Dlaczego Jezus - ebook

Dedykacja

Mojemu pierwszemu wnukowi, Jude Kumarowi McNeil. Jego imię mówi samo za siebie. Jest darem od Pana
a zarazem bliźniaczym bratem etnicznego dziedzictwa, jakie sobą reprezentuje.

Podziękowania

Każdy, kto kiedykolwiek coś osiągnął, wie, że jako jednostki potrafimy zrobić niewiele bez pomocy innych. Często okazuje się, że ta pomoc pochodzi z zupełnie nieoczekiwanych miejsc. Piszę, będąc kilka tysięcy kilometrów od domu. Oddalony od wszystkiego, co może mnie rozpraszać, koncentruję się całkowicie na pracy, jaką mam do wykonania. Stąd przede wszystkim pragnę podziękować tym, którzy poświęcili tak wiele naszego wspólnego czasu, aby umożliwić mi zrealizowanie tego projektu. Dziękuję mojej rodzinie, znajomym, kolegom z pracy. Mimo tak wielkiej odległości wykonali ogromną pracę, żeby mnie zachęcać, dodawać otuchy, inspirować. Dziękuję również wszystkim, których spotkałem podczas podróży. Niektórych imion nie pamiętam, ale muszę przyznać, że rozmowa z każdym, kto poświęcił mi kilka minut, była dla mnie niezwykle cenna. Szczególne wyrazy wdzięczności składam dla zespołu, który dba o mój kręgosłup, aby minimalizować ból podczas wydłużających się w nieskończoność godzin pisania. Bez was nie byłbym w stanie dokończyć tego dzieła.

Pragnę również podziękować czwórce tych, którzy wykonują zakulisową pracę: agencji Wolgemuth & Associates, moim agentom, którzy są zarazem moimi serdecznymi przyjaciółmi, Joey Paulowi z FaithWords, którego bezcenny wysiłek pomógł mi nadać wyrazistości przesłaniu tej książki. Joey jest niezwykłym człowiekiem. Świat byłby piękniejszy, gdyby było więcej takich ludzi. Pragnę również podziękować Danielle DuRant, mojej asystentce ds. researchu. To ona przypomina mi, co i gdzie powiedziałem, oraz pomaga wyrazić to jeszcze lepiej. Dziękuję Margie, mojej cudownej żonie, która będąc nocnym markiem, pomaga mi pracować nad manuskryptem. Poświęciła wiele nocy, aby wykonywać żmudną pracę edytorską. Nie jestem w stanie wyrazić dla niej mojej wdzięczności.

To jednak nie wszystko. Kiedy miałem kilkanaście lat, moje życie było pozbawione sensu. Odarte ze znaczenia. Wówczas odnalazłem Jezusa. Przyjąłem Go jako Pana, Zbawiciela i pasterza mojej duszy. Wtedy jeszcze nie wiedziałem, jak bardzo Jego przesłanie o miłości i przebaczeniu odmieni moje życie. Ta książka jest swoistą obroną tego, Kim On jest i dlaczego imieniu Jezus nie może równać się żadne inne imię.

Wstęp

Przechodziłem akurat przez jedno z najbardziej okazałych centrów handlowych w New Delhi. Mam na myśli jedno z tych miejsc, które powstają w miastach, takich jak: Hong Kong, Paryż, Tokio czy Nowy Jork. Zadałem sobie wówczas pytanie: co kryje się za każdą z tych nazw? W zależności od tego, jaka to marka, kryje w sobie wielki, wielomiliardowy przemysł.

Możesz jednak odwiedzić jeden z małych sklepików w Dżakarcie czy Bangkoku, a przekonasz się, że aż roi się tam od produktów imitujących oryginalne, światowe marki. W pierwszej chwili trudno dopatrzeć się różnicy. Jeśli szukasz Rolexa, to wchodząc do pierwszego napotkanego sklepu z zegarkami, sprzedawca wyjmie spod lady podobny model i powie: „Proszę schować swój zegarek do kieszeni, bo ten jest tak podobny, że może pan wyjść ze sklepu z nie swoim oryginałem i nawet tego nie zauważyć”. Rzeczywiście repliki często bywają tak łudząco podobne, że jedynie eksperci potrafią ocenić, która jest oryginałem. Kiedyś z czystej ciekawości spytałem pewnego sklepikarza, jak producenci bez całego zaplecza i wsparcia technologicznego potrafią produkować zegarki niemal identyczne ze swoimi pierwowzorami. Ten zrugał mnie niemiłosiernie, mówiąc, że jego podróbki są oryginalnymi podróbkami, a nie jakimiś kiepskimi, bezwartościowymi „podróbami”, jakie oferują sprzedawcy za rogiem. Kiedy następnie spytałem o jedną z tych „oryginalnych podróbek”: „Jeśli je kupię, czy będą równie niezawodne, co oryginały, czy kiedyś przestaną działać?”, spojrzał mi w oczy, po czym wyszeptał: „Tak jak ty za kilka lat”.

Jednak w tym popularnym centrum handlowym istniało nie tylko wiele oryginalnych/podrabianych sieci sklepowych czy gastronomicznych, ale też był pewien sposób, w jaki promowano produkty. Punkty ze zdrową żywnością pochodzącą z USA, Szwajcarii czy krajów Zachodu przekonywały, że ich produkty zapewniają błyskawiczne efekty – gwarantują lepsze samopoczucie czy bezproblemowe zrzucenie zbędnych kilogramów. To ciekawe, bo nie mogłem oprzeć się myśleniu o innych artykułach, które widywałem, będąc na Zachodzie. One również promowały rewolucyjne metody odchudzania, lecz tym razem pochodziły ze Wschodu: soki z tybetańskich jagód, medykamenty na powstrzymanie procesu starzenia z Indii, Chin, Japonii, Indonezji czy nawet z amazońskiej dżungli lub pogórzy Kaszmiru. Wszyscy oferowali tysiące kuracji, suplementów i lekarstw. W jakim świecie przyszło nam żyć? Im bardziej obco brzmi dane słowo, tym bardziej mistyczne cechy się mu przypisuje, oczekując, że jego właściwości wprowadzą nas w stan nirwany1.

Kto dziś nie chce dobrze się czuć? Kto nie chce mieć życia wolnego od stresu? Kto, głęboko w swoim sercu, nie chce poznać Boga? Dlaczego wszelkiego typu centra odnowy biologicznej, zabiegi odmładzające oraz gabinety psychologiczne przeżywają rozkwit? Bo każdy oferuje własną wersję szczęścia.

Niedawno znany aktor pochodzący z Indii, Deepak Chopra, udał się w podróż do Tajlandii, aby zostać ordynowanym na buddyjskiego mnicha. W pewnym artykule przeczytałem, że Julia Roberts przyjęła hinduizm. Odtąd wraz z rodziną jeździ do świątyń hinduistycznych, aby nucić i powtarzać pewne dźwięki, które z założenia mają pomóc jej odzyskać pokój. Zastanawia mnie, czy ci aktorzy są świadomi, że Budda urodził się jako wyznawca hinduizmu, a później odwrócił się od pewnych fundamentalnych nauk tej religii po to, aby rozpocząć własną pielgrzymkę i odkryć nową drogę życia. Na obronę Buddy możemy powiedzieć, że jego decyzja była trwała i dotyczyła całego życia. W przypadku Chopry wiemy, że był kapłanem zaledwie przez tydzień.

Niniejsza książka dotyczy tego głębokiego, nieodłącznego duchowego głodu, jaki wszyscy w sobie nosimy. Tęsknimy zarówno do tego, aby uciec z tego świata, a zarazem zdobyć coś, co zapewni nam stały, wewnętrzny pokój. Nasz świat zbyt wiele z nas wyciąga. Gdzie zatem można znaleźć uzupełnienie tego, czego nam brakuje? Gdzie możemy uzyskać ostateczny sens, kiedy otaczająca nas rzeczywistość oferuje niezliczone możliwości dotarcia do masowo sprzedawanej prawdy? Na każdym kroku czekają na nas wyjątkowe słowa, brzmienia, odkrycia… oryginalne podróbki, podróbki podróbek… cokolwiek, co możemy dziś włączyć w kategorię „duchowości”. Grzech przestał być tabu. Zło stało się usankcjonowaną kategorią. Religia, mimo że ograniczona, nabrała rozmachu, a duchowość stała się ślepą, choć w pełni uzasadnioną pogonią za tym, co nieznane.

Po latach uważnych badań i głębokiej refleksji doszedłem do gruntownych, szczegółowych i licznych wniosków w tym temacie. Po czterdziestu latach pracy, setkach wizyt w kilkudziesięciu krajach, tysiącach wykładów i ciekawych rozmów, wierzę, że mam do zaoferowania myśli, którym Czytelnik zechce z uwagą się przyjrzeć. Szczerze i z ogromną pasją dbam o każdy szczegół tego, do czego doszedłem.

W sprawach duchowych jest podobnie. Istnieje oryginał, oryginalna podróbka i podróbka podróbki. Na Zachodzie jesteśmy zmęczeni tym, co C.S. Lewis określił „tymi samymi, starymi skłonnościami”. Poszliśmy o krok dalej i przyzwyczajeni do ogromnej ilości wyborów i możliwości stworzyliśmy duchowe supermarkety, które oferują nam całe mnóstwo duchowości, jakiej tylko sobie zażyczymy. Wydaje się nam, że możemy wybrać jakąkolwiek drogę i znaleźć tam coś wartościowego. Okazuje się, że to wszystko sprowadza się do pozorów i powierzchowności. Często lawiruje się wokół kwestii pośrednio odnoszących się do prawdy, ale rzadko zadaje się pytania o prawdę. Życie upływa nam w kakofonii dźwięków i rozmytych brzmień imitujących coś i pochodzących od czegoś.

Na Zachodzie duchowość jest czymś bardzo istotnym, ponieważ kolejni duchowi przewodnicy przychodzą i odchodzą. Wydaje się, że głównym powodem dla tak szerokiego rozprzestrzeniania się alternatywnej duchowości, a jednocześnie kluczem do tej zagadki, jest sposób, w jaki się obecnie porozumiewamy. Przemiany kulturowe nie zachodzą wielkimi, nagłymi skokami. Jak to jest, że kultura, w której niegdyś stroniono od pewnych praktyk seksualnych, dziś stroni od tych, którzy od tych praktyk się powstrzymują? Jak to jest, że korzystanie z języka w debacie publicznej zmieniło się z wielkiej erudycji i czasu, kiedy choćby najdrobniejsze odstępstwa od normy były uznawane za przestępstwa, a sprowadziło się do codziennej rozrywki wzajemnego poniżania, szokowania i wulgarności? Jak to jest, że im bardziej perwersyjna historia, tym większą widownię przyciąga – czy to w telewizji, czy w teatrze? Po co tworzy się nieprawdziwe scenariusze w programach, które nazywamy reality show? Kim są te wszystkie ikony utworzone przez wizualne środki medialne, których wiara w pewne rodzaje duchowości wydaje się prawdziwa, mimo że to wszystko zostało zrobione tylko po to, aby mogło się dobrze sprzedawać? Czy te zmiany zaszły dlatego, że nasze wzorce były niewłaściwe? A może stało się tak, ponieważ próbujemy wciskać przycisk replay tego, co miało miejsce w ogrodzie Eden? Patrzymy, dotykamy i smakujemy wszystko, na co mamy ochotę, ponieważ to my sami staliśmy się sobie bogami, którzy decydują, co jest dobre a co złe?

W utrzymywaniu gustów, ustanawianiu poglądów i osiąganiu masowego wpływu nie ma skuteczniejszych narzędzi niż te, jakie oferuje komunikacja wizualna. Trudno nam zrozumieć, jak mogliśmy żyć przed jej powstaniem. Podobnie trudno jest nam wyobrazić sobie bardziej naiwną kulturę niż w dzisiejszej Ameryce. Jest to rodzaj obyczajowości, który szczyci się łatwością w bezkrytycznym wchłanianiu wszystkiego, co stanie na jej drodze.

Obecnie dwie osobistości uosabiające tę duchową katatonię – to Oprah Winfrey i Deepak Chopra. A jeśli powiemy, że przedstawiają dwa zupełnie inne bieguny tego duchowego spektrum, to jednocześnie możemy przyznać, że po drodze jest wielu innych. Sukces, jaki odnieśli, pokazuje, jak łatwo jest wypromować jakiś pomysł, ale też z jaką łatwością dane pokolenie zmienia, odmalowuje i przepakowuje swoje wartości tylko dlatego, że nie potrafi zadać właściwych pytań. Więcej – możemy powiedzieć, że jest to pokolenie, które nie dba o prawdę do tego stopnia, że nawet nie myśli o zadawaniu właściwych pytań. Wystarczy połączyć moc Internetu i pracę kamery z przenikliwym głodem, kryjącym się głęboko w naszych duszach, a otrzymamy gotową mieszankę duchowego czasu i przestrzeni w różnych odsłonach.

To, co dziś nazywamy „duchowością”, na przestrzeni kilku ostatnich lat nabrało nowego znaczenia. Ludzie mawiają, że nie interesuje ich religia, ale są zainteresowani duchowością. Jest to pewnego rodzaju powszechne, socjologiczne zjawisko. Tak jak egzystencjaliści nie lubią być wrzucani w jedną z wielu kategorii, podobnie jest z przedstawicielami Nowej Duchowości2. Ze względu na to, że termin ten zawiera w sobie tak wiele, czymś nie w porządku wobec Czytelnika jest, by potraktować go w uproszczony sposób. Dlatego zdecydowałem przyjrzeć się najbardziej popularnym formom Nowej Duchowości oraz zjawisku komercjalizacji tego ogromnego obszaru rynkowego. Następnie robię krok dalej i przyglądam się wszystkim ruchom religijnym oraz ich składnikom, które kreują główne sposoby myślenia, dając podstawę do tworzenia coraz to nowych form duchowości.

W końcu przyjrzałem się przesłaniu, które głosił Jezus Chrystus. Jeśli jest ono właściwie zrozumiane, oferuje piękno, moc i jedyną w swoim rodzaju nadzieję dla ludzkości. Obecnie tak wiele podróbek zastąpiło szerokość i głębokość Jego nauczania. Jezus powiedział, że przyszedł, aby dać nam do picia wodę, która zaspokoi nasze najgłębsze pragnienia. Mimo to powierzchowność, z jaką przedstawiono i wykrzywiono przez media Jego przesłanie, sprawiły, że zostało ono zaciemnione, o ile nie całkowicie zniszczone. Nie wolno nam oceniać danej filozofii przez pryzmat jej nadużyć. A jednak właśnie w ten sposób postąpiono z przesłaniem Jezusa. Podobnych manipulacji dokonano przy ruchach Nowej Duchowości, z tym że zrobiono to w innym celu. Czy naszym celem powinno być wypaczanie tego przesłania? Czy raczej odkrywanie, co tak naprawdę stoi za tymi systemami wierzeń, a następnie wypróbowywanie ich autentyczności? Nowe nurty myślowe stojące za tymi ruchami są w swojej istocie zupełnie inne od tego, czego nauczał Jezus.

Istnieją cztery kluczowe elementy, które wyłaniają się na przód pośród naszej dyskusji na temat tych systemów i wierzeń. Pierwszy dotyczy połączenia prawdy i znaczenia: Skąd mogę wiedzieć, że to, w co wierzę, jest prawdą, i że to, w co wierzę, ma znaczenie w moim codziennym życiu? Niebezpieczeństwo w tym miejscu polega na tym, że często mylimy znaczenie z prawdą, czyniąc prawdę przedmiotem akademickich sporów. Przez to sprawiamy, że prawda staje się mało istotna. Albo stajemy się tak obojętni i brutalni wobec prawdy, że sprowadzamy ją do poziomu naszych emocji, albo kładziemy tak wielki nacisk na „dobre samopoczucie”, że zapominamy zadać zasadnicze pytanie, czy to, w co wierzymy, jest oparte na prawdzie.

Istnieje jednak kolejne, drugie połączenie. Tym razem chodzi o rozsądek i wiarę. Każdy światopogląd musi dotykać zarówno rozsądku, jak i wiary. Niektórzy mówią, że wyznają obie te wartości, a inni udają, że traktują je jako równie istotne. Naturalista będzie zbyt pewny, by przyznać, że aby wierzyć, potrzebna jest solidna dawka wiary. Natomiast osoba religijna często będzie w swojej próżności mówić: „Naprawdę nie dbam o to, co mówisz, moja wiara jest dla mnie najistotniejsza”. Często ujmowałem to w następujący sposób: Bóg zostawił na tym świecie wystarczająco dużo, żeby wiara była najbardziej rozsądną rzeczą, ale zabrał równie dużo, żeby uczynić niemożliwym życie w oparciu o sam rozsądek.

Urodziłem się na południu Indii, w mieście Ćennaj, a wychowywałem na północy, w Delhi. Moi potomkowie pochodzili z najwyższej kasy hinduistycznych braminów, Nambudiri oraz kasty wojowników Nayar w stanie Kerala. Kilka pokoleń wcześniej pewna kobieta z tego rodu usłyszała od jednego z niemiecko-szwajcarskich misjonarzy Dobrą Nowinę o Jezusie i stała się oddaną naśladowczynią Chrystusa. Została wyrzucona ze swojej społeczności i rodziny. Szydzono z niej i drwiono. Słono zapłaciła za jej chrześcijańską wiarę. Jednym z jej potomków była moja babcia, która wyszła za członka rodziny Zacharias, który kilkadziesiąt lat wcześniej również nawrócił się z hinduizmu na chrześcijaństwo.

Jednak lata upływały, aż w końcu ta nowo odkryta wiara stała się prawdziwa jedynie w nazwie, ponieważ w przeciwieństwie do każdej innej religii narodzenie się w rodzinie chrześcijan nie czyni nikogo chrześcijaninem. Wynika to raczej z konkretnej decyzji człowieka, który świadomie postanawia naśladować Chrystusa – tylko to czyni z kogoś chrześcijanina. Lata mojej młodości poświęciłem, aby zadawać sobie trudne pytania o moją wiarę. Na nowo przestudiowałem przesłanie Jezusa i odpowiedziałem na jego prostotę i piękno. Stałem się chrześcijaninem na szpitalnym łóżku podczas próby samobójczej. Miałem siedemnaście lat. Zawołałem do Boga w modlitwie: „Panie Jezu, jeśli jesteś tym, za kogo się podajesz, objaw mi się oraz wyciągnij mnie z tej dramatycznej sytuacji, w jakiej się znalazłem. Jeśli to zrobisz, poruszę niebo i ziemię w moich poszukiwaniu prawdy”. Pięć dni później wyszedłem ze szpitalnej sali jako odrodzony człowiek. Odtąd nigdy nie patrzyłem w przeszłość. Jezus Chrystus nie tylko zmienia to, co robisz, ale zmienia również to, co chcesz robić.

Tutaj pojawia się coś bardzo istotnego: Nikt nie może, chwytając za serdeczny palec doświadczenia, uważać, że posiadł całą dłoń rzeczywistości. Potraktowałem poważnie moją obietnicę, którą złożyłem Chrystusowi. Poświęciłem całe życie na studiowanie i usiłowanie zrozumienia zasad większości religii i systemów wierzeń na świecie. To było najlepsze, co mogłem zrobić. Jezus wypowiada niezwykłe słowa. Twierdzi nie tylko, że jest wyjątkowy, ale też, że ma moc przemiany każdego, kto do niego przychodzi. Jednocześnie Biblia mówi w Liście do Kolosan, że „macie pełnię w Nim” (2,10 BW). Co to oznacza? Żywię nadzieję, że na najbliższych stronach zostaniesz ze mną, odnajdując prawdę i znaczenie, wiarę i rozsądne myślenie. Odkryjesz, że kiedy mamy Jezusa, mamy wszystko. Wszelkie inne potrzeby i głód duchowości są jedynie wyrazem tego, dlaczego On oferuje siebie jako Drogę, Prawdę i Życie.

Nawet jeśli się ze mną nie zgadzasz, proszę, abyś został ze mną do końca. Szczere intencje oraz poważne myślenie o tej treści sprawi, że wyłoni się nam klarowny obraz różnicy między tym, co prawdziwe a fałszywkami. Wypracowanie właściwych wniosków w tej kwestii będzie w stanie określić całą wieczność. Będziesz zadziwiony, co twoje duchowe potrzeby oraz Boże objawienie Jego osoby mogą zmienić w twoim życiu. C.S. Lewis na tym etapie swojego nawrócenia powiedział: „Myślałem, że w końcu dotarłem do jakiegoś miejsca. Okazało się, że spotkałem się z osobą”. O tym jest ta książka. Opisuje miejsca, do których chcielibyśmy dotrzeć, oraz te, z których musimy wyjść, aby odnaleźć Osobę, której szukamy.------------------------------------------------------------------------

1 Przenośnie: niebyt, zapomnienie, stan błogiego szczęścia (przyp. tłum.).

2 Termin wieloznaczny, najczęściej oznaczający ruch New Age, czyli tzw. Ruch Nowej Ery. W przypadku oryginału autor stosuje wyrażenie „Spirituality”, wskazując, że przede wszystkim jest to ruch skoncentrowany na propagowaniu nowego rodzaju duchowości, usiłującego być alternatywą dla religii (przyp. tłum.).

3 Twórca psychoanalizy oraz autor m.in. głośnego dzieła: „Objaśnienie marzeń sennych” (przyp. tłum.).

4 Marilyn Ferguson, The Aquarian Conspiracy: Personal and Social Transformation in Our Time, (New York, Tarcher, 1987), 296 – tłumaczenie własne.

5 Dzieła wszystkie, tom I, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1962, s. 243–407.

6 Krajowy sąd zajmujący się sprawami kryminalnymi w Anglii i Walii (przyp. tłum.).

7 William Blake, The Everlasting Gospel, w: The Oxford Book of English Mystical Verse, red. D.H.S. Nicholson, A.H.E. Lee, (Oxford, Clarendon Press, 1917) – przekład własny.

8 Steve Turner, The Gospel According to the Beatles, (Philadelphia, Westminster John Knox Press, 2006), s. 188–89.

9 Przekład własny na podstawie angielskiego tłumaczenia Biblii New American Standard Bible (przyp. tłum.).

10 Założyciel ruchu religijnego Neo-Sannyas, szerzej rozumianego jako „Osho” (przyp. tłum.).

11 Sri Ravi Shankar, „The Ancient New Age”, http://www.parauniversal.com/2007/10/the-ancient-new-age-august-1996-santamonica-california/_.

12 Śri Ravi Shankar, Hinduism and Christianity: A Talk, (Kendra, India, Vyakti Vikas, 1998), s. 70–71 (tłumaczenie własne).

13 Wybór polegał na wzięciu tego, co było oferowane, lub niczego. Termin odnosi się do Thomasa Hobsona z Cambridge, w Anglii (żyjącego w latach 1544–1630), który wynajmował swoje konie studentom, dając im wybór: albo biorą konia znajdującego się przy drzwiach, albo nie biorą wcale.

14 Panteizm – pogląd filozoficzny, który utożsamia wszechświat z Bogiem, w tym przypadku z Jezusem (przyp. tłum.).

15 Książka wydana w języku angielskim w 1980 roku. Tytuł oryginalny: The Aquarian Conspiracy, (przyp. tłum.).

16 Elaine Woo, artykuł: Writer Was Pivotal Figure in New Age Movement, „Los Angeles Times”, 2 listopad 2008, http://articles.latimes.com/2008/nov/02/local/me-ferguson2 .

17 Ibid.

18 Ibid.

19 Ibid.

20 Ibid.

21 Książka wydana w języku angielskim pod oryginalnym tytułem: New American Spirituality, (przyp. tłum.).

22 Elizabeth Lesser, The New American Spirituality: A Seeker’s Guide, (New York, Villard Books, 1999), 31.

23 Elizabeth Lesser, Insider’s Guide to 21st Century Spirituality. „Spirituality and Health”, wiosna 2000, http://www.spirituality-health.com/NMagazine/articles.php?id-738 .

24 Zdrowie i duchowość (przyp. tłum.).

25 Ibid.

26 Delfy – prastare miasto i świątynia grecka, znana ze swych wyroczni (przyp. tłum.).

27 Ted Turner, cytat za Davidem Friendem oraz czasopismem „Life”, The Meaning of Life: Reflections in Words and Pictures on Why We Are Here, (New York, Little, Brown, 1991), s. 73 (tłumaczenie własne.).

28 Sanskryt – język literacki starożytnych i wczesnonowożytnych Indii (przyp. tłum.).

29 Bill Adler, red., The Uncommon Wisdom of Oprah Winfrey: A Portrait in Her Own Words, (New York, Carol Publishing, 1997), s. 3.

30 Janet Lowe, Oprah Winfrey Speaks: Insight from the World’s Most Influential Voice, (New York, Wiley, 1998), s. 37.

31 W wolnym tłumaczeniu – Jestem każdą kobietą (przyp. red.).

32 Ibid. s. 7

33 Adler, „The Uncommon Wisdom of Oprah Winfrey”, s. 4

34 Ibid. s. 38–39

35 Ibid. s. 28.

36 Marcia Z. Nelson, Oprah on a Mission: Dispensing a Gospel of Health and Happiness, „The Christian Century”, 25 września, 2002, s. 24–25, (użyto za pozwoleniem).

37 Kitty Kelley, Oprah: A Biography, (New York, Crown Archetype, 2010), 97.

38 Ibid., 419.

39 Ibid., 49.

40 Ibid., 54.

41 Afrykański Kościół Episkopalno-Metodystyczny w Stanach Zjednoczonych, zrzeszający około 3 milionów wiernych (przyp. tłum.).

42 Ibid., 87.

43 Ibid., 86–87.

44 Pisarka, autorka książki „Sekret”, uznanej za klasykę literatury na temat pozytywnego myślenia (przyp. tłum.).

45 Oryg. Change Your Life (przyp. tłum.).

46 Ibid., 337

47 Ibid., 73.

48 Oryg. „Ageless Body, Timeless Mind”, (przyp. tłum.).

49 Oryg. Chopra Center for Well Being (przyp. tłum.).

50 Deepak Chopra w „Uzdrowieniu kwantowym”, wywiad przeprowadzony przez Daniela Redwooda, www.healthy.net/asp/templates/interview.asp?PageType=Interview&Id=167 .

51 Deepak Chopra w The Skeptics Dictionary, www.skepdic.com/chopra.html .

52 Książka nie została wydana w języku polskim, mimo że w języku angielskim zostało sprzedanych ponad milion egzemplarzy. Tytuł oryginału: The Tao of Physics: An Exploration of the Parallels Between Modern Physics and Eastern Mysticism, (przyp. tłum.).

53 Ibid.

54 Oryg. The Cosmic Code: Quantum Physics as the Language of Nature, (przyp. tłum.).

55 Ibid.

56 Ibid.

57 Forma medycyny niekonwencjonalnej, opierająca się na stosowaniu bardzo mocno rozcieńczonych substancji, których celem jest leczenie podobnych do powodowanych przez nie chorób. Homeopatia bazuje na aksjomacie utworzonym przez Hahnemanna. Stwierdził, że to, co powoduje pewne symptomy u osób zdrowych, powinno być podawane w rozcieńczonej formie pacjentom, którzy wykazują podobne objawy (przyp. tłum.).

58 Istnieje również możliwość sprawdzenia wielu innych pojęć w anglojęzycznym „Słowniku Sceptyka” pod adresem internetowym: http://skepdic.com/althelth.html ; w encyklopedii „New Age Beliefs”, (Eugene, Harvest House, 1996) oraz wielu innych źródłach, dostępnych zarówno w języku angielskim jak i polskim.

59 Opiera się na założeniu, że ciało składa się z trzech dokładnie opisanych elementów, od których budowy, struktury i cech zależy dobieranie odpowiednich produktów leczniczych (przyp. tłum.).

60 Deepak Chopra, książka niewydana w języku polskim. Tytuł oryginału: The Seven Spiritual Laws of Success: A Practical Guide to the Fulfillment of Your Dreams, (San Rafael, CA, Amber-Allen Publishing, 1994, iv, v), (tłumaczenie własne).

61 Tytuł oryginału: Creating Affluence: Wealth Consciousness in the Field of All Possibilities, (przyp. tłum.).

62 „Deepak Chopra” w angielskim słowniku sceptyka The Skeptics Dictionary.

63 Dosł. Sadhus, czyli ludzie uciekający od zwyczajnego świata, pielgrzymi i wędrowcy, niekiedy mieszkający w lasach, aby koncentrować się na religijnych rytuałach (przyp. tłum.).

64 Oryg. The Christ of the Indian Road, (przyp. tłum.).

65 Weda – święta księga hinduizmu (przyp. tłum.).

66 Niestety, w tym przypadku mamy do czynienia z niefortunnym określeniem w języku polskim, bowiem Hindus pisany z dużej litery oznacza obywatela Indii, natomiast hindus pisany z małej litery oznacza wyznawcę hinduizmu, choć w tym przypadku może to wprowadzać czytelnika w błąd (przyp. tłum.).

67 Oryg. Seven Spiritual Laws of Success, (przyp. tłum.).

68 Adeem Shukla, Dr. Chopra: Honor Thy Heritage, „Washington Post”, 28 kwiecień 2010, http://onfaith.washingtonpost.com/onfaith/panelists/aseem_shukla/2010/04/dr_chopra_honor_thy_heritage.html .

69 Noumen – termin filozoficzny wprowadzony przez Immanuela Kanta, oznaczający „rzecz samą w sobie” (przyp. tłum.).

70 Czyli dusza (przyp. tłum.).

71 www.pistis.pl/biblioteka/Plotyn%20-%20O%20dobru%20lub%20jednem.doc .

72 Albert B. Simpson, Himself, w publikacji Hymns of the Christian Life, (Harrisburg, PA, Christian Publications, 1962), 237, (przekład własny).

73 Wiwekananda to polskie określenie, zaś pełne imię i nazwisko brzmi Swami Vivekananda (przyp. tłum.).

74 Nie zostało wydane w języku polskim (przyp. tłum.).

75 Oryg. Scottish Church College (przyp. tłum.).

76 Utwór nie został przełożony na język polski (przyp. tłum.).

77 Przekład z języka angielskiego na podstawie: https://en.wikisource.org/wiki/The_Complete_Works_of_Swami_Vivekananda/Volume_4/Lectures_and_Discourses/My_Master .

78 Według indyjskiego duchowego przewodnika Meher Baby tak nazywał się najwyższy stan świadomości, polegający na urzeczywistnieniu w sobie Boga, przez co doświadcza się nieskończonej mocy, wiedzy i niekończącej się błogości. Meher Baba był autorem słów: „Jestem Awatarem, Bogiem w ludzkiej postaci” (przyp. tłum.).

79 Brahman – według hinduizmu to inaczej bezosobowy, wieczny Absolut (przyp. tłum.).

80 Przekład własny na podstawie: Swami Vivekananda, źródło: http://en.wikipedia.org/wiki/Swami_Vivekananda .

81 Bhupendranath Datta, Swami Vivekananda, Patriot Prophet: A Study, (Calcutta, India, Nababharat Publishers, 1954), s. 212 – przekład z jęz. angielskiego, brak polskiego wydania.

82 Vivekananda, The Complete Works of Swami Vivekananda – angielskie wydanie Wikipedii.

83 Swami Vivekananda, zaczerpnięto z „Chicago Tribune”, z dnia 20 września 1893, cytat za David L. Johnson, z książki: A Reasoned Look at Asian Religions, (Minneaplis, Bethany, 1995), 106.

84 Oryg. Self-Realization Fellowship (SRF).

85 Paramahansa Yogananda, http://www.anandapaloalto.org/joy/gurus/html .

86 Marianne Williamson, A Spiritual Response to Terrorism, dostęp 17 grudnia 2008 pod adresem: http://blog.marianne.com/journal/archives/2008/12/a_spiritual_res.php

87 Deepak Chopra, The Maharishi Years: The Untold Story, „Huffington Post”, wydanie z 13 lutego 2008 roku, http://www.huffingtonpost.com/deepak-chopra/the-maharishi-years-the-u-b-86412.html .

88 Ibid.

89 H.H. Sri Sri Ravi Shankar, Celebrating Love, (Udaypura, Bangalore, Sri Sri Publication Trust, 2005), 35.

90 Padma Kant Shukla – światowej sławy profesor, fizyk, laureat wielu nagród, związanych z rozwojem fizyki (przyp. tłum.).

91 Oryg. Zen: Enlightenment: Origins and meaning. Jak dotąd żadna z książek autora nie została przełożona na język polski (przyp. tłum.).

92 Przywołano za Li Cheng, Song of a Wanderer: Beckoned by Eternityi, (Cincinnati, OH, Foundation for Chinese Christian Authors, 2002), s. 88 – przekład własny, za wersją angielską.

93 Patrz: E. F. We i in., The Five Great Religions of the World, (Hong Kong, Holy Literatures, 1989).

94 Najprościej mówiąc koan to rodzaj pytania w buddyjskim zen zawierające paradoks lub sprzeczność (przyp. tłum.).

95 Isshu Miura oraz Ruth Fuller Sasaki, The Zen Koan: Its History and Use in Rinzai Zen, (New York, Harcourt, Brace, 1965), xl.

96 Heinrich Dumoulin, Zen: Enlightenment, Origins and Meaning, przekład z niemieckiego, autorstwa Johna C. Maraldo (Boston, Shambhala, 2007), s. 67.

97 Elizabeth Lesser, The New American Spirituality: A Seeker’s Guide, (New York, Villard Books, 1999), s. 113.

98 Jedna z kluczowych doktryn buddyzmu polegająca na procesie przyczynowo skutkowym cierpienia, odwrotnym i zwrotnym. Wykorzystywana również jako sposób postrzegania problemów codziennego życia lub form zbiorowego cierpienia (przyp. aut.).

99 David L. Johnson, A Reasoned Look at Asian Religions, (Minneapolis, Bethany, 1995), s. 50–51.

100 Film powstał na podstawie książki The Celestine Prophecy, niewydanej w języku polskim (przyp. tłum.).

101 Ontyczne odniesienie jest określeniem, które samo w sobie i przez siebie oznacza obiektywną rzeczywistość, bez jakiegokolwiek wpływu z zewnątrz (przyp. aut.).

102 G.K. Chesterton, Heretycy, przekład: Jaga Rydzewska, wyd. Fronda, 2004.

103 Cytat za Dale Ahlquist, G.K. Chesterton: The Apostle of Common Sense, (San Francisco, Ignatius Press, 2003), s. 63 – przekład własny, nie wydano w języku polskim.

104 Książka nie została wydana w języku polskim. Tytuł oryginału: How Pleasure Works: The New Science of Why We Like What We Like, (przyp. tłum.).

105 Alec Liu, IBM’s Watson Computer Wallops ‘Jeopardy!’ Champs in Trial Run, dostęp z 13 stycznia 2011, pod adresem: http://www.foxnews.com/citech/2011/01/12/ibm-watson-takes-jeopardy-champs/ .

106 Ibid.

107 Tytuł przełożony na język polski brzmi Czekając na Godota, jednakże w tym przypadku nie oddaje gry słów, o jakiej wspomina autor (przyp. tłum.).

108 Za Biblią Tysiąclecia.

109 James Stuart Stewart, The Strong Name, (Grand Rapids, MI, Baker, 1972, 55), podkreślenia dodane.

110 Jeden z czołowych intelektualistów ewangelikalnych drugiej połowy dwudziestego wieku, pastor, ewangelista, apologeta (przyp. tłum.).

111 Autor używa w tym miejscu gry słów, nieprzetłumaczalnej na język polski. „Mine” to zarówno mina, jak i zaimek dzierżawczy „moje”. Następnie mowa jest o dwóch, stykających się minach i polu minowym (przyp. tłum.).

112 Elizabeth Lesser, The New American Spirituality: A Seeker’s Guide, (New York, Villard Books, 1999, s. 410) – brak polskiego wydania.

113 Eckhart Tolle, The Power of Now: A Guide to Spiritutal Englightenment, (Novato, CA, New World Library, 1999), 223, 225. Istnieje wydanie polskie. Tłumaczenie z oryginału.

114 Oryg. Conversations with God, wydanie polskie, Bydgoszcz, 2001.

115 Ibid.

116 Przekład za oryginałem, Conversation with God: An Uncommon Dialogue, book 2, (Newburyport, MA, Hampton Roads Publishing, 1997), s. 74, 75, 80.

117 Lesser, The New American Spirituality.

118 Emerytowany biskup Kościoła Episkopalnego w USA, podważający teizm, narodzenie Jezusa z Marii dziewicy oraz wyznający wiele innych, kontrowersyjnych i podważających autorytet Pisma Świętego poglądów (przyp. tłum.).

119 Deepak Chopra, The Third Jesus: The Christ We Cannot Ignore, (New York, Random House), s. 8, 9.

120 Ibid. s. 9–10.

121 Ibid., s. 9.

122 Ibid., s. 3–4.

123 Ibid., s. 111, 112.

124 Patrz Tom Butler-Bowdon, 50 Spiritual Classic, (Boston, Nicholas Brealey, 2005), s. 76.

125 Ibid.

126 Ibid.

127 Patrz przypis nr 99.

128 Oryg. Jesus Seminar (przyp. tłum.).

129 Francis Thompson, The Hound of Heaven – tłumaczenie z oryginału, brak wydania w języku polskim.

130 Oscard Wilde: Ballada o więzieniu w Reading, tłumaczenie własne z oryginału, przekład autorstwa Adama Włodka, dostępny w Bibliotece Narodowej, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1976.

131 Użyto za pozwoleniem (przyp. aut.).

132 Patrz William Blake, „And Did Those Feet in Ancient Time”, (datowany na ok. 1804–1810), w zbiorze M.H. Abramsa: „The Norton Anthology of English Literature”, wydanie trzecie (New York: W.W. Norton, 1975), 1,342.

133 Prawdopodobnie chodzi o Carlyle Witton-Daviesa, walijskiego pastora anglikańskiego (przyp. tłum.).

134 Deepak Chopra, The Three Maharishis, „Huffington Post”, 6 luty 2008, http://www.huffingtonpost.com/deepak-chopra/the-three-maharishis_b_85432.html .

135 Cytat za Eric Metaxas, Amazing Grace: William Wilberforce and the Heroic Campaign to End Slavery, (New York, Harper One, 2007), s. 37.

136 Komentarz F. W. Borehama na temat „Wilberforce’a”, dostęp online 29 lipca 2006: http://thisdaywithfwboreham.blogspot.com/2006/08/29-july-boreham-william-wilberforce.html .

137 Patrz W. E. H. Lecky, History of European Morals from Augustus to Charlemagne, vol. 2 (New York, D. Appleton and Company, 1890), 8.

138 http://bit.ly/bundles/ehrmanproject/3 .

139 Brak wydania w jęz. polskim. Oryg. Water from a deep well.

140 Gerald L. Sittser, Water from a Deep Well: Christian Spirituality from Early Martyrs to Modern Missionaries, (Downers Grove, IL., InterVarsity Press, 1997), s. 185.

141 Charles Haddon Spurgeon, przywołano za A.W. Pink, The Attributes of God, (Grand Rapids, MI, Baker, 1975), s. 88.

142 Matthew Parris, As an Atheist, I Truly Believe Africa Needs God, „Times”, 27 grudzień 2008, http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/columnists/matthew_parris/article5400568.ece .

143 Ibid.