BORDERLINE Życie na krawędzi - ebook

Podziękowania

Pragnę serdecznie podziękować następującym osobom, które swoją wiedzą i zaangażowaniem wsparły mnie w pracy nad tą książką:

• Elisabeth Hollis Hansen za pomoc i wsparcie;

• Clancy Drake za wnikliwe sugestie i poprawki redakcyjne;

• Doktorowi Russowi Woodowi za komentarze i sugestie merytoryczne;

• Katherine Fox (zbieżność nazwisk przypadkowa) za nieocenione pierwsze poprawki i informacje zwrotne;

• Jamesowi Lainsbury’emu za doskonałe przygotowanie książki do druku i pomocne uwagi.1

Podstawowe wiadomości na temat borderline

Wielu ludzi ma błędne pojęcie o tym, czym jest zaburzenie osobowości typu borderline i w jaki sposób może ono oddziaływać na ludzkie życie – włączając w to dotknięte nim osoby, członków ich rodzin, partnerów życiowych, przyjaciół, znajomych i współpracowników. Być może specjalista w dziedzinie zdrowia psychicznego dokonał już takiego rozpoznania u ciebie albo udało ci się stwierdzić – zapoznawszy się samodzielnie z informacjami na temat BPD z powodu poczucia, iż coś w twoim życiu jest nie tak – że pewne objawy zaburzenia zdają się odpowiadać temu, jak postrzegasz siebie, innych ludzi czy sytuacje, w jakich się znajdujesz. W tym rozdziale wyjaśnimy nieporozumienia, uporządkujemy chaotyczną wiedzę i wyróżnimy kryteria, które pasują do ciebie. Zyskanie jasnego obrazu własnego zaburzenia stanie się początkiem drogi do samopoznania i do zrozumienia siebie, co pozwoli ci okiełznać borderline.

Jak już wiesz, zaburzenie osobowości typu borderline przejawia się różnie u różnych ludzi. Dlatego chciałbym zacząć od przedstawienia ci Beaty. Beata przez wiele lat zmagała się z tym zaburzeniem, ale udało jej się pokonać problemy dzięki pogłębianiu wiedzy i rozwijaniu umiejętności, które pozwoliły jej zapanować nad objawami BPD i nad własnym życiem. W kolejnych rozdziałach książki będę często nawiązywać do jej historii.

Beata

Dwudziestodwuletnia Beata zawsze miała trudności z nawiązywaniem i utrzymywaniem znajomości i przyjaźni. Liczne jej relacje z przyjaciółmi, partnerami, członkami rodziny, znajomymi i współpracownikami skończyły się w wyniku burzliwych awantur, a nawet bójek. Wiele osób frustrowała jej silna potrzeba kontrolowania ich i dyktowania im, co mają robić, jej roszczeniowość, jej nagłe, niepohamowane reakcje. Beata była jak kameleon – nieustannie zmieniała poglądy i wyznawane wartości, by dopasować się do różnego typu ludzi ze swojego otoczenia w zależności od tego, czy interesowali się polityką, należeli do subkultury gotów, czy lubili przelotne romanse. Zmieniała się, żeby uniknąć odrzucenia i czuć się rozumiana.

Kiedy znajomi chcieli robić coś innego niż ona, Beata często nie kryła złości i zrywała znajomość. Przy czym ludzie lubili spędzać z nią czas, gdyż na ogół była duszą towarzystwa i niestraszne jej było żadne wyzwanie. Zdarzało się jednak, że milkła na długo, przestawała odpisywać na e-maile i esemesy lub bez wyraźnej przyczyny całymi dniami nie wychodziła z domu. Stale powtarzała: „Nawet w miejscach pełnych ludzi przeważnie czuję się samotna”. Kiedy nie przebywała w towarzystwie, często płakała i szukała w sieci kolejnego przelotnego związku.

W Sebastianie Beata zakochała się od pierwszego wejrzenia. Straciła dla niego głowę i pragnęła z nim rozmawiać każdego dnia. Zerwała z nim jednak nieoczekiwanie, kiedy Sebastian nie odpowiedział natychmiast na jej esemesy w sprawie prezentu, który zostawiła mu na progu. Zaczęła go nazywać wcielonym diabłem. Rozstanie było dla Beaty bardzo ciężkim przeżyciem. Mimo że sama zakończyła związek, czuła się opuszczona, samotna, zagubiona, wewnętrznie skonfliktowana i zdezorientowana swoimi uczuciami do Sebastiana i samej siebie.

Poza uczuciowymi zawirowaniami dwudziestodwulatka miała też inne problemy. Pod wpływem silnego stresu doświadczała poczucia oderwania od własnego ciała i od zewnętrznego świata. Mówiła, że często czuje się jak marionetka, którą porusza ktoś zupełnie obcy. Przejawiała skłonność do brawury za kierownicą, dwukrotnie otrzymała mandat za prowadzenie auta po alkoholu. Kiedy zaś życie stawało się dla niej „zbyt nudne”, dokonywała drobnych kradzieży w sklepach. Odkąd skończyła dwanaście lat, odwiedzała gabinety wielu psychologów i psychiatrów, którzy stawiali rozmaite diagnozy: zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, zaburzenie kontroli impulsów, większe zaburzenie depresyjne. Leczenie farmakologiczne pomagało na niektóre objawy, na inne zaś nie. Kłopoty nie mijały, problemy pojawiały się i znikały, a przyjmowane leki zmieniały się w zależności od tego, co akurat działo się w życiu kobiety.

Po zerwaniu z Sebastianem Beata pocięła sobie ręce. Kiedy znajomi z pracy zauważyli strupy na jej przedramionach, poczuła się tym mocno skrępowana i postanowiła znowu się leczyć. Tym razem podczas terapii usłyszała, że spełnia kryteria zaburzenia osobowości typu borderline. To rozpoznanie wydało jej się trafne, a wiedząc, na co cierpi (i mając wsparcie doświadczonego psychoterapeuty), mogła rozpocząć drogę do zdrowia.

Wiele strategii i technik opisanych w tej książce pomogło Beacie uwolnić się od związanych z borderline szkodliwych wzorców funkcjonowania, które tak długo kazały jej tkwić w miejscu. Metody te sprawdziły się w jej przypadku i również tobie mogą przynieść korzyści.

Doświadczenia Beaty z borderline mogą przypominać twoje, co nie zmienia faktu, że możesz mieć wątpliwości, czy sobie poradzisz. Zanim jednak Beata zdołała zapanować nad swoimi objawami, musiała najpierw się dowiedzieć, czym jest BPD, i uświadomić sobie, że dotknęło nie tylko ją. To samo odnosi się do ciebie, zobaczmy zatem, czym jest i jak często występuje graniczne zaburzenie osobowości.

Czym jest BPD?

Zaburzenie osobowości typu borderline (graniczne) jest to jedno z dziesięciu zaburzeń osobowości wyszczególnionych w piątym wydaniu kryteriów diagnostycznych zaburzeń psychicznych Diagnostic and statistical manual of mental disorders, czyli DSM-5 (American Psychiatric Association, 2015). Z tej klasyfikacji korzystają terapeuci wszystkich specjalności przy rozpoznawaniu różnego rodzaju zaburzeń psychicznych. Zaburzenie osobowości można szeroko zdefiniować jako niezdolność do dostosowania własnego zachowania, myślenia i wzorców reakcji do konkretnych sytuacji i/lub uczuć. Według DSM-5 zaburzenie osobowości typu borderline jest to: „Stały wzorzec zachowań i doświadczania emocji, polegający na niestabilności związków międzyludzkich, zmienności w zakresie postrzegania samego siebie i reakcji emocjonalnych oraz znacznej impulsywności, rozpoczynający się u młodych dorosłych i występujący w różnych warunkach” (American Psychiatric Association, 2015, s. 315). Wiele osób spełniających kryteria diagnostyczne tego zaburzenia dostrzega początki wspomnianych objawów i wzorców, kiedy patrzy wstecz na swoje dzieciństwo i młodość. Uważa się jednak na ogół, że rozpoznawanie zaburzenia borderline jest w przypadku dzieci i młodzieży niewłaściwe i przedwczesne, ponieważ młode osoby wciąż się rozwijają i dopiero się uczą, jak sobie radzić w różnych okolicznościach życiowych i jak na nie reagować. Aby postawić rozpoznanie zaburzenia osobowości, w tym BPD, u osoby poniżej osiemnastego roku życia, ta musiałaby doświadczać objawów przez co najmniej rok (American Psychiatric Association, 2015).

W DSM-5 wskazano dziewięć kryteriów diagnostycznych dotyczących zaburzenia borderline. Trzeba spełnić co najmniej pięć z nich, aby specjalista w dziedzinie zdrowia psychicznego mógł postawić diagnozę. Być może psychiatra lub psychoterapeuta już rozpoznał to zaburzenie u ciebie – wówczas pozostaje mieć nadzieję, że dokładnie przeanalizował kryteria, które odnoszą się do twojej osoby. Poniższe ćwiczenie pomoże ci wyróżnić kryteria dotyczące ciebie i lepiej zrozumieć, na czym polega twoje zaburzenie. Każde z kryteriów opatrzyłem przykładem z życia Beaty.

Twoje objawy

Postaw iks w kratce obok każdego opisu, który pasuje do tego, jak postrzegasz świat oraz jak działasz i reagujesz.

◻ Desperacki wysiłek wkładany w unikanie rzeczywistego lub wyobrażonego odrzucenia przez innych (s. 315).

Beata miała poczucie, że Sebastian ją odrzucił, ponieważ niewystarczająco szybko zareagował na jej prezent. W rezultacie sama zakończyła związek, lecz potem poczuła się jeszcze bardziej opuszczona. W jej życiu już wcześniej powtarzały się nieadekwatne zachowania związane z poczuciem opuszczenia.

◻ Niestabilne i burzliwie przebiegające związki międzyludzkie, charakteryzujące się wahaniami między skrajnymi stanami – idealizowaniem lub pozbawianiem wartości (s. 315).

Kiedy Beata poznała Sebastiana, zakochała się po uszy i chciała spotykać się z nim i rozmawiać codziennie. Zerwała z nim jednak, nazywając go wcielonym diabłem, kiedy ociągał się z odpowiedzią na jej esemesy dotyczące prezentu, który zostawiła mu na progu. Podobne doświadczenia Beata miała w trzech poprzednich związkach.

◻ Zakłócenie poczucia własnej tożsamości: wyraźny i trwale niestabilny obraz samego siebie lub własnego Ja (s. 315).

Beata miała trudności z nawiązywaniem i utrzymywaniem znajomości i przyjaźni ze względu na skłonność do częstego zmieniania typu ludzi, z którymi chciała spędzać czas, czemu towarzyszyło zmienianie i dopasowywanie do innych własnych poglądów i wartości.

◻ Impulsywność, okazywana w co najmniej dwóch obszarach, stwarzająca potencjalne zagrożenie (np. wydatki, seks, nadużywanie substancji, lekkomyślna jazda, objadanie się) (s. 315).

Kiedy nie była w związku, Beata kompulsywnie szukała w sieci kandydata do następnej miłosnej przygody. Przejawiała skłonność do brawury za kierownicą, dwukrotnie ukarano ją za prowadzenie po alkoholu. A kiedy życie stawało się dla niej „zbyt nudne”, dokonywała drobnych kradzieży w sklepach.

◻ Nawracające zachowania, gesty lub groźby samobójcze albo samookaleczanie (s. 316).

Beata wielokrotnie się okaleczała, pod wpływem stresu lub poczucia osamotnienia cięła się. Po zerwaniu z Sebastianem pocięła sobie ręce.

◻ Niestabilność reakcji emocjonalnych spowodowana zmiennością nastroju w zależności od warunków (np. nasilone epizody dysforii, drażliwość lub lęk utrzymujące się do kilku godzin, rzadko dłużej niż kilka dni) (s. 316).

Kiedy była sama, Beata często kuliła się na łóżku i płakała albo chwytała się różnych sposobów, aby się uspokoić i poczuć łączność z ludźmi, na przykład całymi seriami pisała esemesy lub szukała miejsca na następną przygodną randkę.

◻ Przewlekłe poczucie pustki.

Beata często czuła się samotna, nawet gdy była w związku lub w towarzystwie ważnej dla niej osoby. Mawiała: „Nawet w miejscach pełnych ludzi przeważnie czuję się samotna”.

◻ Niedostosowane zachowania, poczucie gniewu i trudności w panowaniu nad nim (np. częste wybuchy złości, utrzymujące się poczucie gniewu, powtarzający się udział w bójkach) (s. 316).

Beata wielokrotnie wdawała się w gwałtowne kłótnie i bójki z przyjaciółmi i znajomymi, partnerami, członkami rodziny czy współpracownikami.

◻ Związane z czynnikami stresowymi, przemijające wyobrażenia paranoidalne lub bardzo nasilone objawy dysocjacyjne (s. 316).

Pod wpływem silnego stresu Beata często miała poczucie oderwania od swojego ciała i otaczającego świata. Podała, że czuje się jak marionetka poruszana przez kogoś obcego.

Tutaj wpisz liczbę zaznaczonych kratek: _____

Czy liczba zaznaczonych przez ciebie kryteriów jest równa lub większa od 5?

TAK NIE

Czy na podstawie tego ćwiczenia możesz uznać, że objawy zaburzenia osobowości typu borderline odpowiadają temu, jak postrzegasz świat, jak wchodzisz w interakcje z ludźmi oraz jak reagujesz na ludzi i sytuacje?

TAK NIE

Jeżeli liczba zaznaczonych przez ciebie kryteriów jest równa lub mniejsza od 4, ale rozpoznajesz u siebie pewne cechy zaburzenia borderline, to ten poradnik również okaże się dla ciebie użyteczny. Dowiesz się z niego bowiem, jak osłabić szkodliwy wpływ tych cech na swoje życie.

Zaburzenie borderline jako spektrum

Dzięki wykonaniu ostatniego ćwiczenia zapewne już widzisz, że niektóre twoje zachowania, myśli i uczucia nie są tak intensywne, jak u Beaty, albo właśnie są znacznie intensywniejsze. To zupełnie naturalne, ponieważ każdy przypadek BPD wygląda inaczej. Stopień nasilenia, czy też ciężkości, objawów opisanych w kryteriach jest kwestią indywidualną, podobnie jak charakter ich wpływu na życie doświadczającej ich osoby. Zachowania Beaty odpowiadające niektórym kryteriom można określić jako bardzo nasilone lub skrajne, przysparzające jej znacznego cierpienia, a nawet stanowiące dla niej zagrożenie. W twoim przypadku może być zupełnie inaczej. To właśnie różnica w zewnętrznej manifestacji objawów pomaga terapeucie ustalić, w jakim miejscu na spektrum BPD od łagodnego po skrajne znajduje się klient.

Jeżeli Beata jest przykładem osoby o skrajnym nasileniu objawów ze spektrum BPD, to gdzie ty się plasujesz? Dla każdego kryterium zakreśl poniżej nasilenie według swej oceny. Nie spiesz się i odpowiedz zgodnie ze swoimi odczuciami. Nie ma tu dobrych ani złych odpowiedzi – po prostu oprzyj się na własnym osądzie.

Desperacki wysiłek wkładany w unikanie rzeczywistego lub wyobrażonego odrzucenia przez innych. Nasilenie:

+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| łagodne | umiarkowane | ciężkie | skrajne |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+

Niestabilne i burzliwie przebiegające związki międzyludzkie, charakteryzujące się wahaniami między skrajnymi stanami – idealizowaniem lub pozbawianiem wartości. Nasilenie:

+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| łagodne | umiarkowane | ciężkie | skrajne |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+

Zakłócenie poczucia własnej tożsamości: wyraźny i trwale niestabilny obraz samego siebie lub własnego Ja. Nasilenie:

+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| łagodne | umiarkowane | ciężkie | skrajne |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+

Impulsywność, okazywana w co najmniej dwóch obszarach, stwarzająca potencjalne zagrożenie (np. wydatki, seks, nadużywanie substancji, lekkomyślna jazda, objadanie się). Nasilenie:

+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| łagodne | umiarkowane | ciężkie | skrajne |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+

Nawracające zachowania, gesty lub groźby samobójcze albo samookaleczanie. Nasilenie:

+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| łagodne | umiarkowane | ciężkie | skrajne |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+

Niestabilność reakcji emocjonalnych spowodowana zmiennością nastroju w zależności od warunków (np. nasilone epizody dysforii, drażliwość lub lęk utrzymujące się do kilku godzin, rzadko dłużej niż kilka dni). Nasilenie:

+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| łagodne | umiarkowane | ciężkie | skrajne |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+

Przewlekłe poczucie pustki. Nasilenie:

+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| łagodne | umiarkowane | ciężkie | skrajne |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+

Niedostosowane zachowania, poczucie gniewu i trudności w panowaniu nad nim (np. częste wybuchy złości, utrzymujące się poczucie gniewu, powtarzający się udział w bójkach). Nasilenie:

+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| łagodne | umiarkowane | ciężkie | skrajne |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+

Związane z czynnikami stresowymi, przemijające wyobrażenia paranoidalne lub bardzo nasilone objawy dysocjacyjne. Nasilenie:

+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| łagodne | umiarkowane | ciężkie | skrajne |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+

Bazując na swoich odpowiedziach, gdzie się mieścisz na spektrum BPD? Objawy:

+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| łagodne | umiarkowane | ciężkie | skrajne |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+

Skoro udało ci się wskazać objawy, które najsilniej na ciebie oddziałują – które wpływają na to, jak postrzegasz siebie, świat i otaczających cię ludzi – spróbuj podsumować, co zaważyło na twoich odpowiedziach.

Dlaczego oceniasz swój stan tak, a nie inaczej (jako łagodny, umiarkowany, ciężki, skrajny)? Weź pod uwagę liczbę objawów zaznaczonych na danym poziomie, konkretne objawy, które sprawiają, że ostro się oceniasz, i tym podobne.

------------------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------------------

W jakim obszarze (lub obszarach) życia (np. relacje z rodziną czy przyjaciółmi, praca, obraz siebie) twoje objawy powodują najwięcej problemów?

------------------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------------------

Biorąc pod uwagę twoje powyższe odpowiedzi i oceny, czego udało ci się już dowiedzieć o swoim zaburzeniu?

------------------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------------------

Poznawanie zaburzenia borderline i pogłębianie wiedzy na jego temat pomoże ci je okiełznać, chociaż czasami możesz mieć poczucie osamotnienia. Być może pojawi się wrażenie, że jesteś jedyną na świecie osobą, która doświadcza takich emocji, myśli, wspomnień czy reakcji. Pamiętaj więc, że takich osób jak ty jest naprawdę bardzo dużo.

Jak powszechne jest BPD?

Poczucie osamotnienia jest typowe dla osób z borderline – do tego stopnia, że uwzględniono je w kryteriach zaburzenia (przewlekłe poczucie pustki). W rzeczywistości jednak BPD dotyka wielu ludzi.

W Stanach Zjednoczonych borderline rozpoznano u około osiemnastu milionów osób dorosłych, co stanowi niemal 6% tej populacji (Grant i in., 2008). Z historycznego punktu widzenia diagnozę tę częściej stawiano kobietom niż mężczyznom, w stosunku aż trzy do jednego, ale w rzeczywistości kryteria zaburzenia spełnia niemal jednakowa liczba osób obu płci (53% kobiet i 47% mężczyzn; Grant i in., 2008).

W innych rejonach świata rozpowszechnienie BPD waha się między 1,4% a 5,9% ogólnej populacji (Samuels i in., 2002; Coid, Yang, Tyrer, Roberts i Ullrich, 2006; Lenzenweger, Lane, Loranger i Kessler, 2007; Grant i in., 2008; Trull, Jahng, Tomko, Wood i Sher, 2010). Jak widzisz, bardzo wiele osób zmaga się z zaburzeniem granicznym i próbuje je pokonać.

Przygotowanie gruntu pod sukces

Poniżej podsumuj wszystko, czego udało ci się nauczyć z tego rozdziału, aby w ten sposób utrwalić zdobyte wiadomości.

Najbardziej przydatne informacje z tego rozdziału:

1.

------------------------------------------------------------------------

2.

------------------------------------------------------------------------

3.

------------------------------------------------------------------------

Podczas lektury tego rozdziału przyszło mi do głowy, że

------------------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------------------

i pomogło mi to dostrzec, że

------------------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------------------

Ten poradnik powstał z myślą o osobach takich jak Beata i ty, które zmagają się z problemami wynikającymi z borderline niezależnie od tego, czy spełniają kryteria diagnostyczne, czy też mają tylko pewne cechy zaburzenia. Omawiając w książce myśli, uczucia, reakcje, przekonania i pragnienia ludzi znajdujących się w jakimś punkcie na spektrum BPD, używam terminu „zaburzenie osobowości typu borderline” lub „zaburzenie graniczne”. Nie jest jednak moją intencją klasyfikowanie ani etykietowanie poszczególnych osób za pomocą tego terminu czy rozpoznania. Należy pamiętać, że rozpoznanie ma służyć leczeniu, a nie samookreślaniu. Mam nadzieję, że wspólne zgłębianie BPD okaże się dla ciebie drogą do zdrowia i rozwoju, podczas której znajdziesz sposoby na kontrolowanie i pokonanie objawów zaburzenia.

Skoro już wiesz nieco więcej o tym, czym jest zaburzenie graniczne, w kolejnym rozdziale zastanowimy się nad jego możliwymi przyczynami.

------------------------------------------------------------------------

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

------------------------------------------------------------------------