Awaria - ebook

R O Z D Z I A Ł 1

Od strony zachodniej okna Instytutu wychodziły na niewielki skwer, znajdujący się niedaleko centrum miasta. Stefan, znudzony żmudnymi obliczeniami, pozwalał sobie nieraz na odejście od obowiązkowych zajęć – obrócenie fotela i obserwację otoczenia. Czynił to jednak tylko wtedy, gdy na oddziale nie było Warczaka. Szef Instytutu nie znosił żadnych momentów bezczynności – gnał wszystkich do monotonnych i rutynowych zajęć. Uważał, że tym sposobem odciągnie ludzi od podejrzanych kontaktów, oderwie od niebezpiecznych skojarzeń.

A było nad czym się zastanawiać. Robił to coraz częściej. Chwile dziwnego zamyślenia trwały u niego coraz dłużej, narzucały się same – bezwiednie, natarczywie, jak natrętna przekupka na rogu ulicy.

Miał już wszystkiego dość – jałowej, bezsensownej pracy, wysłuchiwania Warczaka – zajadłego stróża socjalistycznego porządku, nędznej pensji pozwalającej przetrwać dwa tygodnie... Miał dość życia w szarej rzeczywistości, w której nie widział miejsca dla siebie i swojej rodziny, oczekującej z nadzieją na poprawę sytuacji – nie tylko zresztą materialnej... Nadzieją złudną, bo przecież nie należał do Partii – nie miał więc szans korzystać z przywilejów, jakie przysługiwały jej żarliwym członkom i sympatykom... Nie mógł też liczyć na awans, mimo swoich niewątpliwych uzdolnień, których – oprócz kolegów – przełożeni nie chcieli wcale dostrzegać.

Nie mówił o tym Agacie, nie chciał jej martwić. Ona łudziła się jeszcze, że jego talent zostanie w końcu doceniony; że wystarczy zabłysnąć kolejnym ciekawym projektem a góra zaraz to podchwyci i wynagrodzi sowicie... Nie! Nie mógł odbierać jej nadziei – wolał sam przełykać gorzką pigułkę, którą każdego dnia podsuwało mu uciążliwe życie.

Czasami zrywał się z fotela, kiedy za oknami Instytutu słyszał wystrzały z milicyjnych armatek, petard rzucanych w wiecujące zbiorowiska. Nie on jeden podchodził wówczas do szyby i z przyklejonym czołem wsłuchiwał się w uliczne rozruchy. Ale tylko w nim – miał wrażenie – rodziła się gotowość do wejścia w zdesperowany tłum maltretowany przez zomowców. Czuł, że byłby gotów podnieść leżący na ulicy kamień i rzucić go w uzbrojonych napastników. Jednak jego zapał zaraz wygasał, kiedy do laboratorium wchodził ktoś z kierownictwa. Nie tolerowano tutaj podobnych sympatii ani zachowań. Wielu przekonało się o tym po wprowadzeniu stanu wojennego. Już po kilku dniach otrzymali wymówienia z pracy, mimo że byli znakomitymi fachowcami w swojej dziedzinie.

Stefan wiedział, że nie należy się wychylać. Na nic nie zda się teraz jego opór – uważał siebie za pionka w potężnej machinie systemu, który terrorem przymuszał ludzi do posłuszeństwa. Długie i silne ręce Partii mogły go w każdej chwili zrzucić z niepewnej posady. Pretekstem do zwolnienia mogło być wszystko – nawet roztargnione spojrzenie, rzucone mimowolnie na czujnego sekretarza wydziału. Miał wrażenie, że jego niezdecydowana postawa musiała już być kiedyś omawiana na zebraniu kolektywu. Dostrzegał to w różnych, często zaskakujących, prawie niedostrzegalnych sytuacjach. A przecież nic właściwie nie zrobił. Dwa razy grzecznie, ale stanowczo odmówił złożenia deklaracji o wstąpieniu w szeregi organizacji partyjnej. Uchylał się jednak dość mętnie, ale na jakiś czas miał spokój.

Raz wyszedł z narady, kiedy Warczak z entuzjazmem opowiadał o kolejnym zwycięstwie Partii nad siłami antysocjalistycznymi; wyszedł raczej bezwiednie, pod przymusem, by odwiedzić toaletę. Ale chociaż był to zbieg okoliczności, nie podyktowany żadnymi politycznymi antypatiami, które dobrze starał się maskować – Warczak odebrał to inaczej. Później Stefan zaczął podejrzewać, że nie wszyscy na wydziale zachowują dla siebie treść zwykłych, towarzyskich rozmów i nawet drobne aluzje, świadczące o braku poparcia dla władzy, nawet zupełnie błahe sprawy – okruchy niefrasobliwości, docierają tajemniczymi ścieżkami za zamknięte drzwi szefa.

Odtąd, w rozmowach koleżeńskich, był ostrożniejszy. Nie wiedział teraz, kto w Instytucie jest donosicielem, a komu można się zwierzać. Stał się bardziej czujny. Zachował jednak przy tym młodzieńczą naiwność. Wystarczyło, że ktoś okazał mu więcej przychylności, a zaraz zapominał o ostrożności. Otwierał się wówczas przed innymi i nie bacząc na prowokacyjne podchody, dawał upust emocjom, które tłumiły nikłe odgłosy rozwagi i opamiętania.

– Uważaj na szefa! – ostrzegł go życzliwy głos za plecami. – Znów zaczyna coś węszyć.

Stefan drgnął. Poderwał się z fotela. Odruchowo położył ręce na klawiaturze komputera.

– Spokojnie! – uśmiechnął się Adam. – Jeszcze tutaj nie dotarł.

Łagodny, ale niespodziewany głos Staweckiego przywrócił go do rzeczywistości. Obawiał się, że Adam dostrzegł upokarzający lęk, jaki na moment pojawił się w jego oczach po nagłym wtargnięciu. Ale czego właściwie się bał? Dlaczego wykonał nerwowy odruch, jakby przyłapano go na gorącym uczynku? Przecież nikt nie miał dostępu do jego myśli? A może nawet w to, do końca już nie wierzył.

Adam należał do nielicznych – pozostających poza kręgiem podejrzeń o donosicielstwo, a przynajmniej nie znajdował się w pierwszym szeregu.

– Wybacz. To zamyślenie – tłumaczył się. – Zastanawiałem się nad nowym projektem – dodał, ale czuł, że zrobił to niepotrzebnie.

Adam uśmiechnął się jakoś dziwnie. Położył na pulpicie teczkę.

– Najpierw musimy opatentować twój wynalazek! – powiedział. – To znakomite rozwiązanie. Jak wpadłeś na tak genialny pomysł?

Stefan nie ukrywał satysfakcji. Recenzja jego projektu przez Staweckiego brzmiała zachęcająco.

– Zawsze twierdziłem, że mierzenie promieniowania w skali do tysiąca jest nieprecyzyjne. Filtry ochronne muszą reagować na najdrobniejsze zmiany. Wtedy jest szansa na wcześniejszą obronę – powiedział.

– Na Zachodzie stosują już podobne filtry, ale żaden nie jest tak doskonały jak twój! – odparł Stawecki.

– Nie obrażaj naszych radzieckich sojuszników – odparł Stefan żartobliwie. – Ich urządzenia są najlepsze na świecie...

Adam spojrzał uważniej na Stefana. W jego głosie wyczuł ironiczny ton.

– Tam wszystko jest najlepsze – powiedział Adam, naśladując znakomicie głos Warczaka.

Obaj parsknęli teraz śmiechem, ale dla pewności, jak na komendę, spojrzeli na drzwi. Po chwili Adam powiedział:

– Stefan. Mówię poważnie – twój filtr to nie jest żadna innowacja. To jest prawdziwy, genialny wynalazek. Rozumiesz, chłopie?! To wielka szansa dla naszego Instytutu. Na takie odkrycia czeka się czasami dziesiątki lat! Teraz trzeba pomyśleć, co dalej z nim zrobić.

– Najlepiej odłożyć na półkę – odparł. Stefan – Jak wiele innych pomysłów. Przecież wiesz, że radzieckie rozwiązania mają pierwszeństwo, są nie do przebicia.

– Stefan! – powiedział Stawecki. – Dłużej nie możemy tego tolerować. Nasza myśl naukowa musi wreszcie ujrzeć światło dzienne. Inaczej przepadniemy, zmarnujemy siebie i przyszłość tego państwa.

– Przecież dobrze wiesz, że jesteśmy poligonem doświadczalnym dla nich – powiedział Stefan, ale nagle zaschło mu w gardle. – Pracujemy dla ich chwały i wielkości. Wszystkie nasze wynalazki przejmują oni. Dokonują drobnych poprawek, a później ogłaszają jako swoje. Jak chcesz to zmienić?

– Ale jeżeli to potrwa dłużej, ciągle będziemy na końcu cywilizacyjnego postępu – odparł Stawecki. – Popatrz, jak my tutaj pracujemy! No, popatrz! – Adam zatoczył ręką łuk, ogarniając całe laboratorium. – Przecież to piwnica jakaś! Stodoła, a nie instytut naukowy!

Stefan nie ukrywał zdumienia. Adam nigdy nie wyrażał się tak jednoznacznie, dosadnie, krytycznie. Nie dopuszczał do siebie myśli, że mogła to być prowokacja. Próba wysondowania, sprawdzenia jego prawdziwych myśli i poglądów. Ale po co? Dlaczego? Czyżby coś się zaczęło dziać wokół niego? Stawecki? On? Nie! To niemożliwe. Dla pewności postanowił jednak zmienić ton i taktykę.

– No, dobrze – powiedział. – To, co proponujesz?

Adam był zawiedziony nagłym zwrotem Stefana, ale również szybko się opamiętał.

– Jutro przedstawiam na radzie wydziału wniosek o rozpoczęcie prac nad wynalazkiem. Sądzę, że należy się tobie nagroda. Nie stoisz chyba ostatnio najlepiej? Praca musiała ciebie sporo kosztować.

Stefan nieznacznie ruszył ramionami

– Kilka nieprzespanych nocy – odparł żartobliwie. – Ale do tego jestem przyzwyczajony.

Siedzieli teraz przed monitorem i obserwowali pojawiające się wykresy i diagramy. Stefan przed przekazaniem służby miał obowiązek dokonać końcowej analizy pomiarów radiologicznych. Za każdym razem robił to bardzo dokładnie, zgodnie z regulaminem i procedurami, chociaż od lat nie pojawiały się żadne niepokojące sygnały.

Na pożegnanie mocno uścisnął dłoń Adama. Znali się już długo, ale dopiero dzisiaj Stefan odkrył inną stronę osobowości kolegi. Nie wiedział jeszcze, co o tym wszystkim myśleć.

Z Instytutu wyszedł prawie chyłkiem. Nie chciał dzisiaj rozmawiać z ludźmi. Był wewnętrznie rozbity i rozkojarzony. Gnębiła go obawa, że projekt, w który włożył sporo wysiłku, może gdzieś utknąć w urzędniczych szafach. Wiązał z nim wielkie nadzieje – nie przyznał się do tego przed Staweckim – pierwszym recenzentem jego pracy, a jednocześnie znakomitym specjalistą w dziedzinie urządzeń radiologicznych.

Ulica przywitała go chłodnym podmuchem. Postawił kołnierz i ruszył szybko przed siebie, aby zdążyć na tramwaj. Na przystanku przyglądał się z ciekawością ludzkim twarzom, szukając w nich odbicia własnych rozterek. Znajdował je bez trudu – był bystrym obserwatorem, a po godzinach ślęczenia nad monitorem jego przenikliwość stawała się jeszcze bardziej wyostrzona.

Widział w zwiędniętych, szarych twarzach zmaganie się z czasem i beznadziejnością. Dostrzegał nalot nawarstwiających się doświadczeń gromadzonych bez najmniejszego sensu i potrzeby. Wszyscy sprawiali wrażenie, że oczekują na pojazd, którym naprawdę jedzie się donikąd. Wpisywał się w anonimowy tłum ze swoją tęsknotą za normalnością, autentycznym życiem a nie jego namiastką, podsuwaną nachalnie przez barbarzyńską codzienność. Jej barwy oscylowały w obrębie wszelkich odcieni szarości – stawały się nie do zniesienia. Przed narastającą depresją chroniła go jeszcze rodzina.

– Wyjedźmy, Agato! – powiedział do żony, krzątającej się po pokoju, gdy dzieci spały już spokojnie.

Siedział w fotelu, trzymał na kolanach książkę, ale nie rozumiał ani słowa.

– Coś nie wyszło w pracy? – spytała Agata.

– Nie! Nie o to chodzi – odparł. – Tym razem to nie praca. To coś gorszego.

– Zgubiłeś wypłatę? – próbowała żartować.

– Musimy wyjechać, Agato! – powtórzył. – Duszę się, rozumiesz? Mam dość takiego życia, ustroju – wszystkiego! Ten klimat mi nie służy. Czuję, że to nie jest moje państwo! Powiem więcej – temu państwu wcale nie jestem potrzebny! Ono mnie nie chce. Doskonale poradzi sobie beze mnie – w staczaniu się na dno.

Agata przerwała układanie bielizny na półkach i usiadła naprzeciw męża.

– Sądzisz, że jest na świecie taki kraj, który nas potrzebuje? – spytała.

– Każdy chętnie przyjmie obiecującego naukowca – odparł. – Sama wiesz, że tutaj nie mam żadnych szans na rozwój.

– A jednak właśnie tutaj napisałeś pracę. Dokonałeś ważnego odkrycia. Może nie jest jednak tak źle?

– Pamiętasz mój pierwszy projekt? – spytał i zaraz odparł, nie czekając na odpowiedź. – Upłynęły dwa lata. Nikt go nie wdrożył, nie zrealizował. Leży zapewnie zakurzony w jakimś sejfie albo poszedł na przemiał. Czy o takim rozwoju myślałaś? A teraz dowiaduję się, że na Zachodzie opatentowano bardzo podobne rozwiązanie! Kto na tym wygrał, kto stracił? W nauce nie ma wakacji. Wystarczy chwila zwłoki, a inni nas wyprzedzają.

– Może tym razem będzie inaczej? – odparła, aby go uspokoić. – Powiedziałeś, że Adam mocno się przejął.

– To prawda – odparł. – Byłem zdumiony. Nie tylko tym. Warczak czuje przed nim respekt, chociaż jest szefem i postrachem Instytutu. Nie wiem, o co tutaj chodzi, ale dzisiaj Stawecki mnie zaskoczył. Jego poparcie to ważny atut.

– Może znajdą wreszcie pieniądze na twój wynalazek – odparła Agata.

– Tutaj nie chodzi tylko o pieniądze – powiedział. – Pieniądze to oni mają. Na razie skutecznie wydają je na dozbrajanie ZOMO. W tę działalność zawsze opłacało im się inwestować.

– Stefan! – powiedziała błagalnie Agata. – Tylko nie mieszaj się do polityki. Proszę cię! Widzisz, co się teraz dzieje w kraju!

– Widzę. Widzę bardzo dobrze! – odparł. – Dlatego jutro znów składam wniosek o paszport. Może tym razem wyrażą zgodę? Zresztą, będę to robił do skutku.

Sala konferencyjna wypełniona była po brzegi. Nie spodziewał się dużej frekwencji. Zazwyczaj obrona projektów odbywała się w gronie kilku osób. Wszyscy wiedzieli, że każdy nowy pomysł po burzliwej dyskusji i wielkich obietnicach trafiał do magazynu, aby tam spokojnie czekać na spotkanie z wiecznością.

Tym razem działo się coś niezwykłego. Zamiast tradycyjnej ciszy i nudy, wiejącej z każdego kąta sali, słychać było ożywione dyskusje, a niektórzy bogatą gestykulacją próbowali przekonywać swoich oponentów. Wśród zgromadzonych na sali byli nawet pracownicy innych placówek naukowych związanych z Instytutem. Czyżby jego praca wzbudziła takie zainteresowanie? A może chodziło tutaj o c o ś jeszcze? Coś ledwo wyczuwalne, nieokreślone, kontrowersyjne – co na pewno wisiało w powietrzu.

Stefan wsłuchiwał się w strzępy rozmów, ale nie potrafił ułożyć z nich żadnej sensownej treści. Był skupiony na układaniu argumentów obrony, ale ciągle peszyła go izolacyjna ława, w której siedział sam – jak oskarżony na sali rozpraw, oczekując na werdykt bezwzględnego trybunału.

Wkrótce na sali pojawili się członkowie komisji – cały zarząd organizacji partyjnej Instytutu oraz niski, tłusty mężczyzna, którego Stefan widział po raz pierwszy.

Warczak – przewodniczący komisji, nie ukrywał zaskoczenia. Nie spodziewał się zbyt wielkiego zainteresowania. Po wyrazie jego twarzy od razu było widać, że nie uważa obecnego zbiegowiska za uzasadnione ważnością sprawy.

– Panie Fidecki! – powiedział Warczak. – Dokonaliśmy analizy pana wynalazku, no, przepraszam – projektu... i dostrzegliśmy w nim sporo nieścisłości. Oczywiście, sama idea, że się tak wyrażę, jest ciekawa i odkrywcza. Filtr promieniotwórczy jest rozwiązaniem nowatorskim, a jego dokładność i precyzja zaskakuje...Ale, proszę powiedzieć – nie będę owijał sprawy w bawełnę – jak pan doszedł do podobnych rezultatów przy tak skromnej bazie technicznej?

Stefan był przygotowany na podobne pytanie. Nie spodziewał się tylko, że padnie ono na samym początku.

– Jeżeli pan docent pozwoli, to ja również nie będę stosował eufemizmów i uściślę problem: nasza baza techniczno–naukowa nie jest skromna – ona jest beznadziejna. Wiedzą o tym wszyscy zainteresowani. Nauka jest niedoinwestowana i zaniedbana. To źle rokuje na przyszłość.

Warczak nagle poczerwieniał, jak człowiek uderzony w twarz. Aby powstrzymać dalsze wywody bezczelnego naukowca, natychmiast wstał i krzyknął:

– Kolego Fidecki! Nie zapominajcie się! Ocenę bazy Instytutu niech pan zostawi osobom kompetentnym i odpowiedzialnym. Proszę uważać na słowa!

Na sali powstało zamieszanie. Nie wszyscy zgadzali się z Warczakiem. Stefan dostrzegł, że publiczność podzieliła się na dwa obozy. Jedni przekrzykiwali drugich, a całość wyglądała jak targowisko a nie poważne, naukowe zgromadzenie.

Stefan uniósł rękę, aby ponownie zabrać głos. Na sali uciszyło się.

– Chciałem wyczerpująco odpowiedzieć na pytanie pana przewodniczącego – odparł spokojnie, aby złagodzić napięcie. – Znaczną część badań przeprowadziłem w naszym Instytucie. Jednak większość danych opierałem na wynikach i eksperymentach Zachodnich specjalistów...

– Zachodnich specjalistów?! – wtrącił ironicznie Warczak.– To Wschodni już panu nie wystarczają?

Tym razem Stefan nie potrafił ukryć drwiącego uśmiechu.

– Myśl naukowa na Zachodzie rozwija się znacznie szybciej – jest niezależna...To chyba dla wszystkich oczywiste... – powiedział.

– Nie dla wszystkich, kolego! Nie dla wszystkich! – odezwał się nagle siedzący za prezydialnym stołem mężczyzna. Warczak przedstawił go wcześniej jako przedstawiciela rządu o nazwisku Wicher. – Jak pan się nazywa? – spytał nagle delegat.

– To Fidecki! – szepnął do niego konfidencjonalnie rozwścieczony Warczak.

– No właśnie, panie Fidecki! No właśnie! – powtórzył wysłannik władz. – Szkoda, że nie docenia pan technologii naszych przyjaciół ze Wschodu. A przecież wszystkie nowinki naukowe płyną właśnie z tamtej strony. A co najważniejsze – służą interesowi ogółu, masom – klasie robotniczej oraz chłopom i inteligencji, w przeciwieństwie do imperialistycznego podłoża wszelkich dokonań technicznych państw zachodnich. Już Karol Marks powiedział...

– Panowie! – krzyknął nagle Bardlewski, jeden z członków komisji. – Czy to jest jakiś wiec? O co tutaj chodzi? Mamy przecież wyrazić opinię na temat dalszych losów wynalazku kolegi Fideckiego! Może jednak przejdziemy do meritum sprawy?

Ale jego dalsze słowa zagłuszył nagły gwar na sali. Stefan nie podejrzewał, że atmosfera mogła być tak napięta. Wystarczyła tylko mała iskra, aby rozpętać wrzawę. Teraz stało się już jasne, że leniwy spokój panujący w Instytucie to długo kamuflowany konflikt, złudne wrażenie, skrywające tłumione ogromne emocje. Nie potrafił jednak z uniesionych głosów – nad którymi nikt nie panował – odczytać tych, sprzyjających jego sprawie. Dopiero podczas przerwy spotkał się z uśmiechami i życzliwością kilku osób – zwłaszcza przybyłych zewnątrz, których dotąd nie znał.

Kiedy opuszczał gmach Instytutu, był całkowicie wyczerpany i wyjałowiony. Jeszcze nigdy nie poruszył publicznie tak ważnych i kontrowersyjnych spraw – jak się okazało. Nie przypuszczał, że drzemie w nim tyle goryczy i rozczarowań. Z precyzyjną logiką i konsekwencją demaskował wszystkie absurdy w funkcjonowaniu Instytutu, jego fikcyjny charakter i niewielkie znaczenie w naukowym świecie. Poziom technologicznego zapóźnienia był przerażający, tak samo jak żebracze sumy przekazywane przez państwo na niezbędne badania naukowe. Taka droga mogła prowadzić tylko do cywilizacyjnego zacofania – Stefan doskonale zdawał sobie z tego sprawę.

Dlaczego więc Warczak i kilku pozostałych członków komisji rzuciło się na niego z zajadłością? Dbał przecież o to, aby w jego wypowiedziach nie pojawiły się żadne aluzje polityczne. To mogło rozjuszyć oczekujących na każdą prowokację licznie zebranych członków egzekutywy. Nie chciał im podsuwać pretekstu do skierowania dyskusji na pozanaukowy teren. Wytykał jedynie oczywiste błędy i nonsensy, hamujące dalszy rozwój nauki, Instytutu i jego pracowników. Nic więcej. Nie wiedział jednak, jak jego szczera troska zostanie przyjęta przez przełożonych. Po ich twarzach i wypowiedziach, nie oczekiwał entuzjastycznego finału.

Kilka dni później Warczak wezwał go do swojego gabinetu.

– Brawo, panie Fidecki! – powiedział z ironią zaraz na wstępie. – Brawo! Osiągnął pan cel! W całym mieście głośno teraz o naszym Instytucie. Mówią, że opozycja się u nas tworzy. Czy na to pan liczył?

Stefan nie ukrywał zaskoczenia, chociaż spodziewał się uderzenia z zupełnie innej strony.

– Opozycja? – wzdrygnął ramionami zakłopotany. – Moim zamiarem była obrona wynalazku – działalności naukowej. Jeśli popieram jakiś ferment to tylko intelektualny. Uważam, że doskonale służy twórczej myśli.

Warczak spoglądał na niego pobłażliwie.

– Panie Fidecki! Nie oszukujmy się! – odparł. – Niech pan od razu powie, kto za panem stoi? Jaka organizacja?

Stefan nie dał się sprowokować, nawet wówczas, gdy we wzroku Warczaka pojawiła się szydercza iskra.

– Stoi za mną – owszem – ale tradycja niezależnej myśli naukowej, panie docencie – powiedział już spokojnie. – Tylko ona przyczynia się do postępu i rozwoju wszelkich dyscyplin.

Warczak skwitował to ironicznym uśmiechem.

– Mógłby pan sobie oszczędzić tych górnolotnych frazesów! – odparł zniecierpliwiony. – Proszę powiedzieć, jeżeli jest pan tak szczery i odważny – należy pan do ,,Solidarności”?

Stefan odparł bez zastanowienia:

– Nie, nie należę.

Warczak zawahał się.

– To kim pan właściwie jest? – odparł. – Do Partii pan nie należy, do opozycji też nie! Nikt z pana nie ma pożytku!

– Wypraszam sobie...! – Stefan zaprotestował.

Warczak machnął ręką lekceważąco.

– Jeszcze zobaczymy, kim pan naprawdę jest! – dodał po krótkim namyśle. – Jedno już pan wie: nie będę tutaj tolerował żadnych mącicieli ani nielegalnych organizacji. Chyba się rozumiemy?

Stefan kiwnął nieznacznie głową, ale na jego twarzy pojawił się dwuznaczny grymas.

Warczak przez chwilę przeglądał dokumenty, wertował nerwowo jakieś broszurki.

– Proszę powiedzieć, dlaczego nie zamieścił pan w swojej pracy żadnego nazwiska radzieckiego badacza? – powiedział łagodniejszym tonem. – Mógł pan to zrobić chociaż w przypisach albo w bibliografii. Wtedy projekt miałby większe szanse na realizację.

Stefan zdziwił się, że Warczak tak bezpośrednio pozwolił sobie na ujawnienie powszechnie znanej tajemnicy.

– W tej dziedzinie największe osiągnięcia mają jednak Zachodni naukowcy – odparł. – Inspirowałem się ich rozwiązaniami.

Warczak przez moment nie odpowiadał. Wahał się.

– Ale może pan dołączy chociaż ze dwa nazwiska? – odparł raptem.

Stefan miał już gotową odpowiedź. Czekał na tę chwilę już od dawna.

– Kto właściwie zatwierdza nasze projekty? – spytał. – My, czy Moskwa?

Warczak uniósł głowę. Po raz pierwszy Stefan dostrzegł w jego spojrzeniu cień zakłopotania i wątpliwości. Nie był jednak pewny przelotnego spostrzeżenia. Wiedział tylko, że wiele ryzykuje.

– To już nie pana sprawa! – odparł Warczak, przyjmując dawną, arogancką pozę. – Wiem tylko, że do realizacji projektu jeszcze długa droga…

Ale Stefan nie miał zamiaru czekać w nieskończoność. Twórczy zapał porwał go do działania. W ciągu kilku miesięcy zgromadził niezbędne materiały. Sprowadzał je z innych ośrodków badawczych, odwiedzał huty i fabryki. Powoływał się na rzeczywistych i fikcyjnych promotorów naukowego przedsięwzięcia. Dążył do tego, aby wykonano społecznie lub za niewielką opłatą niezbędne elementy urządzenia. Wydał na nie wszystkie własne oszczędności. Zaciągnął lichwiarskie pożyczki, ale nie żałował niczego.

Agata nie poznawała go zupełnie. Dotąd apatyczny, zniechęcony i zrezygnowany, przeistoczył się raptem w człowieka entuzjastycznego, pogodnego, ogarniętego szałem naukowej pasji. Wszędzie go było pełno – najmniej w domu. Ale zdawała sobie sprawę z doniosłości tej przemiany, jej terapeutycznej roli i cieszyła się razem z nim z kolejnego kroku w realizacji niezwykłego przedsięwzięcia.

Dopiero na wiosnę Stefan przyhamował, odetchnął i na pierwszym spacerze oświadczył z triumfem:

– Wszystko gotowe! Praca skończona!

Następnego dnia poszli na uroczysty obiad do przytulnej restauracji. Butelką szampana uczcili zakończenie dzieła. Tulili się do siebie, ćwierkali jak wiosenne ptaki, cieszyli sobą. Ale kiedy leżeli już w łóżku, Agata nie mogła powstrzymać się od refleksji:

– Ale gdzie zamontujesz ten filtr? – spytała cicho. – Instytut nie pozwoli na wykorzystanie własnej aparatury. Zresztą, oni nie wiedzą, że za ich plecami zrealizowałeś projekt. Musisz go teraz przetestować w naturalnych warunkach. I co?

Stefan gładził w zamyśleniu jej delikatne włosy.

– Zastanawiałem się nad tym – odparł po chwili. – Jeśli nie powiedzie się legalny plan, zastosuję podstęp. Przekonałem się, że to obecnie jedyny sposób na omijanie wszelkich absurdów naszej rzeczywistości...

Agata uniosła się na łokciach.

– Zostaniesz wyrzucony z Instytutu. Jeżeli na tym się skończy... – odparła z niepokojem. – Gdzie wtedy znajdziesz pracę?

– Wyjedziemy na Zachód – powiedział po chwili. – Albo... uciekniemy! Zobaczymy... Coś wymyślę.

Agata przypomniała sobie, że od wielu miesięcy Stefan nie wspominał o wyjeździe.