Dlaczego joga? Stań ze mną na macie - ebook

DROGA JOGINKO, DROGI JOGINIE!

Ta książ­ka jest dla cie­bie. Mam na­dzie­ję, że znaj­dziesz w niej od­po­wied­nie wska­zów­ki i in­spi­ra­cje, któ­re po­pro­wa­dzą cię da­lej two­ją jo­gicz­ną ścież­ką.

Może po­win­nam na­pi­sać tu coś wiel­kie­go i wznio­słe­go o tym, że joga jest dla mnie źró­dłem spo­ko­ju, szczę­ścia, zdro­wia i wie­lu po­zy­tyw­nych zmian w ży­ciu. Ow­szem, jest, i śmia­ło mo­gła­bym o tym mó­wić, jed­nak wolę, żeby w jo­dze każ­dy sam zna­lazł coś dla sie­bie i nie su­ge­ro­wał się zda­niem moim czy in­nych. Dla­te­go przy­to­czę tyl­ko krót­ką hi­sto­rię, któ­ra aku­rat mi się przy­po­mnia­ła, co ozna­cza, że za­pew­ne mia­ła się tu­taj zna­leźć.

Pa­mię­tam, jak kie­dyś przy obie­dzie zna­jo­mi za­py­ta­li: „A co to wła­ści­wie jest ta joga? I po co to?”. Wte­dy mój mąż udzie­lił naj­pięk­niej­szej w świe­cie od­po­wie­dzi: „Joga ma ta­kie dzia­ła­nie, że jak się po­kłó­ci­my, Na­ta­lia ucie­ka na matę, a kie­dy z niej scho­dzi, to prze­pra­sza”.

Mój mąż nie jest en­tu­zja­stą jogi. Zda­rzy­ło mu się kil­ka razy uczest­ni­czyć w za­ję­ciach. Twier­dził, że mu się po­do­ba i wszyst­ko faj­nie, ale… ja­koś ni­g­dy nie uda­ło mu się zwią­zać z jogą na dłu­żej. Dla­te­go ogrom­nym za­sko­cze­niem był dla mnie fakt, że po prze­czy­ta­niu tej książ­ki, jesz­cze w wer­sji ro­bo­czej, stwier­dził: „Wiesz, chy­ba za­pi­szę się na re­gu­lar­ne za­ję­cia”.

Mam na­dzie­ję, że w two­im przy­pad­ku rów­nież tak bę­dzie. Chcia­ła­bym, aby ta książ­ka roz­pa­li­ła w to­bie iskier­kę cie­ka­wo­ści i chę­ci po­dą­ża­nia bar­dziej świa­do­mą ścież­ką.

Za­rów­no w mo­jej po­przed­niej książ­ce Miej umiar, jak i w tej za­chę­cam cię do kon­tak­tu ze mną. Je­śli pod­czas czy­ta­nia na­su­ną ci się ja­kieś py­ta­nia albo po pro­stu ze­chcesz po­dzie­lić się wra­że­nia­mi, opi­sać swo­ją ścież­kę, wy­ra­zić ja­kieś wąt­pli­wo­ści, pisz śmia­ło na sim­pli­fe.pl@gma­il.com.

Mo­żesz mnie rów­nież zna­leźć na:

- blo­gu sim­pli­fe.pl
- ka­na­le YouTu­be – sim­pli­fe pl – gdzie udo­stęp­niam fil­my in­struk­ta­żo­we do wspól­nej prak­ty­ki
- In­sta­gra­mie @sim­pli­fe.pl
- Fa­ce­bo­oku @sim­pli­fepl

Za­pra­szam rów­nież do bez­po­śred­nie­go kon­tak­tu pod­czas or­ga­ni­zo­wa­nych prze­ze mnie wy­jaz­dów czy róż­ne­go ro­dza­ju warsz­ta­tów.PODZIĘKOWANIA

Za po­moc w po­wsta­niu tej książ­ki chcia­ła­bym po­dzię­ko­wać wszyst­kim ży­cio­wym nie­po­wo­dze­niom. Gdy­by nie one, bar­dzo moż­li­we, że wca­le nie spoj­rza­ła­bym w kie­run­ku maty w myśl za­sa­dy: to nie ty znaj­du­jesz jogę, to joga znaj­du­je cie­bie. Mnie też zna­la­zła w nie­przy­jem­nym cza­sie. Cie­szę się, że zna­la­zła mnie wte­dy, gdy na­praw­dę tego po­trze­bo­wa­łam. Gdy­by nie ona, sama nie wiem, gdzie bym dziś była.

Od­naj­dy­wa­nie sie­bie w jo­dze i od­naj­dy­wa­nie sie­bie w ży­ciu zwy­kle jest błą­dze­niem w ciem­nej do­li­nie. Czę­sto mu­si­my naj­pierw do­świad­czyć głę­bi nocy, żeby wy­ru­szyć w stro­nę słoń­ca. Całe na­sze ży­cie skła­da się z kon­tra­stów. Nie by­li­by­śmy w sta­nie do­ce­nić dnia, gdy­by­śmy nie mo­gli do­świad­czyć nocy. Głę­bo­ko wie­rzę w to, że wszyst­ko w na­szym ży­ciu dzie­je się po coś i na­wet te naj­gor­sze chwi­le po­ja­wia­ją się po to, by stać się dla nas war­to­ścio­wym dro­go­wska­zem.

Poza tym ogrom­nie dzię­ku­ję rów­nież mo­je­mu mę­żo­wi za po­moc, wspar­cie, pięk­ne zdję­cia i pierw­szą ko­rek­tę tek­stu. Po­dzię­ko­wa­nia też dla Basi Wa­lus, re­dak­tor pro­wa­dzą­cej.KILKA SŁÓW O JODZE

CZY ISTNIEJE RÓŻNICA MIĘDZY JOGĄ TRADYCYJNĄ A JOGĄ WSPÓŁCZESNĄ?

Na ten te­mat jest wie­le teo­rii. Są oso­by, któ­re wy­cho­dzą z za­ło­że­nia, że joga w tra­dy­cyj­nej wer­sji jest je­dy­ną słusz­ną, pod­czas gdy inni do­pa­tru­ją się moż­li­wo­ści mo­dy­fi­ka­cji i do­pa­so­wy­wa­nia jej do po­trzeb współ­cze­sne­go czło­wie­ka. Moim zda­niem oba po­glą­dy są war­te wzię­cia pod uwa­gę – za­rów­no wier­ność tra­dy­cji i czy­sto­ści prze­ka­zu, jak i od­po­wia­da­nie na ak­tu­al­ne po­trze­by mają swo­je uza­sad­nie­nie.

Joga jest sys­te­mem, któ­ry moż­na uznać za do­ro­bek an­tycz­nych cy­wi­li­za­cji. O ile jed­nak pi­ra­mi­dy czy za­la­ne lawą Pom­pe­je mo­że­my je­dy­nie po­dzi­wiać i do­my­ślać się, jak wy­glą­da­ło wte­dy ży­cie, od­czu­wa­jąc jed­no­cze­śnie ogrom­ny dy­stans, jaki nas dzie­li, o tyle jogę moż­na prak­ty­ko­wać rów­nież w dzi­siej­szych cza­sach. I chy­ba nie prze­sa­dzę, je­śli stwier­dzę, że te­raz jest jesz­cze bar­dziej po­trzeb­na i po­moc­na niż kie­dyś, przed ty­sią­ca­mi lat.

Mamy pra­wo wy­bo­ru wła­snej dro­gi w ży­ciu. Tę samą za­sa­dę po­win­ni­śmy sto­so­wać w jo­dze. Mo­że­my zgłę­biać taj­ni­ki san­skry­tu i za­chwy­cać się mi­sty­cy­zmem. Mo­że­my rów­nież ko­rzy­stać z fi­zycz­nej war­stwy i wie­dzy o cie­le czło­wie­ka, któ­rej do­star­cza nam ten sys­tem.

Na pew­no jest ja­kiś po­wód, dla któ­re­go się­gasz po tę książ­kę. Być może joga jest ci już bli­ska i chcesz po pro­stu usys­te­ma­ty­zo­wać swo­ją wie­dzę. Może być też tak, że jesz­cze ni­g­dy w ży­ciu nie było oka­zji, żeby spró­bo­wać, i po pro­stu masz ocho­tę po­czy­tać i po­pa­trzeć. Mam na­dzie­ję, że i w jed­nym, i w dru­gim przy­pad­ku ta książ­ka speł­ni two­je ocze­ki­wa­nia.CO ZNAJDZIESZ W TEJ KSIĄŻCE

Joga zna­na jest od kil­ku ty­się­cy lat, jed­nak na­wet, a może zwłasz­cza, obec­nie, przy ogrom­nej ilo­ści do­stęp­nych źró­deł, trud­no jest nam w tym wszyst­kim się po­ru­szać.

Tak na­praw­dę samo pla­no­wa­nie za­war­to­ści tej książ­ki za­ję­ło mi mnó­stwo cza­su. Joga jest taką dzie­dzi­ną, o któ­rej moż­na bez­u­stan­nie pi­sać, mó­wić, czy­tać i któ­rej moż­na do­świad­czać la­ta­mi.

Jak więc ze­brać to wszyst­ko w książ­ce? Nie da się, choć­by nie wiem, jak bar­dzo się tego pra­gnę­ło.

Dla­te­go bar­dzo su­biek­tyw­nie wy­bra­łam za­kres za­gad­nień i te­ma­tów, któ­re moim zda­niem za­in­te­re­su­ją współ­cze­sne­go czło­wie­ka chcą­ce­go za­cząć swo­ją przy­go­dę z jogą. Albo może już za­czął, ale w ja­kiś spo­sób za­mie­rza po­głę­bić wła­sną wie­dzę i szu­ka dla sie­bie kom­pen­dium.

JĘZYK KSIĄŻKI

W tek­ście znaj­dziesz za­rów­no tra­dy­cyj­ne na­zwy ele­men­tów i po­zy­cji, jak i ich pol­skie tłu­ma­cze­nia. Wy­szłam z za­ło­że­nia, że jed­ne nie mogą funk­cjo­no­wać bez tych dru­gich. Gdy­by nie pol­skie na­zwy, ktoś mógł­by od­nieść wra­że­nie, że pi­szę ja­kimś nie­zro­zu­mia­łym slan­giem. Oso­by po­szu­ku­ją­ce i po­cząt­ku­ją­ce mo­gły­by się znie­chę­cić pod­czas czy­ta­nia cią­gu zu­peł­nie nie­zro­zu­mia­łych wy­ra­zów.

Nie chcia­łam jed­nak po­mi­jać ory­gi­nal­nych san­skryc­kich nazw po­zy­cji. Nio­są one ze sobą pier­wot­ne zna­cze­nie i hi­sto­rię. W co­dzien­nym ży­ciu rów­nież czę­sto za­cho­wu­je­my ory­gi­nal­ne na­zwy. Za oknem mamy smog, a nie dym­głę (ang. smo­ke – dym i fog – mgła), wy­sy­ła­my e-ma­ile, a nie li­sty elek­tro­nicz­ne, ko­rzy­sta­my ze smart­fo­nów (smart­pho­ne), a nie spryt­nych te­le­fo­nów. Na­zwy po­zy­cji po­roz­bi­ja­ne są na czło­ny, z któ­rych każ­dy jest tłu­ma­czo­ny od­dziel­nie (na przy­kład jed­na z po­zy­cji na­zy­wa się eka­pa­da urdhva dha­nu­ra­sa­na, czy­li po­zy­cja wznie­sio­ne­go łuku z nogą w gó­rze, co roz­bi­ja się na: eka – ʼje­de­nʼ, pada – ʼno­gaʼ, urdhva – ʼdo gó­ryʼ, a dha­nur – ʼłu­kʼ).

ILUSTRACJE ZAMIAST ZDJĘĆ

Być może bę­dziesz za­sta­na­wiać się, dla­cze­go w książ­ce za­miast zdjęć po­szcze­gól­nych po­zy­cji zo­sta­ły wy­ko­rzy­sta­ne ilu­stra­cje. Nie było to przy­pad­ko­we dzia­ła­nie. Asa­ny są jak for­my, w któ­re mo­że­my pró­bo­wać wpi­sy­wać na­sze cia­ło. To one na­da­ją ogól­ny rytm na­szym ru­chom na ma­cie. Jed­nak nie­ko­niecz­nie po­win­ny być one bez­re­flek­syj­nie na­śla­do­wa­ne. Zwłasz­cza te­raz, kie­dy na cia­łach wie­lu z nas swo­je pięt­no wy­ci­snął sie­dzą­cy tryb ży­cia, po­trze­bu­je­my więk­sze­go zwró­ce­nia uwa­gi na cia­ło, zro­zu­mie­nia go i trak­to­wa­nia z mi­ło­ścią. Poza tym zdję­cia kon­kret­nej oso­by za­wsze nio­są ja­kieś sko­ja­rze­nia. Lu­bi­my ją albo wca­le nie. Za­czy­na­my się z nią po­rów­ny­wać i szu­kać wy­mó­wek. Po­stać ry­so­wa­na jest bar­dziej trans­pa­rent­na, bo się z nią nie utoż­sa­mia­my. Sta­je się dla nas je­dy­nie in­spi­ra­cją i dro­go­wska­zem.

Na pew­no za­uwa­żysz, że na ilu­stra­cjach po­ka­zu­ją­cych po­szcze­gól­ne po­zy­cje, zna­la­zły się czer­wo­ne strzał­ki. Po­trak­tuj je jako do­dat­ko­we wska­zów­ki − po­ka­zu­ją one kie­ru­nek pra­cy w asa­nie lub miej­sce, na któ­re trze­ba zwró­cić szcze­gól­ną uwa­gę (np. rów­ne usta­wie­nie kol­ców bio­dro­wych). Jed­nak nie trak­tuj ich jako wzo­ru, do któ­re­go trze­ba dą­żyć za wszel­ką cenę. Każ­de cia­ło jest inne i tym, co chce­my wy­pra­co­wać so­bie za po­mo­cą jogi, jest ak­cep­to­wa­nie go wła­śnie ta­kim, ja­kie jest.

Joga daje moż­li­wość roz­wo­ju i dą­że­nia do do­sko­na­ło­ści każ­de­mu, bez wzglę­du na fi­zycz­ne czy psy­chicz­ne pre­dys­po­zy­cje. Dla­te­go tak waż­ne jest, żeby po pro­stu dać so­bie szan­sę i spo­kój. I czas, bo to on naj­wy­raź­niej ry­su­je zmia­ny w na­szym cie­le.

JOGA NA WSCHODZIE I ZACHODZIE

Ścież­ki, któ­re pro­wa­dzą nas do jogi, są bar­dzo spe­cy­ficz­ne i zu­peł­nie in­dy­wi­du­al­ne. Do­kład­nie tak samo jest z po­wo­dem, dla któ­re­go po­dą­ża­my wy­bra­ną przez sie­bie ścież­ką. W wie­lu przy­pad­kach, rów­nież w moim, pierw­szym ze­tknię­ciem się z jogą były wła­śnie asa­ny, czy­li po­zy­cje, któ­re wy­ko­nu­je­my na ma­cie. W tam­tym cza­sie już samo prak­ty­ko­wa­nie po­zy­cji na ma­cie było tym, cze­go po­trze­bo­wa­łam i co da­wa­ło mi po­czu­cie ra­do­ści i lek­ko­ści. Oka­za­ło się też le­kiem na ból i wie­le smut­ków, na­wet tych skry­wa­nych głę­bo­ko w so­bie.

Joga czę­sto sta­je się an­ti­do­tum na róż­ne­go ro­dza­ju fi­zycz­ne bóle czy na­pię­cie psy­chicz­ne, któ­re­go nie je­ste­śmy w sta­nie roz­ła­do­wać w ża­den spo­sób. Co­raz częś­ciej prak­ty­ko­wa­nie jogi bywa po­le­ca­na przez le­ka­rzy, fi­zjo­te­ra­peu­tów czy psy­cho­lo­gów. Za każ­dym ra­zem ogrom­nie mnie to cie­szy. Po co fa­sze­ro­wać się środ­ka­mi che­micz­ny­mi i le­kar­stwa­mi albo de­cy­do­wać się na ope­ra­cję, sko­ro moż­na so­bie po­móc ina­czej? I to cał­kiem na­tu­ral­nie.

Joga jako fi­lo­zo­fia ma swo­je lata. Pro­to­jo­ga ist­nia­ła już kil­ka ty­się­cy lat temu. Mówi się, że Za­chód od­krył jogę do­pie­ro w la­tach sie­dem­dzie­sią­tych XX wie­ku, głów­nie za spra­wą ru­chu hi­pi­sow­skie­go. Mło­de po­ko­le­nie za­czę­ło wte­dy kry­ty­ko­wać kon­sump­cyj­ny styl ży­cia ro­dzi­ców i szu­kać dla sie­bie no­wej dro­gi. Do jej po­pu­la­ry­za­cji przy­czy­ni­li się zna­ni ar­ty­ści tam­tych lat, mię­dzy in­ny­mi ze­spół The Be­atles.

Za­chód sku­pił się głów­nie na po­zy­cjach. Asa­ny po­zwa­la­ją na ogrom­ną pra­cę na po­zio­mie cia­ła, któ­rej skut­ki są wi­docz­ne pra­wie na­tych­miast: ła­twiej­sze wsta­wa­nie rano, spo­koj­niej­szy sen, lep­sze tra­wie­nie, ra­dze­nie so­bie ze stre­sem, umie­jęt­ność zre­lak­so­wa­nia się czy po­zby­cie się bólu w ple­cach. Sku­pia­nie się na ich pra­wi­dło­wym wy­ko­na­niu ma swo­je uza­sad­nie­nie nie tyl­ko w po­sta­ci ko­rzy­ści, ja­kie z nie­go pły­ną, ale po­par­te jest rów­nież sta­ro­żyt­nym prze­ka­zem. Pod­kre­śla się w nim, że pra­na­ja­ma, czy­li tech­ni­ka opa­no­wa­nia od­de­chu, bez oswo­je­nia się z po­zy­cja­mi jogi nie może być w peł­ni po­zna­na.

Na­ukę jogi na Za­cho­dzie czę­sto koń­czy się wła­śnie na tym eta­pie. Adept nie sta­wia na­wet jed­ne­go kro­ku poza matę, przez co joga bar­dzo krzyw­dzą­co jest po­strze­ga­na jako sport, gim­na­sty­ka lub ko­lej­na od­mia­na fit­nes­su.

Bar­dzo za­le­ża­ło mi na tym, żeby w książ­ce po­ru­szyć rów­nież inne aspek­ty zwią­za­ne z prak­ty­ką jogi, te wy­kra­cza­ją­ce poza matę i „gim­na­sty­kę”. Obec­nie co­raz czę­ściej za­uwa­żam, że w jo­dze szu­ka­my nie tyl­ko spo­so­bów na uśmie­rze­nie bólu ple­ców, ale rów­nież bodź­ca do we­wnętrz­nych prze­mian.

Spo­tka­łam się kie­dyś z prze­pięk­nym opi­sem guru jako oso­by, któ­rej, bę­dąc w le­sie, mo­że­my spy­tać o to, gdzie zna­leźć naj­wię­cej ja­gód. On wska­że nam kie­ru­nek, jed­nak to my wy­bie­rze­my dro­gę, któ­rą chce­my dojść do celu.

Niech i ta książ­ka bę­dzie dla po­szu­ku­ją­cych ta­kim ma­łym ze­sta­wem dro­go­wska­zów. Ale pa­mię­taj, że to ty de­cy­du­jesz, ty wy­bie­rasz kie­ru­nek i ty ru­szasz w dro­gę.

JOGA WSPÓŁCZEŚNIE

Ży­je­my w bar­dzo in­ten­syw­nym cza­sie. Czę­sto mo­że­my od­nieść wra­że­nie, że wszyst­ko dzie­je się w za­wrot­nym tem­pie. Go­ni­my za modą, lu­bi­my no­win­ki tech­no­lo­gicz­ne, cią­gle po­trze­bu­je­my no­wych bodź­ców i sty­mu­la­cji. Mo­gło­by się wy­da­wać, że sys­tem jogi, któ­ry zo­stał wy­na­le­zio­ny ty­sią­ce lat temu, ma nie­wie­le wspól­ne­go z na­szą rze­czy­wi­sto­ścią. Oka­zu­je się jed­nak, że jest zu­peł­nie od­wrot­nie. Na­uka jogi jest wciąż ak­tu­al­na, uzna­wa­na za po­nad­cza­so­wą, po­nie­waż we­wnętrz­nie czło­wiek wca­le się nie zmie­nił. Na­dal ma ta­kie same pra­gnie­nia, lęki czy uczu­cia.

Współ­cze­śnie joga ko­ja­rzo­na jest z ćwi­cze­nia­mi na ma­cie. Nie ma ni­cze­go złe­go w prak­ty­ko­wa­niu jej wła­śnie w ta­kiej po­sta­ci, bez ana­li­zo­wa­nia i wdra­ża­nia po­zo­sta­łych stop­ni. Wie­le osób sku­pia się tyl­ko na jej fi­zycz­nej stro­nie. W koń­cu mało kto ma czas na to, by po­świę­cać dłu­gie go­dzi­ny in­ten­syw­nym prak­ty­kom ener­ge­tycz­nym albo stu­dio­wa­niu sta­rych pism jo­gicz­nych.

Dla­te­go wła­śnie więk­szość osób de­cy­du­je się na prak­ty­ko­wa­nie jogi opar­tej na po­zy­cjach, pod­cho­dzi do niej z naj­więk­szym en­tu­zja­zmem, po­nie­waż jest na­ma­cal­na, od­czu­wal­na i przy­no­si wi­docz­ne zmia­ny w krót­kim cza­sie. Poza tym „ćwi­cze­nie” i ak­tyw­ność fi­zycz­na są dla nas dość na­tu­ral­ne, wpi­sa­ne w kul­tu­rę, a me­dy­ta­cja już nie­ko­niecz­nie.

Nic nie stoi na prze­szko­dzie, żeby po­zo­stać przy trak­to­wa­niu prak­ty­ki jako na­rzę­dzia proz­dro­wot­ne­go czy spraw­no­ścio­we­go. Waż­ne, aby ją przede wszyst­kim lu­bić i do­ko­ny­wać ta­kich mo­dy­fi­ka­cji, żeby jak naj­le­piej do­pa­so­wać ją do sie­bie. Być może póź­niej przyj­dzie mo­ment, gdy za­in­te­re­su­je­my się pra­na­ja­mą albo me­dy­ta­cją. Bądź­my otwar­ci.

CO PRZYCIĄGA LUDZI NA MATĘ

Prak­ty­ku­ję re­gu­lar­nie. Sta­ram się to ro­bić moż­li­wie jak naj­bar­dziej uważ­nie. Ob­ser­wu­ję to, co dzie­je się w moim cie­le, i jak to wpły­wa na wszyst­ko, co się wy­da­rza do­oko­ła. Za­uwa­żam, że do­świad­czam zmian. Nie cho­dzi tu tyl­ko o zmia­ny na po­zio­mie cia­ła. Te oczy­wi­ście też są, bo siła i ela­stycz­ność nie bio­rą się zni­kąd. My­ślę bar­dziej o zmia­nach do­ko­nu­ją­cych się póź­niej i o tym, jak do­świad­cze­nia z maty prze­ni­ka­ją do ży­cia co­dzien­ne­go.

Czę­sto za­sta­na­wiam się nad tym, co przy­cią­ga na matę in­nych. Co spra­wia, że chcą za­cząć i że kon­ty­nu­ują tę przy­go­dę.

Po­wo­dy są naj­róż­niej­sze. Słu­cham i czy­tam o nich w e-ma­ilach od uczest­ni­ków warsz­ta­tów czy w wia­do­mo­ściach od czy­tel­ni­ków blo­ga. Cza­sem cho­dzi o stres, in­nym ra­zem o pro­ble­my z krę­go­słu­pem, chęć zrzu­ce­nia paru ki­lo­gra­mów, wy­rzeź­bie­nia syl­wet­ki czy po pro­stu to kwe­stia mody. Poza tym wie­le osób za­uwa­ża po­zy­tyw­ne re­zul­ta­ty już po pierw­szych za­ję­ciach – po­czu­cie lek­ko­ści, lep­szy na­strój czy ła­twość kon­cen­tra­cji. Tą ra­do­ścią i od­kry­ciem dzie­lą się póź­niej z in­ny­mi, za­chę­ca­jąc ich do prak­ty­ki, bar­dzo czę­sto z po­wo­dze­niem.

Jed­nak co­raz czę­ściej oprócz tych ty­po­wo cie­le­snych po­trzeb po­ja­wia­ją się du­cho­we. Jako spo­łe­czeń­stwo je­ste­śmy sto­sun­ko­wo bo­ga­ci, co po­wo­li za­czy­na do nas do­cie­rać. Zda­je­my so­bie spra­wę, że mamy na­tych­mia­sto­wy do­stęp pra­wie do wszyst­kie­go. Cza­sy wy­sta­wa­nia w ko­lej­ce, żeby zdo­być pro­duk­ty pierw­szej po­trze­by, daw­no już mi­nę­ły. Mimo to po­cząt­ko­wa faza prze­mian była okre­sem za­chły­śnię­cia się. Chcie­li­śmy mieć dużo, szyb­ko i na za­pas. Na pierw­szym miej­scu zna­la­zły się po­trze­by ma­te­rial­ne, dłu­go tłu­mio­ne, a do­pie­ro po­tem cała resz­ta. Po­trze­by du­cho­we były na sa­mym koń­cu.

Naj­gor­sze jest to, że to „po­tem” nie na­stę­pu­je, bo… nie­ustan­nie jest do zro­bie­nia coś in­ne­go. Za­wsze znaj­dzie się coś, cze­go nie mamy, a prze­cież mo­gli­by­śmy mieć. Wol­ny ry­nek ma to do sie­bie, że sam się kształ­tu­je. Dla­te­go spryt­nie stwa­rza nam po­trze­by, o któ­rych na­wet sami by­śmy nie po­my­śle­li. Te­le­wi­zor musi być co roku więk­szy, sa­mo­chód szyb­szy, a wy­ciecz­ki jesz­cze dal­sze. Prze­cież Eu­ro­pa jest zu­peł­nie pas­sé.

Ostat­nio jed­nak to my­śle­nie się zmie­nia. Za­ka­za­ny owoc prze­sta­je sma­ko­wać, gdy sta­je się ogól­no­do­stęp­ny. Pro­mo­cje, wy­prze­da­że, ob­niż­ki, kre­dy­ty, ta­nie loty – to wszyst­ko spra­wia, że speł­nie­nie na­szych za­chcia­nek jest prak­tycz­nie na wy­cią­gnię­cie ręki.

A wte­dy oka­zu­je się, że tak na­praw­dę nie tego chcie­li­śmy, że to nie są rze­czy, któ­ry­mi za­ła­ta­my dziu­ry w ser­cu. Jim Car­rey po­wie­dział kie­dyś, że chciał­by, aby każ­dy czło­wiek miał szan­sę stać się sław­nym i bo­ga­tym oraz żeby mógł ku­pić wszyst­ko, o czym ma­rzy, bo tyl­ko w ten spo­sób zro­zu­mie, że nie taki jest cel ży­cia i nie to daje ra­dość. Za­czy­na­my to ro­zu­mieć i jed­no­cze­śnie szu­kać da­lej, drą­żyć. Sko­ro nie to jest sen­sem, to prze­cież musi być coś jesz­cze.Co­raz wię­cej osób za­czy­na od­czu­wać sa­mot­ność, wy­ob­co­wa­nie czy nie­zro­zu­mie­nie. Do tego do­cho­dzi pro­blem w bu­do­wa­niu trwa­łych re­la­cji, za­ufa­nia i otwie­ra­niu się na dru­gie­go czło­wie­ka. Ob­ra­sta­my sko­ru­pą, w któ­rej czu­je­my się po pro­stu bez­piecz­nie. To wła­śnie stąd bio­rą się wy­pa­le­nie za­wo­do­we, de­pre­sja, bez­sen­ność i sta­ny lę­ko­we. Stres to­wa­rzy­szą­cy nam przez więk­szą część ży­cia zbie­ra ogrom­ne żni­wo.

Od kil­ku lat ob­ser­wu­ję wzmo­żo­ne za­in­te­re­so­wa­nie jogą. Za­miast ku­pić ko­lej­ny me­bel czy ubra­nie, któ­re za­wi­śnie smut­no w sza­fie, wo­li­my za­in­we­sto­wać w kar­net na za­ję­cia jogi albo w wy­jazd da­le­ko za mia­sto po­łą­czo­ny z prak­ty­ką, od­by­wa­ją­cy się na ta­kim koń­cu świa­ta, że trud­no na­wet o do­stęp do in­ter­ne­tu. W dzi­siej­szym świe­cie to pa­ra­dok­sal­nie wła­śnie by­cie of­fli­ne za­czę­ło być luk­su­sem, za któ­ry chce­my pła­cić.

Joga to nie jest sie­dze­nie w po­zy­cji lo­to­su i li­cze­nie od­de­chów. To nie jest za­kła­da­nie nogi za gło­wę i po­szu­ki­wa­nie swo­jej praw­dzi­wej na­tu­ry przy dźwię­ku pę­ka­ją­cych ścię­gien. Ćwi­cze­nie asan jest tyl­ko jed­nym z wie­lu ele­men­tów, waż­nym, ale nie nad­rzęd­nym. Klu­czo­wa sta­je się tu­taj pra­ca na po­zio­mie świa­do­mo­ści. Prak­ty­ku­jąc, wy­co­fu­je­my zmy­sły do środ­ka. Od­ry­wa­my wzrok od świa­ta ze­wnętrz­ne­go, od tego, co mamy albo chcie­li­by­śmy mieć. Roz­wi­ja­nie tej we­wnętrz­nej uważ­no­ści uczy nas sku­pia­nia się na tym, co istot­ne. Na tym, co wca­le nie ma związ­ku z ma­te­rią.

Cia­ło jest bez­po­śred­nio po­łą­czo­ne ze świa­do­mo­ścią. Dla­te­go to, co wy­glą­da jak zwy­kła gim­na­sty­ka, tak na­praw­dę jest cięż­ką pra­cą we­wnętrz­ną. Po­zna­jąc cia­ło i ob­ser­wu­jąc je, do­wia­du­je­my się o na­szych ogra­ni­cze­niach i na­pię­ciach. Do­pie­ro jed­nak po­ko­nu­jąc te blo­ka­dy albo su­mien­nie nad nimi pra­cu­jąc, za­czy­na­my zmie­niać sie­bie. I to sie­bie przez duże S.

Prak­ty­ka jogi nie koń­czy się na ma­cie. Ona się na niej do­pie­ro za­czy­na. Tę wy­pra­co­wa­ną pod­czas ćwi­czeń świa­do­mość i cier­pli­wość prze­no­si­my na spra­wy co­dzien­ne. Za­czy­na­my two­rzyć swo­je “tu i te­raz” z ta­kim sku­pie­niem i od­da­niem, z ja­kim wy­ko­nu­je­my ko­lej­ne asa­ny pod­czas za­jęć.

JOGA, JAKĄ ZNAMY Z MEDIÓW

Je­śli znasz jogę z In­sta­gra­ma, in­ter­ne­tu i okła­dek ma­ga­zy­nów, mo­żesz mieć wra­że­nie, że cała prak­ty­ka spro­wa­dza się do sta­nia na rę­kach i za­kła­da­nia nogi za gło­wę oraz że jest to sport tyl­ko dla bar­dzo szczu­płych i ide­al­nie wy­gim­na­sty­ko­wa­nych dziew­czyn w ob­ci­słych leg­gin­sach (albo bi­ki­ni – w za­leż­no­ści od tego, na jaką sze­ro­kość geo­gra­ficz­ną prze­nie­sie­my się z tym ob­ser­wo­wa­niem). I ja pew­nie też bym tak te­raz my­śla­ła, gdy­bym nie po­szła na swo­je pierw­sze za­ję­cia.

Dla­te­go wła­śnie je­stem nie­zwy­kle wdzięcz­na lo­so­wi za to, że z jogą ze­tknę­łam się, za­nim to było mod­ne i jesz­cze przed na­sta­niem tej znie­kształ­ca­ją­cej ery in­ter­ne­tu.

Nie chcę po­wie­dzieć, że me­dia spo­łecz­no­ścio­we są złe. Nie ma rze­czy ani zja­wisk, któ­re z za­ło­że­nia są złe. Wszyst­ko jest za­wsze kwe­stią wy­bra­ne­go fil­tra i spo­so­bu, w jaki bę­dzie­my się nim po­słu­gi­wać.

Po­pu­la­ry­za­cja jogi w tych ka­na­łach może za­szko­dzić tym, któ­rzy nie mogą się ze­brać na od­wa­gę i spró­bo­wać. Za­wsze bę­dzie im się wy­da­wa­ło, że joga jest za trud­na, i zmie­nią ten po­gląd praw­do­po­dob­nie do­pie­ro wte­dy, gdy sami się z nią skon­fron­tu­ją. Jed­no­cze­śnie jed­nak ten ma­so­wy prze­kaz przy­czy­nia się do po­pu­la­ry­za­cji jogi, uświa­do­mie­nia lu­dziom, że coś ta­kie­go w ogó­le ist­nie­je.

Na Za­cho­dzie, a tak­że w Pol­sce, prak­ty­ko­wa­nie jogi czę­sto spro­wa­dza się do ćwi­czeń fi­zycz­nych, co dla jed­nych może być za­chę­tą, bo joga przy­po­mi­na wte­dy ae­ro­bik czy stret­chin­go­we uzu­peł­nie­nie ćwi­czeń na si­łow­ni, a dla dru­gich – sku­tecz­nym stra­sza­kiem. Po­ja­wia się myśl: sko­ro nie je­stem ak­tyw­na fi­zycz­nie, nie cho­dzę na rę­kach po miesz­ka­niu i nie dra­pię się pal­cem u nogi za uchem, to nie po­ra­dzę so­bie z jogą.

I w jed­nym, i w dru­gim przy­pad­ku jest to duża po­mył­ka. Spro­wa­dza­nie prak­ty­ki jogi do wy­gi­ba­sów na ma­cie jest wy­jąt­ko­wo krzyw­dzą­ce. Na Za­cho­dzie mało się o tym mówi, jed­nak asa­ny, czy­li po­zy­cje jogi, to trze­ci z ośmiu fi­la­rów jogi, o któ­rych wię­cej prze­czy­tasz na ko­lej­nych stro­nach. Z ca­łej tej pa­le­ty dzi­siej­szy świat wy­brał so­bie aku­rat ten trze­ci, naj­bar­dziej cie­le­sny. Po­cząt­ko­wo było od­wrot­nie – w pier­wot­nym jo­gicz­nym świe­cie asa­nom nie po­świę­ca­no zbyt wie­le miej­sca i uwa­gi. Dla­te­go nie­za­leż­nie od tego, co gło­szą me­dia, w jo­dze nie cho­dzi o gim­na­sty­kę, akro­ba­cje i by­cie ide­al­nym w tym, co się robi na ma­cie. W prak­ty­ce na ma­cie za­wsze pra­cu­je się zgod­nie ze swo­imi moż­li­wo­ścia­mi, któ­re każ­de­go dnia i w każ­dej mi­nu­cie są zu­peł­nie inne. Robi się tyle, ile się czu­je, że się chce i może, tyle, na ile po­zwa­la nam cia­ło. Nie­ste­ty z mo­ich ob­ser­wa­cji jako na­uczy­cie­la wy­ni­ka, że z roku na rok i z po­ko­le­nia na po­ko­le­nie cia­ło po­zwa­la nam na co­raz mniej. Dzie­ciń­stwo spę­dzo­ne przed kom­pu­te­rem, a nie na po­dwór­ku, przy­po­mi­na o so­bie na każ­dym kro­ku.

Dla­te­go nie dys­kre­dy­tu­ję asan i fi­zycz­no­ści w jo­dze. Czerp­my ko­rzy­ści z ich zba­wien­ne­go dzia­ła­nia na na­sze cia­ło, ale nie uwa­żaj­my ich za nie­osią­gal­ny cel ani na­wet za cel, któ­ry chce­my osią­gnąć w okre­ślo­nym cza­sie.

Joga to nie cyrk i akro­ba­cje, choć i ta­kie rze­czy się zda­rza­ją. Czy­ta­łam kie­dyś, że w XIX i XX wie­ku jo­gi­ni byli spro­wa­dza­ni do cyr­ków. Ich wła­ści­cie­le byli tak za­fa­scy­no­wa­ni tą wschod­nią tech­ni­ką, któ­ra daje jed­no­cze­śnie siłę i ela­stycz­ność, że spro­wa­dza­li mi­strzów do sie­bie, żeby akro­ba­ci mo­gli ćwi­czyć swo­je umie­jęt­no­ści pod ich okiem. Pod ich du­żym wpły­wem po­zo­sta­je cho­ciaż­by Ci­rque du So­le­il.

Cia­ło jest pięk­ne i zdol­ne do cu­dow­nych rze­czy. Może sta­no­wić in­spi­ra­cję dla sztu­ki i wspa­nia­le pre­zen­to­wać się na zdję­ciach. Jed­nak umie­jęt­nie od­dzie­laj­my te in­spi­ra­cje i bal­sam dla oczu od praw­dzi­wej isto­ty jogi. W cza­sach kul­tu cia­ła, nad­mier­nej sek­su­ali­za­cji, mody na pół­na­gie i nie­na­tu­ral­nie wy­gię­te gwiaz­dy In­sta­gra­ma war­to pa­mię­tać, że joga to nie tyl­ko fi­zycz­ność. To tak­że, a wła­ści­wie przede wszyst­kim, to, co dzie­je się w na­szej gło­wie i na­szym ser­cu.

Pod­czas prak­ty­ko­wa­nia jogi zmie­nia­my sie­bie, bu­du­je­my swo­ją dys­cy­pli­nę, uczy­my się re­lak­so­wać, słu­chać cia­ła i po­dą­żać za od­de­chem. Jed­nak ta prak­ty­ka nie po­le­ga na zmu­sza­niu się do dzi­wacz­nych wy­gi­ba­sów, akro­ba­cji czy pra­cy po­nad siły.

Prak­ty­ka jogi nie ma nic wspól­ne­go z osią­ga­niem per­fek­cji w wy­ko­ny­wa­niu po­zy­cji. Wy­ko­nu­je się je dla sie­bie, żeby le­piej zro­zu­mieć swo­je wnę­trze i me­cha­ni­zmy nim rzą­dzą­ce, ob­ser­wo­wać je i umieć nimi po­kie­ro­wać. Jest na­szą dro­gą do ak­cep­ta­cji i po­skro­mie­nia na­sze­go ego.

Joga to nie ćwi­cze­nie asan, nie per­fek­cja czy wy­ści­gi. Mo­żesz wy­ko­ny­wać sza­le­nie trud­ne asa­ny i cze­kać na apro­ba­tę i po­klask, ale we­wnątrz czuć pust­kę. Mo­żesz też po­peł­niać mnó­stwo błę­dów w tych naj­prost­szych po­zy­cjach, jed­nak two­ja po­sta­wa bę­dzie spo­koj­na, sku­pio­na na wnę­trzu, zgod­na i spój­na. Taka bez za­zdro­ści, bez po­czu­cia ko­niecz­no­ści i dzia­ła­nia na po­kaz.

CZYM JOGA RÓŻNI SIĘ OD AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ

Nie­któ­rzy uwa­ża­ją jogę za nową modę i ko­lej­ną od­mia­nę fit­nes­su. Jak już wspo­mnia­łam, joga jest zna­na od za­ra­nia dzie­jów, a do ćwi­czeń fi­zycz­nych też trud­no ją za­li­czyć.

Za­sad­ni­cza róż­ni­ca po­le­ga na sku­pie­niu uwa­gi. W spo­rcie i we wszel­kie­go ro­dza­ju ak­tyw­no­ściach na­sza uwa­ga sku­pio­na jest na ze­wnątrz: na prze­ciw­ni­ku, cza­sie, po­przecz­ce, wy­trzy­ma­ło­ści, ry­wa­li­za­cji czy bi­ciu re­kor­du. Na­wet w gim­na­sty­ce, któ­ra czę­sto bywa po­rów­ny­wa­na do jogi, ćwi­czą­cy sku­pia się na pre­cy­zji ru­chu, a nie re­ak­cjach swo­je­go cia­ła, sta­nie or­ga­nów we­wnętrz­nych i du­cha.

Na­to­miast prak­ty­ku­jąc jogę, sta­ra­my się jak naj­bar­dziej wy­łą­czyć i od­izo­lo­wać od oto­cze­nia. Wszyst­kie na­sze zmy­sły sku­pia­ją się na wnę­trzu. Nie ma tu­taj mowy o współ­za­wod­nic­twie, nie moż­na na­wet mó­wić o ści­ga­niu się ze sobą sa­mym czy bi­ciu re­kor­dów. Nie cho­dzi o ze­wnętrz­ny efekt, ale o to, co się dzie­je w środ­ku.

Bel­lur Kri­sh­na­ma­char Sun­da­ra­ra­ja Iy­en­gar w Świe­tle jogi pi­sał:

„

Bez moc­nych fun­da­men­tów dom nie może sta­nąć. Bez prak­ty­ko­wa­nia za­sad yamy i niy­amy, kła­dą­cych pod­wa­li­ny pod kształ­to­wa­nie cha­rak­te­ru, nie może być mowy o zin­te­gro­wa­nej oso­bo­wo­ści. Prak­ty­ko­wa­nie asan bez opa­no­wa­nia yamy i niy­amy jest czy­stą akro­ba­ty­ką1.

------------------------------------------------------------------------

1 B.K.S. Iy­en­gar, Świa­tło jogi: yoga di­pi­ka, tłum. S. Bu­bicz, Vi­rya, War­sza­wa 1997.

Jamy i ni­ja­my to dwa pierw­sze z ośmiu fi­la­rów jogi. Do­pie­ro trze­cim z nich są asa­ny. Wszyst­ko jest do­kład­niej omó­wio­ne w dal­szej czę­ści książ­ki.CO TO JEST JOGA

Sło­wo „yoga” jest po­chod­ną san­skryc­kie­go yuj (wym. judź), któ­re zna­czy ʼłą­czyć, przy­wią­zy­wać, sku­piać uwa­gę na czym­śʼ. Jest rów­nież tłu­ma­czo­ne jako ʼłą­cze­nie, jed­no­cze­nieʼ lub ʼsca­la­nieʼ. Jo­gin to czło­wiek idą­cy ścież­ką jogi. Na po­zio­mie prak­tycz­nym joga po­le­ga na har­mo­ni­zo­wa­niu i rów­no­wa­że­niu cia­ła, umy­słu i emo­cji, co mo­że­my osią­gnąć za po­mo­cą prak­ty­ki asan, pra­na­ja­my i me­dy­ta­cji.

Pięk­ną de­fi­ni­cję jogi po­dał Bel­lur Kri­sh­na­ma­char Sun­da­ra­ra­ja Iy­en­gar we wstę­pie do Świa­tła Jo­ga­sutr Pa­tań­dża­le­go:

„

Joga jest sztu­ką, na­uką i fi­lo­zo­fią. Do­ty­czy każ­de­go po­zio­mu ludz­kie­go ży­cia – fi­zycz­ne­go, psy­chicz­ne­go i du­cho­we­go. Jest prak­tycz­nym środ­kiem do nada­nia wła­sne­mu ży­ciu sen­su, peł­ni i szla­chet­no­ści. Joga jest jak miód, jed­na­ko­wo słod­ki w każ­dym ka­wał­ku mio­do­we­go pla­stra. (…) Joga jest przy­ja­cie­lem tego, kto pod­cho­dzi do niej szcze­rze i z peł­nym od­da­niem. Prak­ty­ku­ją­cych wy­zwa­la ona ze szpo­nów bólu i cier­pie­nia oraz umoż­li­wia im peł­nię ży­cia w ra­do­ści. Prak­ty­ka jogi po­ma­ga le­ni­we­mu cia­łu stać się ak­tyw­nym oraz spraw­nym. Prze­mie­nia umysł, czy­niąc go zrów­no­wa­żo­nym. Joga po­ma­ga zhar­mo­ni­zo­wać cia­ło i umysł z tym, co naj­waż­niej­sze – du­szą – tak aby wszyst­kie trzy sto­pi­ły się w jed­ność2.

------------------------------------------------------------------------

2 B.K.S. Iy­en­gar, Świa­tło Jo­ga­sutr Pa­tań­dża­le­go, tłum. K. Ko­cot, Ga­lak­ty­ka, Łódź 2011.

Joga sama w so­bie nie jest ce­lem, a prak­ty­ką i pro­ce­sem po­le­ga­ją­cym na po­szu­ki­wa­niu i utrzy­my­wa­niu ży­cio­wej rów­no­wa­gi, a tak­że kon­tro­lo­wa­niem sta­nów świa­do­mo­ści. Uczy łą­cze­nia w ca­łość wszyst­kich aspek­tów cza­su, czy­li prze­szło­ści, przy­szło­ści i te­raź­niej­szo­ści. Zgod­nie z sys­te­mem jo­gicz­nym nasz umysł jest cią­gle roz­pra­sza­ny przez ne­ga­tyw­ne do­świad­cze­nia ży­cio­we, emo­cje, igno­ran­cję czy ego, co unie­moż­li­wia nam zo­ba­cze­nie i do­świad­cze­nie tej jed­no­ści.

Pa­tań­dża­li pięk­nie de­fi­niu­je jogę już w dru­giej su­trze. Pi­sze, że „joga jest za­prze­sta­niem po­ru­szeń świa­do­mo­ści”, co ozna­cza, że isto­ty jogi moż­na do­świad­czyć tyl­ko dzię­ki wy­ci­sze­niu umy­słu.RÓŻNE DROGI, WSPÓLNY CEL, CZYLI O ŚCIEŻKACH JOGI

Wie­dza o jo­dze od po­cząt­ku była prze­ka­zy­wa­na w for­mie ust­nej, dla­te­go ist­nie­je wie­le jej róż­nych szkół i ście­żek. Wszyst­kie, choć róż­nią się od sie­bie, mają ten sam cel, ale każ­da z nich cha­rak­te­ry­zu­je się spe­cy­ficz­ną prak­ty­ką.

Kla­sycz­ny sys­tem, wy­wo­dzą­cy się od Pa­tań­dża­le­go, wy­od­ręb­nia pięć ro­dza­jów jogi, od­po­wia­da­ją­cych od­mien­nym tem­pe­ra­men­tom:

- raja joga – uwa­ża­na za naj­waż­niej­szą, w wol­nym tłu­ma­cze­niu to joga kró­lew­ska; sta­ra się po­łą­czyć po­zo­sta­łe czte­ry w ca­łość
- bhak­ti joga – tłu­ma­czo­na jako joga od­da­nia i mi­ło­ści
- gna­na joga – joga mą­dro­ści i wie­dzy
- kar­ma joga – joga ak­tyw­no­ści i dzia­ła­nia
- ha­tha joga – joga prak­tyk fi­zycz­nych, czy­li to, na czym głów­nie sku­pia­my się na Za­cho­dzie.

Dzię­ki swo­jej róż­no­rod­no­ści joga każ­de­mu daje moż­li­wość roz­wo­ju i zna­le­zie­nia ścież­ki, w któ­rej bę­dzie się naj­le­piej speł­niać.

Ha­tha joga, czy­li ta naj­bliż­sza nam wer­sja, rów­nież dzie­li się na kil­ka róż­nych ro­dza­jów. Część z nich, je­śli nie więk­szość, jest po­wszech­nie zna­na, przy­naj­mniej ze sły­sze­nia. Po­ni­żej znaj­dziesz krót­ki opis tego, cze­go mo­żesz się spo­dzie­wać na po­szcze­gól­nych za­ję­ciach.

JOGA IYENGARA

Joga Iy­en­ga­ra jest chy­ba naj­bar­dziej zna­ną na Za­cho­dzie od­mia­ną jogi. Jej twór­cą był nie­ży­ją­cy już B.K.S. Iy­en­gar, wy­jąt­ko­wo po­pu­lar­ny na­uczy­ciel jogi.

Joga Iy­en­ga­ra cha­rak­te­ry­zu­je się nie­sa­mo­wi­tą pre­cy­zją, je­śli cho­dzi o wy­ko­ny­wa­nie po­zy­cji. Pod­czas prak­ty­ki ko­rzy­sta się z roz­ma­itych po­mo­cy, ta­kich jak pa­ski, koce czy kloc­ki, któ­re uła­twia­ją pra­wi­dło­we wy­ko­na­nie po­zy­cji na­wet po­cząt­ku­ją­cym. Dzię­ki temu ta od­mia­na jogi sta­je się do­stęp­na rów­nież dla osób z róż­ny­mi scho­rze­nia­mi.

ASHTANGA JOGA

Ash­tan­ga joga była na­ucza­na przez Sri K. Pat­ta­bhi Jo­isa. Jest rów­nież sto­sun­ko­wo po­pu­lar­na. To ro­dzaj prak­ty­ki dy­na­micz­nej, w któ­rej po­zy­cje uło­żo­ne są w sta­łe se­kwen­cje, dzię­ki cze­mu za­wsze wy­ko­nu­je się je w tej sa­mej ko­lej­no­ści. W asa­nach czę­sto za­trzy­mu­je­my się na pięć od­de­chów. Bar­dzo waż­ne jest tu­taj zsyn­chro­ni­zo­wa­nie ru­chu i prze­cho­dze­nia do ko­lej­nych po­zy­cji z od­de­chem.

W tej od­mia­nie po­zy­cje są dość za­awan­so­wa­ne, dla­te­go je­śli na­tkniesz się na za­ję­cia na­zwa­ne „Ash­tan­ga joga – pierw­sza se­ria” i po­my­ślisz, że sko­ro pierw­sza, to dla zu­peł­nie po­cząt­ku­ją­cych, więc na pew­no bę­dziesz się nu­dzić, to miej świa­do­mość, że wca­le tak nie jest. Aby za­cząć, przy­da się zna­jo­mość przy­naj­mniej pod­staw jogi albo zna­le­zie­nie gru­py, w któ­rej na­uczy­ciel pro­wa­dzi po­cząt­ku­ją­cych.

VINYASA JOGA

Vi­ny­asa to joga dy­na­micz­na po­dob­na do ash­tan­gi, jed­nak nie tak ry­go­ry­stycz­na. Po­zy­cje nie są tu­taj uło­żo­ne w sta­łe se­kwen­cje, mogą być mo­dy­fi­ko­wa­ne w za­leż­no­ści od po­trzeb. Pod­sta­wą jest tu­taj łą­cze­nie płyn­ne­go ru­chu z od­de­chem. W asa­nach zo­sta­je się krót­ko, a czę­sto na­wet przez cały czas jest się w ru­chu. Ten ro­dzaj jogi wska­za­ny jest dla wszyst­kich, któ­rzy nie mają ja­kichś po­waż­nych scho­rzeń. Ta od­mia­na jogi wzmac­nia i uela­stycz­nia całe cia­ło, wspa­nia­le re­lak­su­je i po­zwa­la od­po­cząć umy­sło­wi.

KUNDALINI JOGA

Naj­bar­dziej udu­cho­wio­na od­mia­na ha­tha jogi. Mi­strzem tej me­to­dy jest Yogi Bha­jan. Kun­da­li­ni, od któ­rej po­cho­dzi jej na­zwa, jest ener­gią spo­czy­wa­ją­cą u pod­sta­wy krę­go­słu­pa, sym­bo­licz­nie przed­sta­wia­ną pod po­sta­cią węża. W mo­men­cie, gdy kun­da­li­ni się obu­dzi, prze­cho­dzi w górę przez wszyst­kie cza­kry, czy­li cen­tra ener­ge­tycz­ne w cie­le, oczysz­cza je, a gdy do­cie­ra do cza­kry ko­ro­ny, po­zwa­la prak­ty­ku­ją­ce­mu do­świad­czyć sa­ma­dhi, czy­li sta­nu, w któ­rym cia­ło, od­dech i myśl sta­ją się jed­nym.

Na za­ję­ciach prak­ty­ku­je się nie tyl­ko asa­ny, ale rów­nież spe­cjal­ne tech­ni­ki od­de­cho­we, zam­ki ener­ge­tycz­ne, wpro­wa­dza się man­try, mu­dry i me­dy­ta­cje.

SIVANANDA JOGA

Jej twór­cą jest Swa­mi Si­va­nan­da, za­ło­ży­ciel Si­va­nan­da Yoga Ve­dan­ta Cen­tres. Od dzie­ciń­stwa prze­ja­wiał po­trze­bę nie­sie­nia po­mo­cy in­nym i w du­żej mie­rze na tym opie­ra się jego ścież­ka. Joga we­dług Si­va­nan­dy to joga kla­sycz­na, któ­ra w tym przy­pad­ku nie zo­sta­ła pod­da­na za­chod­nim wpły­wom. Kon­ty­nu­uje sta­ry prze­kaz, zgod­nie z któ­rym joga to nie tyl­ko pra­ca z cia­łem, ale rów­nież pra­ca ze sobą na róż­nych po­zio­mach.

Ten ro­dzaj jogi wy­róż­nia pięć czło­nów, któ­re w su­mie skła­da­ją się na prak­ty­kę. Są to po­zy­cje jogi, od­dy­cha­nie, re­lak­sa­cja, die­ta oraz me­dy­ta­cja. Na Za­cho­dzie ta me­to­da cie­szy się zde­cy­do­wa­nie mniej­szą po­pu­lar­no­ścią, praw­do­po­dob­nie ze wzglę­du na wier­ność kla­sycz­ne­mu prze­ka­zo­wi i na­cisk na ścież­kę du­cho­wą. Nie sku­pia się ona na kul­cie cia­ła, a bar­dziej na wy­ci­sza­niu umy­słu i emo­cji.

INNE RODZAJE JOGI

Poza tymi wy­mie­nio­ny­mi mo­że­my wy­róż­nić inne ścież­ki jogi, choć nie są tak po­pu­lar­ne i czę­sto nie­spre­cy­zo­wa­ne. Wie­le z nich zaj­mu­je się je­dy­nie wy­cin­kiem ca­łe­go ob­ra­zu, po­ja­wia się tu cho­ciaż­by joga hor­mo­nal­na, joga twa­rzy, joga dla ko­biet w cią­ży czy joga śmie­chu. Bar­dzo wi­do­wi­sko­we są rów­nież zy­sku­ją­ce obec­nie po­pu­lar­ność acro joga (wy­ko­ny­wa­na w pa­rach) i aerial joga (asa­ny wy­ko­ny­wa­ne są na ha­ma­kach pod­wie­szo­nych pod su­fi­tem).DLA KOGO JEST JOGA

Za­rów­no te­raz, jako na­uczy­ciel, jak i w cza­sach, gdy sta­wia­łam swo­je pierw­sze kro­ki na ma­cie, czę­sto spo­ty­ka­łam się ze zdzi­wie­niem albo na­wet z prze­ra­że­niem tych, któ­rym opo­wia­da­łam o jo­dze. Wie­le osób, któ­re nie mia­ły oka­zji jej do­świad­czyć, twier­dzi, że nie może prak­ty­ko­wać, bo nie usie­dzi dłu­go w jed­nym miej­scu, nie za­ło­ży nogi za gło­wę, nie sta­nie na rę­kach czy… nie za­mie­rza prze­stać jeść mię­sa.

Joga wciąż wy­da­je się czymś mi­stycz­nym, jed­nak je­śli swój pierw­szy raz na ma­cie masz do­pie­ro przed sobą, to ab­so­lut­nie nie masz się cze­go oba­wiać. Nikt nie bę­dzie od cie­bie wy­ma­gał wsta­wa­nia o świ­cie, prze­sia­dy­wa­nia go­dzi­na­mi w po­zy­cji lo­to­su i mru­cze­nia nie­zro­zu­mia­łych for­mu­łek. Nikt też nie każe ci za­mie­niać kur­cza­ka na tofu! Joga jest po­szu­ki­wa­niem i dą­że­niem do rów­no­wa­gi i po­zna­nia sie­bie.

Każ­dy z nas ma zu­peł­nie inne ocze­ki­wa­nia w sto­sun­ku do jogi. Róż­ne są rów­nież po­wo­dy, dla któ­rych za­czy­na­my prak­ty­ko­wać. Jed­ni prak­ty­ku­ją, żeby się wy­ci­szyć, po­zbyć się stre­su i uspo­ko­ić umysł. Inni chcą mieć ład­niej­sze i jędr­niej­sze cia­ło. Jesz­cze inni sta­wia­ją na bu­do­wa­nie we­wnętrz­nej siły czy ela­stycz­ność.

Nie­waż­ne, ja­kie masz ocze­ki­wa­nia zwią­za­ne z jogą, w każ­dym wy­pad­ku war­to pa­mię­tać, że do prak­ty­ko­wa­nia jogi nie trze­ba być gib­kim, nie trze­ba mieć do­sko­na­łej kon­dy­cji ani żad­nych szcze­gól­nych pre­dys­po­zy­cji. Wy­star­czy mieć chęć lub po­trze­bę.

Jak pi­sał De­si­ka­char:

„

, kto chce prak­ty­ko­wać jogę. Wszy­scy po­tra­fi­my od­dy­chać, a więc wszy­scy mo­że­my zaj­mo­wać się jogą. Nikt jed­nak nie jest w sta­nie prak­ty­ko­wać wszyst­kich od­mian jogi. Na­le­ży do­brać od­po­wied­nie dzia­ła­nia dla kon­kret­nej oso­by. Uczeń po­wi­nien spo­tkać się z na­uczy­cie­lem i uło­żyć pro­gram, któ­ry bę­dzie ak­cep­to­wal­ny i od­po­wied­ni dla da­ne­go adep­ta3.

------------------------------------------------------------------------

3 T.K.V. De­si­ka­char, W ser­cu jogi, tłum. K. Krzy­ża­now­ski, He­lion, Gli­wi­ce 2013.

Praw­dzi­wa joga nie ma nic wspól­ne­go z kształ­tem i bu­do­wą two­je­go cia­ła, ale ze sty­lem two­je­go ży­cia. Joga nie słu­ży do tego, żeby ro­bić z niej wi­do­wi­sko czy akro­ba­tycz­ny po­kaz, ale żeby żyć nią na co dzień. I co naj­waż­niej­sze – joga nie dba o two­ją prze­szłość. In­te­re­su­je ją czło­wiek, któ­rym się sta­jesz.

Gdy­bym su­ge­ro­wa­ła się ob­ra­zem jogi bu­do­wa­nym dziś w me­diach spo­łecz­no­ścio­wych, to bio­rąc pod uwa­gę moją wcze­śniej­szą ak­tyw­ność fi­zycz­ną, pew­nie nie po­szła­bym na za­ję­cia. By­łam fa­tal­na na lek­cjach WF. Pi­szę to zu­peł­nie se­rio, nie tyl­ko po to, żeby ko­goś pod­bu­do­wać czy za­chę­cić do za­po­zna­nia się z jogą. Nie od­po­wia­da­ła mi ab­so­lut­nie żad­na for­ma ak­tyw­no­ści poza pły­wa­niem w je­zio­rze la­tem. Nie mia­łam do­brej kon­dy­cji ani gib­ko­ści. Bra­ko­wa­ło mi siły. Otwar­cie cięż­szych drzwi czy przy­nie­sie­nie do domu pię­cio­li­tro­wej bu­tel­ki z wodą były dla mnie nie lada wy­zwa­niem. Jed­nak to wszyst­ko nie prze­szko­dzi­ło mi, żeby za­cząć się zaj­mo­wać jogą.

Tak na­praw­dę ty rów­nież nie do­wiesz się, czy joga jest dla cie­bie, je­śli naj­zwy­czaj­niej w świe­cie nie spró­bu­jesz. Nie po­zwól jed­nak na to, żeby jed­no ta­kie spró­bo­wa­nie i ewen­tu­al­ne roz­cza­ro­wa­nie spo­wo­do­wa­ło, że na sta­łe po­że­gnasz się z jogą.

Prak­ty­ka jogi sama w so­bie jest jed­nym, ca­ło­ścio­wym sys­te­mem, jed­nak ist­nie­je wie­le jej od­mian. W związ­ku z tym każ­dy (albo pra­wie każ­dy) może zna­leźć tech­ni­kę od­po­wied­nią dla sie­bie. Wie­le razy mia­łam oka­zję roz­ma­wiać z oso­ba­mi, któ­re były kie­dyś na za­ję­ciach i bar­dzo się roz­cza­ro­wa­ły, bo albo za wol­no, albo za szyb­ko. Albo za trud­no, albo za ła­two. Dla jed­ne­go za mało me­dy­ta­cji, dla dru­gie­go za mało ru­chu. Nie­ste­ty nie da­wa­ły so­bie dru­giej szan­sy i nie pró­bo­wa­ły szu­kać in­nej ścież­ki.

To wła­śnie naj­więk­szy błąd, jaki mo­że­my po­peł­nić. Za­miast re­zy­gno­wać, war­to po­szu­kać no­wej tech­ni­ki albo po pro­stu zmie­nić na­uczy­cie­la. Nie ma w tym nic złe­go i na pew­no nikt nie po­czu­je się do­tknię­ty. Lu­dzie są róż­ni, dla­te­go też sam fakt, że ktoś po­le­ca nam tego czy in­ne­go na­uczy­cie­la, wca­le nie ozna­cza, że mu­si­my się z nim po­lu­bić. Tak samo jest z tech­ni­ka­mi i ze ścież­ka­mi. Nie­któ­re po­le­ga­ją na po­wol­nym wy­ko­ny­wa­niu ru­chów w du­żym sku­pie­niu (yin yoga), inne są bar­dziej dy­na­micz­ne, kła­dą na­cisk na płyn­ne prze­cho­dze­nie mię­dzy po­zy­cja­mi (ash­tan­ga). Każ­dy może wy­brać kie­ru­nek, któ­ry naj­bar­dziej mu od­po­wia­da, i na­uczy­cie­la, któ­ry go za­in­spi­ru­je.

Pra­ca nad sobą jest trud­na, głów­nie dla­te­go, że zwy­kle prze­ma­wia przez nas le­ni­stwo. Jed­nak na­gro­da jest war­ta swo­jej ceny – zdro­wie, szczę­ście i za­do­wo­le­nie z ży­cia. W ten spo­sób sta­je­my się nie tyl­ko ra­do­ścią dla sie­bie, ale rów­nież źró­dłem har­mo­nii i zro­zu­mie­nia dla na­sze­go oto­cze­nia. Zgod­nie z prze­ka­zem jogi ta­jem­ni­ca szczę­ścia po­le­ga na pa­no­wa­niu nad cia­łem, my­śla­mi i emo­cja­mi.

UWAŻNOŚĆ SKIEROWANA NA CIAŁO

Każ­dy po­wi­nien zna­leźć swo­ją dro­gę w jo­dze. To nie na­sze cia­ło ma się przy­sto­so­wać do jogi, to prak­ty­ka musi być skro­jo­na na mia­rę kon­kret­nej oso­by.

Idąc za De­si­ka­cha­rem:

„

In­te­li­gent­ne po­dej­ście do prak­ty­ki jogi ozna­cza, iż przed jej roz­po­czę­ciem mamy świa­do­mość roz­ma­itych aspek­tów asan, któ­re pra­gnie­my wy­ko­ny­wać; wie­my tak­że, jak się przy­go­to­wać do ich wy­ko­ny­wa­nia, by zre­du­ko­wać lub usu­nąć ja­kie­kol­wiek nie­po­żą­da­ne efek­ty. W od­nie­sie­niu do wspo­mnia­ne­go wcze­śniej przy­kła­du sta­nia na gło­wie py­ta­nia brzmią: „Czy moja szy­ja jest na to przy­go­to­wa­na?”, „Czy w tej po­zy­cji mój od­dech do­brze funk­cjo­nu­je?”, „Czy moje ple­cy są wy­star­cza­ją­co sil­ne, by dźwi­gać cały cię­żar mo­ich nóg?”. In­te­li­gent­ne po­dej­ście do prak­ty­ki ozna­cza zna­jo­mość wszyst­kich skut­ków po­dej­mo­wa­ne­go dzia­ła­nia, nie­za­leż­nie od tego, czy ma to być asa­na, czy pra­na­ja­ma; istot­ne jest rów­nież wy­ko­na­nie ko­niecz­nych przy­go­to­wań i ko­rekt. Je­że­li chce­my się­gnąć nie­ba, nie wy­star­czy pod­sko­czyć. In­te­li­gent­ne po­dej­ście ozna­cza, iż zmie­rza­my do celu krok po kro­ku. Je­śli chce­my udać się za gra­ni­cę, naj­pierw na­le­ży po­sta­rać się o pasz­port. Ko­lej­nym kro­kiem bę­dzie uzy­ska­nie wiz kra­jów, któ­re za­mie­rza­my od­wie­dzić – i tak da­lej. Sama świa­do­mość, iż chce­my gdzieś się wy­brać, nie spra­wia jesz­cze, że po­dróż jest czymś moż­li­wym do zre­ali­zo­wa­nia. Wszel­kie­go ro­dza­ju ucze­nie się funk­cjo­nu­je wła­śnie na ba­zie ta­kie­go sche­ma­tu4.

------------------------------------------------------------------------

4 Tam­że.

Pod­czas wszyst­kich warsz­ta­tów za­wsze po­wta­rzam, że two­imi je­dy­ny­mi na­uczy­cie­la­mi są two­je cia­ło i uważ­ność.

W prak­ty­ce jogi po­szu­ku­je­my przede wszyst­kim roz­luź­nie­nia, uwol­nie­nia i swo­bod­ne­go wglą­du w swo­je wnę­trze. Tym­cza­sem uło­że­nie cia­ła w ja­kiejś asa­nie na siłę nie ma nic wspól­ne­go z roz­luź­nie­niem.

Pra­cu­jąc z cia­łem, pra­cuj z cia­łem, a nie ze swo­imi am­bi­cja­mi. Sta­wy mają okre­ślo­ne za­kre­sy ru­chu, któ­re mo­że­my zwięk­szać stop­nio­wo, ale na pew­no nie na siłę i szyb­ko. Tak samo jak siła i świa­do­mość cia­ła bu­do­wa­ne są wraz z upły­wem cza­su i re­gu­lar­no­ścią prak­ty­ki. Jed­ną z po­zy­cji, któ­re na Za­cho­dzie sta­ły się zna­kiem roz­po­znaw­czym jogi, na pew­no jest lo­tos. Wy­cho­dzi­my z za­ło­że­nia, że każ­dy jo­gin musi zro­bić tę asa­nę. Tym­cza­sem nie musi, a na­wet nie po­wi­nien, bo w wie­lu przy­pad­kach na­sze bio­dra wca­le nie są na to go­to­we na­wet po la­tach ćwi­czeń. Jed­nak czę­sto dzia­ła­my na siłę i ro­ta­cja, któ­ra po­win­na po­ja­wić się w bio­drze, dzie­je się w ko­la­nie. A za to wraz z upły­wem cza­su pła­ci się wy­so­ką cenę.

Prak­ty­ka jogi jest bar­dzo pre­cy­zyj­nym sys­te­mem na­uko­wym. W du­żym uprosz­cze­niu moż­na stwier­dzić, że opi­su­je wszyst­ko na za­sa­dzie ak­cji i re­ak­cji. Jed­nak w żad­nym wy­pad­ku nie opie­ra się na pre­cy­zyj­nym wcho­dze­niu w po­zy­cje. W na­szym cie­le za­pi­sa­nych jest wie­le prawd o nas sa­mych. Na­sze prze­ko­na­nia i po­sta­wa ży­cio­wa od­bi­ja­ją się w nim jak w lu­strze. Za­miast za­głu­szać sy­gna­ły pły­ną­ce z cia­ła i na siłę ukła­dać je w ści­śle okre­ślo­ne po­zy­cje, wy­słu­chaj go.

Joga od za­wsze opar­ta była na uważ­no­ści i słu­cha­niu sie­bie, a nie na do­gma­tach i su­chych in­struk­cjach. Sto­jąc na ma­cie (tak jak w ży­ciu co­dzien­nym), po pro­stu ob­ser­wuj i ucz się sie­bie. Tyl­ko ty wiesz, cze­go ci po­trze­ba i w jaki spo­sób naj­le­piej osią­gniesz wy­mier­ne re­zul­ta­ty.

BRAK WYMÓWEK

Cza­sem spo­ty­kam się ze stwier­dze­niem, że joga to mi­ni­mal­na ak­tyw­ność fi­zycz­na.

Samo stwier­dze­nie, że joga to ak­tyw­ność fi­zycz­na, jest zbyt uprosz­czo­ne, ale jest w nim spo­ro praw­dy. Do prak­ty­ki nie po­trze­bu­jesz ni­cze­go poza matą i swo­im cia­łem, no i oczy­wi­ście wy­god­nym ubra­niem, choć i bez nie­go moż­na się obyć. Nie­któ­rzy prak­ty­ku­ją nago. Może na­wet war­to to ro­bić, prak­ty­ku­jąc w do­mo­wym za­ci­szu?

Ten brak in­we­sty­cji i ko­niecz­no­ści przy­go­to­wy­wa­nia się już na star­cie wy­trą­ca nam z ręki cały wa­chlarz wy­mó­wek. Nie mo­że­my po­wie­dzieć, że nie mamy ja­kie­goś spe­cja­li­stycz­ne­go sprzę­tu, że nas nie stać (zwłasz­cza te­raz, w cza­sach, gdy na YouTu­be do­stęp­na jest nie­skoń­czo­na ilość fil­mów z in­struk­ta­żem) albo że mu­si­my się do tego przy­go­to­wać. Wy­star­czy po pro­stu za­cząć w tym miej­scu, w któ­rym je­ste­śmy.

Część fil­mów, któ­re zna­la­zły się na moim ka­na­le, na­gry­wa­łam… w kuch­ni. Moje miesz­ka­nie było po pro­stu za małe, żeby zro­bić to gdzie in­dziej. Ale nie ukry­wam, że wcze­śniej ła­pa­łam się na od­kła­da­niu swo­ich po­my­słów na póź­niej i szu­ka­niu wy­mó­wek. Twier­dzi­łam, że nie mogę na­gry­wać, bo nie mam jak i gdzie. Aż pew­ne­go dnia uświa­do­mi­łam so­bie, że to zu­peł­nie prze­czy jo­gicz­nej fi­lo­zo­fii. Za­czy­naj z tym, co masz, ko­rzy­staj z tego, z cze­go mo­żesz. Dla­te­go sko­rzy­sta­łam z kuch­ni i ka­me­ry w te­le­fo­nie.

Gdy sta­je­my na ma­cie, bar­dzo czę­sto wy­obra­ża­my so­bie po­zy­cje i to, jak chcie­li­by­śmy w nich wy­glą­dać. Mamy ten­den­cje do po­rów­ny­wa­nia się z in­ny­mi. War­to za­sta­no­wić się nad tym, że asa­ny są prak­ty­ką, da­rem. Nie mo­że­my ich mieć, ko­lek­cjo­no­wać, po­żą­dać czy za­zdro­ścić in­nym.

W jo­dze ogrom­nie waż­ne jest, aby po­zo­sta­wać w zgo­dzie ze sobą i słu­chać tego, co ma nam do po­wie­dze­nia nasz or­ga­nizm. Joga daje wol­ność, a wol­ność to po­dą­ża­nie swo­ją ścież­ką oczysz­czo­ną z prze­ro­śnię­tych am­bi­cji. Dla­te­go ni­g­dy w ża­den spo­sób nie sta­raj się na siłę prze­kra­czać swo­ich gra­nic. Ela­stycz­ność i siła przy­cho­dzą z cza­sem i na pew­no nie ro­dzą się z po­ryw­czo­ści i za­chłan­no­ści.

Ciesz się tym, co jest, każ­dą prak­ty­ką, każ­dą pró­bą i każ­dą po­zy­cją. Po pro­stu za­cznij, a resz­ta prę­dzej czy póź­niej przyj­dzie sama.Spis treści

Dro­ga jo­gin­ko, dro­gi jo­gi­nie!

Po­dzię­ko­wa­nia

WSTĘP

Kilka słów o jo­dze

TEO­RIA

Co to jest joga

Róż­ne dro­gi, wspól­ny cel, czy­li o ścież­kach jogi

Dla kogo jest joga

Naj­więk­sze mity na te­mat jogi

Pierw­szy raz – jak się przy­go­to­wać

Ośmio­czło­no­wa ścież­ka jogi

Kie­dy jest naj­lep­szy czas na prak­ty­kę

W KUCH­NI JO­GI­NA

Ko­ko­so­wo-cze­ko­la­do­we ba­to­ny z ka­szy ja­gla­nej

We­gań­ski chle­bek ba­na­no­wy

Krem cze­ko­la­do­wy z awo­ka­do i ba­na­nów

We­gań­skie ba­becz­ki ko­ko­so­wo-cze­ko­la­do­we

Ka­sza ja­gla­na z kar­me­li­zo­wa­ny­mi ba­na­na­mi

Krem po­mi­do­ro­wy z chi­li i czosn­kiem

ZA­NIM ZA­CZNIESZ PRAK­TY­KĘ

Joga w co­dzien­nym ży­ciu

Od­dech w jo­dze

Me­dy­ta­cja

Skut­ki zdro­wot­ne prak­ty­ki

Cza­kry, czy­li cen­tra ener­ge­tycz­ne

Jak wy­brać dla sie­bie szko­łę jogi

PRAK­TY­KA

Prak­ty­ka asan

Me­dy­ta­cja i prak­ty­ki od­de­cho­we

Joga re­lak­su­ją­ca i uspo­ka­ja­ją­ca

Asa­ny na po­pra­wę na­stro­ju

Skup się i znajdź rów­no­wa­gę

Asa­ny do­da­ją­ce ener­gii

Joga na do­bry sen

Joga na zdro­wy i sil­ny krę­go­słup

Joga na lep­sze tra­wie­nie

Asa­ny otwie­ra­ją­ce klat­kę pier­sio­wą i ser­ce

Joga otwie­ra­ją­ca bio­dra i uwal­nia­ją­ca emo­cje

Joga na do­bry po­ra­nek

Joga w in­nej per­spek­ty­wie – po­zy­cje od­wró­co­ne i za­awan­so­wa­ne ba­lan­se

In­deks po­zy­cji

Bi­blio­gra­fia