Belfast - ebook

W serii ukazały się ostatnio:

Filip Skrońc _Nie róbcie mu krzywdy_

Maciej Czarnecki _Dzieci Norwegii. O państwie (nad)opiekuńczym_ (wyd. 2)

Karolina Baca-Pogorzelska, Michał Potocki _Czarne złoto. Wojny o węgiel z Donbasu_

Maciej Wasielewski _Jutro przypłynie królowa_ (wyd. 2)

Anna Sulińska _Wniebowzięte. O stewardesach w _PRL_-u_ (wyd. 2)

Anna Sulińska _Olimpijki_

Wojciech Górecki, Bartosz Józefiak _Łódź. Miasto po przejściach_

Lidia Ostałowska _Farby wodne_ (wyd. 2)

Albert Jawłowski _Miasto biesów. Czekając na powrót cara_

Peter Pomerantsev _Jądro dziwności. Nowa Rosja_ (wyd. 2)

Ilona Wiśniewska _Hen. Na północy Norwegii_ (wyd. 2)

Swietłana Aleksijewicz _Ostatni świadkowie. Utwory solowe na głos dziecięcy_ (wyd. 2)

Patrick Radden Keefe _Cokolwiek powiesz, nic nie mów. Zbrodnia i pamięć w Irlandii Północnej_

Piotr Lipiński _Kroków siedem do końca. Ubecka operacja, która zniszczyła podziemie_

Karolina Przewrocka-Aderet _Polanim. Z Polski do Izraela_ (wyd. 2 zmienione)

Katarzyna Surmiak-Domańska _Ku Klux Klan. Tu mieszka miłość_ (wyd. 2 zmienione)

Ludwika Włodek _Gorsze dzieci Republiki. O Algierczykach we Francji_

Peter Robb _Sycylijski mrok_ (wyd. 2)

_Ojczyzna dobrej jakości. Reportaże z Białorusi_, pod red. Małgorzaty Nocuń (wyd. 2)

Elizabeth Pisani _Indonezja itd. Studium nieprawdopodobnego narodu_ (wyd. 2)

Barbara Seidler _Pamiętajcie, że byłem przeciw. Reportaże sądowe_ (wyd. 2)

Tomasz Grzywaczewski _Wymazana granica. Śladami_ II_ Rzeczpospolitej_

Jacek Hołub _Żeby umarło przede mną. Opowieści matek niepełnosprawnych dzieci_ (wyd. 2)

Piotr Lipiński _Cyrankiewicz. Wieczny premier_ (wyd. 2)

Birger Amundsen _Harald. Czterdzieści lat na Spitsbergenie_

Swietłana Aleksijewicz _Cynkowi chłopcy_ (wyd. 4)

Małgorzata Sidz _Kocie chrzciny. Lato i zima w Finlandii_ (wyd. 2)

Marcelina Szumer-Brysz _Wróżąc z fusów. Reportaże z Turcji_ (wyd. 2)

Ewa Stusińska _Miła robótka. Polskie świerszczyki, harlekiny i porno z satelity_

Andrzej Brzeziecki, Małgorzata Nocuń _Łukaszenka. Niedoszły car Rosji_ (wyd. 2 zmienione)

Dawid Krawczyk _Cyrk polski_

W serii ukażą się m.in.:

Peter Hessler _Pogrzebana. Życie, śmierć i rewolucja w Egipcie_

Peter Hessler _Przez drogi i bezdroża. Podróż po nowych Chinach_ (wyd. 2)Trudno dorastać w Irlandii Północnej i nie poczuć się prędzej czy później zmuszonym do namysłu. Wokół jest tyle podziałów, że ludzie nieustająco napotykają jakieś granice, przed którymi muszą nagle stanąć jak wryci.

Ulster jest brytyjski, powiadają jedni, Ulster to Uladh, prastara część Irlandii. Po jednej stronie mówi się na ziemniaka _potato_, po drugiej – _potatto_. Takie różnice współtworzą ludzki los. W Irlandii Północnej nabierają jednak szczególnej, typowej dla tego miejsca intensywności.

Seamus Heaney, _Znalezione–przywłaszczone. Eseje wybrane 1971–2001_, przeł. Magda Heydel

Najgorszą stroną muru jest to, że u wielu ludzi wyrabia on postawę obrońcy muru, tworzy typ myślenia, w którym przez wszystko przebiega mur dzielący świat na zły i niższy – ten na zewnątrz, i dobry i wyższy – ten wewnątrz. W dodatku wcale nie trzeba, aby taki obrońca był fizycznie przy murze obecny, może on być daleko od niego, wystarczy, żeby nosił w sobie jego obraz i hołdował regułom, które logika muru narzuca.

Ryszard Kapuściński, _Podróże z Herodotem_

Wszystko, co anormalne, jest tu normalne.

dr Jonny Byrne, Ulster UniversityWSTĘP DO DRUGIEGO WYDANIA

Belfast zmienił się w ciągu ostatnich lat.

Od 2015 roku, kiedy pojawiło się pierwsze wydanie książki, stał się bardzo wielokulturowy. Przyjął setki, jeśli nie tysiące uchodźców (w tym nielegalnych). Białe dzielnice klasy pracującej (_working class_ – ta terminologia, mogąca drażnić pamiętających PRL, jest jak najbardziej na miejscu w Zjednoczonym Królestwie), w których zwykle mieszkali biali protestanci lub katolicy i ich jedynym kontaktem ze światem innych kultur było zamówienie chińszczyzny czy indyjszczyzny na wynos, stały się wielokolorowe. Na mojej niewielkiej ulicy mieszkają przedstawiciele około dwudziestu narodowości. Wcześniej byli głównie miejscowi protestanci oraz kilka polskich rodzin.

Wszyscy ci nowo przybyli nie mają najmniejszego pojęcia, gdzie żyją, z kim się zadają, z jakimi napięciami i uwarunkowaniami historycznymi mają do czynienia. Rzadko wiedzą coś na temat lokalnej polityki, a jeśli wiedzą, to są to informacje przefiltrowane przez media. A tymczasem wciąż najważniejsza jest ulica i to, jak się na niej wszystko załatwia. To bywa źródłem nieporozumień, niekoniecznie na tle rasowym. Prawo chroniące mniejszości narodowe jest w Irlandii Północnej bardzo postępowe, ale często przymyka się oczy na konflikty, które mogłyby zagrozić miejscowym przywódcom, aktywistom, politykom. Wtedy trzeba liczyć na szczęście.

Oddolne inicjatywy, by utrzymać spokój, rozwijają się nieprzerwanie. Angażuje się w nie coraz więcej ludzi, wciągając swoje rodziny, przyjaciół. Coraz młodsi chcą budować społeczeństwo obywatelskie w oparciu o szacunek do kompletnie nierozumianej drugiej strony. I trzeciej, i czwartej. To postawa zaraźliwa. W trakcie pandemii każda dzielnica uruchomiła kilka, a czasem kilkanaście telefonów pomocowych, niektóre były czynne całą dobę. Obojętne, kim był dzwoniący: protestantem, katolikiem, Romem czy Chińczykiem – jeśli potrzebował pomocy, bo był w samoizolacji, mógł dostać posiłek, wolontariusze mogli odebrać jego leki z apteki, zrobić zakupy czy zapłacić rachunek za gaz lub prąd. Różnice religijne czy światopoglądowe nie miały żadnego znaczenia. Na interfejsach, miejscach styku ziem katolickich i protestanckich, czasem ustawiają się dzieciaki, ale dorośli już nie, bo boją się COVID-u. Nie ma rac, nie ma ataków na kobiety, na przeciwników ideologicznych. Czy Brexit to wszystko przewartościuje, jak już wstępnie zrobiły to imigracja oraz COVID?

Zobaczymy.WPROWADZENIE

„To nie jest książka o Irlandii Północnej” – od tych słów zaczynała się moja pierwsza lektura o tym skrawku ziemi, autobiografia żołnierza jednej z organizacji paramilitarnych wciąż działających w Ulsterze.

Pozwolę sobie pożyczyć to zdanie.

Bo to też nie jest książka o Irlandii Północnej, tylko o jej części, o ludziach, o których nie czyta się w kolorowych czasopismach. Nie pojawiają się oni w świetle fleszy, nie udzielają wywiadów i nie uświetniają swoją obecnością wydarzeń kulturalnych. Nie ściskają dłoni politykom ani nie są zapraszani na rauty i bankiety.

Dla moich bohaterów wyjazd poza Belfast jest wycieczką. Ba, pójście do innej dzielnicy bywa wyzwaniem, bo mogą tam wciąż żyć mordercy członków ich rodzin.

Moi bohaterowie – Brytyjczycy i Irlandczycy, często pozbawieni wielu szans, jakie dawałby im inny adres zamieszkania, słabo wyedukowani albo zdobywający wykształcenie już w latach dojrzałych dzięki kursom online – są zapomniani przez brytyjskie, a co za tym idzie i ogólnoświatowe media. Ich świat nikogo nie interesuje, poza, oczywiście, okresem przedwyborczym, kiedy skupia się na nich ulotna na co dzień uwaga polityków. Zepchnięci na margines, niesłuchani, żyją w cieniu politycznych negocjacji, rozmów o statusie Irlandii Północnej, ale bez możliwości przebicia się do sumienia świata. O konflikcie palestyńsko-izraelskim czy w Rwandzie napisano bardzo dużo w wielu językach. O ludziach Irlandii Północnej – nie.

Nie piszę o kwitnącej turystyce, o milionach funtów inwestowanych w muzea, wydarzenia kulturalne, centra miejscowej sztuki, o koncertach, imprezach okolicznościowych, artystach i celebrytach oraz pięknym krajobrazie. Nie piszę o tym przede wszystkim dlatego, że życie klasy średniej jest wszędzie mniej więcej takie samo. Nigdy mnie ono nie fascynowało. Z pewnością jest powodem do radości fakt, że w 2009 roku pewien amerykański przewodnik książkowy uznał Belfast za jedno z dwunastu najciekawszych turystycznie miejsc na świecie. Opinię tę w 2012 roku podzielił „National Geographic”. Ale to tylko część prawdy.

To piękne, rzeźbione w czerwonej cegle miasto cierpi na rozdwojenie jaźni. Jego poszczególne osobowości albo nie wiedzą o swoim istnieniu, albo są tylko częściowo świadome tego stanu. Z jednej strony mamy tu dzielnicę uniwersytecką, wykładowców, artystów śniadających w kafejkach, młodzież w udrapowanych kolorowych szalikach na oldskulowych rowerach z wiklinowymi koszami, galerie, międzynarodowe konferencje, wieczorki literackie, tapas i sushi, kamienice z delikatnymi wieżyczkami, turystów, wielojęzyczny tłum na Botanic Avenue, błyszczące strzeliste wieżowce w centrum. Z drugiej, kilkaset metrów dalej, domy socjalne o zabiedzonych podwórkach, młodzież, która nigdy nie wyjechała na wakacje poza granice własnego miasta, młodzież z domów, w których panuje chłód i przemoc albo dojmująca samotność wywołana brakiem szans i perspektyw. Socjologia na określenie tej grupy społecznej ukuła termin _underclass_ (który bywa odczytywany jako nacechowany pejoratywnie, bo sugeruje, że jej członkowie znajdują się w niej w wyniku własnych zaniedbań, a już z pewnością nie stanowią żadnego pożytku dla społeczeństwa) lub _underprivileged_ (który sugeruje, że bieda nie jest tu postrzegana jako zawiniona). Oba bardzo często są stosowane wymiennie, choć nie powinny.

Getta w Belfaście, w przeciwieństwie do większości gett na świecie, narodziły się nie tylko z biedy czy nierównej dystrybucji dóbr, jak powiedzieliby socjologowie czy ekonomiści.

Getta w Belfaście to spadek po konflikcie, po Kłopotach (1968–1998) – miejsca wykluczenia, traum, wspomnień, niemocy. Nie, to nie są miejsca niebezpieczne dla odwiedzających – Belfast jest miastem przyjaznym dla turystów, bo z nich żyje. Belfast jest bezpieczny – dla turystów i klasy średniej.

Napięć tych nie widać na stronach folderów reklamujących Belfast, na zdjęciach wyrafinowanych wnętrz stylowych hoteli i pubów, uśmiechniętych bywalców wykwintnych restauracji, wznoszących toasty dobrym winem czy kolorowymi drinkami. Szykowny eksportowy Belfast nie różni się niemal niczym od każdej innej średniej, zadbanej aglomeracji, w której chce się wydać pieniądze. Jest na tyle uwodzicielski i przekonujący, że można w nim przeżyć lata i nie wiedzieć, że istnieje inne oblicze tego miasta – jeśli przebywa się w centrum lub na przedmieściach w wiktoriańskich domach mieszczan. Czasem spokój tych ostatnich naruszają alarmy bombowe, stosunkowo częste w pewnych dzielnicach (w 2013 roku codzienne), przez które trzeba przejechać, by dostać się do swojego biura. Przypominają one na moment, że pod skórą miasto wciąż wrze, ale zwykle trwają na tyle krótko albo dotyczą tak nieistotnej grupy ludzi z punktu widzenia klasy średniej, że zachwiana równowaga szybko powraca – wraz z normalnym ruchem na drogach.

Można też uwierzyć, że napięcia występują tylko około 12 lipca, w czasie protestanckiego Święta Oranżystów, bo zwykle wtedy media na całym świecie piszą o różnego rodzaju zamieszkach w Irlandii Północnej.

Niektórzy mieszkańcy Belfastu sami o tym chętnie zapominają. W kilku przypadkach z pewnością to wyparcie. W większości – wieloletnie świadome i bywa, że pogardliwe ignorowanie drugiego, brzydszego oblicza miasta. Takiemu ignorowaniu pomaga topografia metropolii. Transport publiczny zaprojektowano tu bowiem tak, by wszystkie szlaki komunikacyjne rozchodziły się gwieździście z centrum, ale nigdy nie ułatwiały połączenia niebiegnącego przez środek. By przedostać się ze wschodniego Belfastu do zachodniego czy też z południowego do północnego, konieczna jest więc przesiadka w sercu miasta – może po to, by zatrzeć przygnębiające wrażenie wywołane przez podróż po dzielnicach biednych domów warstwy _underprivileged_?

Psychologicznie mądry projekt.

Zatem wielu wierzy, że Belfast jest zwykłym europejskim miastem. Z okresowymi zamieszkami.

Ale nie, nie jest. To poraniona ziemia, poszatkowana murami i ścianami pokoju (_peace walls_), oddzielającymi protestantów od katolików. Najdłuższy mur, w sercu miasta, ciągnie się przez pięć kilometrów.

Poza fizycznymi barierami istnieją też bariery mentalne, wzmacniane przez samych mieszkańców. Z lęku, z niewiedzy, z cynizmu polityków.

One runą – za dwa, trzy pokolenia. Bo są na nich pęknięcia wykuwane przez innych mieszkańców miasta, ludzi ciężko pracujących u podstaw, by zmienić swój kraj – o nich też jest cicho. I to również bohaterowie tej książki.

Irlandia Północna to miejsce, gdzie w 1998 roku przeprowadzono politykę grubej kreski, w imię pokoju postanowiono, że przeszłość jest rozdziałem zamkniętym. Wypuszczono z więzień tych, którzy walczyli w czasie Kłopotów po obu stronach (do 2000 roku amnestia objęła ponad czterysta osób). Większość obywateli przyjęła takie rozwiązanie.

Tymczasem okazało się, że rany niektórych są wciąż otwarte. Że normalizacja ma swoją cenę. Że rodziny ofiar chcą znać losy swoich bliskich. Inni – chcą zemsty.

Konflikt między republikanami a protestantami toczył się głównie w dzielnicach klasy pracującej, czasami tylko rozlewając się poza ich granice. I tam pozostał – i on sam, i jego skutki. To nie był konflikt ludzi w markowych garniturach, choć był przez nich monitorowany. Nie dotyczył przywilejów klasy średniej. To była i wciąż jest pełzająca wojna o tożsamość i o prawo do jej określenia. Ofiarami tej wojny stali się ludzie, których jedyną winą było to, że urodzili się w złym miejscu o złym czasie.

Tych ludzi i ten Belfast opisuję.

_Większość imion w książce jest zmieniona._JAK BRAD PITT IRLANDII BRONIŁ

Najpierw jadę na wycieczkę, ściskając w ręku bilet weekendowy, dzięki któremu mogę zwiedzić całą Irlandię Północną wzdłuż i wszerz za niewielkie pieniądze. Poznaję kraj.

– Przepraszam, czy to pociąg do Derry? – pytam uśmiechniętego i przysadzistego pracownika stacji Belfast Great Victoria Street.

Derry to osiemdziesięciotysięczne miasto (drugie co do wielkości w Irlandii Północnej) leżące tuż przy północno-wschodniej granicy z Republiką Irlandii, oddalone od Belfastu o mniej więcej sto kilometrów. Trasa pociągowa biegnie wzdłuż linii brzegowej Morza Irlandzkiego, a właściwie Kanału Północnego, który gdzieś po drodze staje się Oceanem Atlantyckim.

Pada rzęsisty deszcz. Wieje. Jest sierpień. Ciemny północnoirlandzki sierpień.

Zadziwia mnie nagła zmiana wyrazu twarzy mężczyzny. Uśmiech znikł.

– Nie, to pociąg do Londonderry – odpowiada, akcentując ostatni wyraz.

Mówimy o tym samym mieście. Tyle że on właśnie zadeklarował w tym jednym zdaniu wszystko: kim jest, jakiej narodowości, do jakiej szkoły chodził, jakie są jego poglądy polityczne i, całkiem możliwe, religijne.

Bo skoro informuje mnie, że to pociąg do Londonderry (a właściwie nie tylko informuje, on mnie poprawia), to wiem, że jest zadeklarowanym brytyjskim lojalistą. Chodził do szkoły protestanckiej. Skoro zawzięcie neguje istnienie drugiej nazwy miasta, oznacza to, że nie podoba mu się toczący się tu od 1998 roku proces pokojowy, mający na celu doprowadzenie do tego, by mieszkańcy Irlandii Północnej, czyli części Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, żyli zgodnie, nie wadząc sobie nawzajem, mimo faktu, że irlandzka część z nich uważa, że Irlandia Północna jest okupowana przez część brytyjską.

Mężczyzna nie uważa, że Derry / Londonderry (na autobusach zapisywane Derry / L’Derry) to miasto dwóch społeczności: katolickiej i protestanckiej (czy szerzej: republikańskiej i lojalistycznej), z wielką przewagą liczebną tej pierwszej, chociażby ze względu na bliskość granicy z Republiką Irlandii.

W jednym zdaniu wypowiedzianym nieznoszącym sprzeciwu tonem zawarł wszystko. Moje pytanie było ponurym przypomnieniem, że są tacy, którzy mają inne poglądy, a jeśli ocenił mnie jako turystkę, zdradziłam ignorancję charakterystyczną dla tych cholernych przyjezdnych, karmionych od lat hollywoodzką propagandą prorepublikańską.

Gdybym była miejscową, pytaniem tym wyznałabym, że jestem katoliczką/socjalistką albo, co gorsza, komunistką, republikanką i Irlandką. Przed tym zdemaskowaniem uchronił mnie obcy akcent.

Tu wszyscy to wiedzą.

Kiedy rano słucham radia BBC Ulster, słyszę wymiennie obie nazwy. Okazuje się, że lokalny oddział BBC ma wytyczne: kiedy wspomina się w wiadomościach o tym mieście, za pierwszym razem używa się nazwy Londonderry, potem – Derry. Jeśli tekst jest dłuższy, redaktor opracowujący wiadomość musi podać obie nazwy tak, by wypadały ilościowo po równo.

Żeby żadna ze społeczności nie poczuła się urażona.

Bo właściwie legalną nazwą, utrzymaną na mocy wyroku Sądu Najwyższego z 2007 roku, jest Londonderry, mimo że rada miasta w 1984 roku z własnej inicjatywy zmieniła swoją nazwę z Rady Miasta Londonderry na Radę Miasta Derry. W to Sąd Najwyższy nie ingerował, ale określenie samego miasta pozostawił zgodnie z pierwobrzmieniem, które pojawiło się w annałach w XVII wieku.

Z czym nie zgadza się katolicka większość miasta.

Pojawił się jednak i taki, któremu udało się wymyślić sposób na ominięcie tej lingwistycznej pułapki. Uwielbiany przez mieszkańców Irlandii Północnej prezenter i dziennikarz Gerry Anderson, który przez ponad dwadzieścia pięć lat pracował w BBC, wymyślił nazwę Stroke City, czyli Miasto Ukośnik. Nie przyjęła się w oficjalnym dyskursie, ale wielu Północnoirlandczyków używa jej w czasie codziennych rozmów, co jest sygnałem, że nie chcą skupiać się w rozmowie na wciąż trwającym konflikcie ideologicznym.

Gerry Anderson już nie żyje, nazwa miasta wciąż budzi kontrowersje.

Jakiś czas później biorę udział w kursie mediacji i zarządzania konfliktami. Pracuję w organizacji polonijnej, do której zgłaszają się rodacy, gdy potrzebują pomocy w naprawieniu nadwątlonych, z wielu powodów na ogół, relacji z miejscowymi sąsiadami.

Dzielnica protestancka w Belfaście. Dowiaduję się, że uczestnikami będą _community workers_ i _community activists_. Nie mam pojęcia, kim są jedni i drudzy.

Język polski stawia tutaj nieznośną barierę translatorską. Przypuszczalnie chodzi o ludzi, którzy pracują na rzecz lokalnej społeczności. Czyli…? I jaka jest różnica między tymi dwoma typami działaczy?

Pytam miłą, siedzącą obok mnie kobietę. Blondynka jest w wieku mocno postbalzakowskim, ma zniszczoną skórę, tonę samoopalacza na odcinającej się od białej szyi twarzy. Bijący od niej zapach tytoniu wwierca mi się w nozdrza. Kobieta obdziela mnie serdecznym, acz rozbawionym spojrzeniem.

_Community workers_, wyjaśnia, to wolontariusze, którzy działają prospołecznie. Pomagają policji, mieszkańcom. Poświęcają cały swój wolny czas.

Pomagają w czym, pytam. Zakupy robią? Sprzątają domy osobom niepełnosprawnym? Przeprowadzają dzieci przez ulicę?

To też.

Pracują dla dobra społeczności, powtarza blondynka. Czasami dostają pensje, czasem zupełnie nic. Czasami realizują projekty, za które płaci urząd miasta. Wypełniają luki, jakie pozostawiają po reformach politycy, na przykład po ciągłych i znacznych cięciach budżetowych, niekoniecznie zainteresowani pomocą najbardziej potrzebującym mieszkańcom prowincji – owym _underprivileged_, czyli ludziom z ograniczonym dostępem do edukacji, biedniejszym, z patologicznych rodzin, samotnym, wykluczonym.

_Community workers_ przeprowadzają projekty edukacyjne. Na przykład wśród bezrobotnej młodzieży. Wśród młodzieży, której nikt nie chce dać żadnych szans, bo kradnie, pije, ćpa, nie chodzi do szkoły, nie wie, co z sobą zrobić, a czasu wolnego ma bardzo dużo.

Blondynka też jest _community worker_.

Z czasem dowiaduję się, że na przykład wzywa policję, jeśli coś się dzieje.

Jest oczami i uszami dzielnicy.

Wie, w którym domu ojciec rodziny lubi uderzyć swoją żonę, gdzie jest problem z narkotykami, gdzie wprowadzili się przybysze z Europy Wschodniej, kto ma problemy finansowe, kto dostał nową pracę, komu nie przyznano zasiłku, kto pije.

Łagodzi spory. Pilnuje dzieciaków na interfejsie, czyli na pasie ziemi niczyjej, gdzie stykają się dzielnice katolickie z protestanckimi. Żeby dzieciaki nie szalały za bardzo, gdy im się zbierze na rzucanie kamieniami w dzieciaki z drugiej strony, które są pilnowane przez swoich _community workers_.

Blondynka robi to za darmo. Ma specjalny numer telefonu, na który można dzwonić dwadzieścia cztery godziny na dobę. Sama sobie opłaca ten numer.

_Community activists_ to ludzie, którzy robią w sumie to samo co _community workers_, ale pracują dla organizacji. Jakiej organizacji? Blondynka patrzy na mnie z pobłażaniem.

No, dla organizacji.

Mętnie to brzmi. Gubię się, ale podoba mi się idea wolontariatu bez granic. Piękne.

I czekam, aż przyjdą inni _community workers_. I _community activists_.

Przychodzą. Przeróżni. Szare myszki w porozciąganych swetrach, piękne, zadbane dziewczyny z nowymi brwiami, które za ciężkie pieniądze można obecnie dosztukować w wielu salonach kosmetycznych miasta, by wyglądać jak Cara Delevingne, łysi panowie ubrani na sportowo, wyglądający, jakby zeszli z boiska do piłki nożnej. Młody człowiek z blizną przecinającą twarz, otyły emeryt w szortach, którego brzuch walczy z przyciasną koszulą. Urzędniczka z ratusza w surowej garsonce, z kokiem misternie upiętym nad karkiem. Dziewczyna z żółtą opalenizną w za dużych szarych spodniach, balansujących na jej szczupłych biodrach.

Od razu poznaję dwóch uczestników. Jeden z nich, John, za dwa lata od tej chwili stanie się szefem pewnej organizacji paramilitarnej, uważanej przez brytyjski rząd za mającą związki z terroryzmem. Kiedy z nim rozmawiam, jest prawą ręką ówczesnego szefa, który zostanie usunięty, bo był za łagodny, jak głoszą plotki.

John nosi grube okulary. Jest przystojny, dobrze zbudowany, ubrany w krótkie sportowe spodnie i koszulkę z piłkarskim emblematem. Emanuje życzliwością. Cierpi na padaczkę pourazową (ma bliznę na głowie, efekt jednej z wielu potyczek z wrogami), o czym mi natychmiast mówi. Bierze leki, dlatego świetnie funkcjonuje, ale wciąż musi uważać i stosować się do pewnych lekarskich zaleceń. Na przykład nie jeździ autem, co wydawać by się mogło poważnym problemem, biorąc pod uwagę pełnioną przez niego funkcję społeczną, ale nie jest – John nie musi się ruszać ze swojej dzielnicy, a i z niej wszędzie ma blisko, jeśli zdecyduje się wyściubić nos.

Jest bardzo otwarty, pyta, dlaczego przyjechałam do Irlandii Północnej. Rozjaśnia się cały, gdy mu mówię, że mój ojciec jest miłośnikiem kultury brytyjskiej. Dzielimy tę samą pasję – zainteresowanie historią Królestwa.

Różni nas stopień zaangażowania emocjonalnego. Ja jestem emigrantem, moje uczucia są świeże, choć wzmocnione przez fascynację ojca, a John walczył o kraj, o jego brytyjskość w czasach Kłopotów.

Pokazuje mi łydkę, na której widnieje tatuaż przedstawiający nagrobek. Grób ukochanego wuja, zabitego przez IRA w Belfaście, gdy John był małym chłopcem.

Gdy John nalewa sobie herbatę, zapisuje coś w notatniku w czasie kursu czy stoi z kolegami w rogu pokoju i prowadzi _small talks_ – nagrobek wuja jest z nim. I działa jak magnes, nie mogę przestać na niego patrzeć.

John jako _community activist_ pilnuje porządku w swojej dzielnicy. Bardzo elastycznie pojmowanego. Ale głównie chodzi o to, żeby nie było narkotyków i pedofilów, tłumaczy.

– Walczymy z zachowaniem niezgodnym z zasadami społecznymi – mówi.

Kolejny uczestnik kursu, Billy, to członek innej organizacji paramilitarnej (także uważanej przez brytyjski rząd za mającą związki z terroryzmem).

Obie organizacje się nie lubią. Kiedy próbuję się dowiedzieć, dlaczego tak jest, bo przecież mają wspólny cel, czyli trzymanie się Królowej i walkę z republikanizmem, okazuje się, że ta rywalizacja to walka o dusze, wpływy i teren.

To znaczy – obie organizacje powstały, by walczyć z republikanami. Ulster Volunteer Force jest starszy, Ulster Defence Association jest młodszy, UVF jest bardziej przywiązany do idei jedności (wciąż trwającej) ze Zjednoczonym Królestwem, UDA dopuszcza myśl o powstaniu niezależnej prowincji obejmującej Irlandię Północną, bo UDA sądzi, że rząd brytyjski pogrywa nie fair w stosunku do swoich lojalnych popleczników, więc zakłada i taką możliwość.

_Reszta tekstu dostępna w regularnej sprzedaży._PRZYPISY

The Troubles (ang.) to eufemistyczna nazwa określająca konflikt cywilny, który toczył się w Irlandii Północnej w latach 1968–1998, a którego zarzewiem było powstanie samej Irlandii Północnej w 1921 roku. W czasie Kłopotów zginęło ponad trzy tysiące ludzi (zastrzelonych, zabitych w czasie zamachów bombowych, często torturowanych przed śmiercią), kilkadziesiąt tysięcy zostało rannych. Powodem wybuchu konfliktu był status Irlandii Północnej jako prowincji Wielkiej Brytanii. Mieszkający w niej katoliccy (najczęściej) Irlandczycy chcieli przyłączyć ją do Republiki Irlandii, protestanccy Brytyjczycy (najczęściej pochodzenia angielskiego i szkockiego) chcieli natomiast utrzymać _status quo_, czyli unię z Wielką Brytanią. Nie był to jednak konflikt religijny (choć, jak zwykle bywa, religię wykorzystywano do tego, by zaognić spory lub mobilizować ludność), tylko terytorialny. Kłopoty zakończyły się w 1998 roku po wprowadzeniu tzw. porozumienia wielkopiątkowego, którego głównym przesłaniem było umożliwienie wspólnej pracy nad pokojową koegzystencją dwóch zwaśnionych społeczności. Na mocy porozumienia wielkopiątkowego wypuszczono z więzień członków organizacji paramilitarnych odpowiedzialnych za przestępstwa określone jako umotywowane politycznie, za które otrzymali wyroki sądu przed wprowadzeniem porozumienia. Status tych, którzy są podejrzani o popełnienie przestępstw przed porozumieniem wielkopiątkowym, ale nie zostali postawieni w stan oskarżenia, jest do dziś niejasny i tymi właśnie sprawami zajmowała się do niedawna Historical Enquiries Team, jednostka północnoirlandzkiej policji (PSNI). W 2015 roku prawdopodobnie HET zostanie zastąpiona instytucją niezależną od policji.

Interfejsy mogą być podzielone ścianami pokoju. W samym Belfaście znajduje się dziewięćdziesiąt dziewięć takich barier: murów czy innego rodzaju „architektury obronnej”, jak nazywa się taką aranżację przestrzeni w fachowej literaturze (płotów, bram, otwieranych i zamykanych o określonych porach, itp.). Istnieją też tzw. interfejsy niewidzialne, zwłaszcza w północnym Belfaście. Jak nazwa wskazuje, nieświadomy piechur może nie mieć pojęcia, że przemaszerował właśnie z dzielnicy protestanckiej do katolickiej. Mieszkańcy okolicy posiadają tę lokalną wiedzę i pilnują się, by nie przekroczyć niewidzialnych granic. Więcej szczegółowych informacji na stronie www.belfastinterfaceproject.org (łącznie z mapą interfejsów w Belfaście).

Ulster Volunteer Force jako organizacja paramilitarna powstał w 1966 roku. Jego nazwa pochodzi od innego Ulster Volunteer Force, unionistycznej organizacji z 1912 roku, którą założyli Brytyjczycy, by nie dopuścić do wprowadzenia rządów Irlandii na terenie Wielkiej Brytanii, a zwłaszcza Ulsteru. UVF z 1966 roku jest inną organizacją – jego celem była walka z republikanizmem, a zwłaszcza z IRA. Złożył broń w 2009 roku, ogłaszając jednocześnie, że przekształca się w organizację cywilną, nieparamilitarną. Przez lata był klasyfikowany jako organizacja terrorystyczna w Wielkiej Brytanii.

Ulster Defence Association powstał w 1971 roku po to, by bronić protestantów przed atakami IRA. Obecnie jego celem jest polityczna walka z republikanizmem. Podobnie jak UVF, przez lata był klasyfikowany jako organizacja terrorystyczna w Wielkiej Brytanii.WYDAWNICTWO CZARNE sp. z o.o.

czarne.com.pl

Wydawnictwo Czarne

@wydawnictwoczarne

Sekretariat i dział sprzedaży:

ul. Węgierska 25A, 38-300 Gorlice

tel. +48 18 353 58 93

Redakcja: Wołowiec 11, 38-307 Sękowa

Dział promocji:

ul. Marszałkowska 43/1, 00-648 Warszawa

tel. +48 22 621 10 48

Skład: d2d.pl

ul. Sienkiewicza 9/14, 30-033 Kraków

tel. +48 12 432 08 52, e-mail: [email protected]

Wołowiec 2021

Wydanie II zmienione