Chaos. Nowy porządek świata - ebook

Stoimy u progu globalnej transformacji.
Wszystkim, czego teraz potrzebujemy,
jest prawdziwy, wszechogarniający kryzys,
a narody zaakceptują Nowy Porządek Świata.

DAVID ROCKEFELLER

Z wystąpienia przed Komitetem Gospodarczym ONZ, 1994

(…) gdyby prasa nie istniała,
lepiej byłoby jej nie wynajdywać, ale istnieje, żyjemy nią.

HONORÉ DE BALZAC

Stracone złudzenia. Dwaj poeci

przeł. Tadeusz Boy-Żeleński

Kto żyje ze zwalczania wroga,
zainteresowany jest tym, aby wróg jak najdłużej istniał.

FRIEDRICH NIETZSCHE

Menschliches-Allzumenschliches.
Ein Buch für freie Geister (1878–1880)Witajcie w chaosie

And, of course, stability isn’t nearly so spectacular as instability, „No i, rzecz jasna, stabilność nie jest tak efektowna jak niestabilność”, napisał w 1932 Aldous Huxley w Brave New World (Nowy wspaniały świat, Muza, Warszawa 2008), ponad osiemdziesiąt lat temu, po Wielkiej Wojnie i przed kolejną, jeszcze większą, na długo przed doświadczeniami współczesnego świata i jego obowiązującą nieznośną narracją, że żyjemy w najbardziej stabilnym, pokojowym okresie w jego dziejach. Tymczasem bliżej lub dalej od nas rządzi chaos i chaos urasta do rangi jedynego porządku zdolnego dziś skutecznie zapanować nad światem. Koniec historii nie nastąpił po upadku radzieckiego imperium, jak zapowiadał w 1992 amerykański politolog Francis Fukuyama w swojej książce The End of History and the Last Man (Koniec historii, Znak, Kraków 2009). Historia i wojna powróciły w dwójnasób silniejsze i z takim rozmachem, że jedyna dostępna dziś stabilizacja jest osiągalna wyłącznie wewnątrz chaotycznego otoczenia.

Po przezwyciężeniu trwającego prawie pół wieku konfliktu Wschód–Zachód na świecie panowało przekonanie, że nastanie wieczny pokój a wszystkie państwa zajmą się wyłącznie zapewnieniem ludzkości bezpieczeństwa i dobrobytu. Od tego czasu minęła zaledwie jedna generacja, i tyle wystarczyło, aby dostrzec, że ogłoszone wtedy braterstwo i optymizm miały krótki termin ważności. Rzeczywistość, w której żyjemy, wykreowała zupełnie inny wizerunek naszych czasów. Boimy się tego wizerunku. Wojna w roli narzędzia zdobywania pozycji mocarstwowych i rozstrzygania sporów, tak charakterystycznej dla XVIII i XIX wieku, przez lata uważanej za relikt, na powrót wkroczyła na scenę – z rozmachem, wielką siłą rażenia, nieograniczoną mocą najnowszych technologii i rzadko spotykaną brutalnością. Tak jak niegdyś, silne państwa napadają na słabsze, wymuszają wymianę rządów i władców, stosują naciski i groźby, gwałcą ustanowione wspólnie prawo międzynarodowe. Niewidoczne w sferze polityki światowej koncerny bez pytania kogokolwiek o zdanie narzucają kierunek zmian, globalny rynek finansowy ponad głowami narodów decyduje o ich losach. Instytucje porządku międzynarodowego zamieniły się w kluby marionetek, zwykli ludzie ze zdumieniem konstatują, że udźwignąć nowych ciężarów nie są w stanie. Wszyscy – świat i my wraz z nim – żyjemy w czasach niepokoju, zagrożenia, strachu, nieobliczalnej przemocy; zjawisk w wielu wypadkach całkowicie anonimowych, tym dotkliwiej odczuwanych, że do niczego nie dają się przypisać.

Być może dawniej także nie było inaczej, może było jeszcze gorzej, ale to już przeszłość. Trzęsienia ziemi sprzed dwóch tysięcy lat, przykre jak każde nieszczęście, nas nie dotyczą. Tsunami sprzed wieku także nas już nie boli, rany po zakończonej wojnie goją się na cudzym ciele. Tym razem jednak chodzi o nas, nasze życie i życie naszych dzieci. I musi nas niepokoić świat na naszych oczach wyrywany z fundamentów – jedyny, jaki mamy. Natłok kryzysów i konfliktów wybuchających w różnych miejscach w tym samym czasie, nieobliczalność uczestniczących w nich aktorów i bezradność wobec faktu, że środki zastosowane, aby im zaradzić, stają się ich promotorem – to współczesny paradoks, od którego, jak sądzimy, nie ma ucieczki. Straż pożarna już nie gasi pożarów, swoją akcją sama wznieca je i podtrzymuje.

Jesteśmy świadkami spychania świata w otchłań chaosu z taką determinacją, jakby to była nieuchronna faza zaprowadzania obiecywanego nam lepszego nowego porządku: z globalnym rządem, narzuconym światowym przywództwem, ambitnymi organizacjami międzynarodowymi zorientowanymi nie tylko na matkę Ziemię, ale i na Wszechświat, ze zintegrowanymi systemami społecznymi i politycznymi, jedną walutą w jednej wielkiej światowej federacji. Koncepcji nie brakuje, ich realizacji doświadczamy na własnej skórze. Jak dotąd, udało się już doprowadzić do ekspansji nieporządku, wywoływania niepokojów, zachwiania równowagi.

Demontaż porządku światowego nie jest wyłącznie, nie głównie, skutkiem działania obłąkanych reżimów – te nie mają ani wystarczającej siły, ani możliwości współdecydowania o jakości życia w szerszej przestrzeni. To uniwersalistyczna polityka upowszechniania własnych wartości bez względu na otoczenie i jego warunki setkom milionów przyniosła nieszczęście, milionom – śmierć. Demokratyzacja jako jedyne lekarstwo na bolączki świata doznała porażki. Próby podporządkowania innych zachodnim regułom prawa i normom moralnym od samego początku skazane były na niepowodzenie, ponieważ ich głosiciele nie są bardziej moralni i prawi od swoich ofiar.

Optymiści – sam mimo wszystko do nich się zaliczam – są zdania, że żyjemy w okresie przejściowym, że chaos któregoś dnia jednak zniknie i ustąpi miejsca prawdziwemu porządkowi. Na razie ulegamy mu i jesteśmy jego niewolnikami, bo to on rządzi światem. I o tym jest ta książka. Nie wiemy, jak będzie wyglądał świat, który na koniec ma się stąd wyłonić. Pod tym względem pesymiści są w lepszej sytuacji. Nie mają wątpliwości, że świat utonie w chaosie, a rozstrzygnięcie będzie bezalternatywne, bolesne, niszczące i ostateczne. No i jeszcze ci przeświadczeni, że oni na pewno przetrwają ostateczne skutki – są wprawdzie w mniejszości, ale to właśnie ta mniejszość prowadzi nas ku katastrofie.

Czym jest porządek? Angielski filozof Thomas Hobbes zdefiniował go niegdyś w opozycji do „stanu natury”, kiedy każdy „używa swej własnej mocy wedle swej własnej woli dla zachowania własnej istoty”, co prowadzi do „wojny wszystkich przeciw wszystkim”. Ograniczenie „praw przyrodzonych” jednostki ludzkiej jest według niego ceną, jaką trzeba zapłacić za ład społeczny, za zapewniane przezeń bezpieczeństwo, pokój i wygodę (Leviathan, 1651, pojęcia cytowane z przekładu C. Znamierowskiego, PWN, Warszawa 1954).W przeciwnym razie pojawią się nieobliczalność, a w ślad za nią eskalacja przemocy. Taką eskalacją przemocy – wobec ludzi i porządkujących ich życie struktur, wobec organizacji państwa, które zapewnia im bezpieczeństwo – jest chaos. Chaos rozumiany jako powrót do Hobbesowskiego „stanu natury”.

Jego źródeł nie znajdziemy w miejscach, które już wziął w posiadanie. Tam ziarna chaosu zasiała wymyślona daleko polityka narzucania całemu światu, wbrew jego woli, wzorców trudnych do zaadaptowania. Klęska tej polityki, jeszcze zanim jej promotorzy zdążyli w notesach zapisać, że przegrali, wznieciła pożar i u nich, i u nas. I o tym także jest ta książka. O chaosie, nowym porządku świata, jedynym, jaki teraz znamy. Witajcie w chaosie, on nieprędko nas opuści.