny światowej część chłopów mieszkających na tych terenach walczyła w armii austriackiej oraz w Legionach Polskich we Francji. Mieszkańcy głównie Buczkowic i Rybarzowic udzielali schronienia w swoich domach uchodźcom ze wschodnich ziem Polski.

Schyłek XIX i początek XX wieku był dla Buczkowic, Rybarzowic, Szczyrku okresem intensywnego rozwoju. Mieszkańcy tych terenów pragnęli w większej mierze wykorzystać naturalne zasoby środowiska, czyli rzekę Żylicę. Dużą rolę odgrywała też młynówka (sztuczny potok), przy którym lokalizowały się zakłady przemysłowe w Buczkowicach. Jednym z nich był tartak nazywany ,,pańską piłą”. Znajdował się on na granicy Szczyrku i Buczkowic, a jego lokalizacja miała związek z powstaniem potoku. Liczne pstrągi żyjące w Żylicy były podstawowym pokarmem mieszkańców. Poza tym woda stanowiła główne źródło energii (Foryś, Foryś 2009). W tym też okresie powstało wiele tartaków. Przykładem może być ponownie tartak „pańska piła”, który znajdował się w miejscu obecnej firmy „Prosperplast”. Ze względów praktycznych drzewo dostarczano od zachodniej strony tartaku. Łatwiej było transportować drewno w dół pochyłego terenu aniżeli pod górę. Kolejnym tartakiem był powstały na miejscu młynówki tartak Michała Kubicy w Rybarzowicach, lecz nie funkcjonował on zbyt długo ze względu na niezbyt dobre dla przedsiębiorstwa warunki lokalizacji. Obecnie pozostały po nimi jedynie ruiny. Z kolei na granicy Buczkowic i Rybarzowic znajdował się tartak Franciszka Kubicy. Do niedawna był on ostatnim istniejącym na terenie Rybarzowic tartakiem, lecz ostatecznie został rozebrany. Równie charakterystyczne były dla tego rejonu młyny. Dziś niestety po większości z nich nie ma już śladu. Niefunkcjonujące, ale wciąż znajdujące się na terenie gminy Buczkowice i miasta Szczyrk młyny to: młyn pośredni, który mieści się w środkowej części Rybarzowic, młyn u Palecznego w dolnej części Rybarzowic oraz młyn u Ludwika Dobiji (Górny 2007). W XIX wieku na tych terenach powstało wiele zakładów produkcyjnych. Najważniejszą rolę odgrywała Fabryka Mebli Giętych – Thonet-Mundus. W czasie II wojny światowej fabryka ta została częściowo uszkodzona. Na początku lat pięćdziesiątych XX wieku zakład został rozebrany na polecenie wójta Gminy Zbiorowej – Wilkowice. Na obecnym terenie gminy Buczkowice było wiele zakładów, których nie możemy dziś zobaczyć: wytwórnia sznurów i szpagatów braci Kolbynerów, dwie wytwórnie wiatroliny, wytwórnia zapałek fosforowych, fabryka Wnerków i wiele innych (Stec 2009). W 1928 roku Salmopol, który był przez ponad 125 lat samodzielną miejscowością, został połączony z silnie rozwijającym się Szczyrkiem.

W 1939 roku dzisiejsze tereny miasta Szczyrk i gminy Buczkowice zostały wcielone do Rzeszy Niemieckiej, natomiast sąsiadujące Łodygowice włączono do Generalnej Guberni. W związku z tym granica Rybarzowic stała się granicą celną, walutową i policyjną (Krutak 2010). W 1942 roku miało miejsce wysiedlenie części mieszkańców Rybarzowic, Buczkowic, Godziszki i Kalnej. Okres II wojny światowej przyniósł również wiele szkód materialnych. Z kościoła im. Przemienienia Pańskiego w Buczkowicach zabrano dzwony, zniszczono wieżę i dach oraz powybijano okna. Gdy nadszedł front, z wnętrza skradziono wszelkie cenne przedmioty. Podczas okupacji Niemcy utworzyli w Szczyrku Gminę Zbiorową dla sąsiadujących wsi. W 1945 roku Rybarzowice stały się terenem walk między wycofującymi się Niemcami a nacierającą Armią Radziecką. W trakcie tego starcia doszło do uszkodzenia wieży kościoła w Rybarzowicach. Po ciężkim okresie okupacji miejscowa ludność zaczęła odbudowywać zniszczone domy i gospodarstwa (Foryś, Foryś 2009).

Po II wojnie światowej Szczyrk stał się prężnie rozwijającym się ośrodkiem sportowym. W 1956 roku uzyskał status osiedla. Wtedy też miała miejsce największa wówczas inwestycja – budowa dwuetapowego wyciągu krzesełkowego na Skrzyczne. W 1973 roku Szczyrk otrzymał prawa miejskie. Trzy lata później wyodrębniła się gmina wiejska Szczyrk, w której skład wchodziła obecna gmina Buczkowice. W latach 1975–1998 miasto wraz z dzisiejszą gminą Buczkowice należało do województwa bielskiego, a od 1998 roku, kiedy nastąpił ostateczny podział administracyjny Polski, należy do województwa śląskiego. W 1990 roku siedziba gminy wiejskiej została przeniesiona oraz zmieniono jej nazwę na Gminę Buczkowice, w której skład wchodzą takie miejscowości jak: Buczkowice, Kalna, Godziszka i Rybarzowice (Sikora, Sosna 1983). Od 2004 roku Szczyrk bierze udział w programie o nazwie Beskidzka 5, który ma na celu współpracę z takimi miejscowościami jak: Brenna, Ustroń, Istebna i Wisła. W ciągu ostatnich dziesięciu lat na terenie Szczyrku oraz gminy Buczkowice zrealizowano kilka projektów dofinansowanych przez Unię Europejską, co spowodowało uatrakcyjnienie tych terenów. Od 2007 do 2013 roku miał miejsce projekt realizowany w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego, w wyniku którego powstała ścieżka rowerowa biegnąca wzdłuż rzeki Żylicy, ciągnąca się od Rybarzowic do Szczyrku (www.szczyrk.pl).Najważniejsze walory przyrodnicze

Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego jest jednym z głównych walorów przyrodniczych tego regionu. Powstał w 1998 roku i należy do Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego. Jego obszar obejmuje pasma górskie Beskidu Śląskiego, Pasmo Czantorii i Baraniej Góry, a jego powierzchnia wraz z otuliną wynosi 609 km². Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego został utworzony w celu zachowania i popularyzowania terenu, który posiada szczególną wartość przyrodniczą i krajobrazową (www.zpk.com).

Ryc. 8: Pomniki przyrody na terenie Szczyrku i gminy Buczkowice.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie – www.geoportal.powiat.bielsko.pl.

Dla odwiedzającego Szczyrk turysty sporą atrakcją mogą być także pomniki przyrody (ryc. 8), które znajdują się na terenie miasta. Są to: Jaskinia u Jakubca, Jaskinia Pajęcza, Jaskinie w Jaworzynie, Jaskinia Lodowa, lipa drobnolistna oraz jodła pospolita (Dorda 2009).

Jaskinia u Jakubca została ustanowiona jako pomnik przyrody w 1993 roku. Znajduje się na południowym stoku Magury, a wejście do niej mieści się na prywatnej posesji. Ze względu na swoje pochodzenie jest to jaskinia osuwiskowa. Powstała w piaskowcach warstw godulskich środkowych, ma długość 83 m i głębokość 13 m. Jaskinia dzieli się na dwie części. Część główna to dwie duże sale, natomiast część boczna stanowi labirynt bardzo wąskich korytarzy. Natrafiono na nią w 1987 roku, kiedy to samoistnie odsłonił się otwór, będący wejściem do jaskini (Dorda 2009).

Jaskinia Pajęcza została ustanowiona jako pomnik przyrody w 1993 roku. Znajduje się na północno-zachodnich stokach Skrzycznego, nad Halą Jaworzyna. Ze względu na swoje pochodzenie jest to jaskinia osuwiskowa. Powstała w piaskowcach warstw godulskich dolnych. Korytarze są bardzo ciasne i zbyt niskie, by dało się w nich swobodnie stać. W jaskini zaobserwowano występowanie dużej liczby pająków, stąd też jej nazwa. Obecnie trudno znaleźć do niej wejście, gdyż zostało ono częściowo zasypane podczas prac przy budowie drogi. Zwiedzanie jaskini jest niebezpieczne; w każdej chwili może dojść do jej zawalenia.

Jaskinia w Jaworzynie została uznana jako pomnik przyrody w 1993 roku. Znajduje się na północnych stokach Skrzycznego. Jej powstanie miało związek z ruchami odprężeniowo-grawitacyjnymi skał. Główną część jaskini o długości 89 m stanowią cztery sale, które są oddzielone od siebie wąskimi korytarzami. Wewnątrz zaobserwowano występowanie nietoperzy – podkowców małych (Dorda 2009).

Jaskinia Lodowa została ustanowiona jako pomnik przyrody w 1993 roku. Znajduje się na południowo-wschodnim stoku Hyrcy. Powstała w piaskowcach warstw godulskich dolnych. Nazwa jaskini związana jest z naciekami lodowymi, które pokrywają ściany i spąg przez większą część roku. W czasie II wojny światowej stanowiła kryjówkę dla okolicznych mieszkańców (Dorda 2009).

Lipa drobnolistna została ustanowiona jako pomnik przyrody w 1984 roku. Znajduje się na stoku Skrzycznego, przy ulicy Skośnej. Obwód jej pnia wynosi 432 cm, natomiast wysokość to 28 m. Wiek drzewa datuje się na 250 lat.

Jodła pospolita została ustanowiona jako pomnik przyrody w 1984 roku. Znajduje się na stoku Skrzycznego, przy ulicy Topolowej. Obwód jej pnia wynosi 337 cm, natomiast wysokość to 18 m.

Ryc. 9: Gruby Dąb.

Odwiedzający ten region turysta powinien również zobaczyć siódmy pomnik przyrody mieszczący się na terenie sąsiedniej gminy. Gruby Dąb (ryc. 9) zlokalizowany jest w Rybarzowicach przy ul. Beskidzkiej. Obwód pnia to aż 726 cm, a jego wiek szacuje się na około 600 lat. Jak głosi legenda, pod Grubym Dębem odpoczywał sam Jan III Sobieski, kiedy szedł na odsiecz Wiednia. Niestety drzewo to lata świetności ma już za sobą. Wiosną 2013 roku po raz pierwszy nie pojawiły się na nim liście, gdyż ostatni żywy konar usechł (www.towarzystwo-zagroda.pl).

Szlaki turystyczne i rowerowe są bardzo istotnym elementem wpływającym na atrakcyjność turystyczną regionu. Najwyższym szczytem na terenie Szczyrku jest Skrzyczne (1257 m n.p.m.), na które prowadzi kilka pieszych szlaków turystycznych: niebieski, zielony i czerwony. Wejście na wierzchołek wymaga pokonania około 700 m różnicy wysokości, dlatego też turyści często wybierają wjazd kolejką, co jednak nie pozwala docenić w pełni atrakcji przyrodniczych odkrywanych w trakcie pieszej wędrówki (Niedźwiedź, Figiel 1998).

Niebieski szlak rozpoczyna się w Centrum Szczyrku od ulicy Uzdrowiskowej, następnie prowadzi przez osiedle Hondraski, zaś w kolejnym etapie trasy przez Halę Jaworzynę. Potem droga biegnie równolegle do szlaku zielonego, aż do szczytu Skrzycznego. Dosyć mała frekwencja na tej ścieżce wiąże się z konkurencją ze strony wyciągu krzesełkowego na Skrzyczne, pod którym droga się niejednokrotnie przewija. Całość trasy jest możliwa do pokonania w 2 godziny i 15 minut (Niedźwiedź, Figiel 1998).

Zielony szlak rozpoczyna się w Szczyrku od ulicy Leśnej i prowadzi przez osiedle Zapalenica. Następnie wiedzie leśną dróżką i mija przysiółki Krzyżówka oraz Krysty. Potem przebiega równolegle do szlaku czerwonego. Powyżej Hali Jaworzyna znajduje się narciarska trasa FIS, po której skraju prowadzi szlak. Później biegnie równolegle do szlaku niebieskiego, aż do szczytu Skrzycznego. Całość trasy jest możliwa do pokonania w 2 godziny i 10 minut. Jeśli kogoś zapragnie wydłużyć wycieczkę, może zielonym szlakiem udać się dalej w kierunku Malinowskiej Skały (Niedźwiedź, Figiel 1998).

Czerwony szlak rozpoczyna się w centrum Buczkowic tuż obok przystanku autobusowego. Prowadzi przez Żylicę, a następnie biegnie prawie równolegle do koryta rzeki aż do kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej. Obok zabytkowej kaplicy szlak skręca w lewo, na południe. Po 20 minutach marszu polną drogą trafiamy na polanę zwaną przez miejscową ludność „Polaną pod Filipką”. Teren ten charakteryzuje się bogactwem źródeł. Rozciąga się stąd wspaniały widok na Klimczok, północną część Kotliny Żywieckiej, Beskid Mały oraz Masyw Babiej Góry. Powyżej nad Polaną trasa biegnie przez bór jodłowo-świerkowy. Po 15 minutach drogi czerwony szlak dociera do Przełęczy Siodło, z której można podziwiać Klimczok i Magurę oraz pasmo Beskidu Węgierskiego. Idąc dalej czerwonym szlakiem, zobaczymy tzw. Diabelski Młyn, gdzie mieszczą się blokowiska skalne. Następnie, maszerując zielonym szlakiem w kierunku szczytu Skrzycznego, ujrzymy negatywne skutki narciarstwa – erozję gleby. Całość trasy jest możliwa do pokonania w 3 godziny (Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Buczkowicach 2006).

Będąc w Szczyrku, można również spacerować żółtym szlakiem, który nie prowadzi na Skrzyczne, lecz w kierunku Przełęczy Karkonoszka. Trasa rozpoczyna się w centrum Szczyrku od ulicy Górskiej i biegnie do końca Biłej. Następnie prowadzi ulicą Pasterską w kierunku Przełęczy Karkonoszka, a dalej do Brennej Bukowej.

Ścieżka rowerowo-piesza wzdłuż rzeki Żylicy została oddana do użytku w 2010 roku. Deptak, który powstał przy wsparciu funduszy unijnych, ciągnie się od miasta Szczyrk, przez Buczkowice do Rybarzowic (ryc. 10). Cieszy się on zainteresowaniem najmłodszych, którzy w okresie letnim chętnie jeżdżą z rodzinami na wycieczki rowerowe. Trasa jest również przygotowana dla miłośników narciarstwa biegowego (www.fundusze.szczyrk.pl).

Ryc. 10: Ścieżka rowerowo-piesza w Szczyrku.

Szczególnym zainteresowaniem w ostatnich latach cieszą się crossowy tor rowerowy oraz trasy narciarstwa biegowego. Dzięki środkom z Unii Europejskiej wcześniejsze tereny rolne zostały zmodyfikowane na potrzeby obiektu rekreacyjno-sportowego. Powstała droga o długości 1,85 km, która jest wykorzystywana w lecie jako trasa do kolarstwa crossowego, natomiast w zimie do narciarstwa biegowego. Tor zaczyna się przy ulicy Sosnowej w Górnym Szczyrku. Na tym rekreacyjnym obiekcie odbyło się wiele zawodów między innymi X Światowe Igrzyska Polonijne oraz Puchar Beskidów w Kolarstwie Górskim 2011 (www.fundusze.szczyrk.pl).

Trasy narciarskie w Szczyrku są jednymi z najchętniej odwiedzanych stoków narciarskich w Polsce. Narciarze mają do dyspozycji około 30 odcinków zjazdowych o różnym stopniu trudności. Suma długości wszystkich tras narciarskich w Szczyrku wynosi około 40 km. Dla osób początkujących dostępnych jest w mieście kilka szkółek nauki jazdy oraz miejsca, gdzie można wypożyczyć sprzęt. Najchętniej turyści korzystają z kompleksu narciarskiego Czyrna-Solisko, który oferuje 22 km odcinków zjazdowych oraz 13 wyciągów orczykowych. Jednym z najbardziej znanych odcinków tego kompleksu jest Golgota. Kolejnym ośrodkiem, często odwiedzanym przez narciarzy, jest kompleks zjazdowy Centralnego Ośrodka Sportu, który oferuje 14 km tras zjazdowych na stokach Skrzycznego (www.szczyrk.pl).Buczkowice

Kolejna malownicza miejscowość to Buczkowice, która ze względu na bliskie sąsiedztwo Szczyrku oraz Jeziora Żywieckiego, jest coraz częściej odwiedzana przez turystów. Sporą popularnością cieszy się również dolina Żylicy. Tutejsze warunki przyrodnicze sprzyjają dobremu wypoczynkowi zarówno w sezonie letnim, jak i zimowym. Według danych z 2010 roku Buczkowice zamieszkiwało 4102 osób. Jak podają stare kroniki, nazwa miejscowości związana jest z dużą liczbą buków porastających niegdyś ten teren. Wieś posiada charakterystyczny herb, na którym znajdują się trzy żółte ośmioramienne gwiazdki (www.towarzystwo-zagroda.pl).

Ryc. 28: Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej w Buczkowicach.

Idąc tzw. starą drogą prowadzącą do Szczyrku, tuż za kościołem w Buczkowicach przy ulicy Granicznej widzimy kaplicę Matki Boskiej Częstochowskiej (ryc. 28). Murowany obiekt został wzniesiony, kiedy w miejscowości nie było jeszcze kościoła. Według starszych mieszkańców Buczkowic wewnątrz niej znajdował się dzwon. Jak głosi legenda, jego dźwięk odstraszał burze. W kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej kilka razy w roku ksiądz z parafii w Łodygowicach odprawiał msze święte. Budowlę po raz pierwszy odnowiono w 1936 roku; podczas kolejnej modernizacji w 1963 roku naprawiono dach i postawiono wieżyczkę. Obecnie w środku kaplicy znajduje się obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, przy którym co roku 26 sierpnia jest celebrowana msza święta. Budynkiem kaplicy oraz tzw. dzwonniczką opiekuje się Bronisława Kubica. Wcześniej funkcję tę pełnili jej rodzice. W 1993 roku z inicjatywy proboszcza Stanisława Jaska dokonano całkowitego remontu obiektu – było to konieczne ze względu na drzewa, które wrastały w ściany kaplicy, rujnując ją. Remont sprawił, że budowla wypiękniała. Obiekt jest otwierany codziennie, więc każdy może wejść do środka, by się pomodlić (Foryś, Foryś 2009).

Ryc. 29: Kościół pw. Przemienienia Pańskiego w Buczkowicach.

Ryc. 30: Kopiec z Matką Boską Królową Świata w Buczkowicach.

Na uwagę zasługuje również kościół pw. Przemienienia Pańskiego (ryc. 29), który mieści się przy ulicy Granicznej. W latach dziewięćdziesiątych XIX wieku mieszkańcy Buczkowic zastanawiali się nad rozbudową kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej, gdyż podobnie jak dla mieszkańców okolicznych wsi chodzenie na nabożeństwa do Łodygowic było dla nich uciążliwe. Siedemnastego października 1898 roku odbyła się w kapliczce msza święta, z której ofiary zostały przeznaczone na wzniesienie obiektu sakralnego. Grunt, na którym miał powstać budynek, był podarunkiem od Józefa Kubicy. Mieszkańcy Buczkowic z wielkim zapałem zabrali się za budowę kościoła. Cegły wyrabiali sami, a baron Otto Klubus zgodził się, by w jego tartaku drewno na świątynię było cięte za darmo. Wznoszenie obiektu rozpoczęto 11 czerwca 1901 roku. Prace przebiegały w takim tempie, że już 12 października 1902 roku położono dach. Siódmego maja 1905 roku diakon żywiecki dokonał poświęcenia kościoła. W czasie I wojny światowej Austriacy zagrabili z budynku dwa dzwony. Chcieli też wziąć piszczałki organowe, lecz obecny w parafii ksiądz nie zgodził się na to. W konsekwencji Austriacy zagrozili mu podaniem sprawy do sądu. W 1936 roku ksiądz Kazimierz Majgier zdecydował się zmienić wygląd ołtarza głównego. Wykonano go w stylu gotyckim, a na nim postawiono figury z drewna lipowego. Podczas II wojny światowej kościół został zdewastowany. Niemcy skradli dzwony, powybijali szyby oraz zniszczyli dach i wieżę. Wnętrze zostało bezpowrotnie zniszczone, a elementy sakralne zagrabione. Po zakończeniu wojny mieszkańcy Buczkowic rozpoczęli odbudowę obiektu. Dzięki wielkiemu zapałowi nie trwało to długo. Już po kilku dniach można było odprawić mszę świętą. Z biegiem lat liczba miejscowej ludności znacznie wzrosła i kościół stał się za mały, by pomieścić wszystkich wiernych. Zdecydowano się go powiększyć. Inicjatorem rozbudowy był ksiądz Stanisław Jasek. W grudniu 1989 roku na Boże Narodzenie prace dobiegły końca. Nowo wybudowany obiekt został poświęcony przez biskupa Franciszka Macharskiego 5 maja 1990 roku. Natomiast w maju 2008 roku miał miejsce jubileusz stulecia powstania parafii w Buczkowicach im. Przemienienia Pańskiego (Foryś, Foryś 2009).

Kopiec z Matką Boską Królową Świata (ryc. 30) znajduje się przy kościele im. Przemienienia Pańskiego w Buczkowicach. Historia jego powstania związana jest z patriotyzmem mieszkańców. Na początku 1910 roku ksiądz Andrzej Lenart poddał pomysł usypania kopca z okazji zbliżającej się rocznicy bitwy pod Grunwaldem. Miejscowi ochoczo poparli propozycję i przez parę miesięcy każdy, kto przychodził do kościoła, miał przynieść ze sobą kamień. W całej Polsce 15 lipca 1910 roku hucznie obchodzono okrągłą rocznicę zwycięstwa Polski w bitwie pod Grunwaldem. W Buczkowicach na znak wiary w odzyskanie niepodległości państwa polskiego na szczycie kopca postawiono biało-czerwonego orła. Później zastąpiono go drewnianym krzyżem, który jednak po kilkunastu latach zniszczał ze starości. W 1933 roku ksiądz Kazimierz Majgiera wystąpił z pomysłem odnowienia kopca, upamiętniającego pięćsetlecie bitwy pod Grunwaldem. Wśród mieszkańców przeprowadzono głosowanie, dotyczące wyboru figury mającej stanąć na wzniesieniu. Wybrano Matkę Boską Królową Świata i już w maju 1934 roku została umieszczona na usypanym pagórku. Po wielu latach proboszcz parafii ksiądz Stanisław Jasek odnowił ją, ponieważ stan figury wciąż się pogarszał. Miejscowi z okazji dziewięćdziesiątej piątej rocznicy zbudowania kopca – o którym część młodszych mieszkańców wsi wcześniej nie słyszała – umieścili na wzniesieniu tablicę upamiętniającą to wydarzenie. Wspaniały pagórek z wizerunkiem Matki Boskiej na szczycie, stanowiący ważną pamiątkę historycznych wydarzeń, jest często odwiedzany i podziwiany przez turystów (Foryś, Foryś 2009).

Ryc. 31: Kapliczka Matki Boskiej przy ul. Kwiatowej w Buczkowicach.

Przydrożna kapliczka Matki Boskiej przy ulicy Kwiatowej (ryc. 31) jest najstarszym obiektem kultu w Buczkowicach. Została wzniesiona w 1819 roku w miejscu, gdzie niegdyś rosły trzy dorodne dęby. Właściciele gruntu sprzedali drzewa, a za otrzymane pieniądze postawili kapliczkę. Figurka to kolumna wykonana w piaskowcu, którą wieńczy niewielkich rozmiarów postać Matki Boskiej Częstochowskiej. Mieszkańcy Buczkowic wierzą, że ma ona moc uzdrawiania chorych dzieci. Według podań choroby ustępowały po owinięciu kolumny koszulką cierpiącego dziecka (Foryś, Foryś 2009).

Ryc. 32: Budynek szkolny – obecnie budynek przedszkola.

Historie Publicznego Przedszkola w Buczkowicach oraz Zespołu Szkół Ogólnokształcących im. Mikołaja Kopernika łączą się ze sobą. Obecnie trudno uwierzyć, jak wiele trudu włożono w powstanie tych placówek. Do drugiej połowy XIX wieku w Buczkowicach nie istniał żaden ośrodek, w którym dzieci mogłyby się uczyć. W domach zamożniejszych mieszkańców często odbywały się lekcje, lecz nie były one prowadzone przez osoby specjalnie do tego przygotowane. Nauka czytania i pisania nie trwała przez cały rok, lecz wyłącznie poza sezonem prac polowych, gdyż w tamtych czasach dzieci pomagały w polu. Członek gminy Maciek Migdał usilnie zabiegał o powstanie szkoły w Buczkowicach, która ostatecznie została powołana 12 października 1889 roku jako filialna, a rok później jako szkoła etatowa. Pierwszym nauczycielem był Antoni Pindel. W 1898 roku doszło do pożaru budynku, w którym mieściła się placówka oświatowa. Baron Otton Klubus wynajął lokum, w którym wcześniej znajdowała się karczma, by dzieci nadal mogły się uczyć. Po pożarze gmina wykupiła grunt, na którym miał stanąć nowy obiekt szkolny. Budowę zaczęto w 1901 roku, a ukończono już rok później. Z biegiem lat liczba dzieci w Buczkowicach znacznie wzrosła i szkołę powiększono. W budynku mieściła się również szkoła zawodowa, w której przygotowywano adeptów do zawodu stolarza. W 1938 roku rozpoczęto kolejną rozbudowę, tym razem o dodatkowe piętro, lecz z powodu wybuchu II wojny światowej prac nie ukończono. Podczas okupacji budynek szkolny został zrujnowany, lecz po wojnie doprowadzono go do porządku. W latach sześćdziesiątych XX wieku mieściła się w nim Szkoła Przysposobienia Rolniczego, która funkcjonowała do 1974 roku. Obecnie wewnątrz znajduje się przedszkole (ryc. 32). Decyzja o budowie nowej szkoły zapadła w 1965 roku, a rozpoczęto ją w 1971 roku. Otwarcie nowego obiektu nastąpiło 1 września 1974 roku. Ponieważ był to Rok Kopernikowski, patronem szkoły został Mikołaj Kopernik. Od 2002 roku znajdują się tam: Szkoła Podstawowa, Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące oraz Liceum Dla Dorosłych. W 2007 roku utworzono nowoczesne boisko, z którego mogą korzystać zarówno uczniowie, jak i mieszkańcy wsi (Foryś, Foryś 2009).

Ryc. 33: Gminny Ośrodek Kultury w Buczkowicach.

Gminny Ośrodek Kultury (ryc. 33) znajduje się w budynku niegdysiejszego Domu Ludowego. Z inicjatywy Towarzystwa Szkoły Ludowej, które było bardzo aktywne w okresie międzywojennym, w 1926 roku otworzono w Buczkowicach czytelnię. Wkrótce, bo już rok później, powstała nowa organizacja: Koło Towarzystwa Szkoły Ludowej. Jej celem był rozwój i wzrost czytelnictwa wśród mieszkańców wsi. Stowarzyszenie działało aktywnie poprzez rozmaite spotkania. W 1929 roku wystąpiono z pomysłem wzniesienia na terenie Buczkowic przedszkola. W 1934 roku rozpoczęto budowę obiektu, nad którą czuwał właściciel fabryki mebli giętych Adolf Wech; rok później placówka była gotowa do użytku. Wewnątrz znajdowały się między innym: przedszkole, świetlica i czytelnia. Nowo powstały obiekt nazwano Domem Ludowym Towarzystwa Szkoły Ludowej im. J. Piłsudskiego. W dziesiątą rocznicę jego otwarcia na ścianie budynku zawisła tablica upamiętniająca zasługi Adolfa Wecha. Po II wojnie światowej w obiekcie urzędowała apteka. Obecnie mieści się tam Gminny Ośrodek Kultury, który w okresie wakacyjnym często organizuje półkolonie dla dzieci, dbając, by ciekawie spędzały wolny czas (Foryś, Foryś 2009).

Sokolnia (ryc. 34) znajduje się naprzeciw Gminnego Ośrodka Kultury. Obiekt powstał w 1919 roku na gruncie podarowanym przez barona Ottona Klubusa. W Sokolni mieściła się duża, okazała sala wraz ze sceną, która była wykorzystywana podczas różnego rodzaju apelów, zabaw tanecznych, przedstawień teatralnych czy akademii patriotycznych. Tuż obok budynku znajdowało się boisko dla dzieci. W trakcie II wojny światowej w Sokolni toczyły się obrady i zjazdy Niemców. W latach 1954–1956 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie zamknęło słynną Sokolnię, a budynek przeszedł na własność Skarbu Państwa. Przez trzydzieści lat znajdowało się tam kino, które bardzo dobrze prosperowało, lecz ostatecznie zostało zlikwidowane. W latach osiemdziesiątych XX wieku budynek wykupiło Towarzystwo Społeczno-Kulturalne „Zagroda”. Podczas uroczystości siedemdziesiątej rocznicy odzyskania niepodległości na jego ścianie zamieszczono pamiątkową tablicę. Obecnie odbywają się tam spotkania wiejskie, zgromadzenia oraz ważne uroczystości. Obok znajduje się plac, na którym organizowane są coroczne festyny (Foryś, Foryś 2009).

Ryc. 34: Sokolnia w Buczkowicach.

Fabryka Mebli Giętych Thonet-Mundus w Buczkowicach to nazwa jednej z najbardziej znanych na południu Polski fabryk, zajmującej się produkcją mebli giętych. Zakłady były zlokalizowane również w Rybarzowicach, Jasienicy oraz Jaworzu. Obecność obiektów przemysłowych tej firmy w Buczkowicach datuje się na pierwsze trzydziestolecie XX wieku. Mieściły się one między innymi w rejonie dzisiejszych ulic: Szkolna, Lipowska, Miodońskiego i dra Białka. Fabryka posiadała własną elektrownię wodną, maszynownię, a także kotłownię. Udostępnione przez Eugeniusza Franka plany sytuacyjne Mundusa w Buczkowicach przedstawiają rozmieszczenie oraz zasięg gruntów i budynków, które należały do zakładu w 1923 roku. Łączna powierzchnia, którą dysponował Thonet-Mundus, to aż 3 ha 56 a i 35 m². Lokalizacja fabryki miała wiele atutów, które wykorzystano w praktyce. Walorami tego terenu były: dostępność surowca – drewna bukowego, położenie przy drodze głównej, łączącej Buczkowice z Bielskiem, dostęp do młynówki, stanowiącej bogate źródło energii, oraz bliskość stacji kolejowej w Łodygowicach, która umożliwiała transport towarów na teren całego kraju i za granicę. Problemy fabryki rozpoczęły się na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku, gdy miał miejsce wielki kryzys gospodarczy. Robotnicy organizowali strajki i walczyli o poprawę warunków pracy oraz wyższe wynagrodzenie. Zakład funkcjonował do 1930 roku, kiedy to doszło do lokautu – czyli zamknięcia firmy wraz z masowym zwolnieniem wszystkich pracowników. Od tego czasu nigdy już nie wznowiono produkcji. Prawdopodobnie jedną z przyczyn bankructwa były oszustwa, które dotyczyły zawyżania liczby wyprodukowanych elementów mebli. W akordowym systemie pracy miało to duże znaczenie dla wysokości płacy. Oszustwo polegało na tym, że robotnicy po tzw. zapisaniu wykonanych produktów jako gotowych przenosili je na sam koniec kolejki do ponownego zapisania. Prowadziło to do wypłaty zbyt dużych wynagrodzeń nieadekwatnych do wykonanej pracy. Inne źródła podają, że mechanizm oszustw był słuszny, gdyż właściciele celowo zaniżali zarobki, które nie wystarczały na wyżywienie rodzin robotników. Podsumowując, można powiedzieć, że powody zamknięcia zakładu były na tyle złożone, że nie da się ustalić jednej przyczyny tego zdarzenia. Podczas wojny budynek fabryczny wykorzystywano jako magazyn, w którym przechowywano między innymi beczki na wodę dla oddziałów niemieckich walczących w Afryce. W marcu 1945 roku w fabryce wybuchł pożar. Brak jednoznacznej informacji dotyczącej tego, kim był sprawca. W dostępnych źródłach można znaleźć trzy wersje. Jedna mówiła o tym, że zakład został podpalony przez Rosjan, inna, że przez Niemców, a jeszcze inna, że sprawcą był mieszkaniec Buczkowic. W latach pięćdziesiątych XX wieku władze podjęły decyzję o rozebraniu wszystkich wypalonych budynków. Obecnie na terenie byłych zakładów mieszczą się między innymi Dom Handlowy i Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Mikołaja Kopernika (Stec 2009).

Ryc. 35: Fabryka Mebli Giętych Wech – obecnie.

Fabryka Mebli Giętych „Wech” (ryc. 35) zajmowała tereny znajdujące się obok dzisiejszego budynku Gminnego Ośrodka Kultury. Od XIX wieku miała tam miejsce różnorodna działalność przemysłowa, do której zalicza się wytwórnię wód gazowanych, folusz oraz wybielanie szmat. W 1889 roku działała tam fabryka, której założycielem był Rudolf Wagner. Prawdopodobnie w 1900 roku doszło do sprzedaży zakładu, którego właścicielem został Adolf Wech, niegdyś kierownik znanej fabryki Mundus w Rybarzowicach. Obiekt po rozbudowie i po wyposażeniu w turbinę elektryczną stanowił dużą konkurencją dla zakładu, w którym wcześniej Wech był pracownikiem. Adolf Wech mocno angażował się w życie wsi oraz opiekował się dziećmi, organizujące rozmaite akcje na rzecz całych rodzin.

W czasie wielkiego kryzysu gospodarczego nie doszło do upadku zakładu – jedynie zmniejszono ilość zatrudnionych osób. Adolf Wech kierował fabryką do śmierci, czyli do 1936 roku. W trakcie II wojny światowej obiektem zajmował się jego syn Adolf Wech junior. Ukrywał w budynku fabryki zbiory biblioteczne Towarzystwa Szkoły Ludowej w Buczkowicach, które potajemnie udostępniał Józef Namysłowski.

Po zakończeniu wojny rodzina Wechów opuściła wieś. Zakład przeszedł na własność państwa, ale już po paru latach przy wsparciu byłych pracowników i pod kierownictwem Leona Jonkisza w fabryce ponownie uruchomiono produkcję mebli giętych. Następnie przedsiębiorstwo stało się filią fabryki mebli giętych znajdującej się w Jasienicy. Zakład przemysłowy w Buczkowicach charakteryzował się wysokiej jakości produktami, co skutkowało 80% eksportem. Najbardziej ceniono krzesła bujane, które przez pewien czas były produkowane w Polsce wyłącznie w Buczkowicach. W 2008 roku fabryka zakończyła produkcję i przez parę lat budynek stał pusty. Obecnie w budynku znajduje się sklep instalacyjny (Foryś, Foryś 2009).

Ryc. 36: Pomniki żołnierzy radzieckich i ofiar II wojny światowej w Buczkowicach.

Pomnik żołnierzy radzieckich i ofiar II wojny światowej (ryc. 36) znajdziemy, idąc obok budynku Sokolni. Zamiar postawienia obu pomników pojawił się już podczas uroczystości z 1946, a wzniesione zostały w 1947 roku (Foryś, Foryś 2009).