-
W empik go
Brazylia w systemie międzynarodowym. Role średniego mocarstwa nowego typu - ebook
Słuchaj i czytaj w abonamencie Go Standard już za 24,99 zł / 30 dni. Subskrypcja Go Standard daje możliwość dodania do biblioteki 3 dowolne tytuły w danym okresie rozliczeniowym (30 dni). Wybierasz z ponad 200 tys. audiobooków, ebooków i podcastów.
Brazylia w systemie międzynarodowym. Role średniego mocarstwa nowego typu - ebook
Między 2003 i 2014 rokiem Brazylia mogła sprawiać wrażenie gwiazdy międzynarodowej sceny politycznej. Latynoamerykański gigant podjął starania o budowę globalnych koalicji państw rozwijających się, stał się wschodzącym głosem w dialogu nad międzynarodową współpracą na rzecz rozwoju w Afryce i uczestnikiem rozmów nad sytuacją na Bliskim Wschodzie. Te inicjatywy, wpisujące się w ramy współpracy państw Globalnego Południa, przyczyniły się do nazwania prezydenta Luli da Silvy (2003–2010) „najpopularniejszym politykiem na Ziemi”, samą zaś Brazylię coraz częściej zaczęto wskazywać jako aktora stojącego u progu wielkomocarstwowości. Po 2011 roku zarzucono jednak największemu państwu Ameryki Łacińskiej nadwyrężenie aktywności dyplomatycznej, a nawet nazwano Brazylię „dyplomatycznym karłem”. Choć kraj ten stał się w XXI wieku ważnym globalnym graczem, wyzwania związane z pełnieniem omówionych w tej książce ról międzynarodowych sugerują, że trafne może być uznanie Brazylii za mocarstwo średnie nowego typu. Mając na celu wkład do debaty nad pozycją międzynarodową Brazylii, książka będzie jednocześnie atrakcyjną lekturą dla czytelników zainteresowanych stosunkami międzynarodowymi i przede wszystkim Brazylią, jej miejscem i rolami we współczesnym świecie.
Monika Sawicka – absolwentka stosunków międzynarodowych i filologii portugalskiej UJ, doktor nauk społecznych w zakresie nauk o polityce. Pracuje w Zakładzie Ameryki Łacińskiej Instytutu Amerykanistyki i Studiów Polonijnych UJ. Współredaktor naukowa tomu Migraciones y diásporas de América Latina. Perspectiva histórica y contemporánea (Kraków 2017) i autorka artykułów poświęconych polityce zagranicznej Brazylii, w tym brazylijskiej współpracy rozwojowej. Jej zainteresowania naukowe skupiają się na polityce zagranicznej i wewnętrznej Brazylii, międzynarodowej współpracy na rzecz rozwoju i analizie polityki zagranicznej państwa.
Spis treści
Wstęp
Część Pierwsza
Rozdział 1. O rolach i tożsamościach
1.1. Role w naukach społecznych
1.1.1. Koncepcje funkcjonalno–strukturalne
1.1.2. Wkład interakcjonizmu symbolicznego do teorii ról
1.2. Tożsamość
1.2.1. Wspólnota polityki zagranicznej jako wspólnota epistemiczna
1.3. Role w stosunkach międzynarodowych
1.3.1. Role międzynarodowe w ujęciu konstruktywistycznym
Rozdział 2. Status
2.1. Czym jest status?
2.1.1. Pozycja w naukach społecznych
2.1.2. Status w stosunkach międzynarodowych
2.2. Średniomocarstwowość
2.2.1. Specyfika mocarstw średnich
2.2.2. Tradycyjne i nietradycyjne mocarstwa średnie
2.3. Wyznaczniki statusu Brazylii
2.3.1. Zasoby naturalne
2.3.2. Brazylijczycy
2.3.3. Brazylijska gospodarka
2.3.4. Potencjał militarny Brazylii
2.3.5. Kulturowa potęga
2.4. Brazylijskie rozważania nad tożsamością i statusem
2.4.1. Światowa pozycja Brazylii według Brazylijczyków
Część Druga
Rozdział 3. Brazylia jako koalicjant na forach światowych
3.1. Pomiędzy Pierwszym i Trzecim Światem
3.1.1. Haga
3.1.2. Przeciwnicy automatycznych sojuszy
3.1.3. Niedorozwój i zależność
3.1.4. Quadros i Goulart
3.1.5. Koalicje w dobie dyktatury wojskowej
3.1.6. Wizje brazylijskich stosunków z państwami rozwijającymi się w XXI wieku
3.2. Zaangażowanie Brazylii w budowę koalicji państw globalnego Południa
3.2.1. G77
3.2.2. Finansowe G20
3.2.3. Koalicje w Światowej Organizacji Handlu
3.2.4. Forum Dialogu Indii, Brazylii i Republiki Południowej Afryki i ugrupowanie BRICS
Rozdział 4. Brazylijska dyplomacja solidarności
4.1. Afryka w brazylijskim dyskursie
4.1.1. Miejsce Afryki w refleksji nad „brazylijskością” na początku XX wieku
4.1.2. Propozycje brazylijskich dyplomatów w połowie XX wieku
4.1.3. Afryka w założeniach twórców „Odpowiedzialnego Pragmatyzmu”
4.1.4. Obraz relacji z Afryką na początku XXI wieku
4.2. Brazylijskie praktyki współpracy rozwojowej
4.2.1. Współpraca w ujęciu szerokim: szczyty ASA i handel
4.2.2. Czym jest brazylijska współpraca rozwojowa?
4.2.3. Środki przeznaczone na współpracę rozwojową w Afryce
4.2.4. Wyzwania stojące przed brazylijską współpracą rozwojową z Afryką
Rozdział 5. Brazylia jako mediator na Bliskim Wschodzie
5.1. Brazylijskie relacje z Bliskim Wschodem w percepcji wspólnoty polityki zagranicznej
5.1.1. Imigranci z Bliskiego Wschodu
5.1.2. Twórca państwa izraelskiego
5.1.3. Brazylijska równoodległość
5.1.4. Konferencja w Rzymie
5.1.5. Pragmatyczny zwrot
5.1.6. Współczesna wizja brazylijskich relacji z Bliskim Wschodem
5.2. Realizacja roli mediatora na Bliskim Wschodzie
5.2.1. Szczyty ASPA i stosunki handlowe Brazylii z Bliskim Wschodem
5.2.2. Brazylijskie próby mediacji w konflikcie izraelsko-arabskim
5.2.3. Brazylijskie propozycje służące wsparciu dialogu pokojowego
5.2.4. Deklaracja z Teheranu
5.2.5. Aktywność Brazylii w regionie w okresie pierwszej kadencji Dilmy Rousseff
Zakończenie
Wybrana bibliografia
Załącznik I
Załącznik II
Indeks nazwisk
| Kategoria: | Politologia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-242-6488-9 |
| Rozmiar pliku: | 1,3 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
W 2019 roku, pierwszym roku prezydentury skrajnie prawicowego Jaira Bolsonaro, Brazylia wielokrotnie trafiała na pierwsze strony gazet. Już w styczniu światowe media obiegły zdjęcia terenów zalanych błotem w wyniku katastrofy tamy w miejscowości Brumadinho. Podczas wizyty w USA akcentowano podobieństwa między prezydentami Donaldem Trumpem i Bolsonarem. Jednak w centrum światowej uwagi państwo stanęło w sierpniu, gdy media światowe codziennie donosiły o katastrofie ekologicznej – pożarach brazylijskich lasów deszczowych na bezprecedensową skalę. Sama głowa państwa zwróciła wówczas uwagę na dramatycznie pogarszający się wizerunek państwa i jego administracji w systemie międzynarodowym. Brazylijskiemu rządowi, traktującemu lasy deszczowe jako niewygodną barierę na drodze rozwoju gospodarczego państwa, zarzucano lekceważący stosunek do katastrofy. Wypomniano przy tej okazji inne zaniedbania, w tym obniżenie standardów ochrony praw człowieka. Prezydent Bolsonaro, który jeszcze w swoim exposé zapowiadał realizację brazylijskiego snu o grandeza brasileira – „brazylijskiej wielkości” – już kilka miesięcy później musiał odpowiadać na zarzuty o nieodpowiedzialność państwa w zarządzaniu zasobami o światowym znaczeniu. W opinii Bolsonaro i wielu Brazylijczyków bronił przy tym zagrożonej suwerenności państwowej, gdyż krytyka sytuacji wewnętrznej Brazylii odbierana była jako ingerencja w wewnętrzne sprawy państwa. Pod koniec pierwszego roku prezydentury Jaira Bolsonaro trudno uznać, iż cel umocnienia pozycji międzynarodowej państwa został zrealizowany.
Międzynarodowy wizerunek Brazylii w 2019 roku kontrastował z obrazem kraju z roku 2009 czy 2010. Pod koniec rządów lewicowego prezydenta Luiza Inácia Luli da Silvy (2003–2010) Brazylię stawiano za wzór do naśladowania w globalnej walce z głodem i ubóstwem, zwracano także uwagę na dynamiczny wzrost gospodarczy państwa. Samego Lulę da Silvę nazywano „gwiazdorem” i „najpopularniejszym politykiem na ziemi”1. Dzięki zwiększonej aktywności zewnętrznej w latach 2003–2010, którą próbowano z różnym skutkiem kontynuować w okresie 2011–2014, Brazylia stała się widocznym graczem w stosunkach międzynarodowych. Przekładało się to na często spotykane przed 2016 rokiem opinie, że państwo umocniło swoją pozycję w systemie międzynarodowym, wyraźnie kontrastujące z komentarzami na temat międzynarodowego wizerunku Brazylii w roku 2019.
Niniejsza praca w zamierzeniu stanowi wkład w dyskusję nad miejscem i funkcjami Brazylii we współczesnym świecie. Potrzeba identyfikacji pozycji państwa w systemie międzynarodowym była w Brazylii niezwykle silna pod koniec XX wieku. W zakończeniu zimnej wojny i rozpadzie ładu bipolarnego dostrzegano szansę na przekształcenia systemowe otwierające nowe możliwości przed wielkimi państwami rozwijającymi się. W dyskusji publicznej łączono rozważania nad nowym ładem z pytaniami o tożsamość państwa, wartości oraz zasady, na których Brazylia chciała budować swoją pozycję na świecie. Dążenie do autoidentyfikacji dostrzegalne po rozpadzie ładu bipolarnego nie było przy tym w największym państwie Ameryki Łacińskiej zjawiskiem nowym. W pracy poświęconej historii państwa – Brasil: Uma Biografia – autorki Lilia Schwarcz i Heloísa Starling przedstawiły obraz Brazylii jako aktora, którego elity charakteryzowała potrzeba dokonywania ciągłego procesu samoodniesienia – definiowania swego miejsca i przynależności w świecie2. We wstępie do pracy autorki zidentyfikowały cechę dystynktywną Brazylii, tłumaczącą potrzebę autoidentyfikacji: hybrydowość brazylijskiego społeczeństwa, kultury i tożsamości narodowej, efekt wielowiekowego procesu mieszania się ras i kultur3. Potrzebę autodefinicji uzupełniało odczuwane przez brazylijskie elity intelektualno-
-polityczne od początku państwowości, wyrażone również przez prezydenta Bolsonaro, pragnienie wielkości. Można je odnaleźć na przestrzeni XIX i XX wieku zarówno wśród tej części elit, która była przekonana o predestynowaniu państwa do wielkości, głosząc, że Brazylia jest krajem przyszłości, jak też wśród sceptyków z rezygnacją dodających, że krajem przyszłości na zawsze pozostanie.
Na początku XXI wieku potrzebę autoidentyfikacji Brazylijczyków uzupełniały liczne starania zagranicznych ekspertów – brazylianistów, politologów, ekonomistów czy dziennikarzy – zdefiniowania państwa i jego miejsca w świecie. Dostrzegając liczne inicjatywy Brazylii w dobie prezydentury Luli da Silvy i jego następczyni, podejmowano starania o zdefiniowanie „nowej Brazylii” i jej międzynarodowej pozycji. Sytuacja u progu nowego tysiąclecia przypominała koniec dekady lat 70. XX wieku, gdy tak zwany „brazylijski cud gospodarczy” przy asertywnej polityce zagranicznej władz państwowych skłonił wielu ekspertów do postawienia tezy o spełnieniu się brazylijskiego marzenia o wielkości. Również na początku XXI wieku powstawały analizy sugerujące, że Brazylia przestała być „państwem przyszłości” i jako globalny gracz dołączyła do grona największych światowych potęg4. W tej pracy będę starała się udowodnić, że choć Brazylia odniosła wiele sukcesów na arenie międzynarodowej między 2003 i 2014 rokiem, nie osiągnęła w tym okresie statusu wielkiego mocarstwa globalnego.
Celem analizy polityki zagranicznej jest przedstawienie, czego pragną państwa, w jaki sposób rozumieją i odpowiadają na świat wokół nich. Celem tej pracy jest zdefiniowanie i analiza ról międzynarodowych Brazylii. Pozwalają one przedstawić tożsamość państwa i jego status – zarówno już posiadany, jak też ten, do którego osiągnięcia państwo dąży – warunkujące wybór ról, a przez to kształtujące politykę zagraniczną Brazylii. Role umożliwiają uwzględnienie w analizie polityki zagranicznej państwa uwarunkowań systemu międzynarodowego. Praca poświęcona trzem rolom międzynarodowym Brazylii w okresie 2003–2014 stanowi pod tym względem próbę odpowiedzi na pytanie o miejsce Brazylii w świecie. Opiera się na założeniu, że Brazylia jako mocarstwo średnie nowego typu deklaruje i realizuje zestaw ról, wśród których należy wyróżnić rolę państwa kształtującego koalicje państw rozwijających się, wspierającego rozwój krajów afrykańskich oraz mediatora w regionie Bliskiego Wschodu. Powyższe funkcje wskazane zostaną jako instrumenty wykorzystywane przez Brazylię do zapewnienia warunków dla rozwoju narodowego, zwiększania wpływu na głównych forach współpracy światowej i realizacji aspiracji wielkomocarstwowych. Zidentyfikowana w pracy pozycja oraz zachowania państwa powiązane z tą pozycją stanowią przy tym polemikę z tą częścią badaczy stosunków międzynarodowych, która, tak jak Sean Burges, przestrzegała przed traktowaniem Brazylii jako mocarstwa średniego5. Analiza wyodrębnionych ról Brazylii umożliwi zrozumienie zmieniającej się rzeczywistości międzynarodowej. Rzeczywistości, w której państwa o zasobach i aspiracjach przewyższających tradycyjne mocarstwa średnie, lecz nieposiadające atrybutów i uznania wielkich mocarstw, próbują na nowo zdefiniować swoją tożsamość, role i miejsce we współczesnym świecie. Trudności, z jakimi mierzyć się będzie państwo przy realizacji tego zadania, pozwolą jednocześnie wykazać, dlaczego zasadna pozostaje kategoryzacja Brazylii jako mocarstwa średniego. Praca będzie równocześnie stanowiła polemikę z pojawiającymi się w ostatnich kilku latach głosami badaczy podważającymi rozróżnienie między tradycyjnymi mocarstwami średnimi, takimi jak Kanada czy Australia, i mocarstwami średnimi nowego typu, którymi oprócz Brazylii są m.in. Indie, Turcja czy Indonezja6.
Wybór analizowanego przedziału czasowego uzasadnia szczególnie intensywna aktywność międzynarodowa Brazylii między 2003 i 2014 rokiem. Prezydent Lula da Silva interesował się i wielokrotnie osobiście angażował w realizację inicjatyw na szczeblu ponadpaństwowym, co było wyjątkowo wyraźne w przypadku stosunków Brazylii z Afryką. Jego wizję umacniania pozycji międzynarodowej państwa podzielał szef brazylijskiej dyplomacji Celso Amorim, który przez analityka związanego z pismem „Foreign Policy” został uznany w 2009 roku za najlepszego ministra spraw zagranicznych na świecie7. Uwzględnienie pierwszej kadencji prezydent Dilmy Rousseff pozwoli przedstawić, w jaki sposób mimo zapewnień o kontynuowaniu polityki poprzednika Brazylia stopniowo ograniczała swoją widoczność międzynarodową, nie będąc w stanie wywiązać się z ambitnych czy wręcz zbyt ambitnych zobowiązań przyjętych przed 2011 rokiem. Okres 2003–2014 zasługuje na szczególną uwagę z jeszcze jednego powodu. Polityka zagraniczna realizowana w tym przedziale czasowym prowadziła do spekulacji w kraju i na świecie nad mocarstwowością Brazylii, w tym szansami państwa na dołączenie do grona stałych członków Rady Bezpieczeństwa ONZ. Niniejsza publikacja postara się uzasadnić, że nawet w tym czasie Brazylię należało zaklasyfikować jako mocarstwo średnie nowego typu, nie zaś wielkie mocarstwo globalne. Z analizy wyłączony został okres drugiej kadencji Dilmy Rousseff (2015–2016), ponieważ przez pogłębiający się kryzys gospodarczy państwa oraz skandal korupcyjny aktywność zagraniczna Brazylii zeszła na dalszy plan i została ograniczona do niezbędnego minimum. Mimo tego w rozdziałach pracy poświęconych poszczególnym rolom zostały zawarte odniesienia do sytuacji Brazylii po 2014 roku, w szczególności starałam się zarysować skalę zmian w polityce zagranicznej wprowadzoną przez administrację Jaira Bolsonara kto w pierwszych miesiącach jego urzędowania.
Praca składa się z dwóch części. W rozdziałach 1. i 2., stanowiących pierwszą część pracy, poświęconą zagadnieniom teoretycznym, wprowadzone i omówione zostały pojęcia wykorzystywane w pracy, będące instrumentami analitycznymi w badaniu ról międzynarodowych państwa i jego międzynarodowej pozycji. Rozdział 1. zawiera omówienie wybranych koncepcji roli proponowanych przez XX-wiecznych wybitnych socjologów i psychologów społecznych, które dotychczas były pomijane lub w niedostatecznym stopniu wykorzystane na gruncie nauk o polityce. Zostaną one natomiast uwzględnione w analizie międzynarodowej działalności Brazylii przedstawionej w drugiej części pracy. Ponadto w rozdziale 2. zostały omówione w skrócie zasoby materialne Brazylii oraz przedstawione w zarysie wyselekcjonowane elementy refleksji brazylijskich elit, kształtujące debatę nad brazylijską tożsamością narodową i percepcję miejsca państwa w świecie. W drugiej części pracy, na którą składają się rozdziały od 3. do 5., na podstawie zgromadzonego materiału empirycznego analizuję kształtowanie koncepcji roli, deklarację oraz realizację roli państwa budującego koalicje globalnego Południa, dawcy pomocy rozwojowej dla Afryki oraz mediatora na Bliskim Wschodzie. Wykorzystane w pracy cytaty stanowią autorskie tłumaczenia z języka portugalskiego, angielskiego i niemieckiego, o ile nie zaznaczono inaczej w przypisach.
Pracując nad tym projektem, doświadczyłam wsparcia i życzliwości wielu osób. Chciałabym w szczególności podziękować profesorowi Arturowi Gruszczakowi za sześć lat współpracy, cierpliwości, intelektualnej inspiracji oraz za wiele cennych uwag, dzięki którym ta praca mogła powstać. Jestem również wdzięczna profesor Katarzynie Krzywickiej oraz profesor Magdalenie Śniadeckiej-Kotarskiej, których trafne i cenne uwagi pozwoliły mi przygotować niniejszą publikację. Podziękowania kieruję również do Jane Alcanfor de Pinho, która udzieliła mi wszechstronnej pomocy podczas moich pobytów w Brasílii i wspierała moje starania o rozmowy z brazylijskimi dyplomatami. Dziękuję Iris Dias oraz Camili Amorim Jardim za wielogodzinne dyskusje o sytuacji politycznej Brazylii, państwach globalnego Południa czy teorii ról, które stanowiły dla mnie cenne wskazówki w późniejszych pracach nad tym projektem. Wdzięczna jestem wreszcie Pedrowi i Kasi za cierpliwość, wsparcie, mobilizowanie do pracy i wiarę w to, że ta publikacja kiedyś powstanie. Dziękuję. Obrigada.
Przypisy:
1 E. Follath, J. Glüsing, Diplomatie: Lula Superstar, „Spiegel Online” 2010, vol. 21, http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-70569506.html (dostęp: 29.10.2019); Brazil’s Lula: The Most Popular Politician on Earth, „Newsweek”, 21.09.2009,
https://www.newsweek.com/brazils-lula-most-popular-politician-earth-79355 (dostęp: 29.09.2019).
2 L. Schwarcz, H. Starling, Brasil: Uma Biografia, São Paulo: Companhia das Letras, 2015 , loc. 220.
3 Tamże, loc. 227.
4 Zob. R. Roett, The New Brazil, Washington: Brookings Institution Press, 2011; A. Fishlow, O Novo Brasil. As conquistas políticas, econômicas, sociais e nas relações internacionais, tłum. P. Migliacci, São Paulo: Saint Paul, 2011; L. Rohter, Brazil on the rise. The story of a country transformed, New York: St. Martin’s Press, 2012.
5 S. Burges, Mistaking Brazil for a middle power, „Journal of Iberian and Latin American Research” 2013, vol. 19, no. 2, s. 286–302.
6 E. Jordaan, The emerging middle power concept: Time to say goodbye?, „South African Journal of International Affairs” 2017, vol. 24, no. 3, s. 395–412.
7 D. Rothkopf, The world’s best foreign minister, „Foreign Policy” 2009,
https://foreignpolicy.com/2009/10/07/the-worlds-best-foreign-minister/ (dostęp: 6.10.2019).
