Diagnostyka obrazowa w fizjoterapii i rehabilitacji - ebook

1 Wstęp do diagnostyki obrazowej i radiologii w fizjoterapii Dominik Sieroń, Wadim Wojciechowski

Nowoczesne metody radiologii i diagnostyki obrazowej pozwalają na doskonałą ocenę struktur anatomicznych oraz przedstawienie patologii całego ciała człowieka. Specjalizacja ta w znacznym stopniu wpływa na terapię pacjenta poprzez coraz lepsze przedstawienie patologii.

W prezentowanej monografii zostaną przedstawione metody diagnostyczne wykorzystywane w codziennej praktyce.

Rentgenografia

Promienie rentgenowskie zostały odkryte przez Wilhelma Roentgena 8 listopada 1895 roku i właśnie to odkrycie ustanowiło początek nowej specjalizacji, jaką jest radiologia.

Od początku istnienia promieni rentgenowskich, początkowo znanych jako promienie X, dokonano wielu zmian w zakresie rozwoju technologii badań rentgenowskich (RTG), projektowania lampy rentgenowskiej, błony rentgenowskiej, rejestratorów oraz kasety.

Historycznie zdjęcia rentgenowskie były uzyskiwane w wyniku naświetlenia błony rentgenowskiej przez wiązkę promieni z wykorzystaniem różnic w pochłanianiu tkanek. W dzisiejszych czasach zdjęcia rentgenowskie powstają, gdy promienie rentgenowskie trafiają na specjalne fosforowe kryształy w ekranie umieszczonym w kasecie pomiędzy ekranami wzmacniającymi. Kiedy promienie rentgenowskie oddziałują na kryształki fosforowe, światło konkretnych długości fal jest absorbowane i naświetla błonę. Metoda ta, wykorzystując ekrany wzmacniające, redukuje ilość promieniowania potrzebnego do wykonania zdjęcia rentgenowskiego i zmniejsza ilość promieniowania. Taka forma obrazowania określana jest jako analogowa i w obecnych czasach jest coraz rzadziej używana.

Obecnie zdjęcie rentgenowskie powstaje w cyfrowych aparatach promieniowania, co umożliwia zapisywanie materiału obrazowego na różnorodnych nośnikach pamięci.

Na płytach CD/DVD wydawanych pacjentom zazwyczaj znajduje się oprogramowanie do przeglądania danych obrazowych, które pozwala na podstawową edycję.

Obrazy mogą być powiększone lub pomniejszone, tak aby odpowiednio przedstawić wybraną strukturę. Te wszystkie czynności można wykonać na dowolnym komputerze wyposażonym w odpowiednie monitory umożliwiające prawidłowe wyświetlenie obrazu diagnostycznego.

Badania obrazowe mogą być przechowywane w archiwum za pomocą systemów informatycznych typu PACS (ang. picture archiving and communication system).

W trakcie typowych procedur rentgenowskich technik elektroradiologii układa pacjenta w odpowiednich pozycjach, tak aby można było zobrazować w dwóch lub więcej płaszczyznach wybrane części ciała. Najczęściej wybieranymi projekcjami badania jest projekcja przednio-tylna (anterior-posterior – AP) lub tylno-przednia (posterior-anterior – PA). W zależności od potrzeb klinicznych mogą być również użyte projekcje boczne lub skośne. Wybór projekcji jest uzależniony od umiejscowienia zmiany i stanu klinicznego pacjenta.

Dla niektórych struktur anatomicznych, takich jak staw promieniowo-nadgarstkowy, ramienny lub kolanowy, wykonuje się zdjęcia w projekcjach celowanych na daną strukturę anatomiczną.

Diagnostyka rentgenowska jest stosunkowo niedrogą metodą badawczą. Pozwala otrzymać szybkie informacje diagnostyczne dotyczące złamań, zmian patologicznych kości, przemieszczeń, podwichnięć i/lub obrzęku tkanek miękkich.

Ze względu na promieniowanie jonizujące X badanie RTG nie jest obojętne, dlatego bardzo ważny jest dobór odpowiedniej projekcji, tak aby proces diagnostyczny był jak najbardziej efektywny. Należy zwrócić uwagę na fakt, że osoba kierująca pacjenta na badanie z wykorzystaniem promieniowania jonizującego powinna wystawić skierowanie, na którym będzie podana informacja kliniczna oraz uzasadniony cel badania. Należy również poinformować pacjenta o konieczności dostarczenia badań poprzednich.

Ultrasonografia

Ultrasonografia (USG) jest metodą wykorzystującą ultradźwięki do uzyskania przekrojów poszczególnych tkanek. Metoda jest nieinwazyjna, bezpieczna (nie wykorzystuje promieniowania jonizującego), stosunkowo tania i szeroko dostępna.

Stosowana jest w wielu sytuacjach klinicznych, w tym w diagnostyce układu kostno-stawowego. Ultradźwięki, czyli fale o bardzo wysokiej częstotliwości, w diagnostyce USG narządu ruchu są niezwykle ważne, dlatego – poza doświadczeniem badającego – duże znaczenie ma dobry aparat ultrasonograficzny z liniową głowicą pracującą w wysokiej częstotliwości.

W ultrasonografii narządu ruchu można ocenić statycznie oraz dynamicznie struktury układu kostno-stawowego w czasie rzeczywistym. Badanie USG doskonale sprawdza się w ocenie uszkodzenia mięśni lub struktur nerwowych na długich odcinkach. Dodatkową zaletą USG jest możliwość badania pacjenta po wszczepieniu metalicznych implantów, kiedy nie można wykonać rezonansu magnetycznego, a w tomografii komputerowej będą widoczne nasilone artefakty uniemożliwiające prawidłową ocenę.

Badanie ultrasonograficzne nie jest jednak badaniem idealnym i jak każda metoda medyczna ma ograniczenia, do których można zaliczyć niecałkowitą penetrację struktur ciała przez fale ultradźwiękowe. Dodatkowo przy dojściu ultradźwięków do obszarów wypełnionych gazem odbicia mogą być na tyle silne, że obraz przestaje być czytelny.

Głównymi wskazaniami do oceny ultrasonograficznej są dolegliwości w zakresie:

→ stawów nadgarstka i śródręcza,

→ stawu łokciowego,

→ stawu ramiennego,

→ stawu biodrowego,

→ stawu kolanowego,

→ stawu skokowego,

→ stawów śródstopia,

→ struktur mięśniowych całego ciała,

→ struktur nerwów obwodowych.

Poza strukturami z zakresu układu kostno-stawowego, diagnostyka USG może być uzupełniona o USG dopplerowskie do oceny naczyń krwionośnych z oceną kierunku i prędkości przepływu krwi. USG dopplerowskie wykorzystuje się do oceny stopnia unaczynienia tkanek miękkich.

W badaniu ultrasonograficznym możliwa jest szybka, tania i dokładna możliwość oceny dynamiki zmian oraz efektów ich leczenia.

W przypadku układu kostno-stawowego badanie USG doskonale się sprawdza w ocenie struktur stożka rotatorów, np. w razie uszkodzenia przyczepu mięśnia nadgrzebieniowego u sportowców uprawiających sporty rzutowe. W wielu przypadkach USG z wysoką precyzją wskazuje na patologie, a wyniki są porównywalne z wynikami uzyskiwanymi w badaniu MR. Jedynie w przypadku dostawowego podania kontrastu (artrografia) badanie MR może przewyższać USG w ocenie tej patologii. Ultrasonografia doskonale sprawdza się również w ocenie zmian w obrębie przyczepów proksymalnych zginaczy i prostowników ramienia, znanych jako „łokieć tenisisty” oraz „łokieć golfisty”. W skojarzeniu z badaniem palpacyjnym widzimy zmiany obrzękowe, ich rozległość, wysięk w jamie stawowej oraz ewentualne uszkodzenia struktur mięśniowych. Taka analiza bezpośrednio przekłada się na celowaną fizykoterapię w zakresie leczenia terapeutycznego oraz celowany kinezjotaping, który bez znajomości anatomii nie powinien mieć miejsca.

Ultrasonografia to nie tylko diagnostyka obrazowa, to również pośrednia terapia. Pozwala na celowaną iniekcję leków w obrębie struktur mięśniowych oraz stawowych. Już wiele lat temu zauważono, że podanie leku pod kontrolą USG jest bardziej skuteczne niż tzw. ślepe iniekcje.

Diagnostyka obrazowa USG pozwala na precyzyjną ocenę narządów miąższowych, takich jak wątroba, śledziona, nerki, trzustka itd. Doskonale widoczne są również węzły chłonne.

Badanie USG stanowi doskonałe narzędzie w codziennej praktyce o wysokiej skuteczności diagnostycznej. Metoda jest szeroko dostępna, bezpieczna i stosunkowo tania, ale w dużym stopniu uzależniona jest od stopnia przygotowania merytorycznego osoby badającej.