Banki, pieniądze, długi. Nieznana prawda o współczesnym systemie finansowym - ebook

W obecnych czasach większość pieniędzy jest kreowana przez banki komercyjne w procesie udzielania kredytów. Wielu ludzi sądzi, że banki udzielają kredytów używając do tego pieniędzy, które im ktoś powierzył, ale to nie jest prawda. Banki nie są pośrednikami pomiędzy oszczędzającymi a kredytobiorcami.

Michael McLeay, Amar Radia, Ryland Thomas

„Money creation in the modern economy”

Bank of England (2014)

Powierzenie kreacji pieniędzy prywatnym, nastawionym na zysk firmom, jakimi są banki nie jest ani jedynym, ani najlepszym rozwiązaniem. Równie dobrze emisję tę można by powierzyć państwom.

Martin Wolf

„Only ignorant live in fear of hyperinflation”

Financial Times (2014)

Banki nie mogą pożyczać i nie pożyczają swoich zasobów rezerw jako kredytów udzielanych swoim klientom.

Paul Sheard

„Repeat after me: Banks Cannot and Do Not »Lend Out« Reserves”

Standard & Poor’s Ratings Services (2013)Spis treści

WPROWADZENIE

Wstęp

Błędne poglądy

Informacje na początek

Pieniądze, gotówka, rezerwy, agregaty monetarne

PIENIĄDZE

Cyfrowy portfel

Transfery pieniędzy

Banki kreują pieniądze przy udzielaniu kredytów

REZERWY

Rezerwy, czyli drugi obieg

Każdy bank centralny kreuje rezerwy w walucie, która jest używana w kraju, w którym działa

Rezerwy obowiązkowe

Rezerwy a gotówka

Dwa banki i jeden przelew, czyli rezerwy wchodzą do gry

Dwa banki i dwa przelewy

Dwa banki i wiele przelewów

Wiele banków i wiele przelewów

Przelewy wewnątrz jednego banku

Skąd, dokąd i kiedy płyną pieniądze?

Do czego bankom potrzebne są rezerwy – podsumowanie i zapowiedź kolejnych tematów

Pożyczanie rezerw na rynku międzybankowym

Oprocentowanie pożyczek rezerw podąża za stopą referencyjną NBP

Gra o rezerwy

Rezerwy a kredyty

BANKI

Oprocentowanie kredytów według stawki „WIBOR + marża”

Kredyty frankowe

Opłaty, prowizje, ubezpieczenia…

Zagadka ujemnych stóp procentowych

Dlaczego banki oferują oprocentowanie lokat?

Model kaskadowy

PIENIĄDZE TO ZOBOWIĄZANIA

Czym są współczesne pieniądze?

Historia się powtarza

Klub fitness

Pieniądze jako zobowiązania banków

Udzielenie kredytu

BILANSE BANKÓW

Krótki kurs rachunkowości bankowej: aktywa, zobowiązania, kapitał, pasywa

Udzielenie kredytu z punktu widzenia rachunkowości bankowej

Rozszerzenie bilansu banku

Likwidacja banku, czyli czym jest kapitał

Darmowe aktywa trwałe i finansowe banków

Na czym banki zarabiają?

Kreacja pieniędzy przez bank dla samego siebie

Czy banki mogą kreować pieniądze na własne potrzeby w dowolnej ilości?

Kiedy banki plajtują, czyli co nas może czekać

W jakim kierunku zmierza system bankowy?

DŁUG PUBLICZNY

Państwa się zadłużają

Rząd zadłuża się u ludzi i firm

Rząd zadłuża się w bankach

„Recycling” rezerw wydanych przez banki na zakup obligacji rządowych

Rząd zadłuża się za granicą

Polski dług publiczny w zdecydowanej większości nie powinien być zaciągnięty

Dotacje z Unii Europejskiej

WPROWADZANIE PIENIĘDZY DO OBIEGU

Ktoś musi kreować pieniądze i wprowadzać je do obiegu

Konsensus Waszyngtoński

Nie widać powodu, dla którego banki mogą kreować pieniądze, a państwa nie

Niestabilne dziurawe wiadro

Ogromne zadłużenie prywatne i publiczne

Obecne długi prywatne i publiczne są zasadniczo niemożliwe do spłacenia

Pieniądze a gotówka

Luzowanie ilościowe

Luzowanie ilościowe to w większości ukryte monetary financing

Jak zwiększyć ilość pieniędzy w obiegu?

GDYBY NIE BYŁO INTERNETU

Czy pieniądze bankowe koniecznie muszą być cyfrowe?

Jeden kraj i wielu emitentów pieniędzy

PRAWO

Czy cyfrowe pieniądze bankowe są w Polsce legalne?

PLANY REFORM

Kto korzysta?

Wady obecnego systemu i możliwości jego naprawy

Pieniądz Suwerenny (Sovereign Money)

Elektroniczny Pieniądz Banku Centralnego (Central Bank Digital Currency)

Gotówka powinna zostać

ZAKOŃCZENIE

Podsumowanie

Podziękowania

Noty o autorach

BibliografiaWPROWADZENIE

Wstęp

Każdy dzisiaj posługuje się pieniędzmi, bez których trudno sobie wyobrazić naszą cywilizację. Ta książka jest właśnie o nich.

System finansowy świata uległ w ciągu ostatnich trzydziestu lat radykalnej, jakościowej zmianie. Pojawił się nowy rodzaj pieniądza – cyfrowy pieniądz bankowy, który już nie jest, jak gotówka, kreowany przez państwowe banki centralne, ale tworzą go z niczego prywatne banki komercyjne. W tej książce przedstawiono konsekwencje tej zmiany, a są one bardzo duże. Niejednokrotnie wręcz szokujące.

Książka jest przeznaczona dla szerokiego kręgu odbiorców, bo przecież każdy z nas ma do czynienia z pieniędzmi. W szczególności będzie ciekawą lekturą dla osób zainteresowanych finansami, bankowością, ekonomią, polityką i rynkami finansowymi. Dla spłacających kredyty, dla pracowników banków każdego szczebla, dziennikarzy ekonomicznych, polityków, działaczy społecznych, przedsiębiorców, menedżerów, urzędników państwowych oraz studentów i pracowników naukowych kierunków ekonomicznych.

Niniejsza publikacja nie wymaga od Czytelnika żadnej specjalistycznej wiedzy, gdyż wszystko jest w niej wyjaśnione od podstaw i bez używania fachowej terminologii. Jeśli chodzi o gatunek pisarstwa, to trudno ją jednoznacznie zaszufladkować. Znaleźć w niej można zarówno elementy publicystyki ekonomicznej i popularnonaukowej, jak i cechy podręcznika, pracy naukowej, a nawet dziennikarstwa śledczego.

Błędne poglądy

Uważa się powszechnie, że przy udzielaniu kredytów banki są jedynie pośrednikami pomiędzy tymi, którzy mają nadmiar pieniędzy, a tymi, którzy mają ich za mało i chcą je pożyczyć. Twierdzi się, że oszczędności przekładają się na inwestycje. Propaguje się pogląd, że państwa mogą wydawać tylko tyle pieniędzy, ile zbiorą z podatków, a jeśli chcą wydawać więcej, to muszą te pieniądze w całości pożyczyć. Narzeka się, że Polacy są rozrzutni i lekkomyślni, bo mocno się zadłużają. Straszy się długiem publicznym, który będą musiały spłacić przyszłe pokolenia. Przedstawia się oprocentowanie kredytów jako sumę wskaźnika WIBOR oraz marży, która jest jedynym zyskiem banku. Wyraża się wdzięczność Unii Europejskiej za hojne dotacje. Panuje ogólne przekonanie, że to państwo emituje będące w obiegu pieniądze. Tymczasem wszystkie te poglądy, a także wiele innych, są błędne – co pokażemy w tej książce.

Informacje na początek

W obecnych czasach system emisji i obiegu pieniędzy (nazywany też systemem monetarnym) jest ściśle związany z systemem bankowym, na który składają się prywatne banki komercyjne i banki centralne. W sumie tworzą one jeden system, który będziemy nazywać systemem finansowym lub w skrócie systemem. Przedstawienie tego, jak ten system działa, jakie prawa nim rządzą i co z tego wynika, to cel niniejszej książki.

Treść tej książki dotyczy systemu finansowego działającego w jednym, dowolnym kraju. Zagadnienia międzynarodowe (skądinąd bardzo ciekawe i ważne) są przedstawione w ograniczonym zakresie.

Pisząc o bankach, będziemy mieć na myśli prywatne banki komercyjne. Rachunki bankowe będziemy też potocznie nazywać kontami w bankach. Pisząc „ludzie i firmy” będziemy mieli na myśli także wszelkie inne podmioty, które mają rachunki w bankach, czyli: przedsiębiorstwa państwowe, jednostki samorządu terytorialnego, szkoły, szpitale, stowarzyszenia, fundacje, wspólnoty mieszkaniowe, partie polityczne, komitety rodzicielskie itp. Zamiast pojęcia „ludzie i firmy” będziemy też zamiennie używać frazy „klienci banków”.

Wspominając o „instytucjach państwowych” będziemy mieć na myśli te podmioty, których rachunki (w rezerwach) prowadzi NBP, czyli te (oprócz banków i SKOK-ów), które są wymienione w art. 51 Ustawy o NBP. Są to, według wzmiankowanej ustawy, budżet państwa oraz Bankowy Fundusz Gwarancyjny, Komisja Nadzoru Finansowego oraz „inne osoby prawne, za zgodą Prezesa NBP”, którymi są m.in. państwowe jednostki budżetowe (np. rząd, ministerstwa, policja, wojsko, zakłady karne, prokuratura, sądy), państwowe fundusze celowe (np. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Rezerwy Demograficznej) i urzędy skarbowe (Ofiarski, 2017).

Wszelkie dane liczbowe odnoszące się do Polski dotyczą lipca 2019 roku (o ile nie zaznaczono, że jest inaczej).

Pieniądze, gotówka, rezerwy, agregaty monetarne

Przy analizowaniu czegokolwiek ważne jest zdefiniowanie podstawowych pojęć, których się używa. Jest to szczególnie istotne w odniesieniu do systemu finansowego, gdyż w słownictwie dotyczącym tej dziedziny panuje spore zamieszanie. Uprzedzając treści, jakie zamieściliśmy w kolejnych rozdziałach tej książki informujemy, że we współczesnym systemie finansowym funkcjonują obecnie trzy rodzaje środków finansowych:

- Cyfrowe pieniądze bankowe, czyli te środki, które mamy na swoich rachunkach bankowych (digital money). W skrócie – pieniądze.
- Banknoty i monety (cash). W skrócie – gotówka.
- Cyfrowe rezerwy banków (bank reserves). W skrócie – rezerwy.

Cyfrowe pieniądze bankowe nazywane są też depozytami, pieniędzmi depozytowymi, pieniędzmi bezgotówkowymi i pieniędzmi żyrowymi.

Znaczenie tych trzech pojęć będzie szczegółowo wyjaśnione w kolejnych rozdziałach tej książki. Ich sumaryczna wartość jest zmienna w czasie.

Trzy zbiory, jakimi są pieniądze, gotówka i rezerwy, są rozłączne. Czyli pieniądze nie są gotówką, gotówka nie jest rezerwami, a rezerwy nie są pieniędzmi (i odwrotnie). Dowolny zestaw tych trzech zbiorów będziemy nazwać „środkami finansowymi” lub „środkami”.

Pisząc o pieniądzu (liczba pojedyncza) będziemy mieli na myśli tradycyjne, ogólne, nie wchodzące w szczegóły (oraz wieloznaczne) znaczenie tego słowa.

Obligacje sprzedawane przez rządy poszczególnych krajów (które w ten sposób się zadłużają) będziemy nazywać obligacjami rządowymi, a w przypadku polskiego rządu, także obligacjami Skarbu Państwa lub obligacjami SP.

Poniżej zamieszczamy zestawienie obrazujące wartość poszczególnych środków finansowych, jakie funkcjonują obecnie w Polsce (lipiec 2019). Według danych opublikowanych przez Narodowy Bank Polski mamy:

- Pieniądze na lokatach do dwóch lat: 420 mld zł
- Pieniądze na rachunkach bieżących: 842 mld zł
- Gotówka w obiegu: 215 mld zł
- Gotówka w kasach banków: 13 mld zł
- Rezerwy: 48 mld zł

czyli ogółem:

- Pieniądze: 1262 mld zł
- Gotówka: 228 mld zł
- Rezerwy: 48 mld zł

W bankowości używa się też wielkości nazywanych agregatami monetarnymi (monetary aggregates). Są to:

- Agregat M0 to gotówka w obiegu i w kasach banków plus rezerwy. Inaczej pieniądz banku centralnego (central bank money) lub baza monetarna (base money).
- Agregat M1 jest równy wartości gotówki w obiegu (poza kasami banków) plus pieniądze na rachunkach bieżących.
- Agregat M2 jest równy M1 plus pieniądze na lokatach do dwóch lat.

Aktualne wartości tych agregatów w Polsce, to:

- M0 = 276 mld zł
- M1 = 1057 mld zł
- M2 = 1477 mld zł

Wzajemne relacje pomiędzy wszystkimi, opisanymi powyżej wielkościami są przedstawione na rysunku 1.

Rysunek 1. Rodzaje środków finansowych oraz agregatów monetarnych w Polsce. Wielkości prostokątów nie są proporcjonalne do wartości środków finansowych, którym odpowiadają.

Po tych koniecznych wstępach przechodzimy do rzeczy.