Cypr. Dzieje polityczne - ebook

WSTĘP

Zasadniczym celem prezentowanego opracowania jest przybliżenie Czytelnikom polskim tzw. problemu cypryjskiego, jednego z najdłużej trwających i najtrudniejszych problemów we współczesnych stosunkach międzynarodowych. Temat ujęty został bardzo szeroko, co implikowało konieczność uwzględnienia wielu różnorodnych zagadnień dotyczących pozycji Cypru zarówno jako podmiotu, jak i przedmiotu stosunków międzynarodowych (definiowanych jako relacje między państwami i narodami).

Z metodologicznego punktu widzenia najwłaściwszym sposobem przedstawienia tak obszernie zakrojonego tematu badań było zastosowanie klasycznej metody chronologiczno-problemowej. Wybrano ją głównie z uwagi na to, że pozwala na systematyczne i uporządkowane pod względem czasowym prowadzenie analizy uwzględniającej jednocześnie wiele różnorodnych i zarazem ściśle się przeplatających wątków. Dzięki temu praca ma charakter zdecydowanie monograficzny.

Zgodnie z powyższą metodą, najpierw zarysowano szerokie tło historyczne, pozwalające umiejscowić badaną problematykę w odpowiednim kontekście problemowo-czasowym. Następnie zidentyfikowano główne czynniki (takie na przykład, jak skład etniczny czy położenie geostrategiczne wyspy) determinujące w całym badanym okresie przebieg procesów i zjawisk. Ich prezentacja oraz analiza przeprowadzona w toku zasadniczych rozważań pozwoliła dopiero na podjęcie próby scharakteryzowania problemu cypryjskiego, jak również na sformułowanie prognoz dotyczących rozwoju sytuacji.

W takich ramach należało jeszcze uwzględnić uwarunkowania stanowiące wypadkową zarówno procesów zachodzących na wyspie (związanych przede wszystkim z podziałami etnicznymi, wywierającymi ogromny wpływ na stosunki Cypru ze światem zewnętrznym), jak też szerszych procesów międzynarodowych – tak w skali regionalnej, jak i globalnej. Do uwarunkowań tych należała między innymi polityka prowadzona przez samych Cypryjczyków, a także przez państwa ościenne wykorzystujące problem cypryjski do własnych celów.

Ze względu na ogromne bogactwo poruszanej problematyki, niezbędne okazało się ograniczenie pola badawczego przede wszystkim do zagadnień stricte politycznych, traktowanych zarówno w kategoriach polityki wewnętrznej (zresztą nie tylko Cypru), jak i międzynarodowej. W miarę potrzeby wątek ten poszerzano o sprawy społeczne, militarne czy wiążące się z szeroko rozumianym pojęciem bezpieczeństwa. Siłą rzeczy nie koncentrowano się na innych wątkach, takich na przykład, jak ekonomiczny czy kulturowy, nadmiernie bowiem rozszerzyłyby one treść pracy oraz przekroczyły zakres zainteresowań autora.

Problem cypryjski obejmuje cały zestaw zagadnień wiążących się z antagonizmami, a potem już z konfliktem zbrojnym między grecką i turecką ludnością wyspy, prowadzącym do podziału Cypru. Badając to zagadnienie, należało także uwzględnić cały kontekst międzynarodowy, między innymi stosunek państw trzecich i organizacji światowych, głównie zaś krajów należących do dwóch rywalizujących ze sobą bloków politycznych.

Kilku słów wyjaśnienia wymagają ramy czasowe tego opracowania, wyznaczone latami 1878-2002. Otóż rok 1878 to data przejęcia de facto władzy na wyspie przez Wielką Brytanię, a zarazem zaistnienie po raz pierwszy w epoce nowożytnej – po stabilnym politycznie okresie przynależności Cypru do Imperium Osmańskiego – problemu cypryjskiego w stosunkach międzynarodowych (jakkolwiek przedstawiono także pogłębiony rys historyczny obejmujący dzieje wyspy od czasów starożytności). Z kolei rok 2002, zamykający opracowanie, związany jest z zakończeniem prac badawczych autora, który starał się uwzględnić jak najbardziej aktualne wydarzenia i procesy dotyczące relacji Cypru z innymi podmiotami stosunków międzynarodowych.

Zawarta w niniejszej pracy analiza, przeprowadzona zgodnie z chronologią, uwzględnia zmiany w statusie politycznym Cypru. Przebiegały one w trzech etapach, które ukazano na tle szerszych procesów międzynarodowych. Pierwszy etap to dzieje wyspy w okresie, gdy nie posiadała ona podmiotowości prawnomiędzynarodowej, czyli do 1960 r. Etap drugi to czternastoletni okres suwerenności Republiki Cypru, poczynając od uzyskania niepodległości w 1960 r. I wreszcie trzeci etap, zaczynający się w 1974 r. i trwający do chwili obecnej, wyróżniono ze względu na pogwałcenie suwerenności i integralności terytorialnej Cypru na skutek inwazji tureckiej.

Wszystkie te etapy opisano w sześciu rozdziałach usystematyzowanych zgodnie z przyjętą metodą chronologiczno-problemową.

Rozdział pierwszy, mający charakter wprowadzający, zawiera rys historyczny prezentujący dzieje Cypru od starożytności do podboju wyspyprzez Turków w 1571 r., a następnie w dobie ich panowania trwającego do 1878 r. Sięgnięcie do tak odległej przeszłości pozwoliło ukazać proces kształtowania się podziałów etnicznych na wyspie - zamieszkanej w 80% przez Greków i w 20% przez Turków - wywierających bezpośredni wpływ na międzynarodową sytuację polityczną Cypru w późniejszym okresie.

W rozdziale tym przedstawiono także bezpośredni wpływ ogólnej sytuacji międzynarodowej w XIX w. na losy wyspy, zwłaszcza zaś wojny krymskiej z lat 1854-1856 oraz rosyjsko-tureckiej (1877-1878), w wyniku których podpisano tajną konwencję cypryjską w Stambule. Na jej mocy wyspa znalazła się de facto pod administracją brytyjską, chociaż wciąż podlegała Imperium Osmańskiemu. Rozdział ten kończy się dokładną analizą geostrategicznego znaczenia wyspy dla Wielkiej Brytanii.

W rozdziale drugim ukazano dzieje Cypru pod władzą brytyjską w latach 1878-1925. Ze względu na obfitość materiałów faktograficznych rozdział ten podzielono na cztery części. Pierwsza, obejmująca okres do 1914 r., omawia pojawienie się w społeczeństwie greckim oraz wśród ludności pochodzenia greckiego na Cyprze idei enosis, wyrażającej wolę przyłączenia wyspy do macierzy - Grecji. Idea ta zyskiwała na popularności w miarę greckich zwycięstw nad Turcją, odnoszonych w wojnach bałkańskich, dzięki którym państwo greckie stopniowo powiększało swoje terytorium. Istotny wpływ na rozpowszechnienie się tej idei miały także wojny włosko-tureckie (1911-1913), które przyczyniły się do osłabienia pozycji Stambułu we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Ponadto zaprezentowano stosunek rządów w Atenach i Londynie oraz ludności pochodzenia tureckiego na wyspie do idei enosis.

Część druga obejmuje losy Cypru w czasie I wojny światowej. Na wstępie opisano sytuację międzynarodową w przededniu wojny, zwłaszcza we wschodnim rejonie Morza Śródziemnego, następnie zaś jednostronną decyzję Wielkiej Brytanii o aneksji Cypru, jako reakcję na opowiedzenie się Turcji po stronie trójprzymierza. Przedstawiono także brytyjskie obietnice zrealizowania idei enosis w zamian za udział Grecji w trójporozumieniu oraz stosunek do tej propozycji zarówno rządu greckiego (początkowo negatywny), jak i Greków cypryjskich, rozczarowanych stanowiskiem Aten. Kolejnym ważnym wydarzeniem było brytyjsko-francuskie porozumienie Sykes - Picot z 1916 r., w którym Wielka Brytania zobowiązała się do niepodejmowania bez wcześniejszej konsultacji z Francją żadnych negocjacji na temat zmiany statusu politycznego wyspy.

Trzecia część, obejmująca okres po zakończeniu I wojny światowej, prezentuje sprawę Cypru podczas konferencji pokojowej w Paryżu, kończącej wojnę, do której w 1917 r. przystąpiła także Grecja po stronie państw trójporozumienia. Przedstawiono stosunek rządów w Atenach i w Londynie do kwestii unii Cypru z Grecją na tle nowo ukształtowanej sytuacji we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Wymagało to omówienia odnoszących się do Cypru postanowień traktatów pokojowych z Turcją, zawartych w Sèvres (z 1920 r.) oraz w Lozannie (z 1923 r.). W ich wyniku Turcy wyrzekli się wszelkich praw do Cypru i uznali aneksję wyspy przez Wielką Brytanię. Część ta kończy się analizą sytuacji wewnętrznej na wyspie, związanej ze wzrostem nadziei Greków cypryjskich na zrealizowanie idei enosis.

Część czwarta omawia zdecydowanie negatywne stanowisko Wielkiej Brytanii wobec narastającego poparcia dla tej idei w Grecji i na Cyprze. Wyrazem tego krytycyzmu był dekret królewski z 1925 r. o nadaniu wyspie statusu kolonii.

Rozdział trzeci poświęcono sprawie Cypru, będącego już kolonią brytyjską, na arenie międzynarodowej w latach 1925-1960. Najpierw opisano okres do 1945 r., ze szczególnym uwzględnieniem ówczesnej sytuacji międzynarodowej w basenie Morza Śródziemnego oraz jej implikacji dla Cypru. Podkreślono znaczenie strategiczne wyspy dla Wielkiej Brytanii w latach międzywojennych, jak również opisano sytuację na Cyprze, gdzie w 1931 r. doszło do zamieszek na tle dążeń ludności greckiej do realizacji idei enosis. Prezentację tego okresu kończy omówienie kwestii Cypru w czasie II wojny światowej, z uwzględnieniem wysiłków rządu greckiego, mających na celu przyłączenie wyspy do macierzy, oraz negatywnego stanowiska polityków brytyjskich wobec tych dążeń.

Następnie dokonano analizy stosunków w trójkącie: Grecja - Wielka Brytania - Turcja, z uwzględnieniem stanowiska tych państw w latach 1945-1960 wobec zmiany statusu politycznego Cypru. Na wstępie przedstawiono rozwój sytuacji międzynarodowej w latach powojennych we wschodniej części Morza Śródziemnego oraz sytuacji wewnętrznej na Cyprze. Dokładnej analizie poddano stosunki na linii Ateny - Londyn, jak również działania władz greckich zmierzających do przyłączenia wyspy, w rezultacie czego sprawa Cypru została umiędzynarodowiona i trafiła pod obrady Organizacji Narodów Zjednoczonych. W następnej kolejności zbadana została polityka rządu brytyjskiego, który umiejętnie włączył „czynnik turecki” do sporu o przyszły status polityczny Cypru, organizując w 1955 r. trójstronną konferencję w Londynie. Zaowocowała ona pojawieniem się tureckiej idei taksim, czyli podziału wyspy między Grecję i Turcję. Od tej pory w spór wokół zmiany statusu politycznego Cypru uwikłane były: Londyn, Ateny i Ankara.

W dalszej kolejności opisano sytuację we wschodnim rejonie Morza Śródziemnego podczas kryzysu sueskiego w 1956 r. oraz wpływ tego konfliktu na stosunki grecko-brytyjsko-tureckie dotyczące Cypru. Dokonano też analizy polityki zagranicznej rządu greckiego, który korzystając z tych okoliczności, znów skierował sprawę Cypru na forum ONZ, gdzie napotkał solidarny opór Wielkiej Brytanii i Turcji. Kolejno przedstawiono konsekwencje sporu na linii Ateny - Londyn - Ankara dla państw zachodnich (zwłaszcza NATO), jego rolę w ówczesnym podzielonym na dwa obozy świecie oraz próby wykorzystania sprawy Cypru do własnych celów przez Związek Radziecki.

Ostatnią część tego rozdziału poświęcono analizie procesu prowadzącego do uzyskania niepodległości przez Cypr w 1960 r. Przedstawiono bezskuteczne poczynania rządu greckiego, mające na celu zdobycie poparcia ONZ dla idei samostanowienia ludności Cypru, a także negocjacje między Turcją i Grecją w Zurychu oraz rozmowy grecko-turecko-brytyjskie w Londynie w 1959 r., w rezultacie których odrzucono plany enosis i taksim, podejmując decyzję o utworzeniu niepodległej Republiki Cypru.

Na końcu rozdziału omówiono proces tworzenia konstytucji i proklamowania niepodległości Cypru w 1960 r. Wydarzenia te wieńczą epokę, kiedy Cypr nie posiadał własnej podmiotowości międzynarodowej, ale odgrywał ważną rolę w polityce państw realizujących swoje interesy we wschodniej części Morza Śródziemnego.

W rozdziale czwartym zanalizowano rolę i znaczenie Cypru w stosunkach międzynarodowych w latach 1960-1974. Na wstępie naszkicowano proces nawiązywania kontaktów z innymi podmiotami stosunków międzynarodowych, zwłaszcza z blokiem państw zachodnich, ze Stanami Zjednoczonymi na czele, oraz z blokiem komunistycznym pod przywództwem Związku Radzieckiego. Szczególną wagę przyłożono do zbadania roli, jaką odgrywał Cypr na Bliskim Wschodzie, zwłaszcza wobec państw arabskich oraz Izraela. Dokładnie zbadana została koncepcja oraz realizacja polityki zagranicznej pierwszego prezydenta Cypru, arcybiskupa Makariosa, opierająca się na założeniu, że optymalnym rozwiązaniem dla Cypru jest uczestnictwo w ruchu państw niezaangażowanych.

W następnej części rozdziału przedstawiono sytuację wewnętrzną na wyspie w związku z kryzysem konstytucyjnym, który doprowadził w latach 1963-1964 oraz w 1967 r. do zamieszek z udziałem Greków i Turków cypryjskich oraz do poważnych nieporozumień na linii Nikozja - Ankara - Ateny. Omówiono też pojednawcze działania Stanów Zjednoczonych oraz NATO, a także politykę ZSRR w sytuacji napięć zaistniałych wewnątrz bloku państw zachodnich na tle kryzysu cypryjskiego, rolę ONZ w rozwiązywaniu tego konfliktu, stanowisko rządu Makariosa wobec wszystkich tych przedsięwzięć. Wiele uwagi poświęcono też napiętym stosunkom między władzami cypryjskimi a rządzącymi autorytarnie w Grecji „czarnymi pułkownikami”, którzy dążąc do obalenia prezydenta Makariosa i realizacji idei enosis, nie cofnęli się przed zorganizowaniem zamachu stanu na Cyprze w 1974 r.

Ostatnią część rozdziału poświecono reakcjom międzynarodowym (głównie USA, Wielkiej Brytanii, ZSRR i Turcji) na to wydarzenie. Dokładnie przeanalizowano politykę rządu w Ankarze, który podjął decyzję o inwazji na wyspę, co wywołało kolejny konflikt grecko-turecki i groźny kryzys w łonie państw NATO. Na końcu rozdziału opisano nieudane inicjatywy pokojowe podczas konferencji w Genewie oraz fiasko działań ONZ, mających doprowadzić do wycofania wojsk tureckich z wyspy.

W rozdziale piątym przedstawiono reperkusje międzynarodowe wywołane okupacją północnej części wyspy przez wojska tureckie. Podkreślono, że polityka zagraniczna prawowitych władz cypryjskich koncentrowała się na szukaniu takich rozwiązań, które spowodowałyby wycofanie tych wojsk z wyspy. Konieczne było przy tym pokazanie, że negatywne stanowisko państw zachodnich oraz ONZ wobec inwazji tureckiej jeszcze potęgowało nieustępliwość Ankary, która w 1975 r. proklamowała na terenach okupowanych separatystyczne państwo Turków cypryjskich. Przedstawiona została też reakcja społeczności międzynarodowej na ten akt, jak również rozmaite inicjatywy pokojowe podejmowane między innymi przez sekretarza generalnego ONZ oraz dyplomację amerykańską.

Analiza reakcji społeczności międzynarodowej na sytuację panującą na Cyprze wykazała, że Turcja, choć oficjalnie potępiana za akt agresji, miała - choćby ze względu na swoje strategiczne znaczenie dla państw zachodnich oraz z uwagi na poprawne stosunki z ZSRR - wystarczająco mocną pozycję, aby bezkarnie kontynuować okupację wyspy. Dlatego właśnie nie przynosiły efektów wysiłki rządu cypryjskiego zabiegającego o wywarcie presji na Ankarę, a pozycja Cypru na arenie międzynarodowej uległa poważnemu osłabieniu.

Prezentując rozmaite inicjatywy pokojowe, poświęcono także uwagę stanowisku rządu w Nikozji wobec różnych koncepcji rozwiązania problemu cypryjskiego. Podkreślono przy tym, że ze względu na uwarunkowania wynikające z istnienia układu dwublokowego oraz z uwagi na prowadzoną przez Cypr politykę niezaangażowania - prezydent Makarios zdecydowanie odrzucał propozycje zachodnie (mające, jego zdaniem, faworyzować Turcję) i jedyną nadzieję pokładał w Organizacji Narodów Zjednoczonych.

W dalszej części rozdziału opisano przebieg i rezultaty rozmów pokojowych - prowadzonych pod auspicjami ONZ - z udziałem Greków i Turków cypryjskich, w sprawie przyszłego statusu politycznego wyspy. Przedstawiono także wpływ stosunków grecko-tureckich na losy Cypru, wskazując, że zaostrzenie polityki Aten wobec Turcji zaowocowało jednostronnym ogłoszeniem w 1983 r. niepodległości Tureckiej Republiki Północnego Cypru (uznanej jedynie przez Turcję). Następnie opisano negatywną reakcję międzynarodową na to wydarzenie oraz wysiłki dyplomacji amerykańskiej, zmierzające do zażegnania konfliktu grecko-tureckiego mogącego zagrozić jedności świata zachodniego. W końcowej części rozdziału omówiono podejmowane do końca lat osiemdziesiątych inicjatywy pokojowe, a ponadto prześledzono politykę Wspólnot Europejskich wobec Cypru w tym okresie.

Rozdział szósty podejmuje analizę problemu cypryjskiego w kontekście wyzwań nowego układu sił w Europie oraz na świecie w latach dziewięćdziesiątych minionego stulecia. Na wstępie przedstawiono przemiany zachodzące w sytuacji międzynarodowej - zwłaszcza w odniesieniu do wschodniej części Morza Śródziemnego - mające wpływ na problem cypryjski. Sytuacja na Cyprze stała się aktualnym tematem politycznym po inwazji Iraku na Kuwejt w 1990 r. i zdecydowanej reakcji społeczności międzynarodowej. Władze cypryjskie i greckie, upatrując tu analogii do agresji tureckiej na Cypr, domagały się bowiem równie zdecydowanej reakcji międzynarodowej w sprawie wycofania wojsk tureckich z wyspy.

W dalszych rozważaniach przedstawiono kolejne nieudane inicjatywy ONZ oraz dyplomacji amerykańskiej, zmierzające do rozwiązania wciąż aktualnego problemu cypryjskiego w latach dziewięćdziesiątych. Rozdział kończy się analizą procesu integracji Cypru ze Wspólnotami Europejskimi w tym okresie. Analiza ta wykazała, iż Unia Europejska - do której należy Grecja i której członkami pragną zostać także Turcja i Cypr - może przyczynić się do rozwiązania problemu cypryjskiego i unormowania sytuacji wyspy na arenie międzynarodowej.

Pracę zamyka bibliografia zawierająca spis wykorzystanych dokumentów, monografii, opracowań oraz artykułów naukowych.

Zasadnicza trudność w doborze materiałów źródłowych wiązała się z ich niedostępnością, a także generalnie z brakiem literatury dotyczącej okresu poprzedzającego uzyskanie niepodległości przez Cypr. Problemem była również wyraźna dysproporcja między liczbą tytułów publikowanych przez autorów greckich i tureckich, prezentujących odmienny punkt widzenia na sprawę Cypru, zwłaszcza w odniesieniu do okresu po 1960 r. Zważywszy, że zdecydowana większość publikacji wyszła spod pióra naukowców lub polityków greckich, wyciągnięcie obiektywnych wniosków z prowadzonych prac badawczych było bardzo utrudnione.

Autor wyraża nadzieję, że zebrane w niniejszej książce informacje tudzież opinie i wnioski - zarówno jego własne, jak i innych specjalistów - przyczynią się choćby w skromnej mierze do lepszego poznania tej interesującej i ważnej problematyki, niepozbawionej znaczenia także dla Polski, która zamierza wstąpić do Unii Europejskiej, gdzie spotka się także z Republiką Cypru.

Autor wyraża szczególne podziękowania prof. dr. hab. Wiesławowi Dobrzyckiemu, prof. dr. hab. Stanisławowi Parzymiesowi, prof. dr hab. Grażynie Bernatowicz oraz dr. Dariuszowi Milczarkowi za wiele cennych uwag udzielonych podczas pisania tej pracy.Rozdział 6

PROBLEM CYPRYJSKI JAKO WYZWANIE DLA NOWEGO ŁADU ŚWIATOWEGO U PROGU NOWEGO TYSIĄCLECIA

6.4. Proces integracji Cypru z Unią Europejską

4 lipca 1990 r. rząd Republiki Cypru złożył wniosek o pełne członkostwo we Wspólnotach Europejskich. Uczynił to w imieniu wszystkich Cypryjczyków, co spotkało się z protestem tamtejszych Turków, którzy zakwestionowali prawo tego rządu do reprezentowania mieszkańców całej wyspy. Ich przywódca polityczny, Rauf Denktaş, powołując się na konstytucję oraz traktaty z 1960 r., przypominał, że Turcy cypryjscy mają prawo zawetować decyzje dotyczące polityki zagranicznej, a Cypr nie może być członkiem organizacji, do której nie należą i Grecja, i Turcja. Rząd w Nikozji argumentował, że miał prawo przedstawić wniosek, ponieważ jest jedynym uznawanym w stosunkach międzynarodowych rządem Cypru, i to Turcja pierwsza pogwałciła porządek prawny, okupując 37% terytorium wyspy.

Zgodnie z kryteriami ustalonymi w Kopenhadze w czerwcu 1993 r., o pełne członkostwo we Wspólnotach Europejskich może ubiegać się państwo, które ma:

1) stabilne instytucje gwarantujące demokrację, rządy prawa, respektowanie praw człowieka oraz ochronę mniejszości;

2) gospodarkę rynkową oraz możliwości sprostania wymaganiom konkurencji i sił rynkowych w Unii;

3) zdolność wywiązywania się z zobowiązań wynikających z członkostwa, w tym przystąpienia do unii politycznej, gospodarczej i walutowej.

Oprócz tego istnieją jeszcze inne kryteria, niewymienione w oficjalnych dokumentach. Zalicza się do nich wymaganie od kandydatów do członkostwa nieobciążania Unii Europejskiej problemami, które mogłyby pogorszyć jej stosunki z państwami niestowarzyszonymi (zwłaszcza z tymi, które mają dla niej ważne znaczenie polityczne)^().

Pomimo że Republika Cypru nie spełniała właśnie tego kryterium, 30 czerwca 1993 r. Komisja Europejska wydała opinię stwierdzającą na podstawie analizy ekonomicznej, społecznej i politycznej sytuacji na wyspie, że nie dostrzega problemów z przyjęciem acquis communautaire przez Cypr. W odniesieniu do sytuacji politycznej stwierdzono, iż status quo na wyspie jest nie do zaakceptowania przez członków UE oraz że podział Cypru powstał w wyniku okupacji jego północnej części przez wojska tureckie. Komisja przyjęła do wiadomości sprzeciw tak zwanych tureckich władz północnego Cypru wobec złożenia wniosku o członkostwo przez rząd w Nikozji w imieniu całej społeczności Cypru, niemniej jednak uznała wniosek Republiki Cypru za uprawniony z uwagi na fakt, że jedynym legalnym rządem jest gabinet prezydenta Glafkosa Kleridisa, który de iure ma władzę nad całą wyspą^(). W opinii zawarto stwierdzenie, że w związku z faktycznie istniejącym podziałem wyspy Republika Cypru nie jest w stanie zagwarantować podstawowych praw zamieszczonych w traktacie o Unii Europejskiej, czyli swobodnego przepływu osób, towarów, kapitału i usług, a także prawa do osiedlania się na terytorium całej wyspy. Komisja Europejska stanowczo stwierdziła, że integrację Cypru ze Wspólnotami Europejskimi powinno poprzedzić zawarcie trwałego porozumienia pokojowego, dzięki któremu nastąpiłoby odbudowanie zaufania między obu wspólnotami zamieszkującymi wyspę i powstały warunki do współpracy ich liderów politycznych. 4 października 1993 r. Rada Unii Europejskiej na podstawie opinii Komisji Europejskiej potwierdziła gotowość przyjęcia Republiki Cypru do Unii oraz oświadczyła, że Wspólnoty będą wspierać starania sekretarza generalnego ONZ o osiągnięcie porozumienia politycznego na wyspie. Szefowie państw i rządów zaznaczyli, że jeśli w najbliższej przyszłości nie zostanie podpisane takie porozumienie, Rada Europejska, po zapoznaniu się ze stanowiskami Greków i Turków cypryjskich, w styczniu 1995 r. ponownie przeanalizuje sytuację oraz sprawę akcesu Cypru do WE.

W rozumieniu większości państw członkowskich oznaczało to, że Wspólnoty nie rozpoczną negocjacji akcesyjnych z Cyprem, dopóki nie zostanie podpisane porozumienie na wyspie. Z taką interpretacją zdecydowanie nie zgodził się premier rządu ateńskiego Papandreu oraz prezydent Cypru Kleridis, który oświadczył, że Cypr nie może być ukarany przez państwa UE za nieustępliwość polityków Ankary w negocjacjach grecko-tureckich. Zahamowanie procesu integracji Republiki Cypru z WE oznaczałoby, zdaniem strony greckiej, iż państwa członkowskie popierają Ankarę, która jest przeciwna obecności Cypru we Wspólnotach.

Dla Wspólnot Europejskich ewentualne rozpoczęcie procesu negocjacyjnego oraz – w konsekwencji – przyjęcie Republiki Cypru przed rozwiązaniem konfliktu na wyspie stanowiłoby ogromny problem polityczny. W listopadzie 1993 r. wszedł w życie traktat z Maastricht ustanawiający Unię Europejską (UE)^(), w ramach której miała być realizowana Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa (WPZB), zastępująca dotychczasowe forum polityczne, jakim była EWP. Za jeden z celów WPZB Wspólnoty uznały ochronę wspólnych wartości, podstawowych interesów i niezależności Unii^(). Przyjęcie Cypru przed unormowaniem sytuacji na wyspie oznaczałoby, iż Unia Europejska staje się w tym konflikcie stroną i musi aktywnie popierać władze w Nikozji przeciwko Turkom cypryjskim i rządowi w Ankarze, podczas gdy w jej interesie leżało zachowanie przyjaznych stosunków z Turcją, nadal pełniącą bardzo ważną funkcję w systemie bezpieczeństwa europejskiego. Z drugiej jednak strony członkostwo Grecji w UE zobowiązywało pozostałe państwa do poparcia jej polityki wobec Turcji i Cypru. Gdyby więc po przyjęciu Republiki Cypru część członków popierała Grecję i Cypr, a część chciała zachować dobre stosunki z Turcją, powstałoby zagrożenie dla funkcjonowania i rozwoju WPZB. Niechęć do opowiedzenia się po jednej ze stron konfliktu sprawiła, że większość krajów członkowskich wolała odsuwać moment zaproszenia rządu w Nikozji do negocjacji akcesyjnych.

Jednakże rząd grecki postanowił wykorzystać fakt powstania WPZB i wymóc na państwach członkowskich większą aktywność w kwestii stosunków grecko-tureckich i problemu cypryjskiego, powołując się na zasadę solidarności, rozumianej jako obowiązek przyjścia z pomocą państwu UE, gdy wymaga tego sytuacja. Z tego też powodu 20 grudnia 1993 r. Rada Europejska wyznaczyła specjalnego obserwatora, Serge’a Abou, którego zadaniem było sporządzanie aktualnych raportów z postępów w negocjacjach między Grekami i Turkami cypryjskimi, a w razie braku postępu – wskazanie strony winnej tego stanu^().

W czerwcu 1994 r., w czasie debaty Rady Europejskiej na Korfu, Grecja, która wówczas przewodniczyła, zażądała, aby państwa członkowskie określiły datę rozpoczęcia negocjacji z rządem w Nikozji^(), a na szczycie Rady Europejskiej w Essen (w grudniu 1994 r.) ponowiła to żądanie, grożąc, że w razie odmowy sprzeciwi się wprowadzeniu unii celnej między UE a Turcją. Pozostali członkowie ulegli szantażowi i zgodzili się, aby następny etap rozszerzenia Unii Europejskiej objął także Republikę Cypru^(). Decyzja ta została potwierdzona w czasie spotkań Rady Europejskiej w Cannes (czerwiec 1995 r.) i Madrycie (grudzień 1995 r.); szefowie państw i rządów „Piętnastki” ustalili wtedy, że negocjacje z Cyprem rozpoczną się sześć miesięcy po zakończeniu konferencji międzyrządowej^().

Pewien wpływ na takie stanowisko Rady Europejskiej wywarły raporty Serge’a Abou i jego opinia, że Unia Europejska może odegrać szczególną rolę w rozwiązaniu problemu cypryjskiego, wykorzystując dążenie zarówno Greków, jak i Turków cypryjskich oraz Turcji do członkostwa^(). Serge Abou wskazywał także na stronę turecką jako winną trwającego impasu w rozmowach grecko-tureckich^(). Dostrzegając swoją rolę w zakończeniu sporu cypryjskiego, Rada UE wysłała 29 stycznia 1996 r. na Cypr Federica di Roberta, włoskiego dyplomatę, z zadaniem monitorowania procesu negocjacyjnego. Zarówno di Roberto, jak i jego następca, irlandzki ambasador Kester Heaslip, potwierdzili, że negocjacje grecko-tureckie na Cyprze utknęły w martwym punkcie, wzmogły się wrogie nastroje i trwa dozbrajanie obu stron konfliktu.

25 lutego 1997 r. Komisja Europejska oświadczyła, iż w negocjacjach akcesyjnych Cypru powinni wziąć udział zarówno przedstawiciele rządu prezydenta Kleridisa, jak i reprezentanci Turków cypryjskich. Decyzja ta spotkała się z ogromną krytyką rządów w Atenach i w Nikozji, które uważały, iż w procesie tym powinni uczestniczyć tylko prawowici przedstawiciele Republiki Cypru, a rokowania mają dotyczyć wyłącznie nieokupowanego terytorium wyspy. Na skutek protestów strony greckiej komisarz Hans van de Broek zapowiedział, wizytując w kwietniu 1997 r. Nikozję, że jeżeli strona turecka pozostanie nieugięta i porozumienie nie zostanie osiągnięte, to Turcy cypryjscy nie będą mogli uczestniczyć w negocjacjach z Unią Europejską^().

Pod naciskiem Wspólnot Europejskich i starań dyplomacji amerykańskiej Turcy i Grecy cypryjscy podjęli kolejną próbę negocjacji, które odbyły się pod auspicjami ONZ w dniach 9-14 lipca 1997 r. Obie strony potwierdziły, że pogodzona Republika Cypru będzie miała strukturę federacji; problemy pojawiły się przy szczegółowym uzgadnianiu kompetencji rządu federalnego. Turcy, reprezentowani przez swego przywódcę Raufa Denktaşa, domagali się także zahamowania procesu integracji Cypru z WE do czasu, aż Turcja stanie się członkiem tej organizacji oraz zostanie osiągnięte porozumienie w sprawie podzielonej wyspy. Rozmowy zakończyły się fiaskiem ze względu na informację, że Komisja Europejska zadecydowała o rozpoczęciu negocjacji z Cyprem.

16 lipca 1997 r. Komisja Europejska opublikowała dokument „Agenda 2000”, w którym zaprosiła Republikę Cypru do negocjacji akcesyjnych. Komisja stwierdziła, że „Unia jest zdecydowana odegrać pozytywną rolę w procesie wprowadzania w życie sprawiedliwego i trwałego porozumienia . Utrzymujący się status quo, niezgodny z prawem międzynarodowym, zagraża stabilności wyspy i regionu oraz ma wpływ na bezpieczeństwo Europy jako całości”^(). Komisja podkreśliła, że Unia nie będzie ingerować w porozumienia instytucjonalne między Grekami i Turkami cypryjskimi, jednak liczy, iż polityczne i ekonomiczne korzyści wynikające z członkostwa przyczynią się do znalezienia konsensusu na wyspie. Dokument zawiera także następujące stwierdzenie: „Jeżeli przed terminem rozpoczęcia rokowań akcesyjnych porozumienie nie zostanie osiągnięte, negocjacje rozpoczną się z rządem Republiki Cypru jako jedyną władzą uznawaną przez prawo międzynarodowe”^().

Turcy cypryjscy zinterpretowali decyzję Komisji jako opowiedzenie się UE po stronie Greków i zaostrzyli swoje stanowisko negocjacyjne, zawierając 20 lipca 1997 r. porozumienie o stowarzyszeniu z rządem w Ankarze. Jeszcze bardziej usztywnili swoją postawę w sierpniu 1997 r. podczas rokowań prowadzonych z Grekami cypryjskimi w szwajcarskiej miejscowości Montreaux. Denktaş zażądał wtedy uznania niepodległej Tureckiej Republiki Północnego Cypru, argumentując, że dzięki temu wyrówna się status obu społeczności i łatwiej będzie dojść do porozumienia na forum międzynarodowym. I te rokowania zakończyły się fiaskiem.

Rząd turecki obawiał się, że wejście Cypru do Unii Europejskiej, której członkiem jest już Grecja, postawi Turcję w bardzo niewygodnej sytuacji negocjacyjnej i zablokuje jej starania o członkostwo. Obawy te potwierdziły się podczas szczytu luksemburskiego w grudniu 1997 r., kiedy „Piętnastka” postanowiła, że Republika Cypru zostanie przyjęta do UE w najbliższej grupie nowych członków, i wyznaczyła termin rozpoczęcia negocjacji akcesyjnych na 30 marca 1998 r. Równocześnie Rada Europejska odrzuciła wniosek Turcji o członkostwo w UE, uzależniając jej przyszłe kandydowanie od uregulowania sporu grecko-tureckiego na Morzu Egejskim, rozwiązania problemu cypryjskiego oraz przestrzegania praw człowieka.

Na skutek postanowień luksemburskich zaostrzyły się stosunki między Grekami i Turkami cypryjskimi oraz ochłodziły relacje między Brukselą a Ankarą. Rauf Denktaş zapowiedział, że negocjacje w sprawie Cypru nie zostaną wznowione, dopóki nie nastąpi zablokowanie procesu integracji Cypru z UE oraz nie zostanie uznana w stosunkach międzynarodowych Turecka Republika Północnego Cypru. Rząd w Ankarze z kolei zagroził, że w razie przyjęcia Cypru do UE Turcja włączy okupowaną część wyspy w skład swojego terytorium.

Politycy Unii Europejskiej, podejmując nieprzychylne decyzje wobec Turcji oraz Turków cypryjskich, sądzili, że zmuszą rząd w Ankarze do ustępstw i wycofania wojsk z wyspy. Spekulacje te okazały się zawodne: strona turecka, zamiast ugiąć się przed żądaniami, wręcz usztywniła swoje stanowisko, grożąc zmianą polityki wobec Brukseli oraz zapowiadając zbombardowanie miejsc rozmieszczenia nowego uzbrojenia na terenie Republiki Cypru.

30 marca 1998 r. rozpoczęły się negocjacje akcesyjne między Unią Europejską a Republiką Cypru. Fakt ten w niczym nie zmienił stanowiska Turków cypryjskich ani władz w Ankarze. Strategia zaostrzania polityki wobec strony tureckiej nie przyniosła spodziewanych efektów, a tylko pogorszyła całą sprawę. Dyplomaci w Brukseli i w Atenach wyciągnęli wnioski z niepowodzeń dotychczasowej polityki i postanowili ją skorygować. Zasadnicza zmiana strategii nastąpiła dopiero w grudniu 1999 r., kiedy po dwóch latach przerwy rozpoczęto pod auspicjami ONZ kolejną rundę rokowań między Grekami i Turkami cypryjskimi w Nowym Jorku. Chodziło o pokazanie UE, iż obie strony pragną pokojowego rozwiązania sporu. Wznowienie negocjacji wiązało się przede wszystkim z odbywającym się w dniach 10-11 grudnia 1999 r. szczytem państw Unii Europejskiej w Helsinkach^(), na którym postanowiono nadać Turcji status oficjalnego kandydata do członkostwa w Unii Europejskiej^(). W zamian rząd w Ankarze zobowiązał się do uregulowania stosunków grecko-tureckich, rozwiązania problemu cypryjskiego oraz przestrzegania praw człowieka^().

Dzięki wzmożonym staraniom dyplomatycznym (UE reprezentował Hannay, USA – Alfred Moses oraz Thomas Weston, a ONZ – Alvaro de Soto) od 31 stycznia do 8 lutego 2000 r. trwały w Genewie rozmowy w sprawie Cypru. Obaj cypryjscy przywódcy polityczni, Kleridis oraz Denktaş, nie zgodzili się na bezpośredni dialog i omawiali cztery zagadnienia (podział władzy, prawo własności, kwestia terytorialna oraz sprawa bezpieczeństwa) za pośrednictwem delegata ONZ.

Grecy cypryjscy wysunęli natępujące postulaty:

1. Celem negocjacji jest wprowadzenie poprawek do konstytucji Republiki Cypru, a nie ustanowienie nowego państwa.

2. Porozumienie powinno potwierdzać jedną suwerenność i podmiotowość międzynarodową Cypru oraz jedno obywatelstwo mieszkańców, a także niezależność i integralność terytorialną wyspy, bez możliwości podziału lub unii z innym państwem.

3. Porozumienie powinno zakładać utworzenie dwuczęściowej, dwuwspólnotowej federacji z równymi prawami politycznymi dla obywateli obu narodowości.

4. Zmieniona konstytucja musi być zgodna z acquis communautaire WE, ze względu na proces integracji Cypru z Unią Europejską^().

Przedstawiciel Turków cypryjskich z uporem żądał uznania przez władze w Nikozji Tureckiej Republiki Północnego Cypru oraz utworzenia konfederacji. Nie osiągnięto porozumienia w żadnej sprawie. Denktaş nie wykazywał skłonności do kompromisu ze względu na zbliżające się w maju wybory prezydenckie w okupowanej części Cypru, w których sam startował, posługując się w kampanii antygreckimi hasłami. Nie mógł zatem pójść na ustępstwa wobec Kleridisa, żeby nie stracić poparcia wyborców. Dyplomaci UE, USA oraz ONZ, obserwując przebieg negocjacji, zaproponowali więc, aby następne spotkanie zorganizować już po wspomnianych wyborach, kiedy ustanie nacjonalistyczna wyborcza propaganda. Uzgodniono, iż rozmowy rozpoczną się 5 lipca 2000 r. w Genewie^().

Dobry klimat, jaki powstał dzięki decyzjom podjętym w Helsinkach, umożliwił zbliżenie na linii Ateny-Ankara. Okazało się, że nowa taktyka wobec Turcji przynosi wymierne rezultaty. Jeszcze 19 stycznia 2000 r. szef ateńskiej dyplomacji George Papandreu złożył wizytę w Ankarze^(), podczas której podpisano kilka umów o wzajemnej współpracy. W Turcji wizytę nazwano „historyczną”, nawiązującą do przyjaznych stosunków grecko-tureckich za czasów Wenizelosa i Kemala Paszy Atatürka. W lutym do Aten przybył minister spraw zagranicznych Turcji Ismail Cem w celu podpisania kolejnych porozumień o współpracy grecko-tureckiej^(). O ociepleniu stosunków między Atenami i Ankarą świadczył fakt, że w kampanii wyborczej do greckiego Wuli, trwającej do początku kwietnia 2000 r., po raz pierwszy od dwudziestu sześciu lat żadna partia nie posługiwała się nacjonalistyczną retoryką antyturecką.

Władze w Ankarze zdawały sobie sprawę, że kandydowanie do członkostwa we Wspólnotach Turcja zawdzięcza głównie Grecji. Nawet jeśli jej zgoda była wymuszona przez pozostałe państwa członkowskie UE, to i tak oznaczała złagodzenie nieprzejednanego dotąd stanowiska. Rząd w Atenach także doszedł do wniosku, że więcej ustępstw uzyska od Turcji, zachęcając ją perspektywą przyszłego członkostwa w UE. Postanowienia helsińskie oraz podpisanie umów grecko-tureckich zapoczątkowały nowy etap w stosunkach między obydwoma krajami, co z pewnością będzie miato wpływ na sytuację na Cyprze. O zacieśnieniu wzajemnych kontaktów świadczy także fakt, że rząd w Atenach wysłał do Turcji swoich ekspertów, którzy mają pomóc rządowi Ecevita w przystosowaniu tureckiego prawa do acquis communautaire.

2 maja 2000 r. szefowie dyplomacji Grecji i Turcji, Papandreu oraz Cem, spotkali się w Nowym Jorku z Madeleine Albright. Ich wspólna rozmowa zakończyła się konkluzją, że oba kraje będą dążyły do jak najszybszego unormowania sytuacji na Cyprze, bo jest to istotny czynnik warunkujący zachowanie pokoju i stabilizacji we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Spotkanie obu polityków z szefową dyplomacji amerykańskiej miało uaktywnić ich ziomków zamieszkałych na Cyprze przed rozpoczynającą się w lipcu kolejną turą rozmów. Niepowodzenie pertraktacji lutowych nie pogorszyło stosunków grecko-tureckich, gdyż wszyscy politycy zdawali sobie sprawę, że Denktaş działał pod presją zbliżających się wyborów prezydenckich. Teraz jednak spodziewano się, że nastąpi przełom w rozmowach, głównie ze względu na dążenia społeczności tureckiej do członkostwa w UE (opowiedziało się za nim ponad 90% Turków cypryjskich). Ponadto pojawiły się nowe postulaty ze strony Greków cypryjskich, którzy w myśl zasady „ziemia za pokój” proponowali, że w zamian za zgodę na powrót greckich mieszkańców Waroszy wspomogą finansowo okupowaną część Cypru. Unia Europejska zaczęła żądać od Turcji wywiązania się z obietnic danych Wspólnotom podczas szczytu helsińskiego oraz nakłaniać Turków cypryjskich, by włączyli swoich przedstawicieli do delegacji nikozyjskiej negocjującej z WE.

Rozpoczęta w lipcu 2000 r. kolejna tura rozmów grecko-tureckich nie przyniosła rezultatów. Turcy cypryjscy, widząc, że decydentom zależy na rozwiązaniu problemu podzielonej wyspy przed przyjęciem Republiki Cypru do Unii Europejskiej, nie zamierzali ustępować, licząc na to, że naciski będą wywierane także na drugą stronę, co zmusi ją do ustępstw. Podobnie władze w Ankarze, pomimo ocieplenia stosunków z Grecją, dążyły do wykorzystania problemu cypryjskiego dla procesu integracji Turcji z Unią Europejską. Turcja otrzymała wprawdzie status kandydata, ale nie przystąpiła jeszcze do negocjacji akcesyjnych. Politycy znad Bosforu sądzili więc, że uzyskają dodatkowe ustępstwa ze strony Wspólnot, jeżeli będą jeszcze przez jakiś czas grali „kartą cypryjską”. Z takich to powodów Denktaş zajął w toczących się rokowaniach sztywne stanowisko. Wielkim zaskoczeniem dla Greków cypryjskich było jego ultymatywne oświadczenie z listopada 2000 r., domagające się uznania Tureckiej Republiki Północnego Cypru i uzależniające od tego kontynuowanie rokowań. Zarówno Ateny, jak i Nikozja stwierdziły, że jest to warunek nie do przyjęcia, i oskarżyły stronę turecką o torpedowanie rozmów pokojowych. Rokowania przerwano, bo Denktaş faktycznie nie powrócił już do stołu konferencyjnego^().

Postępowanie Turków cypryjskich zaskoczyło także dyplomatów waszyngtońskich, brukselskich oraz sekretarza generalnego ONZ. Wszyscy oni próbowali nakłonić Denktaşa do kontynuowania rozmów pokojowych bez żadnych warunków wstępnych, ale on pozostał niewzruszony, sądząc, że tym razem pod naciskiem międzynarodowym ustąpią Grecy cypryjscy.

Pomimo paraliżu rozmów pokojowych rząd w Nikozji konsekwentnie realizował strategię integracji Republiki Cypru z Unią Europejską, zamykając kolejne rozdziały negocjacyjne. Kleridis wzmocnił swoją pozycję polityczną, uzyskawszy zapewnienie decydentów unijnych, że Republika Cypru zostanie przyjęta w poczet członków Wspólnot nawet bez podpisania porozumienia z Turkami cypryjskimi.

Reakcja polityków znad Bosforu była gwałtowna. Szef tureckiej dyplomacji Ismail Cem przestrzegł Nikozję przed integracją z Unią Europejską, jako „pyrrusowym zwycięstwem”, które może sprowokować Turcję^(). Nieoficjalnie tureccy decydenci grozili włączeniem okupowanej części Cypru w skład swojego państwa. Cem dodał także, iż najlepszym wyjściem będzie ustanowienie konfederacji (z niezależną częścią turecką).

Zaostrzenie tureckiego stanowiska w sprawie Cypru zbiegło się z kryzysem ekonomicznym w Turcji. Zarówno wcześniejsze trzęsienia ziemi, jak i postępująca od początku 2001 r. zapaść finansowa oraz olbrzymia inflacja załamały turecką gospodarkę. Okazało się, że Ankara nie poradzi sobie bez pomocy zagranicznej, głównie z Unii Europejskiej. Zła sytuacja ekonomiczna dotknęła także okupowaną część Cypru (oficjalną walutą był tam turecki funt), skazaną na pomoc objętej kryzysem Turcji.

W tych okolicznościach dyplomacja amerykańska oraz unijna nakłoniła rząd w Ankarze i Turków cypryjskich do powrotu do stołu rokowań. Turcy próbowali początkowo obstawać przy swoim wstępnym warunku rozpoczęcia rozmów, ale pogłębiający się kryzys ekonomiczny i uzależnienie od pomocy z zewnątrz zmusiły ich do ustępstw. Poza tym trudna sytuacja gospodarcza w części północnej, okupowanej, kontrastująca z dobrobytem Republiki Cypru – prowadzącej negocjacje akcesyjne z Unią Europejską – też stanowiła bodziec do wznowienia rozmów. Turcy przekonali się, że ich strategia, polegająca na usztywnieniu stanowiska i wywieraniu nacisku na Greków i Wspólnoty, nie przyniosła spodziewanych rezultatów i obróciła się przeciwko nim.

Po tej dyplomatycznej porażce Turkom nie pozostało nic innego, jak powrócić do stołu rokowań bez stawiania warunków wstępnych. 16 stycznia 2002 r. rozpoczęła się pod auspicjami ONZ kolejna tura rozmów między Kleridisem a Denktaşem. Swoją pomocą służyli: reprezentant ONZ Alvaro de Soto oraz specjalny koordynator do spraw Cypru rządu USA – Thomas Weston^(). Wspólnie wyznaczono datę podpisania porozumienia w sprawie Cypru na koniec czerwca 2002 r. Rząd amerykański postawił sobie za cel doprowadzić do zakończenia rozmów, ale nie przygotował żadnych propozycji, aby nie być posądzonym o faworyzowanie którejś ze stron.

Także Unia Europejska zintensyfikowała swoje wysiłki w celu rozwiązania problemu cypryjskiego. Oczywiście, dużą rolę odgrywała Grecja, która korzystając z członkostwa we Wspólnotach, dążyła do politycznego wsparcia rządu w Nikozji. W czasie wizyty w Atenach w marcu 2002 r. komisarz Gunther Verheugen przyznał, że w interesie Unii leży przyjęcie zjednoczonego Cypru, ale podpisanie porozumienia nie jest warunkiem akcesu Republiki Cypru. Unijny dygnitarz po konsultacjach z ministrem spraw zagranicznych Grecji George’em Papandreu zapewnił, że traktat o akcesie Cypru do Wspólnot będzie podpisany w pierwszej połowie 2003 r., za prezydentury Grecji. Stanie się to w miejscu symbolicznym – na Akropolu w Atenach.

Deklaracje Verheugena były niekorzystne dla strony tureckiej. Na spotkaniu w kwietniu Denktaş przedstawił swoje propozycje Kleridisowi, ale nie odbiegały one od wcześniejszych: dotyczyły utworzenia konfederacji i uznania niepodległości Tureckiej Republiki Północnego Cypru. Grecy obstawali przy ustanowieniu federacji z silnym rządem centralnym. W tym czasie pojawiły się pogłoski, że Grecy zaproponowali utworzenie federacji składającej się z trzech stref. Pierwsza miała obejmować 52% wyspy i podlegać administracji greckiej, druga zajmowałaby 24% terytorium i zarządzana była przez Turków, trzecia – stanowiąca 24% obszaru – podlegałaby rządowi centralnemu i obejmowała region Morfu, Karpass oraz tereny, gdzie mogliby się osiedlić powracający Grecy. Rząd w Nikozji zaprzeczył tym spekulacjom, konsekwentnie szukając poparcia w Atenach i na forum Unii Europejskiej^().

23 maja 2002 r. premier Grecji Kostas Simitis oraz prezydent Cypru Glafkos Kleridis podpisali w Atenach porozumienie w sprawie wspólnej strategii integracyjnej Cypru z Unią Europejską. Wydaje się, iż inicjatywę tę podjęto ze względu na małe prawdopodobieństwo sfinalizowania rokowań grecko-tureckich w sprawie Cypru do końca czerwca 2002 r. i dla przeciwdziałania poczynaniom Turcji, które mogłyby zablokować proces akcesyjny i podpisanie traktatu, planowane na 2003 r. Grecy obawiają się, że podczas ratyfikacji umowy akcesyjnej któreś z państw Unii, nie chcąc antagonizować stosunków z Turcją, odrzuci traktat. Rauf Denktaş, powołując się na zapisy konstytucji Republiki Cypru, że postanowienia dotyczące polityki zagranicznej muszą być akceptowane i przez Greków, i przez Turków cypryjskich, zaczął domagać się przeprowadzenia oddzielnych referendów w obu częściach Cypru w sprawie akcesu do Unii Europejskiej, licząc na to, że ludność w części okupowanej będzie głosować przeciwko traktatowi. Żądania tureckie odrzucił Parlament Europejski, uznając za nieprawomocne referendum, w którym brałoby udział trzydzieści pięć tysięcy żołnierzy tureckich i około stu tysięcy przesiedleńców z tureckiej Anatolii^().

Greków cypryjskich poparł także parlament w Atenach, który 22 maja 2002 r. orzekł, że nie podpisze traktatu akcesyjnego żadnego państwa, o ile Cypr nie znajdzie się w pierwszej grupie państw przyjmowanych do Unii Europejskiej^().

Republika Cypru jest w zasadzie przygotowana do członkostwa w Unii Europejskiej. Do końca 2003 r. z pewnością zamknie wszystkie rozdziały negocjacji. Przygotowana jest także ekonomicznie. Budżety na lata 2003 i 2004 spełniają wszystkie kryteria ustalone w Maastricht i wymagania Unii Gospodarczo-Walutowej.

Proces integracji z Unią Europejską niewątpliwie wzmocnił pozycję polityczną Greków cypryjskich, do czego głównie przyczyniła się Grecja będąca członkiem Wspólnot. Począwszy od grudnia 1999 r., kiedy Turcja uzyskała status kandydata do Unii i poprawił się klimat w stosunkach grecko-tureckich, zaistniały warunki do tego, by wreszcie problem cypryjski został rozwiązany. Niestety, minęły ponad dwa lata, czas, który obie strony sporu zmarnowały. Porozumienia w sprawie Cypru nie podpisano i wszystko wskazuje na to, że termin wyznaczony na koniec czerwca 2002 r. jest nierealny. Nie oznacza to jednak zaniechania starań dyplomatycznych. Zbliżająca się data podpisania traktatu o przyjęciu Cypru do Unii Europejskiej, planowana w pierwszej połowie 2003 r., za prezydentury Grecji, zmusza do kontynuowania rozmów.

Porozumienie w sprawie Cypru z pewnością nie będzie łatwe, ale zainteresowanie ze strony UE, USA, ONZ, a przede wszystkim zbliżenie na linii Ateny – Ankara pozwala żywić nadzieję, że zachęceni perspektywą członkostwa w Unii Europejskiej Cypryjczycy wreszcie się pogodzą.Wydawnictwo Akademickie

DIALOG

Specjalizuje się w publikacji książek dotyczących języków, zwyczajów, wierzeń, kultur, religii, dziejów i współczesności świata Orientu.

Naszymi autorami są znani orientaliści polscy i zagraniczni, wybitni znawcy tematyki Wschodu. Wydajemy także przekłady bogatej i niezwykłej literatury pięknej krajów Orientu.

Redakcja: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/219

tel.: (0 22) 620 32 11, (0 22) 654 01 49

e-mail: [email protected]

Biuro handlowe: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218

tel./faks: (0 22) 620 87 03

e-mail: [email protected]

http://www.wydawnictwodialog.pl

Serie Wydawnictwa Akademickiego DIALOG:

• Języki orientalne

• Języki Azji i Afryki

• Literatury orientalne

• Skarby Orientu

• Teatr Orientu

• Życie po japońsku

• Sztuka Orientu

• Dzieje Orientu

• Podróże – Kraje – Ludzie

• Mądrość Orientu

• Współczesna Afryka i Azja

• Vicus. Studia Agraria

• Orientalia Polona

• Literatura okresu transformacji

• Literatura frankofońska

• Być kobietą

• Temat dnia

• Życie codzienne w...

Prowadzimy sprzedaż wysyłkową