Break Point - ebook

PROLOG

Pro­log

Po dro­dze z Ammanu do Bag­dadu nie ma zbyt wiele do oglą­da­nia. Jest oczy­wi­ście słońce wypa­la­jące dziury w hek­ta­rach błę­kitu. Wiel­błądy i kozy sku­biące nie­wi­doczną gołym okiem zie­le­ninę. Parę kra­te­rów po bom­bach, jakieś podziu­ra­wione kulami samo­chody, w tym jaskra­wo­czer­wone fer­rari, które bar­dziej paso­wa­łoby chyba na Księ­życu niż tutaj. I nie­zli­czone kilo­me­try szosy spo­wi­tej falu­ją­cym mira­żem, prze­ci­na­ją­cej pła­ski, mono­tonny kra­jo­braz pustyni.

Wyda­wało nam się, że jeste­śmy na tej dro­dze od wie­ków. To była moja zmiana za kół­kiem. Poprzed­niego dnia jecha­łem nią czter­na­ście godzin, teraz więc pro­wa­dzi­łem wła­ści­wie na auto­pi­lo­cie, czu­jąc się czę­ścią samo­chodu, zro­śnięty z asfal­tem. Zanim ruszy­li­śmy w tę podróż, byłem prze­ko­nany – ba, mia­łem wręcz nadzieję – że zda­rzy się coś nad­zwy­czaj­nego, co prze­ła­mie mono­to­nię. Ale licz­nik tykał i dalej nic. Jedyne, o czym byłem w sta­nie myśleć, to żeby doje­chać wresz­cie do domu i wal­nąć się na swoje wyrko.

Wła­śnie zazna­ja­mia­łem Dave’a z pla­nami na wie­czór, gdy moją uwagę zwró­ciło coś, co poja­wiło się w bocz­nym lusterku. Spoj­rza­łem przez ramię i zoba­czy­łem za nami samo­chód mru­ga­jący świa­tłami. Była 17.45, poza nim na dro­dze żywej duszy. W pierw­szej chwili myśla­łem, że to ame­ry­kań­ski kon­wój. Nie ma sprawy, prze­pu­ścimy. Ale kiedy samo­chód pod­je­chał bli­żej, prze­ko­na­łem się, że to nie mogą być Ame­ry­ka­nie. Oni nie jeź­dzili czar­nymi mer­ce­de­sami z przy­ciem­nia­nymi szy­bami. To może jakaś firma ochro­niar­ska, taka jak my? Czego mogli od nas chcieć, czy się zatrzy­mać? Mowy nie ma, żebym pozwo­lił sobie na takie ryzyko.

Poin­for­mo­wa­łem Dave’a, że mamy moż­liwy kon­takt na szó­stej. Dave przyj­rzał się i powie­dział, że ści­gają nas dwa wozy. Gdy zasta­na­wia­łem się nad opcjami, szyby w pierw­szym opu­ściły się i wyj­rzały cztery lufy kała­chów. Kurwa, cie­pło. Spoj­rza­łem w lewo i prze­czy­ta­łem dro­go­wskaz nad szosą: FALU­DŻA. Nagle pomy­śla­łem, że to wła­śnie może być to coś wiel­kiego, na co mia­łem wczo­raj taką cho­lerną nadzieję. I to jesz­cze, ja pier­dolę, co do kilo­me­tra tam, gdzie mówi­łem! Pro­rok się zna­lazł, szlag by to tra­fił. Było to kusić kostu­chę, idioto? Ależ ze mnie kre­tyn…

Poczu­łem mrówki na całym ciele, od pal­ców u stóp po czu­bek głowy. Zmy­sły zaczęły się wyostrzać – coś jak wtedy, kiedy rap­tow­nie z jasnego trafi się w cał­ko­witą ciem­ność. Nagle mózg skur­czył mi się do roz­mia­rów orzeszka i nie byłem w sta­nie logicz­nie myśleć. Szok. Poczu­łem, jak­bym już umarł, bo nagle widzia­łem to wszystko z góry. Nie mia­łem poję­cia, co robić. Poczu­łem się bar­dzo sam, bar­dzo malutki, bar­dzo nagi i nie­skoń­cze­nie żało­sny. Zoba­czy­łem przy tej dro­dze porzu­cone ciało – bar­dzo podobne do mojego, tylko bez głowy. A dalej leżały pozo­stałe – Dave’a i dwu­na­stu cywi­lów, któ­rzy jechali w kli­ma­ty­zo­wa­nych fur­go­net­kach przed nami, pra­cow­ni­ków tele­wi­zji ABC News.

Wła­śnie mia­łem eks­plo­do­wać od tego napię­cia i ciśnie­nia, kiedy roz­le­gły się strzały. Eastwood we _Wzgó­rzu zła­ma­nych serc_ miał rację: seria z kałasz­ni­kowa ma bar­dzo cha­rak­te­ry­styczny odgłos – prze­ra­ża­jący, jeśli sto­isz po nie­wła­ści­wej stro­nie lufy. A cztery kała­chy naraz to była orkie­stra z pie­kła rodem, cho­ler­nie gło­śna i paskudna. Prawdę mówiąc, brzmi podob­nie jak seria trza­sków poprze­dza­ją­cych zej­ście lawiny w górach. W naszej sytu­acji nad wyraz odpo­wied­nia para­lela. Ale kiedy kilka poci­sków prze­le­ciało nad dachem samo­chodu na tyle nisko, że mogłyby zaszko­dzić naszym pod­opiecz­nym, zaszło we mnie coś dziw­nego: jakby hip­no­ty­zer strze­lił pal­cami, budząc mnie z transu.

W woj­sku, jak robi się gło­śno, to sprawy stają się realne. Czło­wiek prze­cho­dzi na auto­pi­lota, włą­cza się szko­le­nie. Dosko­nale wie­dzia­łem, że jeśli nie zapa­nuję nad stre­sem, to wszy­scy mamy prze­srane. Zaczą­łem od odde­chu, ulot­niło się wszystko, co było nie­istotne w tym momen­cie, i nagle zaczą­łem myśleć racjo­nal­nie. Ludzie w pojaz­dach z przodu nie mieli na nic wpływu – liczyło się to, co zro­bię ja, bo od tego zale­żał ich los. Musia­łem odrzu­cić na bok cały balast, różne naci­ski, obawy i nie­po­koje, aby sta­wić czoła zagro­że­niu. Tylko tak mogłem roz­wią­zać tę sytu­ację.

To działo się bar­dzo szybko, ale gdy tylko opa­no­wa­łem oddech, wszystko zwol­niło. W efek­cie byłem w sta­nie kon­tro­lo­wać pręd­kość wyda­rzeń. Może­cie sobie myśleć, że sekunda to sekunda, i tyle. Ale sekunda jest tylko tak długa albo tak krótka, jak czuje czło­wiek, który ją prze­żywa. Mamy moc zade­cy­do­wać, ile trwa nasza sekunda, jeśli tylko nie jeste­śmy zbyt prze­ra­żeni tym, co prze­żywamy. Bo kiedy stres i panika prze­wa­żają, wtedy sekunda prze­myka nie­zau­wa­żal­nie. Ale jeśli zacho­wasz spo­kój, każda sekunda będzie trwała dwu- albo i trzy­krot­nie dłu­żej.

To można zoba­czyć w rela­cjach spor­to­wych w tele­wi­zji. Nor­malny czło­wiek z ulicy wrzu­cony na ring z zawo­do­wym bok­se­rem zali­czy natych­miast cios i poleci na dechy, zanim zro­zu­mie, co się stało. Ale zawo­do­wiec czyta w prze­ciw­niku jak w otwar­tej księ­dze. Widzi, jak przy­go­to­wuje się do wypro­wa­dze­nia ciosu, wie, gdzie jest wyce­lo­wany, zdąży się uchy­lić i jesz­cze wypro­wa­dzić kontrę. To było teraz moje zada­nie.

Kaza­łem Dave’owi przy­go­to­wać się i zje­cha­łem samo­cho­dem w prawo, na środ­kowy pas. Nie myśla­łem nad tym, to był instynkt. Tamci zrów­nali się z nami i pod­je­chali z lewej. Skraj­nie głupi, ama­tor­ski ruch z ich strony, bo wepchnęli się mię­dzy nas i pas roz­dzie­la­jący, a nawet nie wie­dzieli, czy jeste­śmy uzbro­jeni. Oczy­wi­ście, że byli­śmy. Kiedy wyko­ny­wa­łem manewr, kie­row­nicę mia­łem w lewej ręce, a prawą trzy­ma­łem ręko­jeść HK MP5K, który leżał na moich kola­nach z lufą wyce­lo­waną w lewe drzwi. Dave za mną sie­dział z kałasz­ni­ko­wem, któ­rego też trzy­mał poni­żej linii okien.

Spraw­dzi­łem kciu­kiem, czy bez­piecz­nik jest prze­sta­wiony na ogień cią­gły, i przez wciąż zamknięte okno spoj­rza­łem w lewo. Byłem już kilka razy w walce, ale pierw­szy raz zna­la­złem się tak bli­sko prze­ciw­nika, że widzia­łem białka jego oczu. Gość sie­dział może pół metra ode mnie, na miej­scu pasa­żera. Gdyby okno było otwarte, mógł­bym go dosię­gnąć ręką. To był wła­ści­wie jesz­cze chło­piec, w bia­łej sza­cie i kefii na gło­wie. Był taki sam jak ja – pra­co­wał na zamó­wie­nie, nie na wła­sny rachu­nek. Na twa­rzy nie było widać agre­sji, nie wyglą­dał groź­nie, raczej tak, jakby wcale nie chciał być tam, gdzie był.

Może nie czuł się swo­bod­nie, ale wyglą­dało na to, że zrobi, co będzie musiał. Lufę kałasz­ni­kowa opu­ścił na wyso­kość mojej twa­rzy, tak samo zro­bił ktoś z drugą, ster­czącą z tyl­nego okna. Spoj­rza­łem mu pro­sto w te prze­szy­wa­jące nie­bie­skie oczy i pró­bo­wa­łem nawią­zać tele­pa­tyczny kon­takt, despe­racko cze­ka­łem, aż usły­szę: „Nie martw się, nie zamie­rzam cię zastrze­lić”. Zamiast tego pano­wała cisza. Naprawdę nie chcia­łem zro­bić tego, co zro­biłem chwilę potem. Ale jeden ruch jego palca na spu­ście i byłoby po mnie. Musia­łem zacząć dzia­łać. To był _break point,_ punkt prze­rwa­nia. Jeśli prze­niosę sytu­ację na wyż­szy poziom i wsa­dzę kij w mro­wi­sko, może być jesz­cze gorzej. Cza­sem trzeba pogor­szyć, żeby polep­szyć – taki para­doks. Bo jak nic nie zro­bię, to zacznie się strze­la­nina i mogą zgi­nąć ludzie.

Ja także.

***

Sto­imy w rzę­dzie pod drzwiami, komi­niarki na gło­wach, broń gotowa do strzału. Kto czeka za tymi drzwiami – dia­bli wie­dzą. Jest tylko cisza. Jak ruszymy, zrobi się bar­dzo gło­śno, bar­dzo szybko. Ktoś może obe­rwać. Ktoś może już nie wstać. Ktoś może zgi­nąć.

Wbrew temu, co sobie nie­któ­rzy ludzie myślą, żoł­nie­rze Sił Spe­cjal­nych nie są jaki­miś super­me­nami. Jeste­śmy zwy­kłymi śmier­tel­ni­kami. Nie potra­fimy widzieć przez ściany czy zza rogu. Poci­ski się od nas nie odbi­jają i my też cza­sem chy­biamy. A ponie­waż wiemy, że żaden plan nie prze­trwa pierw­szego kon­taktu, tre­nu­jemy i pla­nu­jemy wszystko dokład­nie, żeby­śmy byli gotowi do walki. Jak się zrobi gorąco, jeste­śmy przy­go­to­wani na wszystko, a w każ­dym razie powin­ni­śmy.

W infor­ma­tyce ist­nieje poję­cie „punkt prze­rwa­nia”, defi­nio­wane jako „punkt pro­gramu wymu­sza­jący zawie­sze­nie jego reali­za­cji, słu­żący do debu­go­wa­nia”. W Siłach Spe­cjal­nych jeste­śmy tak wyszko­leni, że wiemy, kiedy taki punkt nad­cho­dzi, kiedy trzeba się zawie­sić i debu­go­wać. Bie­rzemy wtedy parę głę­bo­kich wde­chów, by zapa­no­wać nad pozio­mem hor­monu stresu, co z kolei pozwala się sku­pić. W naszym slangu nazy­wamy to „kali­bra­cją”. Po niej robimy swoje. To taka man­tra Sił Spe­cjal­nych – OKW: oddech – kali­bra­cja – wpier­dol. W ten spo­sób odzy­sku­jemy kon­trolę nad sytu­acją, która grozi roz­wi­nię­ciem się w nie­bez­piecz­nym kie­runku.

Punkty prze­rwa­nia nie są czymś wyjąt­ko­wym, ogra­ni­czo­nym do świata żoł­nie­rzy Sił Spe­cjal­nych. Sta­jemy przed nimi wszy­scy. Nasze życie jest pełne punk­tów prze­rwa­nia, one je defi­niują i kształ­tują. Nie trzeba się zna­leźć w dra­ma­tycz­nych oko­licz­no­ściach, ubie­rać na czarno od stóp do głów i wspi­nać z kara­bi­nem maszy­no­wym po linie na burtę statku, żeby mieć z nimi do czy­nie­nia. Punk­tem prze­rwa­nia może być pro­blem w pracy, który trzeba roz­wią­zać, nie­spo­dzie­wany rachu­nek w nie­od­po­wied­nim momen­cie, kłót­nia w związku. Albo nawet coś znacz­nie bar­dziej pro­za­icz­nego: punk­tem prze­rwa­nia może się stać zlew pełen brud­nych tale­rzy, sta­wia­jący nas przed koniecz­no­ścią pod­ję­cia decy­zji, czy pozmy­wać je teraz, przed spa­niem, aby rano nie mie­rzyć się z bała­ga­nem w kuchni i być goto­wym do wyj­ścia. To może być wybór mię­dzy poświę­ce­niem wie­czoru na przy­go­to­wa­nie pre­zen­ta­cji biz­ne­so­wej a spo­nie­wie­ra­niem się z kum­plami w pubie.

Punkt prze­rwa­nia to sytu­acja, w któ­rej trzeba pójść o kolejne sto kro­ków dalej, wdra­pać się na jakąś prze­szkodę, nad­ło­żyć drogi w prze­ciw­nym kie­runku, żeby posta­wić na swoim, osią­gnąć cel. To moment debu­go­wa­nia, w któ­rym podej­mu­jemy decy­zję, że nie pozwo­limy sobie prze­szko­dzić w dro­dze do celu. Moment, w któ­rym decy­du­jemy się wyjść poza wła­sną strefę kom­fortu, pójść naprzód i doro­snąć jako osoba. Moment, w któ­rym odma­wiamy pod­da­nia się narzu­co­nym sobie ogra­ni­cze­niom i wykra­czamy poza to, czego się po sobie spo­dzie­wa­li­śmy. To wszystko spra­wia, że punkt prze­rwa­nia to kate­go­ria raczej men­talna niż fizyczna.

Może wyda­wać się dziwne opi­sy­wa­nie ata­ków w Falu­dży jako prze­by­wa­nia w stre­fie kom­fortu. Ale spójrz­cie na to z tej strony: wygod­nym wyj­ściem było pod­dać się losowi i po pro­stu dać się zabić. Wie­dzia­łem, że muszę pod­jąć decy­zję, która mogła spo­wo­do­wać eska­la­cję i spra­wić, że poło­że­nie sta­łoby się jesz­cze groź­niej­sze. Ale to była jedyna droga, żeby się z tej sytu­acji wyrwać.

Ludziom może się wyda­wać, że zacho­wa­nie kom­fortu to rzecz ważna i dobra, ale tak nie jest. Ktoś może się czuć wygod­nie, pra­cu­jąc w biu­rze pięć dni w tygo­dniu po osiem godzin, przy­no­sząc do wygod­nego domu pen­sję star­cza­jącą na wygodne życie i raty za wygodny samo­chód do jeż­dże­nia dwa razy w roku na wygodne waka­cje. Ale taki kom­fort nie pro­wa­dzi do roz­woju i speł­nie­nia. Pomimo wygod­nej egzy­sten­cji taka osoba obumiera wewnętrz­nie.

Pro­blem polega na tym, że alter­na­tywa może nam się wyda­wać prze­ra­ża­jąca. Jak zada­nie pre­wen­cyj­nego ciosu, ude­rze­nie w ata­ku­ją­cych, zanim oni wypro­wa­dzą pierw­szy cios. Taka decy­zja zwy­kle wiąże się z odrzu­ce­niem cie­płej, wygod­nej egzy­sten­cji i świa­do­mym wej­ściem w świat braku pew­no­ści. Świat, który na pierw­szy rzut oka wydaje się gor­szy od tego, w któ­rym obec­nie żyjemy. Wykra­cza­jąc jed­nak poza te gra­nice, możemy stwo­rzyć szansę, by nasze życie stało się lep­sze.1. ŻOŁNIERZ INDYWIDUALISTA

1

Żoł­nierz indy­wi­du­ali­sta

Jeśli ktoś ci powie, że nie ma mowy, abyś coś osią­gnął, to działa to bar­dzo moty­wu­jąco. Pew­nie więc powi­nie­nem być wdzięczny nauczy­cie­lowi mate­ma­tyki za te wszyst­kie nega­tywne opi­nie, jakie o mnie wygła­szał. Mia­łem wtedy czter­na­ście lat, na lek­cji jak zwy­kle gada­łem z kole­gami. Nauczy­ciel, nie pierw­szy i nie ostatni raz, się wku­rzył:

– Oller­ton! Skup się, bo nic nie zro­zu­miesz!

Zerwa­łem się na równe nogi i odpa­li­łem:

– Mam to gdzieś! Idę do pie­choty mor­skiej!

Mate­ma­tyk spoj­rzał na mnie szy­der­czo znad biurka:

– Oller­ton, ni­gdy nie będziesz w pie­cho­cie mor­skiej, bo nie masz poję­cia, co to dys­cy­plina!

To był punkt zwrotny. Nie­mal obja­wie­nie. Moment, w któ­rym poją­łem z nad­zwy­czajną jasno­ścią, że ja i szkoła po pro­stu nie jeste­śmy sobie pisani. I ni­gdy nie będziemy. Wszy­scy nauczy­ciele mówili, że jestem inte­li­gentny, ale nauka mnie nie inte­re­suje. I mieli rację. Nie inte­re­so­wało mnie bycie czę­ścią prze­sta­rza­łego sys­temu pro­du­ku­ją­cego bez­wolne mario­netki, pra­cu­jące za biur­kiem od ósmej do pią­tej, eks­cy­tu­jące się dro­gimi wese­lami, jesz­cze droż­szymi hipo­te­kami, licy­tu­jące się, kto ma więk­sze kre­dyty do spła­ce­nia.

Nie paso­wa­łem do sys­temu edu­ka­cyj­nego, jak zresztą wielu ludzi. Nie chcia­łem dać się zapro­gra­mo­wać jak inne dzie­ciaki, pozwo­lić wybić sobie z głowy wszelką kre­atyw­ność i marze­nia. Byłem bun­tow­ni­kiem. Nie godzi­łem się z tym, żeby jacyś ludzie narzu­cali mi rze­czy, z któ­rymi się nie zga­dza­łem.

Takich jak ja non­kon­for­mi­stów spo­łe­czeń­stwo trak­tuje z podejrz­li­wo­ścią. „Jak to, nie inte­re­suje go to, co mu sta­wiamy przed nosem w szkole?” Takich się spi­suje na straty, szczuje watahą gor­li­wych mario­ne­tek, by byli igno­ro­wani i pod­dani ostra­cy­zmowi grupy rówie­śni­czej. Spo­łe­czeń­stwo ma gdzieś, jak dobrze funk­cjo­nu­jesz jako jed­nostka – obcho­dzi je tylko, jak dobrze pasu­jesz do niego i czy cza­sem nie masz jakichś zadzio­rów, które można by ci ohe­blo­wać. Ale ja zawsze uwa­ża­łem – i zda­nia nie zmie­ni­łem – że jeśli chcesz wyko­rzy­stać swój poten­cjał, to nie możesz się pod­po­rząd­ko­wać.

Facet od matmy sądzi, że skoro odma­wia­łem pod­po­rząd­ko­wa­nia się regu­łom rzą­dzą­cym szkołą, nie zdo­łam pod­po­rząd­ko­wać się dys­cy­pli­nie woj­sko­wej. Mylił brak pod­po­rząd­ko­wa­nia szkole z anar­chi­zmem i bra­kiem pod­po­rząd­ko­wa­nia w ogóle. Nie zauwa­żał, że po pro­stu nie potra­fił mnie zain­te­re­so­wać tym, czego nauczał.

Wła­śnie wtedy, gdy kum­ple i nauczy­ciele na równi uwa­żali, że zaczy­nam odpa­dać i się sta­czam, ja w rze­czy­wi­sto­ści zaczą­łem odnaj­dy­wać swoją drogę. Jasne, na tej dro­dze nie bra­ko­wało obla­nych kla­só­wek, waga­rów, było nawet parę tele­fo­nów typu: „Mat­thew jest dzi­siaj chory i nie przyj­dzie do szkoły”, które wyko­na­łem mami­nym fal­se­tem. Swoją drogą, jakoś ni­gdy mi nie przy­szło do głowy pod­szy­wać się pod ojca – ale przed muta­cją i tak mojemu gło­sowi bli­żej było do mamy niż do ojca. W końcu się prze­bu­dzi­łem. Nie byłem wcale przy­pad­kiem spi­sa­nym na straty. Wła­ści­wie to byłem w sto­sunku do moich kole­gów na uprzy­wi­le­jo­wa­nej pozy­cji. Bo nie­wielu ludzi w tym wieku wie dokład­nie, co chce zro­bić ze swoim życiem. Nie było sensu się męczyć, bo byłem w sta­nie ze szcze­gó­łami wizu­ali­zo­wać, gdzie chcę być za parę lat. Inte­re­so­wało mnie tylko to, co miało zwią­zek ze służbą woj­skową. Men­tal­nie już tam byłem, w pla­mia­stym mun­du­rze, z kara­bi­nem na ramie­niu.

Szkoła to nie było jedyne miej­sce, w któ­rym osoba z auto­ry­te­tem spi­sała mnie na straty, gdy byłem dziec­kiem. Dosko­nale pamię­tam wizytę z matką w Cen­trum Karier Mary­narki Wojen­nej i Pie­choty Mor­skiej, kiedy powie­dzia­łem, że chcę wstą­pić do służby. Kobieta za biur­kiem spy­tała:

– A jak już wstą­pisz do Kró­lew­skiej Pie­choty Mor­skiej, to co chciał­byś robić?

Byłem na to pyta­nie zawczasu przy­go­to­wany i dokład­nie obmy­śli­łem odpo­wiedź. Bro­szurę wer­bun­kową zna­łem na pamięć, każde słowo i każde zdję­cie. Nie tra­cąc czasu, otwo­rzy­łem ją tam, gdzie było zdję­cie płe­two­nurka bojo­wego w pojeź­dzie pod­wod­nym. Stu­ka­jąc w nie pal­cem, oświad­czy­łem z dumą:

– O, wła­śnie to.

Pani w mun­du­rze spoj­rzała na mnie i roze­śmiała się w głos.

– Taa, jasne. I może jesz­cze kosmo­nautą. A co byś chciał robić tak naprawdę?

– Wła­śnie to chciał­bym robić, być płe­two­nur­kiem bojo­wym.

– Wszy­scy tak mówią. No dobra, niech będzie. Powo­dze­nia…

Mogła powie­dzieć, że moje zało­że­nie jest szczytne, ale do reali­za­cji wie­dzie długa i trudna droga, którą, być może, poko­nam, jak się do tego przy­łożę i będę bar­dzo chciał. Ale zamiast tego zlek­ce­wa­żyła mnie i wyśmiała. To powinno być dla mnie sygna­łem alar­mo­wym, że świat woj­skowy jest rów­nie podejrz­liwy wobec non­kon­for­mi­stów jak szkoła.

Przy­pad­kiem zro­biła naj­lep­szą moż­liwą robotę. To nie było tak, że wypa­dłem stam­tąd, waląc drzwiami i krzy­cząc: „Ja wam, kurwa, pokażę, buraki!”, ale w mojej pod­świa­do­mo­ści zakieł­ko­wało ziarno. To zdję­cie płe­two­nurka w SDV¹ stało się dla mnie sym­bo­lem tego, co mogę osią­gnąć, jeśli pozbędę się narzu­co­nych mi ogra­ni­czeń.

***

Kocha­łem swój kraj i chcia­łem być czę­ścią zwar­tej rodziny, brac­twa jego obroń­ców. Żyłem tą ideą od czter­na­stego roku życia – codzien­nie, od otwar­cia oczu do zaśnię­cia. Wszystko, co oglą­da­łem i czy­ta­łem, było pod­po­rząd­ko­wane tej myśli: chcia­łem być żoł­nie­rzem. Pre­nu­me­ro­wa­łem maga­zyn „Com­bat Survi­val” i każdy numer pochła­nia­łem od deski do deski. Marzy­łem o bitwach i gro­mie­niu wroga. To, że się tam dostanę i sta­nie się to moim udzia­łem, nie budziło we mnie żad­nych wąt­pli­wo­ści. Gdyby mi się nie udało, chy­ba­bym się zabił.

Mój dzia­dek był kapi­ta­nem sape­rów, a będąc dzie­cia­kiem, pochła­nia­łem w tele­wi­zji każdy obra­zek z wojny fal­klandz­kiej. Do dziś pamię­tam zdję­cia z powrotu boha­te­rów: okrzyki, wiwaty, tysiące Union Jac­ków powie­wa­ją­cych na uli­cach. To była ostat­nia praw­dziwa wojna, jaką sto­czyła Wielka Bry­ta­nia, i ostat­nia, gdy byli­śmy sami, zdani tylko na wła­sne siły. Jako dziecko widzisz tylko jasną stronę takiej histo­rii, chwałę i męstwo, które kar­mią marze­nia, by także ich zaznać. Nie ma ci kto opo­wie­dzieć o całej resz­cie, o strasz­li­wych realiach, łamią­cych naj­sil­niej­sze ciała i umy­sły, o tym, że tysiące tych boha­te­rów, choć fizycz­nie nawet nie­dra­śnię­tych, wró­ciło z wojny jako ludz­kie wraki.

Była jesz­cze jedna postać, która – zapewne wbrew inten­cjom – dodat­kowo zmo­ty­wo­wała mnie do wstą­pie­nia do woj­ska. Nazwijmy go John. Był z mojego mia­sta i odkąd pamię­tam, mię­dzy nami były tar­cia. Może miało to coś wspól­nego z tym, że odbi­łem mu dziew­czynę, no nie wiem. To on wła­śnie upew­nił mnie w wybo­rze pie­choty mor­skiej, bo sam się tam zacią­gnął i od tego czasu na prze­pust­kach strasz­nie się sadził. Za każ­dym razem, gdy przy­jeż­dżał, szedł z kum­plami do klubu pod nazwą Clowns, a tam­tej­szy DJ witał go ser­decz­nie, ogła­sza­jąc, że mia­sto zaszczy­cił „nasz wła­sny Royal Marine Com­mando, powi­taj­cie go wszy­scy ser­decz­nie, a zwłasz­cza panie”, i tak dalej. Sta­łem oparty o bar i nie wie­rzy­łem, że można być aż takim kre­ty­nem. Co za fiut! Ale tak naprawdę to pew­nie mu zazdro­ści­łem tych hono­rów.

Wkrótce do Johna doszło, że ja też się wybie­ram do pie­choty mor­skiej, zaczął więc się chwa­lić w Bur­ton, że jest człon­kiem sztabu szko­le­nio­wego i prę­dzej mu kak­tus wyro­śnie na dłoni, niż mnie prze­pu­ści. Znowu ktoś mówił, że mi się nie uda – to już zaczy­nało być nudne. Mia­łem osiem­na­ście lat, gdy w końcu tra­fi­łem na testy kwa­li­fi­ka­cyjne do koman­do­sów pie­choty mor­skiej, dwa lata póź­niej, niż pla­no­wa­łem (o czym za chwilę). Byłem wtedy w dosko­na­łej kon­dy­cji, trzy­dniowy test po pro­stu roz­wa­li­łem, przy­jęli mnie z pierw­szą lokatą 29 maja 1989 roku – tę datę mam wyrytą w pamięci.

Na­dal nie ufa­łem auto­ry­te­tom, co nie­któ­rym może się wyda­wać dziwne. W woj­sku auto­ry­tetu się nie pod­waża i mówi się nam wszyst­kim, że żoł­nierz musi się dosto­so­wać, żeby prze­żyć. Ale w mojej woj­sko­wej karie­rze odmowa dosto­so­wa­nia dawała o sobie znać raz za razem. Zanim się na dobre zacią­gną­łem, już pod­ważałem auto­ry­tet prze­ło­żo­nych.

Przed wyjaz­dem na trzy­dzie­sto­dwu­ty­go­dniowe szko­le­nie pod­sta­wowe ogo­li­łem się na łyso. Oczy­wi­ście, gdy­bym tego nie zro­bił, toby mnie i tak ogo­lili, ale ja wola­łem zro­bić to sam – w taki spo­sób i w takiej chwili, którą sam uzna­łem za sto­sowną. Drugi prze­jaw nie­za­leż­no­ści skoń­czył się nieco mniej przy­jem­nie: w noc przed zamel­do­wa­niem na szko­le­nie sko­czy­łem z mostu do rzeki Trent i trza­sną­łem w płyt­kie dno, roz­wa­la­jąc sobie twarz.

W pociągu do Cen­trum Szko­le­nia Koman­do­sów w Lymp­stone pozna­łem Troya Rob­sona, czar­no­skó­rego chło­paka z wiel­kim afro na gło­wie i gru­bym srebr­nym łań­cu­chem ze swoim imie­niem na szyi. Potem los nas złą­czył ponow­nie w 576 plu­to­nie szkol­nym i tak zaczęła się nasza wielka przy­jaźń. Bar­dzo go lubi­łem, podob­nie jak wszy­scy inni. Był jedy­nym czar­nym w całym Cen­trum, tro­chę więc po nim jeź­dzi­li­śmy, ale on to wszystko przyj­mo­wał z dużym dystan­sem. Zaczęło się już na początku: człon­kom plu­tonu przy­dzie­lano broń. Nie mogłem się docze­kać tej chwili. Kiedy wysze­dłem z maga­zynu z nowiut­kim SA80², byłem dumny, jak nie wiem co. Sta­ną­łem w sze­regu i od razu poczu­łem się praw­dzi­wym żoł­nie­rzem. Nagle nad pla­cem ape­lo­wym prze­to­czyła się burza śmie­chu, a chwilę póź­niej do naszego sze­regu dołą­czył Roy… z wielką dzidą. Śmiał się razem z nami, ale dziś taki numer skoń­czyłby się śledz­twem i pew­nie spa­dłoby parę głów.

Szko­le­nie było od pierw­szej chwili ostre, wręcz bru­talne, no ale taka jest jego natura. Kilku rekru­tów nie docią­gnęło nawet do pierw­szej nocy. Roz­łąka z domem i zastra­sza­nie przez zespół szko­le­niowy oka­zały się dla nich nie do wytrzy­ma­nia. Instruk­to­rzy, peł­no­krwi­ści koman­dosi Kró­lew­skiej Pie­choty Mor­skiej, dla rekru­tów byli nie­omal bogami w ludz­kiej skó­rze i cho­ler­nie nas prze­ra­żali. I wcale nie dla­tego, że nas od razu rzu­cali na głę­boką wodę. Pierw­sze lek­cje doty­czyły spraw naprawdę pod­sta­wo­wych: zacho­wa­nia porządku i oso­bi­stej higieny, w co wcho­dziło gole­nie, kąpiel i pra­so­wa­nie. Jak ja teraz żało­wa­łem miga­nia się od pomocy mamie z pra­so­wa­niem tej góry koszul po sobot­nim pra­niu! Mogłem się nauczyć cze­goś naprawdę przy­dat­nego.

Z początku odrzu­cało mnie nad­mierne, moim zda­niem, przy­wią­zy­wa­nie wagi do szcze­gó­łów, któ­rego od nas wyma­gano. Co jest, kurde, zacią­ga­łem się na koman­dosa, żeby koszule pra­so­wać? Z cza­sem zro­zu­mia­łem, że te z pozoru błahe czyn­no­ści – gole­nie, czysz­cze­nie butów, pra­so­wa­nie – to tak naprawdę jedy­nie meta­fora dzia­ła­nia w obsza­rze kon­fliktu: abne­ga­cja wcho­dzi w krew, staje się nawy­kiem, a tymcza­sem życie twoje i two­ich kum­pli zależy wprost od dopil­no­wa­nia naj­drob­niej­szych szcze­gó­li­ków, na które nor­mal­nie nie zwró­ci­li­by­ście uwagi. Wystar­czy nie wyczy­ścić broni albo nie zaj­rzeć za drzwi przy czysz­cze­niu pomiesz­czeń czy posta­wić stopę pół pode­szwy za taśmą zna­ku­jącą roz­mi­no­wany teren.

Tempo nauki było wytę­żone, przy­swa­ja­niu tego wszyst­kiego słu­żyło ostre docie­ra­nie kotów, któ­rego żaden żoł­nierz z tam­tych lat ni­gdy nie zapo­mni. Nie było mi łatwo. Nikomu nie było. Ale mia­łem wciąż taką moty­wa­cję, taką chęć, że ani na chwilę nie zwąt­pi­łem w obec­ność na para­dzie z oka­zji zakoń­cze­nia kursu i wie­dzia­łem, że będę dumny jak cho­lera z mojego zie­lo­nego beretu³. Każdy żoł­nierz jest prze­ko­nany, że jego plu­ton szko­le­niowy był wyjąt­kowy. Ale w moim 576 plu­tonie naprawdę nie bra­ko­wało wspa­nia­łych gości, z wie­loma z nich wciąż przez te wszyst­kie lata utrzy­muję kon­takt i żad­nego ni­gdy nie zapo­mnę.

Żeby zostać koman­do­sem pie­choty mor­skiej, trzeba na koniec kursu pod­sta­wo­wego zali­czyć test. Jed­nym z jego skład­ni­ków jest poko­na­nie toru prze­szkód w Ośrodku Spraw­no­ści Fizycz­nej w peł­nym opo­rzą­dze­niu i z bro­nią. Na końcu toru ostat­nią prze­szkodą była pio­nowa ściana wyso­ko­ści dwóch metrów. Dla więk­szo­ści z nas – żaden pro­blem. Ale było wśród nas paru bar­dzo niskich chło­pa­ków – i dla nich był to poważny pro­blem. Mie­li­śmy takiego jed­nego, ksywka Yoda, bo był z niego krzepki kny­pek, jak Yoda z _Gwiezd­nych wojen_. Yoda pod­cho­dził do toru dwu­krot­nie i za każ­dym razem oble­wał na tej cho­ler­nej ścia­nie. Została mu już tylko jedna próba. To był zna­ko­mity żoł­nierz i dobry kolega, bar­dzo lubiany, uczynny – tyle tylko, że nizio­łek, się­ga­jący więk­szo­ści z nas pod pachę. Wymy­śli­li­śmy więc z Troyem, jak mu pomóc: wbi­jemy w tę ścianę gwóźdź, żeby Yoda miał się na czym oprzeć i się­gnąć rękami na szczyt, to już się dalej pod­cią­gnie.

Z Justi­nem i tatą na mojej przy­się­dze. Ale to mama przy­wró­ciła mnie na pro­stą drogę – i to jej zawdzię­czam wszystko

Udało się gdzieś zna­leźć w miarę pro­sty gwóźdź, tylko młotka nie udało się zor­ga­ni­zo­wać. Musie­li­śmy więc zado­wo­lić się patel­nią. W noc przed ostat­nią poprawką na OSF pod­kra­dli­śmy się z Troyem na tor prze­szkód, pod tę ścianę – a trzeba trafu, że stała ona aku­rat naprze­ciwko bramy z poste­run­kiem war­tow­ni­czym. Na nasze szczę­ście w nocy była burza, wali­łem więc patel­nią w ten gwóźdź tylko wtedy, gdy roz­le­gał się grzmot pio­runa. Zawsze mi się to przy­po­mina, gdy oglą­dam _Ska­za­nych na Shaw­shank_ i tę scenę, w któ­rej Andy Dufre­sne ude­rza kamie­niem w rurę kana­li­za­cyjną do wtóru biją­cych pio­ru­nów. Wali­łem tak, że aż cały się trzą­słem od siły ude­rze­nia, hałas był nie­ziem­ski. Co pal­ną­łem w ten gwóźdź, to war­tow­nik wyska­ki­wał z budki i świe­cił latarką po oko­licy, a my robi­li­śmy „pad­nij”. Ale w końcu po chyba dzie­się­ciu ude­rze­niach patel­nią gwóźdź wbił się na tyle głę­boko, że mógł utrzy­mać cię­żar czło­wieka i uzna­li­śmy, że wystar­czy.

Rano wzię­li­śmy Yodę na bok i mówimy:

– Chło­pie, jak dobie­gniesz pod ścianę, spójrz w dół: trzy cegły od dołu po lewej będzie coś, co ci pomoże.

Poszli­śmy potem ze wszyst­kimi zagrze­wać swo­ich i zoba­czyć, jak mu pój­dzie. Kiedy przy­szła w końcu kolej Yody, ten dotruch­tał pod mur i jakby ni­gdy nic – hyc, i już był na dru­giej stro­nie, jak gim­na­styk w skoku przez kozła. Instruk­to­rzy wytrzesz­czali gały z nie­do­wie­rza­niem. I wszy­scy inni, któ­rzy tak się męczyli z tym cho­ler­nym murem. Ni­gdy nikt nie wpadł na to, że to nasza sprawka. Yoda skoń­czył kurs i osta­tecz­nie doszedł w pie­cho­cie mor­skiej do stop­nia majora. Parę lat temu spo­tka­łem go w Bri­stolu. Nie zgad­nie­cie, jaki tam pro­wa­dzi biz­nes: ścianę wspi­nacz­kową!

W miarę postę­pów szko­le­nia roz­wi­ja­łem się i wzmac­nia­łem, zarówno fizycz­nie, jak i psy­chicz­nie. O mały włos pobił­bym rekord koń­co­wego testu, który pole­gał na utrzy­ma­niu się jak naj­dłu­żej w tere­nie i ucho­dze­niu pogoni. Zabra­kło mi dosłow­nie paru sekund. W cza­sie kursu po raz pierw­szy ktoś powie­rzył mi odpo­wie­dzial­ność za innych – zosta­łem dowódcą sek­cji. Dla kogoś tak mło­dego było to naprawdę coś i wpły­nęło cudow­nie na moją pew­ność sie­bie.

Wła­śnie ode­bra­łem nasuwki z odznaką dowódcy sek­cji, kiedy wpa­dłem na wspo­mnia­nego wcze­śniej Johna z mojego rodzin­nego mia­sta.

– Cześć, a co ty tu robisz? Prze­cież mia­łeś już dawno skoń­czyć.

Gość spoj­rzał na mnie, na moje nasuwki i wyglą­dał nie­szcze­gól­nie, tro­chę jakby się chciał zapaść pod zie­mię.

– Emm, jestem w plu­to­nie poszu­ki­waw­czym – wydu­kał w końcu.

W tym cza­sie plu­ton poszu­ki­waw­czy, któ­rego zada­niem było wyła­pa­nie prze­kra­da­ją­cych się przez wyzna­czony rejon poszu­ki­wań kan­dy­da­tów na koman­do­sów, skła­dał się z odrzut­ków i łamag, z któ­rych rzadko który miał szansę na ukoń­cze­nie kursu. Patrzy­łem na swego sta­rego wroga i byłem w siód­mym nie­bie. Ożeż ty dziadu, a tak się wszyst­kim chwa­li­łeś, jak to zda­łeś kurs, jak tu szko­lisz i jak mnie udu­pisz, a sam jesteś na wylo­cie? Oczy­wi­ście więc, jako czło­wiek doj­rzały, przy naj­bliż­szej oka­zji powie­dzia­łem każ­demu, kto chciał słu­chać, i upew­ni­łem się, że całe Bur­ton poznało prawdę o Joh­nie i jego osią­gnię­ciach. Opo­wia­da­nie nie­stwo­rzo­nych histo­rii o swo­jej służ­bie (w naszym slangu „nady­ma­nie”) ni­gdy nie popłaca – woj­sko jest prze­ży­ciem stad­nym, tu zawsze znajdą się świad­ko­wie każ­dego osią­gnię­cia i każ­dej wpadki. John ni­gdy nie został koman­do­sem i szcze­rze wąt­pię, by świa­do­mość tego, że nie­chcący pomógł mi wybrać drogę życiową, jakoś bar­dzo go pocie­szała.

Wizyta rodzi­ców na koń­co­wej defi­la­dzie w Lymp­stone była jed­nym z naj­wspa­nial­szych momen­tów w moim życiu. Sto­jąc tam w galo­wym gra­na­to­wym mun­du­rze i kor­ko­wym heł­mie, czu­łem się prze­po­tężny. Jak śre­dnio­wieczny rycerz w błysz­czą­cej zbroi. Do tej pory byłem zlep­kiem pro­ble­mów, dzia­ła­łem ludziom na nerwy, zawa­la­łem szkołę, ni­gdy nie dawa­łem nic w zamian za dobro, które mnie spo­tkało. Teraz to się miało dia­me­tral­nie zmie­nić.

Mama była bar­dzo zado­wo­lona, że wybra­łem karierę woj­skową. Sama, kiedy była młoda, została przy­jęta do ofi­cer­skiej szkoły mary­narki wojen­nej, ale tata nie pozwo­lił jej roz­po­cząć tam nauki. Zawsze tego żało­wała, podej­rze­wam więc, że mój wybór oży­wił w niej tamtą pasję. Było w tym także pew­nie wiele ulgi, bo parę lat wcze­śniej były cał­kiem wyraźne symp­tomy, że się sto­czę. Tata też był dumny, ale dla mnie to był dzień na cześć mamy, podzię­ko­wa­nie za wszyst­kie wyrze­cze­nia, które musiała znieść, by mnie wycho­wać.

Po defi­la­dzie i roz­da­niu świa­dectw roz­dano przy­działy służ­bowe. Jecha­łem do Szko­cji do 45 Com­mando, wyspe­cja­li­zo­wa­nego w walce w warun­kach ark­tycz­nych. Miało ono repu­ta­cję naj­trud­niej­szego – i wła­śnie dla­tego je wybra­łem, żeby się spraw­dzić. Głupi błąd. Skoro jako pry­mus mia­łem wybór, trzeba było iść do 40 Com­mando w Taun­ton. Nasze Com­mando nazy­wano „Ark­tycz­nymi Wojow­ni­kami”, a tamci mieli ksywę „Sło­neczni Chłopcy”, bo całymi dniami wyle­gi­wali się na pla­żach Korn­wa­lii.

Przy­jeż­dża­jąc do Szko­cji, mia­łem nadzieję, że dołą­czam do brac­twa wojow­ni­ków naj­lep­szych z naj­lep­szych. Bar­dzo naiw­nie. Po przy­jeź­dzie zrzu­ci­łem worek na war­towni i posze­dłem zjeść obiad oraz ode­brać przy­dział zakwa­te­ro­wa­nia. Kiedy wró­ci­łem i otwo­rzy­łem worek, na wierz­chu leżała kartka, na niej ktoś zama­szy­ście wyma­lo­wał fiuta z jajami i napi­sał: „Witaj w 45, chuju”. Kurde, co ja naj­lep­szego zro­bi­łem? Jesz­cze nawet nie wsze­dłem, a już mi ktoś mówi, żebym się nie puszył, znał swoje miej­sce. Może i zabawne, ale zapo­wia­dało się, że na tym się może nie skoń­czyć.

W mun­du­rach galo­wych na zakoń­cze­nie szko­le­nia w 1990 roku, przed wyjaz­dem do 45 Com­mando w Szko­cji. Troy (z lewej) do dziś pozo­stał moim naj­lep­szym kum­plem

Ulu­bioną kosza­rową roz­rywką było tu mor­do­bi­cie, zwłasz­cza wie­czo­rem, gdy wszy­scy wra­cali z mia­sta narą­bani jak szpa­dle. Zda­wa­łem sobie dosko­nale sprawę, że obi­cie mordy mło­demu to część rytu­ału wej­ścia – kwe­stia nie „czy”, tylko „kiedy”. Któ­re­goś dnia przy­szła pora na moją ini­cja­cję. Gdy wró­ci­łem z pubu wcze­śniej i zasną­łem, jeden z chło­pa­ków, nie­jaki Ray, wsko­czył na mnie kola­nami i wylą­do­wał mi na twa­rzy, łamiąc nos. Następ­nego dnia mie­li­śmy wyru­szyć na pierw­sze zagra­niczne ćwi­cze­nia do Holan­dii, a zamiast tego zna­la­złem się w szpi­talu. Tyle snów, ocze­ki­wań, tyle pasji i co z tego wyszło: pierw­szy smak krwi, ale mojej wła­snej. Spo­dzie­wa­łem się jakie­goś rytu­ału wej­ścia, nawet cze­goś dra­stycz­nego i bole­snego, ale nie rozu­mia­łem, czemu miał mi coś takiego zro­bić czło­wiek, który sam dopiero tu przy­był. No nic, witamy w pie­cho­cie mor­skiej…

To, co dowódcy myśleli, że się dzieje, i to, co się działo naprawdę, to były dwie zupeł­nie różne rze­czy. Koman­dosi pie­choty mor­skiej we wszyst­kim, co robili, byli ze swej natury eks­tre­mi­stami, działy się więc rze­czy, przy któ­rych bla­dły dow­cipy z szatni rug­by­stów. Nowym poda­wano do picia „elik­sir śmierci” – kufel do piwa wypeł­niony mie­szanką wyso­ko­ok­ta­no­wych alko­holi, którą trzeba było wypić dusz­kiem. Nor­mal­nego czło­wieka by to zabiło. Innym razem, gdy pili­śmy na mie­ście, któ­ryś ze star­szych kole­gów dość natręt­nie zaczął mi strę­czyć jakąś dziew­czynę, choć nie była w moim typie. Byłem nie­źle wcięty, ale mimo to udało mi się oprzeć. Następ­nego dnia facet jakby ni­gdy nic, roze­śmiany, mówi:

– Dobrze, żeś jej nie puk­nął, młody, ona ma hifa!

Myśla­łem, że to żart. Ale nie. Oka­zało się, że wszy­scy ją znają, i nawet doro­biła się ksywy „Mary, tester koman­do­sów z 45”. To był bar­dzo czarny, sady­styczny humor.

Kto się nie godził na ini­cja­cję, głu­pie gadki i picie na gra­nicy ryzyka, uzna­wany był za nie­pa­su­ją­cego. A kto był nie­pa­su­jący, nie znał dnia ani godziny. Nie­pa­su­jący był do odstrzału, rzecz oczy­wi­sta i jasna dla każ­dego do tego stop­nia, że nawet goście zupeł­nie w porządku sta­wali się w końcu tępymi bru­ta­lami, byle tylko nie odsta­wać i nie dawać powodu do ata­ków. Wojna na Fal­klan­dach skoń­czyła się w 1982 roku, czyli minęło osiem lat, a naj­gor­szymi zbi­rami wcale nie byli ci, któ­rzy ją prze­żyli, ale głów­nie tacy, co się nie zała­pali i musieli nad­ra­biać miną.

Nie zro­zum­cie mnie źle. Nie widzę nic szcze­gól­nie zdroż­nego w zmu­sza­niu ludzi do robie­nia głu­pich rze­czy po pijaku, śpie­wa­niu dur­nych pio­se­nek czy nosze­niu kobie­cych ciusz­ków. To ostat­nie ma zresztą w Kró­lew­skiej Pie­cho­cie Mor­skiej dłu­go­let­nią tra­dy­cję. Krążą legendy o zawar­to­ści wali­zek, które ponoć każdy Royal Marine trzyma pod łóż­kiem, peł­nych sukie­nek, pasów z pod­wiąz­kami, poń­czoch, peruk i lakieru do paznokci. Nie­jedna matka mogłaby im pozaz­dro­ścić tych kre­acji. Sam raz czy dwa prze­bie­ra­łem się za laskę i zbie­ra­łem gra­tu­la­cje (w szkole też cha­dza­łem w bab­skich ciu­chach na bale prze­bie­rań­ców, to zapewne po pro­stu druga natura). Nie bra­kuje tam eks­cen­try­ków, ale są to wszystko dość nie­szko­dliwe zabawy.

Po paru mie­sią­cach byłem już „dziad­kiem” i mia­łem prawo natłuc kogoś po mor­dzie. Zamiast tego posła­łem jed­nego z mło­dych – Tima McAl­li­stera, póź­niej­szego drużbę na moim ślu­bie – żeby wypo­ży­czył na mie­ście i przy­wiózł do naszej kwa­tery leżak. Chyba zgo­dzi­cie się, że to tro­chę przy­jem­niej­sza forma ini­cja­cji? W dodatku wszy­scy z niego sko­rzy­sta­li­śmy, a kiedy nam się znu­dziło, zaczę­li­śmy go wynaj­mo­wać innym chło­pa­kom, dzięki czemu wpa­dło tro­chę gro­sza. Zawsze mia­łem głowę do inte­re­sów.

Ale oprócz nie­szko­dli­wej zabawy były jesz­cze pobi­cia, nocne obszczy­wa­nie śpią­cych, różne akcje mające na celu wyłącz­nie upo­ko­rze­nie i zła­ma­nie ludzi, któ­rzy prze­cież mieli być braćmi i towa­rzy­szami broni. Tej bru­ta­li­za­cji nie­na­wi­dzi­łem. Gdy­by­ście się zasta­na­wiali, to z Rayem – tym, co mi nos zła­mał – jakoś się nie zaprzy­jaź­ni­li­śmy, a w ogóle to nie­długo potem dostał doży­wo­cie za zabój­stwo popeł­nione na prze­pu­stce.

Wstą­pi­łem do Kró­lew­skiej Pie­choty Mor­skiej z żar­li­wej chęci słu­że­nia kra­jowi i kró­lo­wej oraz żeby spraw­dzić gra­nice swo­ich moż­li­wo­ści. Od małego ide­ali­zo­wa­łem tę for­ma­cję. A potem tra­fi­łem mię­dzy swo­ich dzie­cię­cych idoli, a tam się działy takie rze­czy. Ci ludzie mieli być po mojej stro­nie, rozu­mie­cie więc chyba, że czu­łem się lekko zawie­dziony. Jak mia­łem sza­no­wać i podzi­wiać gości zdol­nych do takich czy­nów? Dla nich pew­nie to, co robili, to całe „ści­ga­nie kotów”, to była szkoła cha­rak­te­rów. Ale dla nas nie­pew­ność, jaką odczu­wa­li­śmy każ­dej nocy, czy ktoś nie otwo­rzy kop­nia­kiem drzwi i bez żad­nego powodu nie spu­ści manta pierw­szemu z brzegu, była okropna. Ja już wcze­śniej zazna­łem takiego stra­chu. Nie­spe­cjal­nie napa­wał mnie entu­zja­zmem. Za to bar­dzo sku­tecz­nie odzie­rał z wiary.2. DZIKIE DZIECKO

2

Dzi­kie dziecko

Przez roz­su­niętą połę namiotu widać było piękny krąg roz­świe­tlo­nej słoń­cem trawy, odgro­dzony cię­ża­rów­kami i namio­tami. Na środku coś się poru­szało – widziane z cie­nia w ciem­nym namio­cie zda­wało się czarną plamą, któ­rej kra­wę­dzie roz­my­wało palące słońce.

Jak w tran­sie opu­ści­łem bez waha­nia bez­pieczny cień pod tro­pi­kową płachtą i mru­żąc oczy, wysze­dłem pro­sto w słońce. Niebo było nie­bie­skie, bez jed­nej chmurki, a upał przy­pra­wiał mnie o dresz­cze. Mru­gną­łem kilka razy, przy­zwy­cza­ja­jąc się do jaskra­wego świa­tła, i od razu obraz się wyostrzył: tym czar­nym kształ­tem oka­zało się szym­pan­siątko, które cicho gawo­rzyło, pogry­za­jąc różne owoce leżące u jego stóp. W jed­nej chwili cały świat poza mną i małpką prze­stał dla mnie ist­nieć. To był nasz wspólny mały kawa­łek raju i nic innego się nie liczyło.

Wstrzy­ma­łem oddech i zary­zy­ko­wa­łem podej­ście o krok bli­żej. W ustach mi zaschło, a serce waliło, jakby miało roze­rwać klatkę pier­siową. Radość przy­gody wzięła jed­nak górę nad obawą. Po chwili sta­łem już nad moim nowym przy­ja­cie­lem, a on pod­niósł na mnie świe­cące ślepka. Piękne, błysz­czące, brą­zowe, pełne rado­ści, nie­winne, ufne i wraż­liwe. Patrzy­li­śmy sobie w oczy przez chwilę, która zda­wała mi się wiecz­no­ścią. Zupeł­nie jakby nas przy­cią­gał jakiś nie­sa­mo­wity, zwie­rzęcy magne­tyzm. W końcu przy­po­mnia­łem sobie o oddy­cha­niu.

Szym­pan­siątko ode­rwało wtedy wzrok ode mnie i spoj­rzało pod nogi, pową­chało trawę, po czym pod­nio­sło jakiś kawa­łek owocu i mi podało. To był wspa­niały, pod­nio­sły moment. Zaprzy­jaź­ni­łem się z dzi­kim zwie­rzę­ciem! Tak jak o tym marzy­łem, oglą­da­jąc filmy z Davi­dem Atten­bo­ro­ughem. Wzią­łem owoc, choć oczy­wi­ście go nie zja­dłem, ale żeby mu nie robić przy­kro­ści, udało mi się go dys­kret­nie rzu­cić przez ramię. Szym­pan­sowi to nie prze­szka­dzało. Wydał z sie­bie zado­wo­lony głos, a ja się do niego uśmiech­ną­łem. W życiu nie byłem tak szczę­śliwy, myśla­łem, że się popła­czę ze szczę­ścia.

I nagle nasze szczę­ście prze­rwał ryk, jakby z nieba spadł nam na głowy odrzu­towy myśli­wiec. Nawet dziś na wspo­mnie­nie tego strasz­li­wego wrza­sku mam ochotę zatkać uszy. Wśród cieni rzu­ca­nych przez krąg cię­ża­ró­wek kątem oka zauwa­ży­łem szybko zbli­ża­jący się kształt. Zanim zdą­ży­łem zgad­nąć, co to takiego, kształt wypadł z cie­nia na roz­świe­tloną trawę i nagle urósł. To była druga małpa, ale dzie­sięć razy więk­sza od mojego nowego kum­pla. Znacz­nie mniej przy­ja­zna. Wręcz wście­kła. I bie­gła pro­sto na mnie.

Szym­pan­sica, matka mojego koleżki, ruszyła na mnie galo­pem, a jej ogromne ramiona darły po dro­dze trawę. Była coraz bli­żej, jej wrzask był coraz gło­śniej­szy, byłem nim spa­ra­li­żo­wany. W końcu była tak bli­sko, że zoba­czy­łem odsło­nięte strasz­liwe zęby gotowe do walki. Sekundy temu byłem w raju, prze­peł­niony szczę­ściem, teraz zasty­głem z prze­ra­że­nia.

Włą­czył mi się instynkt i zaczą­łem roz­wa­żać ucieczkę. Ale kiedy leci na cie­bie wście­kła pięć­dzie­się­cio­ki­lo­gra­mowa małpa, nie ma za dużo czasu na roz­my­śla­nia. Błę­kitne niebo prze­sło­niła czerń – i robiło się coraz ciem­niej. A potem całe niebo zwa­liło się na mnie.

Szym­pan­sica powa­liła mnie i przy­ci­snęła do ziemi jak wielki głaz z kre­skówki. Unio­sła wiel­kie łap­ska nad głowę i z wielką siłą zaczęła mnie okła­dać, niczym roc­kowy per­ku­si­sta walący w swe bębny i tale­rze. Zoba­czy­łem jej straszne zębi­ska tuż nad swoją twa­rzą i zasło­ni­łem się ramio­nami. Zaci­snęła zęby i zaczęła mną szar­pać, jak pies szma­cianą lalką. Otwo­rzy­łem oczy i przez palce widzia­łem tuż nad sobą jej pysk z zębami ocie­ka­ją­cymi krwią. Nie czu­łem bólu, ale instynk­tow­nie wie­dzia­łem, że to nie była jej krew, ale moja.

I wła­śnie w tam­tej chwili, naj­strasz­niej­szym momen­cie mojego krót­kiego życia – ślepa panika ustą­piła prze­moż­nej chęci życia. Zro­zu­mia­łem, że mam wybór: albo zostanę tu, gdzie jestem, i ta małpa mnie zagry­zie, albo spró­buję uciec. Innymi słowy – muszę pogor­szyć swoją sytu­ację, żeby ją polep­szyć.

Skoro mały szym­pans był przy­kuty do palika, to może i matka też? Cóż mi pozo­stało innego, jak poło­żyć w tym całą nadzieję. Jakoś udało mi się skrę­cić tułów, co spra­wiło, że sie­dząca na mnie szym­pansica stra­ciła rów­no­wagę i na chwilę powstała mię­dzy nami luka. Natych­miast pod­nio­słem stopę i ude­rzy­łem nią w pierś szym­pansa. Strach dodał mi na tyle siły, że wła­ści­wie odbi­łem się od niej i sta­ną­łem na rów­nych nogach, odbie­ga­jąc parę kro­ków. Moja prze­ciw­niczka odzy­skała rów­no­wagę i ruszyła za mną w pogoń.

I wła­śnie wtedy, gdy rzu­ciła się, by ponow­nie mnie powa­lić – skoń­czył jej się łań­cuch, szar­piąc ją za obrożę, jak Bustera w kre­skówce z Tomem i Jer­rym. Byłem poza zasię­giem jej kłów i pazu­rów, ale to jej wcale nie uspo­ko­iło. Rzu­cała się, kła­pała okrwa­wioną pasz­częką i prze­ra­ża­jąco wrzesz­czała. Wszę­dzie było mnó­stwo krwi, nie mia­łem poję­cia, z któ­rej czę­ści mojego ciała try­ska. Ale byłem bez­pieczny – o pół kroku zale­d­wie, ale bez­pieczny.

Pew­nie zasta­na­wia­cie się, gdzie słu­ży­łem, kiedy to wszystko się wyda­rzyło? W końcu na Bli­skim Wscho­dzie szym­pan­sów raczej nie można się spo­dzie­wać. Otóż myli­cie się. Kiedy przy­da­rzył mi się ten incy­dent, byłem od paru dni dzie­się­cio­lat­kiem, a małpy były czę­ścią mena­że­rii cyrku, który odwie­dził Bur­ton-on-Trent, moją rodzinną metro­po­lię. Co dowo­dzi, że chwile decy­du­jące o życiu lub śmierci mogą trwać led­wie sekundy i przy­da­rzać się w naj­bar­dziej nie­praw­do­po­dob­nych oko­licz­no­ściach, przyj­mu­jąc wręcz sur­re­ali­styczny prze­bieg.

Selek­cja Sił Spe­cjal­nych obna­żyła naj­czar­niej­sze zakątki mojej duszy, póź­niej, w służ­bie mia­łem do czy­nie­nia z zatwar­dzia­łymi kry­mi­na­li­stami, na peł­nym morzu w ciemną bez­k­się­ży­cową noc robi­łem naloty na statki szmu­glu­jące nar­ko­tyki, prze­ży­łem walkę w okrą­że­niu i widzia­łem lufy skie­ro­wane w moją twarz. Ale ni­gdy, ni­gdy w życiu nie byłem tak bli­sko śmierci, jak wtedy z tą szym­pan­sicą, którą prze­ra­zi­łem i roz­wście­czy­łem, pod­cho­dząc za bli­sko do jej dziecka. Pod­jęta w ułamku sekundy decy­zja, że już czas stam­tąd zni­kać, była cał­ko­wi­cie instynk­towna, nie byłem świa­dom jej pod­ję­cia, ale to wła­śnie ona ura­to­wała mi życie. To był mój pierw­szy punkt prze­rwa­nia.

***

Z dzie­ciń­stwa nie pamię­tam zbyt wiele. Ten okres był dla mnie serią trau­ma­tycz­nych zda­rzeń, które niczym olbrzy­mie ciemne chmury zdu­siły pamięć o wszyst­kich jasnych momen­tach. Ale odkąd się­gam pamię­cią, zawsze byłem czarną owcą.

Naj­wcze­śniej­szym wspo­mnie­niem jest incy­dent z bar­dzo ele­ganc­kiego pry­wat­nego przed­szkola St Wystan’s w wio­sce Rep­ton, w Der­by­shire. Któ­re­goś dnia w cza­sie zabawy o mało nie udu­si­łem swo­jego wów­czas naj­lep­szego kum­pla, Toby’ego. Obaj mie­li­śmy może po pięć lat, myślę, że po pro­stu się wygłu­pia­li­śmy – ale to był znak nad­cho­dzą­cych kło­po­tów.

W Rep­ton mój ojciec pro­wa­dził firmę inży­nie­ryjną, a ponie­waż stać go było, aby­śmy razem z bra­tem i sio­strą cho­dzili do tego przed­szkola, to zna­czy, że firma odnio­sła suk­ces. Ale ja czuję się okra­dziony z dzie­ciń­stwa. Mój ojciec był wik­to­riań­ski w każ­dym calu i kochał dys­cy­plinę. Nie był ni­gdy czło­wie­kiem oka­zu­ją­cym uczu­cia, ale o to aku­rat nie mam do niego żalu, taka była po pro­stu norma dla ojców w tam­tych cza­sach. Oprócz tego był pra­co­ho­li­kiem i ocze­ki­wał także od nas, że zaha­ru­jemy się na śmierć. Nie pozwo­lono nam być nor­mal­nymi dziećmi jak nasi przy­ja­ciele. Kiedy nasi kum­ple się bawili, ojciec zatrud­niał nas do róż­nych robót. A to budo­wa­li­śmy z nim mur, a to piło­wa­li­śmy drewno, to znów kosi­li­śmy traw­niki albo wypro­wa­dza­li­śmy psy na spa­cery, przy któ­rych mara­ton był nic nie­zna­czą­cym spa­cer­kiem.

Mie­li­śmy wielki dom, w któ­rym zawsze było coś do roboty. Mnó­stwo ziemi, w tym naprawdę strome skarpy. Raz w mie­siącu razem z bra­tem musie­li­śmy kosić na nich trawę, spusz­cza­jąc po nich na linie wielką kosiarkę i wcią­ga­jąc ją z powro­tem. Gdy już to zro­bi­li­śmy, zawsze były jakieś kłody do pocię­cia i porą­ba­nia. A jak jesz­cze słońce nie zaszło – w lecie dni trwały bez końca – wsia­da­li­śmy na rowery i peda­ło­wa­li­śmy do domu dziadka, jakieś dzie­więć kilo­me­trów, żeby tam kosić trawę w sadzie. I potem oczy­wi­ście jecha­li­śmy z powro­tem. Tak, odkąd pamię­tam, wyglą­dał nasz każdy week­end. Cza­sem mam wra­że­nie, że byłem raczej pra­cow­ni­kiem mojego ojca niż jego synem.

Tata był zawsze szczo­dry na Boże Naro­dze­nie. To był jego spo­sób oka­zy­wa­nia miło­ści. Ale to go nie powstrzy­my­wało od kupo­wa­nia nam dość dziw­nych pre­zen­tów. Któ­re­goś razu pod cho­inką leżały dwie paczki, dla mnie i dla brata, iden­tyczne kształ­tem i wiel­ko­ścią. Odpa­ko­wa­li­śmy je, a w środku były… sie­kiery. Mia­łem wtedy chyba dwa­na­ście lat.

– Dla­czego tata dał nam sie­kiery? – Popa­trzy­li­śmy na sie­bie zdzi­wieni. – Nie za sta­rzy jeste­śmy na zabawę w Indian?

Dwa dni póź­niej zagadka się wyja­śniła, gdy wska­zał nam drzewa, które mie­li­śmy wyciąć i porą­bać na opał. Dom był olbrzymi i miał staj­nię, choć ni­gdy nie mie­li­śmy konia. Staj­nia słu­żyła za dre­wut­nię, wypeł­nioną po sufit chru­stem na pod­pałkę i pola­nami, któ­rymi opa­la­li­śmy wszystko w zimie. Zanim przy­szła zima, rąba­li­śmy to drewno na zapas przez wszyst­kie week­endy, od rana do nocy.

Pew­nego dnia miał mnie odwie­dzić kolega, ale się nie poja­wił. W ponie­dzia­łek, gdy go tylko zoba­czy­łem, od razu wysko­czy­łem na niego z buzią, czemu nie przy­szedł.

– Jak to nie przy­sze­dłem, chło­pie? Gdy tylko sta­ną­łem w drzwiach, twój stary wrę­czył mi sie­kierę i przez dwie godziny musia­łem rąbać drwa, zanim wresz­cie uznał, że star­czy, i dopiero wtedy mi powie­dział, że i tak ni­gdzie nie wyj­dziesz.

Tata nawet sło­wem nie wspo­mniał o jego wizy­cie. Oczy­wi­ście histo­rie takie jak ta roz­no­szą się w szkole bły­ska­wicz­nie. I już po chwili nie było wię­cej chęt­nych do odwie­dzin.

Kiedy byłem dziec­kiem, pro­blemy same mnie znaj­do­wały – tu skutki eks­plo­zji butel­ko­wa­nej lemo­niady na waka­cjach we Fran­cji, kiedy szkło poha­ra­tało mi nogi odłam­kami

Nie pamię­tam, abym w dzie­ciń­stwie zbyt wiele się bawił, ale zawsze mia­łem ten­den­cję do podej­mo­wa­nia ryzyka i zwy­kle koń­czyło się to pro­ble­mami. W cza­sie waka­cji w Lyme Regis poszli­śmy z bra­tem i sio­strą na spa­cer. Po jakimś cza­sie mama i tata zaczęli się zasta­na­wiać, gdzie się podzia­li­śmy, a wtedy zauwa­żyli jakieś poru­sze­nie przy falo­chro­nie. Pode­szli zoba­czyć, co się dzieje, aku­rat w chwili, gdy przy wtó­rze okrzy­ków zachęty zebra­nych nasto­lat­ków wzią­łem roz­pęd i sko­czy­łem z falo­chronu do zatoki. Mia­łem wtedy trzy lata. Innym razem, też w Lyme Regis, wbi­łem sobie w udo wielki haczyk węd­kar­ski. Jako że to był mój ulu­biony haczyk, naj­bar­dziej opła­ki­wa­łem moment, w któ­rym trzeba go było prze­ciąć, żeby dał się wycią­gnąć. Kiedy indziej we Fran­cji, wycho­dząc ze sklepu, upu­ści­łem dwie butelki z gazo­waną lemo­niadą, a te po ude­rze­niu w lastry­kową pod­łogę eks­plo­do­wały z hukiem jak gra­naty, wbi­ja­jąc w moje nogi grad drob­nych jak igła szkla­nych odłam­ków. Kiedy dosze­dłem do naszej przy­czepy kem­pin­go­wej, nogi mia­łem pokryte sko­rupą zaschnię­tej krwi i biedna mama o mało nie zemdlała na ten widok.

Mia­łem chyba sie­dem lat, gdy oglą­da­łem w tele­wi­zji kre­skówkę z Tomem i Jer­rym, w któ­rej Jerry pod­łą­czył Toma do prądu i widać było wszyst­kie jego kości. Ten widok mnie zachwy­cił i zasta­na­wia­łem się, czy to jest w rze­czy­wi­sto­ści moż­liwe. Posze­dłem więc na górę, wykrę­ci­łem żarówkę z lampki na noc­nym sto­liku i wsa­dzi­łem palce w oprawkę. W całym domu świa­tło zamru­gało, a mama usły­szała mój straszny wrzask. Kiedy wpa­dła do pokoju, włosy mi stały dęba i ponoć dymiły – podob­nie jak palce. Do dziś mam pamiątkę tam­tego incy­dentu w postaci naro­śli na kciuku.

Innym razem moje rodzeń­stwo wpa­dło na wspa­niały pomysł i zamknęło mnie w walizce, którą wetknęło na półkę do szafy. Udało mi się wydo­stać z walizki, potem wyleźć na półkę i zesko­czyć – tylko tro­chę pomy­li­łem się, wybie­ra­jąc miej­sce lądo­wa­nia, i roz­kwa­si­łem nos o kra­wędź meta­lo­wej skrzyni wywrotki marki Tonka.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki