Dziewczyna, którą kochałeś - ebook

1

St Péronne
październik 1916

Śniło mi się jedzenie. Chrupkie bagietki z niepokalanie białym wnętrzem, prosto z pieca, jeszcze parujące, i dojrzały ser, którego brzegi rozlewały się ku krawędzi talerza. Winogrona i śliwki na miskach, poukładane w wysokie stosy, smagłe i wonne, napełniały swoim zapachem powietrze. Już miałam sięgnąć po jedną z nich, kiedy siostra mnie powstrzymała.

– Zostaw mnie – wymamrotałam. – Jestem głodna.

– Sophie. Obudź się.

Czułam smak tego sera. Miałam wgryźć się w reblochon, rozsmarować go na potężnym kawałku tego ciepłego pieczywa, a potem włożyć sobie do ust winogrono. Już czułam tę intensywną słodycz, ten wyrazisty aromat.

Ale oto na moim nadgarstku znalazła się dłoń siostry, powstrzymująca mnie przed tym. Talerze znikały, zapachy ulatniały się. Wyciągnęłam ku nim rękę, ale zaczęły pryskać jak bańki mydlane.

– Sophie.

– Co jest?

– Mają Auréliena!

Przewróciłam się na bok i zamrugałam oczami. Moja siostra miała na sobie bawełniany czepek, podobnie jak ja, żeby nie zmarznąć. Jej twarz, nawet w nikłym świetle świecy, pozbawiona była koloru, a oczy rozszerzone grozą.

– Pojmali Auréliena. Na dole.

Oprzytomniałam. Z dołu dobiegały męskie głosy, krzyki rozbrzmiewały echem na kamiennym dziedzińcu, w kojcu gdakały kury. Wśród gęstej ciemności powietrze wibrowało jakimś strasznym przeczuciem. Usiadłam na łóżku, otulając się szczelnie koszulą nocną i usiłując zapalić świecę stojącą na stoliku po mojej stronie.

Niezdarnie wymijając siostrę, przysunęłam się w stronę okna i wlepiłam wzrok w oświetlonych reflektorami samochodu żołnierzy na dziedzińcu oraz w mojego młodszego brata, który stał z rękami na głowie i starał się uchylić przed uderzeniami kolb karabinów.

– Co się dzieje?

– Dowiedzieli się o prosiaku.

– Co?

– Monsieur Suel musiał na nas donieść. Byłam w moim pokoju i usłyszałam, jak krzyczą. Mówią, że zabiorą Auréliena, jeśli im nie powie, gdzie jest świnia.

– On nic nie powie – stwierdziłam.

Wzdrygnęłyśmy się, słysząc krzyk brata. Spojrzałam na siostrę i ledwie ją poznałam: miała dwadzieścia cztery lata, a w jednej chwili postarzała się o kolejne dwadzieścia. Wiedziałam, że na mojej twarzy odbija się ten sam strach. Spełniły się nasze najgorsze obawy.

– Jest z nimi Kommandant. Jeśli ją znajdą – wyszeptała Hélène łamiącym się głosem – aresztują nas wszystkich. Wiesz, co się stało w Arras. Oni nas ukarzą dla przykładu. Co będzie z dziećmi?

Miałam zamęt w głowie, strach, że brat może nas wydać, odbierał mi rozum. Opatuliłam ramiona szalem i na palcach podeszłam do okna, by wyjrzeć na dziedziniec. Obecność Kommandanta sugerowała, że nie mamy do czynienia po prostu z pijanymi żołnierzami, którzy chcą tylko rozładować frustrację, grożąc i bijąc Bogu ducha winnych ludzi: wpadłyśmy w prawdziwe kłopoty. Fakt, że ten człowiek był pośród nas, oznaczał, iż popełniłyśmy przestępstwo, które należy traktować poważnie.

– Znajdą ją, Sophie. Wystarczy im kilka minut. A wtedy… – w głosie Hélène słychać było panikę.

Pociemniało mi w oczach. Zacisnęłam powieki. A potem je otworzyłam.

– Idź na dół – powiedziałam. – Udaj, że o niczym nie wiesz. Zapytaj go, co złego zrobił Aurélien. Porozmawiaj z nim, odwróć jego uwagę. Daj mi trochę czasu, zanim oni wejdą do domu.

– Co chcesz zrobić?

Ścisnęłam siostrę za rękę.

– Idź. Tylko nic im nie mów, rozumiesz? Zaprzeczaj wszystkiemu.

Siostra zawahała się, po czym łopocząc nocną koszulą, pobiegła w stronę korytarza. Nie wiem, czy kiedykolwiek byłam tak samotna jak w ciągu tych kilku sekund, gdy strach ściskał mnie za gardło, a ja czułam, że na moich barkach spoczywa los całej rodziny. Wbiegłam do gabinetu ojca i zaczęłam gorączkowo przetrząsać szuflady wielkiego biurka, wyrzucając ich zawartość – nieużywane wieczne pióra, skrawki papieru, części popsutych zegarów i stare rachunki – na podłogę, dziękując Bogu, gdy wreszcie znalazłam to, czego szukałam. Następnie sfrunęłam w dół po schodach, otworzyłam drzwi do piwnicy i zbiegłam po zimnych kamiennych stopniach, stąpając w ciemności tak pewnie, że drżący płomyk świecy był mi prawie zbędny. Uniosłam ciężką zasuwę i znalazłam się w drugiej części piwnicy, wypełnionej dawniej aż pod powałę beczkami piwa i dobrego wina, odsunęłam na bok jedną z pustych beczek i otworzyłam drzwiczki starego żeliwnego pieca chlebowego.

Prosiątko, wciąż jeszcze niewyrośnięte, zamrugało sennie powiekami. Wstało, spojrzało na mnie ze swojego słomianego legowiska i chrząknęło. Nie wspominałam wam o tej śwince? Wyzwoliliśmy ją podczas rekwizycji gospodarstwa monsieur Girarda. Niczym dar od Boga, świnka zabłąkała się w tym chaosie, oddalając się od innych prosiąt ładowanych na niemiecką ciężarówkę, i błyskawicznie skryła się pod grubymi spódnicami babci Poilâne. Od tygodni tuczyliśmy prosiątko żołędziami i odpadkami w nadziei, że wyrośnie na tyle duże, byśmy wszyscy mogli skosztować choć trochę mięsa. Myśl o tej chrupiącej skórce, o tej soczystej wieprzowinie od miesiąca dodawała sił mieszkańcom Le Coq Rouge.

Usłyszałam, jak na zewnątrz mój brat znów krzyczy, a potem odezwał się głos siostry, prędki i natarczywy, któremu z kolei przerwał ostry ton niemieckiego oficera. Świnka spojrzała na mnie inteligentnymi, rozumiejącymi oczkami, jakby znała już swój los.

– Tak mi przykro, mon petit – szepnęłam – ale naprawdę nie ma innego sposobu.

I z rozmachem opuściłam rękę.

W ciągu kilku sekund znalazłam się na zewnątrz. Zbudziłam Mimi, mówiąc jej tylko, że musi pójść ze mną, ale nie wolno jej się odzywać – dziewczynka w ciągu ostatnich kilku miesięcy widziała już tyle, że nie zadaje pytań. Objęła wzrokiem mnie i zawiniątko z jej maleńkim braciszkiem, którego trzymałam, wysunęła się z łóżka i chwyciła mnie za rękę.

W powietrzu czuć było chłód zbliżającej się zimy i woń dymu drzewnego, która nie zdążyła się jeszcze rozproszyć po tym, jak rozpaliłyśmy na chwilę ogień w piecu. Pod łukowatym kamiennym sklepieniem tylnych drzwi zobaczyłam Kommandanta i zawahałam się. Nie był to Herr Becker, którego znałyśmy i nienawidziłyśmy. Ten mężczyzna był szczuplejszy, gładko ogolony i beznamiętny. Nawet w ciemności widziałam na jego twarzy inteligencję, a nie zwierzęcą bezmyślność, i poczułam strach.

Nowy Kommandant przyglądał się z namysłem naszym oknom na piętrze, rozważając być może, czy ten budynek nie byłby odpowiedniejszą kwaterą niż gospodarstwo Fourriera, gdzie spali wyżsi rangą niemieccy oficerowie. Przypuszczam, że wiedział, iż z tej wysokości miałby doskonały widok na całe miasteczko. Nasz dom dysponował także stajniami dla koni i dziesięcioma sypialniami, przypominającymi o czasach, kiedy był świetnie prosperującym hotelem.

Hélène klęczała na bruku, osłaniając Auréliena ramionami.

Jeden z mężczyzn podniósł karabin, ale Kommandant powstrzymał go gestem ręki.

– Wstańcie – rozkazał mojemu rodzeństwu. Hélène odsunęła się pospiesznie, jak najdalej od niego. Mignęła mi jej twarz, ściągnięta strachem.

Poczułam, jak rączka Mimi zaciska się na mojej, gdy mała zobaczyła swoja mamę, i oddałam jej uścisk, choć serce podeszło mi do gardła. A potem wyszłam na dziedziniec.

– Co tu się dzieje, na miłość boską? – rozległ się mój głos.

Kommandant spojrzał na mnie, zaskoczony moim tonem: młoda kobieta wkraczająca sklepionym przejściem na podwórze, z uczepionym spódnicy dzieckiem ssącym kciuk i drugim, owiniętym w szal, przy piersi. Czepek miałam lekko przekrzywiony, a nocną koszulę tak znoszoną, że ledwie czułam na skórze jej tkaninę. Modliłam się w duchu, żeby mężczyzna nie usłyszał, jak głośno wali mi serce.

Zwróciłam się do niego wprost:

– Za jakież to domniemane wykroczenie pańscy ludzie przyszli ukarać nas tym razem?

Domyślałam się, że żadna kobieta nie zwróciła się do niego w taki sposób, odkąd wyjechał z domu. Ciszę, która zapadła na dziedzińcu, przepełniało zdumienie. Mój brat i siostra, oboje na ziemi, odwrócili się, by lepiej mnie widzieć, aż nadto świadomi tego, dokąd może zaprowadzić nas wszystkich moja niesubordynacja.

– A pani to…?

– Madame Lefèvre.

Widziałam, że wzrokiem szuka na moim palcu obrączki. Niepotrzebnie: podobnie jak większość kobiet z okolicy dawno ją sprzedałam, żeby mieć na jedzenie.

– Madame. Mamy informacje, że nielegalnie przechowujecie żywy inwentarz. – Jego francuszczyzna była znośna, co sugerowało, że od dłuższego czasu stacjonuje na okupowanym terytorium; głos miał spokojny. Nie był to człowiek, któremu wszystko, co nieoczekiwane, wydaje się zagrożeniem.

– Inwentarz?

– Z pewnego źródła wiemy, że na terenie tej posiadłości znajduje się świnia. Zdaje sobie pani sprawę, że zgodnie z rozporządzeniem za ukrywanie przed władzami żywego inwentarza grozi kara więzienia.

Wytrzymałam jego spojrzenie.

– I wiem dokładnie, kto mógł dostarczyć panu takiej informacji. Monsieur Suel, non? – policzki miałam zarumienione; włosy, splecione w długi warkocz przerzucony przez ramię, były naelektryzowane. Czułam mrowienie w miejscu, gdzie dotykały karku.

Kommandant zwrócił się ku jednemu ze swoich przybocznych. Mężczyzna odwrócił wzrok, potwierdzając tym samym moje podejrzenie.

– Monsieur Suel, Herr Kommandant, przychodzi do nas przynajmniej dwa razy w miesiącu i usiłuje nas przekonać, że z powodu nieobecności naszych mężów wymagamy szczególnego rodzaju opieki z jego strony. Ponieważ nie zdecydowałyśmy się skorzystać z jego rzekomej życzliwości, odpłaca się nam, rozsiewając plotki, które zagrażają naszemu życiu.

– Władze nie podjęłyby działań, gdyby ich źródło nie zasługiwało na wiarę.

– Pozwolę sobie zauważyć, Herr Kommandant, że niniejsza wizyta sugeruje coś przeciwnego.

Spojrzenie, którym mnie obrzucił, było nieprzeniknione. Odwrócił się na pięcie i skierował w stronę drzwi do domu. Ruszyłam za nim i o mało nie potknęłam się o spódnicę, usiłując dotrzymać mu kroku. Wiedziałam, iż sam fakt, że odezwałam się do niego tak śmiało, może zostać uznany za wykroczenie. A jednak w tamtym momencie nie odczuwałam już strachu.

– Proszę na nas spojrzeć, Herr Kommandant. Czy wyglądamy na osoby zajadające się wołowiną, pieczenią jagnięcą albo wieprzowymi kotletami? – Mężczyzna odwrócił się, zerkając przelotnie na moje kościste nadgarstki, wystające lekko z rękawów nocnej koszuli. Tylko w ciągu zeszłego roku ubyło mi w talii pięć centymetrów. – Czyżbyśmy aż tak się upaśli dzięki wspaniałym dochodom, jakie przynosi nasz hotel? Zostały nam trzy kury z dwóch tuzinów. Trzy kury, które mamy przyjemność hodować i karmić, żeby pańscy ludzie mogli zabierać ich jajka. Tymczasem my żywimy się tym, co niemieckie władze zdają się uważać za dietę: coraz mniejszymi racjami mięsa i mąki oraz chlebem z grysiku i otrąb tak nędznych, że nie użylibyśmy ich do nakarmienia inwentarza.

Był w tylnej sieni, a dźwięk jego obcasów odbijał się echem od kamiennej podłogi. Zawahał się, po czym podszedł do baru i wydał rozkaz głosem przypominającym szczeknięcie. Jakiś żołnierz wyrósł jak spod ziemi i podał mu lampę.

– Nie mamy mleka, żeby nakarmić niemowlęta, nasze dzieci płaczą z głodu, a my chorujemy z niedożywienia. A mimo to przychodzicie tu w środku nocy zastraszać dwie kobiety i znęcać się nad niewinnym chłopcem, bić nas i grozić, ponieważ usłyszeliście od jakiegoś starego satyra plotkę, że się objadamy?

Ręce mi się trzęsły. Kommandant zobaczył, że niemowlę się wierci, a ja zdałam sobie sprawę, że jestem tak spięta, iż trzymam je za mocno. Cofnęłam się o krok, poprawiłam szal i zanuciłam mu coś cicho. Potem podniosłam głowę. Nie potrafiłam ukryć goryczy i złości w moim głosie.

– Wobec tego przeszukajcie nasz dom, Herr Kommandant. Przewróćcie go do góry nogami i zniszczcie to, co do tej pory nie zostało zniszczone. Przeszukajcie też budynki gospodarcze, te, których pańscy żołnierze nie ogołocili jeszcze doszczętnie. A kiedy znajdziecie tę mityczną świnię, mam nadzieję, że będzie smakowała pańskim ludziom.

Wytrzymałam jego spojrzenie odrobinę dłużej, niż mógł się spodziewać. Przez okno widziałam, jak siostra ociera spódnicą rany Auréliena, usiłując zatamować krew. Nad nimi stało trzech niemieckich żołnierzy.

Moje oczy zdążyły się przyzwyczaić do ciemności i zauważyłam, że Kommandant jest zbity z tropu. Jego ludzie spoglądali na niego niepewnie i czekali na rozkazy. Mógł kazać im ograbić nasz dom do gołych ścian i aresztować nas wszystkich w odwecie za mój niesłychany wybuch. Ja jednak wiedziałam, że myśli o Suelu i o tym, czy ten mógł wprowadzić go w błąd. Nie wyglądał na człowieka, który dobrze czuje się ze świadomością, że inni widzą, iż dał się wywieść w pole.

Kiedy grywałam z Édouardem w pokera, często śmiał się i mówił, że jestem nieznośnym przeciwnikiem, bo moja twarz nigdy nie zdradza prawdziwych uczuć. Powiedziałam sobie, że muszę teraz o tym pamiętać: to najważniejsza partia, jaką kiedykolwiek rozegram. Wpatrywaliśmy się w siebie, Kommandant i ja. Przez moment miałam wrażenie, jakby świat wokół nas się zatrzymał: słyszałam odległy huk dział na froncie, kaszel siostry, grzebanie naszych zabiedzonych kur w kojcu. Dźwięki stopniowo cichły, aż wreszcie zostaliśmy tylko on i ja, stojący naprzeciwko siebie; jedno usiłowało zmusić drugie do odkrycia kart. Przysięgam, że słyszałam bicie własnego serca.

– Co to takiego?

– Co?

Podniósł lampę, rzucając na niego przyćmione złotawe światło: mój portret, który Édouard namalował tuż po naszym ślubie. Ja, w tamtym pierwszym roku, z gęstymi lśniącymi włosami spadającymi na ramiona, ze świeżą kwitnącą cerą i śmiałym spojrzeniem kobiety, która wie, że jest uwielbiana. Przyniosłam tutaj portret z jego kryjówki kilka tygodni wcześniej, mówiąc siostrze, że prędzej umrę, niż pozwolę Niemcom dyktować mi, na co wolno mi patrzeć w moim własnym domu.

Mężczyzna podniósł lampę trochę wyżej, żeby lepiej widzieć. „Nie wieszaj tego tutaj, Sophie”, ostrzegała mnie Hélène. „Napytasz nam biedy”.

Kiedy wreszcie zwrócił się ku mnie, miałam wrażenie, że z najwyższym trudem zmusza się do oderwania wzroku od obrazu. Spojrzał na moją twarz, a potem znów na portret.

– Namalował go mój mąż. – Nie wiem, skąd wzięła się we mnie ta potrzeba, by mu to powiedzieć.

Być może była to kwestia mojej pewności i świętego oburzenia. Może ewidentnej różnicy pomiędzy dziewczyną na portrecie a tą, która stała przed nim. Może płaczącego dziecka uczepionego mojej spódnicy. Możliwe, że nawet Kommandant, po dwóch latach okupacji, zmęczył się nękaniem nas za drobne wykroczenia.

Jeszcze przez chwilę patrzył na obraz, a potem przeniósł spojrzenie na własne stopy.

– Sądzę, że wyraziliśmy się jasno, madame. Nasza rozmowa nie jest zakończona. Dziś jednak nie będę już dłużej was niepokoił.

Dostrzegł na mojej twarzy przebłysk zaskoczenia, które ledwie udało mi się opanować, i zauważyłam, że przyniosło mu to jakiś rodzaj satysfakcji. Być może wystarczyło mu to, iż byłam przekonana, że mój los jest przypieczętowany. Ten człowiek był inteligentny i wnikliwy. Będę musiała mieć się na baczności.

– Żołnierze.

Mężczyźni zawrócili, jak zawsze ślepo posłuszni, i ruszyli w stronę swego pojazdu, a światło reflektorów obrysowywało ich umundurowane postaci. Poszłam za Kommandantem i stanęłam tuż za progiem. Ostatnie jego słowa, które dobiegły moich uszu, były rozkazem, by kierowca jechał do miasta.

Czekaliśmy, podczas gdy wojskowy samochód jechał drogą, a reflektory omiatały jej wyboistą powierzchnię. Hélène zaczęła drżeć. Z wysiłkiem stanęła na nogi, przykładając do czoła dłonie o zbielałych kłykciach i zaciskając powieki. Aurélien stał niezręcznie koło mnie, trzymając Mimi za rękę, zakłopotany jej dziecięcymi łzami. Czekałam, aż w oddali ucichną ostatnie odgłosy silnika. Zawył za wzgórzami, jakby on także protestował.

– Jesteś ranny, Aurélien? – Dotknęłam jego głowy. Rozcięcia. I sińce. Jacy mężczyźni atakują bezbronnego chłopca?

Uchylił się.

– To nie bolało – powiedział. – Wcale mnie nie przestraszyli.

– Myślałam, że cię aresztuje – odezwała się moja siostra. – Myślałam, że aresztuje nas wszystkich. – Bałam się, kiedy tak wyglądała: jakby balansowała na krawędzi jakiejś bezdennej otchłani. Otarła oczy, zmusiła się do uśmiechu i kucnęła, by przytulić córeczkę. – Niemądrzy Niemcy. Ale nas wszystkich wystraszyli, co? Niemądra maman, że tak się dała nastraszyć.

Dziewczynka patrzyła na mamę, milcząca i poważna. Czasem się zastanawiałam, czy jeszcze kiedyś zobaczę, jak Mimi się śmieje.

– Przepraszam. Już wszystko dobrze – ciągnęła dalej Hélène. – Chodźmy wszyscy do środka. Mimi, mamy troszkę mleka, podgrzeję ci je. – Wytarła ręce o zakrwawioną koszulę i wyciągnęła je do mnie po niemowlę. – Chcesz, żebym wzięła od ciebie Jeana?

Zaczęłam trząść się konwulsyjnie, jakbym dopiero teraz zdała sobie sprawę, jak bardzo powinnam była się bać. Nogi miałam jak z waty, jak gdyby cała ich siła wsiąkła w bruk na dziedzińcu. Poczułam desperacką potrzebę, by usiąść.

– Tak – powiedziałam. – Chyba tak będzie lepiej.

Siostra sięgnęła po zawiniątko, po czym wydała cichy okrzyk. Otulony kocykiem, owinięty tak szczelnie, że nocne powietrze prawie nie miało do niego dostępu, widniał różowy, kosmaty ryjek prosięcia.

– Jean śpi na górze – odrzekłam. Oparłam się o ścianę, żeby nie upaść.

Aurélien zajrzał siostrze przez ramię. Wszyscy wpatrywali się w zawiniątko.

– Mon Dieu.

– Czy ono nie żyje?

– Uśpiłam je chloroformem. Pamiętałam, że papa miał buteleczkę w gabinecie, jeszcze z czasów, kiedy zbierał motyle. Myślę, że się obudzi. Ale będziemy musieli znaleźć mu jakąś inną kryjówkę, zanim tamci wrócą. Dobrze wiecie, że wrócą.

I wtedy Aurélien się uśmiechnął – tak rzadko ostatnio widywanym, powolnym uśmiechem pełnym zachwytu. Hélène nachyliła się, żeby pokazać Mimi nieprzytomne prosiątko, i obie się rozpromieniły. Moja siostra co chwila dotykała ryjka świnki, drugą dłonią zatykając sobie usta, jakby nie mogła uwierzyć w to, co ma na rękach.

– Stałaś przed nimi i trzymałaś prosię? Oni tu przyszli, a ty podetknęłaś im je pod nos? A potem nakrzyczałaś na nich, że mieli czelność w ogóle się tu pojawić? – W jej głosie dźwięczało niedowierzanie.

– Pod ryj – powiedział Aurélien, który sprawiał wrażenie, jakby nagle odzyskał pewność siebie. – Ha! Podetknęłaś im je pod ryj!

Usiadłam na bruku i zaczęłam się śmiać. Zaśmiewałam się, aż poczułam na skórze chłód i sama już nie wiedziałam, czy się śmieję, czy płaczę. Mój brat, który chyba się bał, że zaraz wpadnę w histerię, wziął mnie za rękę i oparł się o mnie. Miał czternaście lat i czasem był twardy i nieprzystępny jak mężczyzna, a czasem zachowywał się jak dziecko, które szuka otuchy u dorosłych.

Hélène była nadal zamyślona.

– Gdybym wiedziała… – odezwała się. – Skąd u ciebie tyle odwagi, Sophie? Moja mała siostrzyczka! Skąd ci się to wzięło? W dzieciństwie byłaś strachliwa jak myszka. Jak myszka!

Nie byłam pewna, czy znam odpowiedź.

A potem, kiedy wreszcie weszliśmy do domu, gdy Hélène zajęła się podgrzewaniem mleka w rondelku, a Aurélien myciem swojej biednej zmaltretowanej twarzy, ja stanęłam przed portretem.

Ta dziewczyna, dziewczyna, którą poślubił Édouard, patrzyła na mnie, a na twarzy miała wyraz, którego już nie rozpoznawałam. On zobaczył to we mnie na długo przedtem, zanim dostrzegł to ktokolwiek inny: ten uśmiech mówi o świadomości i satysfakcji, otrzymywanej i dawanej. Mówi o dumie. Kiedy nikt z jego paryskich znajomych nie mógł pojąć jego miłości do mnie – ekspedientki, on tylko się uśmiechał, bo już wtedy to we mnie widział.

Nigdy nie wiedziałam, czy on rozumie, że to wszystko jest tam tylko dzięki niemu.

Stałam i patrzyłam na nią, i na kilka sekund przypomniałam sobie, jakie to uczucie być tą dziewczyną, wolną od głodu i strachu, pochłoniętą jedynie beztroskimi myślami o tym, jakie to wspaniałe chwile czekają ją z Édouardem, kiedy będą tylko we dwoje. Przypomniała mi o tym, że świat jest zdolny do piękna i że niegdyś były takie rzeczy – sztuka, radość, miłość – które wypełniały mój świat, zamiast strachu, zupy z pokrzyw i godziny policyjnej. W wyrazie mojej twarzy zobaczyłam jego. I wtedy zdałam sobie sprawę z tego, co przed chwilą zrobiłam. On przypomniał mi o mojej sile i o tym, jak wiele zostało jeszcze we mnie tego wszystkiego, co pozwala mi się nie poddawać.

Kiedy wrócisz, Édouardzie, przysięgam, że znów będę tą dziewczyną, którą namalowałeś.2

Historia o dziecku-prosiaczku do czasu obiadu zdążyła obiec prawie całe St Péronne. Drzwi baru w Le Coq Rouge od rana się nie zamykały, choć mieliśmy do zaoferowania niewiele poza kawą z cykorii; dostawy piwa zdarzały się sporadycznie, a prócz tego dysponowaliśmy tylko kilkoma absurdalnie drogimi butelkami wina. Zdumiewające było to, jak wielu ludzi zajrzało tylko po to, by życzyć nam dobrego dnia.

– I tyś go zrugała? Kazałaś mu się wynosić? – stary René chichotał pod wąsem i ściskając oparcie krzesła, ocierał łzy ze śmiechu. Cztery razy prosił, żeby powtórzyć mu całą historię od początku, i za każdym razem Aurélien ubarwiał opowieść nieco bardziej, tak że ostatecznie on bił się z Kommandantem na szable, a ja krzyczałam:

– Der Kaiser ist Scheiss!

Wymieniłyśmy uśmieszki z Hélène, która zamiatała podłogę w kawiarni. Mnie to nie przeszkadzało. Ostatnio w naszym miasteczku nie mieliśmy wielu okazji do świętowania.

– Musimy uważać – powiedziała Hélène, gdy René wyszedł, uchyliwszy kapelusza na do widzenia. Patrzyłyśmy, jak mija pocztę, skręcając się znów ze śmiechu, po czym zatrzymuje się, by otrzeć oczy. – Ta historia zbyt szybko się roznosi.

– Nikt nic nie powie. Wszyscy nienawidzą szwabów – wzruszyłam ramionami. – A zresztą każdy chciałby dostać kawałek wieprzowiny. Nie sądzę, żeby ktokolwiek na nas doniósł, zanim się naje.

Prosię zostało przed świtem dyskretnie przeniesione do sąsiadów. Kilka miesięcy wcześniej Aurélien, rąbiąc na opał stare beczki po piwie, odkrył, że labirynt naszych piwnic oddziela od tych należących do Foubertów zaledwie jeden rząd cegieł. Z pomocą sąsiadów ostrożnie usunęliśmy część z nich, tworząc awaryjną drogę ucieczki. Kiedy Foubertowie ukrywali młodego Anglika i pewnego wieczoru o zmierzchu Niemcy złożyli im niezapowiedzianą wizytę, madame Foubert udała, że nie rozumie, co mówi do niej oficer, dając w ten sposób młodzieńcowi akurat tyle czasu, by zdążył przemknąć się do piwnicy, wyjąć cegły i prześliznąć się na naszą stronę. Niemcy zajrzeli w każdy kąt jej domu, zeszli także do piwnicy, ale w przyćmionym świetle żaden z nich nie zauważył, że zaprawa w ścianie jest podejrzanie dziurawa.

Z tego właśnie składało się nasze życie: drobne powstania, malutkie zwycięstwa, nieliczne okazje do ośmieszenia naszych gnębicieli, wątłe łódeczki nadziei, unoszące się na wielkim morzu niepewności, ubóstwa i strachu.

– Czyli poznałyście nowego Kommandanta?

Mer siedział przy jednym ze stolików pod oknem. Kiedy przyniosłam mu kawę, gestem zaprosił mnie, bym się do niego przysiadła. Często myślałam o tym, że od czasów okupacji jego życie jest jeszcze bardziej nieznośne niż czyjekolwiek inne: czas upływał mu na ciągłych negocjacjach z Niemcami i próbach zapewnienia miasteczku tego, co niezbędne, ale co pewien czas okupanci aresztowali go, by zmusić nieposłusznych mieszkańców do przestrzegania ich rozkazów.

– Nie zostaliśmy sobie oficjalnie przedstawieni – odparłam, stawiając przed nim filiżankę.

Pochylił ku mnie głowę i odezwał się półgłosem:

– Herr Becker został odesłany do Niemiec, ma tam zarządzać obozem jenieckim. Podobno w jego rachunkach dopatrzono się jakichś nieścisłości.

– Nic dziwnego. To jedyny człowiek w okupowanej Francji, który zdołał tutaj przytyć tak, że ważył dwa razy tyle, co w chwili przyjazdu – żartowałam, ale jego odesłanie wywołało we mnie mieszane uczucia. Z jednej strony Becker był ostry, a jego kary przesadnie srogie, co wynikało z braku pewności siebie i obawy, że jego ludzie uznają go za zbyt miękkiego. Z drugiej jednak był także zbyt głupi – nie dostrzegał licznych aktów oporu mieszkańców miasteczka – by pielęgnować jakiekolwiek znajomości, które mogłyby pomóc mu w karierze.

– A więc co o nim sądzisz?

– O nowym Kommandancie? Sama nie wiem. Chyba mógłby być gorszy. Nie rozebrał domu na części, tak jak pewnie zrobiłby Becker, tylko po to, by pokazać, że go na to stać. Ale… – zmarszczyłam nos – …jest bystry. Możliwe, że będziemy musieli być jeszcze ostrożniejsi.

– Jak zawsze, madame Lefèvre, nasze myśli biegną w jednym kierunku – uśmiechnął się do mnie, lecz tylko ustami. Przypomniały mi się czasy, kiedy mer był wesołym, hałaśliwym człowiekiem, znanym ze swojej jowialności: na każdym spotkaniu w miasteczku miał zawsze najdonośniejszy głos.

– Czego możemy się spodziewać w tym tygodniu?

– Będzie chyba trochę boczku. I kawa. Bardzo niewiele masła. Mam nadzieję, że za kilka godzin poznam dokładną wielkość przydziałów.

Wyjrzeliśmy przez okno. Stary René dotarł do kościoła. Zatrzymał się, żeby porozmawiać z księdzem. Nie było trudno zgadnąć, co omawiają. Kiedy ksiądz zaczął się śmiać, a René zgiął się wpół po raz czwarty, nie byłam w stanie powstrzymać chichotu.

– Miałaś jakieś wiadomości od męża?

Zwróciłam się z powrotem w stronę mera.

– Ostatni raz w sierpniu, przysłał mi wtedy kartkę. Stacjonował niedaleko Amiens. Napisał tylko parę słów.

„Myślę o Tobie dniem i nocą – nagryzmolił na pocztówce tym swoim pięknym zapętlonym pismem. – Jesteś moją gwiazdą przewodnią w tym obłąkanym świecie”. Po jej otrzymaniu przez dwie noce nie mogłam spać z niepokoju, dopóki Hélène nie zwróciła mi uwagi, że słowa „ten obłąkany świat” można równie dobrze zastosować do świata, w którym człowiek żywi się czarnym chlebem tak twardym, że trzeba go kroić tasakiem, i trzyma prosięta w piecu chlebowym.

– Ostatnia wiadomość od mojego najstarszego syna przyszła prawie trzy miesiące temu. Posuwali się w kierunku Cambrai. Pisał, że są dobrej myśli.

– Mam nadzieję, że nadal tak jest. Jak się miewa Louisa?

– Nie najgorzej, dziękuję.

Najmłodsza, obecnie jedenastoletnia córka mera urodziła się z porażeniem mózgowym; nie rozwijała się tak jak inne dzieci, mogła jeść tylko niektóre rzeczy i często chorowała. Całe nasze miasteczko dokładało starań, by niczego jej nie zabrakło. Ilekroć komuś udało się zdobyć mleko czy suszone jarzyny, część tego zazwyczaj wędrowała do domu mera.

– Kiedy się lepiej poczuje, proszę jej powiedzieć, że Mimi o nią pyta. Hélène szyje dla niej lalkę, która ma być bliźniaczką lalki Mimi. Mimi pytała, czy mogą być siostrami.

Mer poklepał ją po rączce.

– Jesteście naprawdę kochane. Dziękuję Bogu za to, że wróciłaś tutaj, chociaż mogłaś zostać sobie bezpiecznie w Paryżu.

– Ba! Nie ma żadnej gwarancji, że szwaby nie będą wkrótce maszerować po Champs Élysées. A zresztą nie mogłam zostawić Hélène tutaj samej.

– Nie dałaby sobie rady bez ciebie. Wyrosłaś na taką wspaniałą młodą kobietę. Paryż ci posłużył.

– To zasługa mojego męża.

– W takim razie niech Bóg ma go w swojej opiece. Niech ma w opiece nas wszystkich. – Mer uśmiechnął się, włożył kapelusz i wstał od stolika.

St Péronne, gdzie rodzina Bessette’ów od pokoleń prowadziła Le Coq Rouge, było jednym z pierwszych miasteczek, które wpadły w ręce Niemców jesienią 1914 roku. Choć nasi rodzice od dawna już nie żyli, a mężowie wyjechali na front, Hélène i ja postanowiłyśmy, że nie zamkniemy hotelu. Nie byłyśmy jedynymi, które przejęły męskie obowiązki: sklepami, gospodarstwami i miejscową szkołą zarządzały niemal wyłącznie kobiety, wspomagane przez staruszków i chłopców. Gdy nastał rok 1915, w miasteczku nie było już prawie żadnych mężczyzn.

W pierwszych miesiącach miałyśmy duży ruch, bo przechodzili tędy francuscy żołnierze, a niedługo po nich Anglicy. Jedzenia było jeszcze pod dostatkiem, maszerującym oddziałom towarzyszyły muzyka i wiwaty, a większość z nas wciąż wierzyła, że wojna skończy się – w najgorszym wypadku – za kilka miesięcy. Zdarzyło się kilka rzeczy, które wskazywały na okropności rozgrywające się paręset kilometrów dalej: dawałyśmy jedzenie belgijskim uchodźcom, którzy posępnie mijali nasz hotel, a ich dobytek spoczywał w chwiejnych stosach na wozach; niektórzy z Belgów wciąż mieli na sobie kapcie i ubrania, w których wyszli z domów. Od czasu do czasu, kiedy wiatr wiał ze wschodu, dolatywał do nas odległy huk dział. Ale choć wiedzieliśmy, że wojna toczy się niedaleko, tylko nieliczni wierzyli, że St Péronne, nasze dumne miasteczko, może dołączyć do tych, które znalazły się pod niemiecką okupacją.

Dowodem na to, jak bardzo się myliliśmy, był dźwięk wystrzału w cichy, zimny jesienny poranek, kiedy to madame Fougère i madame Dérin za piętnaście siódma wyruszyły na swój codzienny spacerek do boulangerie i zostały zastrzelone podczas przechodzenia przez rynek.

Słysząc hałas, rozsunęłam zasłony, a zrozumienie tego, co zobaczyłam, zajęło mi dłuższą chwilę: na chodniku rozciągnięte były ciała dwóch kobiet, wdów i przyjaciółek od blisko siedemdziesięciu lat, z przekrzywionymi chustkami na głowach i pustymi, przewróconymi koszykami u stóp. Wokół nich lepka czerwona kałuża rozlała się w niemal idealny okrąg, jakby pochodziła od jednej istoty.

Niemieccy oficerowie twierdzili później, że strzelali do nich snajperzy i że to, co wydarzyło się na rynku, to była akcja odwetowa. (Podobno powtarzali to w każdej wiosce, do której wkraczali). Jeżeli chcieli wywołać w miasteczku bunt, nie mogli wybrać lepszego sposobu niż zabicie tych staruszek. Nie poprzestali jednak na tym. Podpalili obory i zestrzelili pomnik burmistrza Leclerca. Dwadzieścia cztery godziny później przemaszerowali w szyku bojowym naszą główną ulicą, ich pikielhauby lśniły w blasku zimowego słońca, a my staliśmy przed naszymi domami i sklepami i patrzyliśmy na nich w pełnym zgrozy milczeniu. Nieliczni pozostali w miasteczku mężczyźni musieli wyjść na zewnątrz, żeby tamci mogli ich policzyć.

Właściciele sklepów i straganów po prostu je zamknęli i odmówili obsługiwania Niemców. Większość z nas miała odłożone zapasy jedzenia; wiedzieliśmy, że uda się nam przetrwać. Chyba wierzyliśmy, że tamci, widząc, jacy jesteśmy nieprzejednani, dadzą za wygraną i pomaszerują do kolejnej wsi. Ale wtedy Kommandant Becker wydał rozporządzenie, że każdy kupiec, którego sklep będzie zamknięty w zwykłych godzinach pracy, zostanie zastrzelony. Boulangerie, boucherie, stragany na rynku, a nawet Le Coq Rouge pootwierały się jedno po drugim. Nasze oporne miasteczko zostało zmuszone do powrotu do posępnego życia.

Osiemnaście miesięcy później niewiele było już do kupienia. St Péronne było odcięte od sąsiednich miejscowości, pozbawione wieści ze świata i uzależnione od nieregularnych dostaw pomocy humanitarnej, uzupełnianych kosztownymi towarami z czarnego rynku, kiedy te były akurat dostępne. Czasem trudno było uwierzyć, że wolna Francja wie o naszych cierpieniach. Niemcy byli jedynymi, którzy jedli do syta; ich konie (nasze konie) były tłuste, a sierść na nich lśniła, karmiono je pszenicą, która powinna służyć nam do wypieku chleba. Niemcy plądrowali nasze piwniczki z winem i odbierali jedzenie wyhodowane w naszych gospodarstwach.

Zresztą nie chodziło tylko o jedzenie. Co tydzień ktoś słyszał znienawidzone walenie w drzwi i otrzymywał nowy spis przedmiotów podlegających rekwizycji: łyżeczek, zasłon, talerzy, rondli, kołder. Niekiedy oficer najpierw zjawiał się na inspekcję, notował sobie co atrakcyjniejsze wyposażenie, po czym wracał ze spisem, w którym figurowało ni mniej, ni więcej tylko właśnie ono. Okupanci wystawiali nam skrypty dłużne, które można było rzekomo wymienić na pieniądze. Ani jedna osoba w całym St Péronne nie znała nikogo, komu by rzeczywiście zapłacono.

– Co robisz?

– Przenoszę to – wzięłam portret i przeniosłam go w spokojny kąt na uboczu, gdzie mniej rzucał się w oczy.

– Kto to jest? – zapytał Aurélien, kiedy umieszczałam obraz znów na ścianie, poprawiając go, dopóki nie zawisł prosto.

– To ja! – odwróciłam się w stronę brata. – Nie widzisz?

– Aha – zmrużył oczy.

Nie miał zamiaru mnie obrazić: dziewczyna na portrecie bardzo się różniła od tej chudej, surowej kobiety o szarej cerze i zmęczonych, nieufnych oczach, która codziennie spoglądała na mnie z lustra. Starałam się nie patrzeć na nią zbyt często.

– Czy Édouard to namalował?

– Tak. Kiedy się pobraliśmy.

– Nie widziałem żadnego jego obrazu. To jest… spodziewałem się czegoś innego.

– Co masz na myśli?

– No… to jest dziwne. Te kolory są dziwne. Pomalował ci skórę na zielono i niebiesko. Przecież ludzie nie mają takiej skóry! I zobacz, jak to jest nieporządnie zrobione. Édouard powychodził za linie.

– Aurélien, chodź tu na chwilę. – Podeszłam do okna. – Spójrz na moją twarz. Co widzisz?

– Gargulca.

Pacnęłam go w głowę.

– Nie. Popatrz… ale tak naprawdę. Na kolory mojej skóry.

– Jesteś po prostu blada.

– Przyjrzyj się uważniej: pod oczami, w zagłębieniach na szyi. Nie mów mi, co się spodziewasz zobaczyć. Tylko uczciwie patrz. A potem powiedz, jakie kolory widzisz tak naprawdę.

Brat wlepił wzrok w moją szyję. Jego spojrzenie powoli przesuwało się w górę po twarzy.

– Widzę niebieski – odezwał się – pod oczami. Niebieski i fioletowy. A, i jeszcze zielony, na szyi. I pomarańczowy. Alors… trzeba wezwać lekarza! Masz twarz w stu różnych kolorach. Jesteś klaunem!

– Wszyscy jesteśmy klaunami – powiedziałam. – Édouard po prostu widzi to wyraźniej niż inni ludzie.

Aurélien pognał na górę oglądać się w lustrze i zadręczać się błękitami i fioletami, które niewątpliwie tam zobaczy. Zresztą ostatnio wystarczał mu byle pretekst. Durzył się w co najmniej dwóch dziewczętach i dużo czasu poświęcał na golenie swojej miękkiej młodzieńczej skóry starą tępą brzytwą naszego ojca, próbując w ten sposób bezskutecznie przyspieszyć pojawienie się zarostu.

– Jest śliczny – powiedziała Hélène, robiąc krok w tył, by przyjrzeć się portretowi. – Ale…

– Ale co?

– Ryzykujemy, w ogóle go tu wieszając. Kiedy Niemcy dotarli do Lille, spalili wszystkie dzieła sztuki, które uznali za wywrotowe. Obraz Édouarda jest… nietypowy. Skąd wiesz, że go nie zniszczą?

Dużo się martwiła ta moja siostra. Martwiły ją obrazy Édouarda i porywczość naszego brata; listy i moje codzienne zapiski na skrawkach papieru, które wtykałam pomiędzy krokwie.

– Chcę, żeby tutaj był, żebym mogła na niego patrzeć. Nie martw się, reszta jest bezpieczna w Paryżu.

Nie wyglądała na przekonaną.

– Potrzebuję koloru, Hélène. Chcę życia. Nie chcę patrzeć na Napoleona czy głupie obrazki papy ze smutnymi psami. I nie pozwolę im – skinęłam głową w stronę okna, za którym niemieccy żołnierze po służbie stali przy fontannie i palili papierosy – dyktować mi, na co mam patrzeć w moim własnym domu.

Hélène pokręciła głową, jakbym była wariatką, której ona nie potrafi się sprzeciwić. A potem poszła obsłużyć madame Louvier i madame Durant, które, choć często dawały wyraz swemu przekonaniu, że moja kawa z cykorii smakuje jak ze ścieku, zjawiły się, by posłuchać historii o dziecku-prosiaczku.

Hélène i ja spałyśmy tej nocy w jednym łóżku, a pomiędzy nami Mimi i Jean. Czasem bywało tak zimno, nawet w październiku, że bałyśmy się, iż znajdziemy ich zamarzniętych na kość w piżamkach, więc tuliliśmy się wszyscy do siebie i grzaliśmy jedno od drugiego. Było późno, ale wiedziałam, że moja siostra nie śpi. Blask księżyca przeświecał przez szparę w zasłonach, a ja widziałam tylko jej oczy, szeroko otwarte, utkwione w jakimś odległym punkcie. Domyślałam się, że się zastanawia, gdzie jest w tej chwili jej mąż, czy jest mu ciepło w jakiejś kwaterze, podobnej do naszego domu, czy dygocze z zimna w okopie, patrząc na ten sam księżyc.

Gdzieś daleko stąd stłumiony huk dał nam znać, że w oddali toczy się bitwa.

– Sophie?

– Tak? – Obie mówiłyśmy cichutkim szeptem.

– Zastanawiasz się czasem, jak to będzie… jeżeli oni nie wrócą?

Leżałam w ciemności z otwartymi oczami.

– Nie – skłamałam. – Bo wiem, że wrócą. I nie chcę, żeby Niemcom udało się wymusić na mnie jeszcze choćby minutę strachu.

– A ja tak – powiedziała Hélène. – Niekiedy zapominam, jak on wygląda. Patrzę na jego fotografię i nic nie pamiętam.

– To dlatego, że tak często na nią patrzysz. Czasem myślę, że te nasze fotografie zużywają się od patrzenia.

– Ale ja nic nie pamiętam: jak on pachnie, jak brzmi jego głos. Nie pamiętam, jakie to uczucie mieć go koło siebie. Tak jakby on nigdy nie istniał. I wtedy myślę sobie: a jeżeli to koniec? Jeśli on nigdy nie wróci? Jeżeli mamy spędzić resztę życia w ten sposób, pod nadzorem nienawidzących nas ludzi, którzy dyktują nam każdy ruch? I nie wiem… Nie jestem pewna, czy potrafię…

Podparłam się na łokciu i sięgnęłam ponad Mimi i Jeanem, żeby wziąć moją siostrę za rękę.

– Tak, potrafisz – odezwałam się. – Oczywiście, że potrafisz. Jean-Michel wróci do domu i będziecie szczęśliwi. Francja będzie wolna, a życie będzie takie jak kiedyś. Jeszcze lepsze.

Hélène leżała w milczeniu. Ja zaczęłam dygotać, marznąc bez przykrycia, ale nie śmiałam się poruszyć. Bałam się, kiedy siostra mówiła takie rzeczy. Miałam takie wrażenie, jakby w jej głowie krył się bezmiar lęków, z którymi musi się zmagać dwa razy ciężej niż my wszyscy.

Jej głos był cichutki i drżący, jakby powstrzymywała łzy.

– Wiesz, kiedy wyszłam za Jean-Michela, byłam taka szczęśliwa. Pierwszy raz w życiu czułam się wolna.

Wiedziałam, co ma na myśli: nasz ojciec był gwałtownym człowiekiem, często sięgał po pas i nie wahał się użyć pięści. Całe miasteczko uważało go za najpoczciwszego z gospodarzy, filar naszej społeczności, starego dobrego François Bessette’a, który każdego częstował dowcipem i kieliszkiem wina. My jednak znałyśmy jego porywczość. Jedyną rzeczą, jakiej żałowałyśmy, było to, że nasza matka zmarła przed nim i nie mogła choćby przez kilka lat cieszyć się życiem bez tego groźnego cienia.

– Teraz mam takie wrażenie… jakbyśmy zamieniły jednego tyrana na innego. Czasem zdaje mi się, że spędzę całe życie, naginając się do cudzej woli. Ty, Sophie, ty potrafisz się śmiać. Widzę, jaka jesteś stanowcza, odważna, jak wieszasz obrazy i krzyczysz na Niemców, i nie rozumiem, skąd to się bierze. Nie pamiętam już, jakie to uczucie się nie bać.

Leżałyśmy w ciszy. Słyszałam, jak wali mi serce. Ona miała mnie za nieustraszoną. Tymczasem nic nie przerażało mnie tak bardzo jak lęki mojej siostry. W ciągu tych ostatnich kilku miesięcy pojawiła się w niej jakaś nowa kruchość, jakieś nieznane napięcie w jej spojrzeniu. Ścisnęłam jej dłoń. Nie odwzajemniła uścisku.

Leżąca pomiędzy nami Mimi się poruszyła, zarzucając sobie rączkę na głowę. Hélène wypuściła moją dłoń i w ciemności zamajaczył mi kształt siostry, jak przekręca się na bok i delikatnie chowa rękę córeczki z powrotem pod przykryciem. Dziwnie pokrzepiona tym gestem położyłam się znów i podciągnęłam sobie koc pod brodę, żeby przestać się trząść.

– Wieprzowina – powiedziałam w ciszę.

– Co?

– Tylko pomyśl. Pieczona wieprzowina, ze skórą natartą solą i oliwą, krucha, rozpływająca się w ustach. Pomyśl o mięciutkich fałdach ciepłego białego sadła, o różowym mięsie, które ugina się pod palcami, może jeszcze z kompotem z jabłek. To właśnie będziemy jeść już za parę tygodni, Hélène. Pomyśl, jaki to będzie wspaniały smak.

– Wieprzowina?

– Tak. Wieprzowina. Kiedy czuję, że słabnę, myślę o tej świni i o jej wielkim tłustym brzuchu. Myślę o jej chrupiących uszkach, o soczystych szynkach. – Niemal usłyszałam, jak siostra się uśmiecha.

– Sophie, oszalałaś.

– Ale pomyśl tylko, Hélène. Czy to nie będzie wspaniałe? Możesz sobie wyobrazić buzię Mimi z tłuszczem cieknącym po bródce? Jakie to będzie dla niej uczucie mieć coś takiego w brzuszku? Wyobraź sobie, jaka to będzie radość wydłubywać sobie chrupiącą skórkę spomiędzy zębów.

Siostra roześmiała się mimo woli.

– Nie wiem, czy ona pamięta, jak smakuje wieprzowina.

– Prędko sobie przypomni – powiedziałam. – Tak samo jak ty szybko przypomnisz sobie Jean-Michela. Któregoś dnia wejdzie przez te drzwi, a ty zarzucisz mu ramiona na szyję, i jego zapach i to uczucie, kiedy on obejmuje cię w talii, będą dla ciebie tak samo znajome jak twoje własne ciało.

I w tym momencie niemal poczułam, jak jej myśli z powrotem kierują się w górę. Drobne zwycięstwa.

– Sophie – odezwała się Hélène po chwili. – Tęsknisz za seksem?

– Codziennie – odparłam. – Dwa razy częściej, niż myślę o tej świni.

Na chwilę zapadła cisza, a potem zaczęłyśmy chichotać. I nagle, sama nie wiem dlaczego, zaśmiewałyśmy się tak bardzo, że musiałyśmy zatykać sobie usta rękami, żeby nie pobudzić dzieci.

Wiedziałam, że Kommandant wróci. Tym razem pojawił się po czterech dniach. Deszcz lał się z nieba strumieniami, a nasi nieliczni klienci siedzieli nad pustymi filiżankami i wpatrywali się niewidzącym wzrokiem w zaparowane szyby. W loży stary René i monsieur Pellier grali w domino; jego pies – monsieur Pellier musiał płacić Niemcom haracz za przywilej posiadania go – leżał u ich stóp. Wielu ludzi przesiadywało tu dzień w dzień, bo nie chcieli być sami ze swoim strachem.

Właśnie podziwiałam fryzurę madame Arnault, świeżo upiętą przez moją siostrę, kiedy otworzyły się przeszklone drzwi i do baru wszedł on, z dwoma oficerami u boku. Sala, którą do tej chwili wypełniała ciepła mgiełka przyjacielskich pogwarek, nagle ucichła. Wyszłam zza kontuaru i wytarłam ręce w fartuch.

Niemcy nie odwiedzali naszego baru, chyba że chodziło o rekwizycję. Chodzili do Bar Blanc na drugim końcu miasteczka, lokalu większego i być może nieco bardziej życzliwego. My zawsze jasno dawałyśmy do zrozumienia, że nie zależy nam na stworzeniu przestrzeni przyjaznej dla sił okupujących. Zastanawiałam się, co zamierzają nam zabrać tym razem. Gdybyśmy miały jeszcze mniej filiżanek i talerzy, musiałybyśmy prosić klientów, żeby korzystali z nich na spółkę.

– Madame Lefèvre.

Skinęłam mu głową. Czułam na sobie wzrok moich klientów.

– Postanowiono, że będą panie dostarczać posiłków niektórym z naszych oficerów. W Bar Blanc nie ma dość miejsca, by wszyscy nasi ludzie mogli wygodnie jeść.

Po raz pierwszy widziałam go teraz wyraźnie. Był starszy, niż wcześniej myślałam, może pod pięćdziesiątkę, chociaż u żołnierzy trudno było to ocenić. Wszyscy wyglądali na starszych niż w rzeczywistości.

– Obawiam się, że nie będzie to możliwe, Herr Kommandant – odparłam. – Od ponad osiemnastu miesięcy nie podajemy w tym hotelu jedzenia. Ledwie starcza nam żywności na wykarmienie naszej małej rodziny. Nie będziemy w stanie zapewnić posiłków o takim standardzie, jakiego oczekują pańscy ludzie.

– Zdaję sobie z tego sprawę. Z początkiem przyszłego tygodnia mogą się panie spodziewać dostaw produktów w wystarczających ilościach. Będę oczekiwał, że przygotują z nich panie posiłki odpowiednie dla oficerów. Jak rozumiem, ten hotel był dawniej wysokiej klasy instytucją. Nie wątpię, że nie przekracza to możliwości właścicielek.

Usłyszałam, jak stojąca za mną siostra wciąga powietrze, i wiedziałam, że czuje to samo co ja. Intuicyjny strach przed obecnością Niemców w naszym hoteliku łagodziła myśl, która od miesięcy dominowała nad wszystkimi innymi: jedzenie. Będziemy miały resztki, kości, na których można będzie gotować rosół. Kuchenne zapachy, skradzione kęsy, dodatkowe racje, plasterki mięsa i sera, które będzie można potajemnie odkrawać.

A jednak.

– Nie jestem pewna, czy nasz bar będzie panu odpowiadać, Herr Kommandant. Nie dysponujemy tu żadnymi wygodami.

– Sam osądzę, gdzie moim ludziom będzie wygodnie. Chciałbym także obejrzeć pokoje. Być może zakwateruję tu część moich podkomendnych.

Usłyszałam, jak stary René mruczy:

– Sacre bleu!

– Naturalnie może pan obejrzeć pokoje, Herr Kommandant. Przekona się pan jednak, że pańscy poprzednicy niewiele nam zostawili. Łóżka, pościel, zasłony, a nawet miedziane rury doprowadzające wodę do umywalek znajdują się już w niemieckich rękach.

Wiedziałam, że ryzykuję rozgniewaniem go: na oczach całego baru obnażyłam niewiedzę Kommandanta w zakresie działań jego własnych ludzi, niekompetencję jego wywiadu, przynajmniej w kwestii naszego miasteczka. Sprawą kluczową było jednak, by moi współmieszkańcy zobaczyli mój upór i wrogość. Obecność Niemców w naszym barze uczyniłaby Hélène i mnie obiektem plotek, złośliwych pogłosek. Musiałyśmy pokazać, że zrobiłyśmy co w naszej mocy, by ich zniechęcić.

– Powtarzam, madame, że sam osądzę, czy pokoje odpowiadają naszym wymaganiom. Proszę mi je pokazać. – Gestem nakazał swoim ludziom pozostanie w barze. Aż do ich wyjścia w sali miała panować głucha cisza.

Wyprostowałam ramiona i powoli wyszłam do holu, sięgając po klucze. Idąc, czułam na sobie oczy wszystkich w barze, wokół nóg szeleściły mi fałdy spódnicy, a za sobą słyszałam ciężkie kroki Niemca. Otworzyłam drzwi prowadzące na główny korytarz (zamykałam wszystko na klucz: nierzadko zdarzało się, że francuscy złodzieje kradli to, co nie zostało jeszcze zarekwirowane przez Niemców).

Tę część budynku czuć było stęchlizną i wilgocią; nie byłam tu od miesięcy. W milczeniu weszliśmy po schodach. Byłam wdzięczna, że Kommandant trzyma się kilka kroków za mną. Przystanęłam na górze, czekając, aż mężczyzna wejdzie na korytarz, po czym otworzyłam pierwszy pokój.

Dawniej na sam widok naszego hotelu w takim stanie łzy cisnęły mi się do oczu. Czerwony Pokój był kiedyś chlubą Le Coq Rouge; była to sypialnia, w której moja siostra i ja spędziłyśmy swoje noce poślubne, pokój, który mer rezerwował dla odwiedzających nasze miasteczko dygnitarzy. Znajdowało się w nim obszerne łoże z baldachimem, obwieszone krwistoczerwonymi arrasami, a jego wielkie okna wychodziły na nasz ogród reprezentacyjny. Dywan pochodził z Włoch, meble z château w Gaskonii, a purpurowa jedwabna kapa z Chin. Był w nim pozłacany żyrandol i ogromny marmurowy kominek, na którym co rano pokojówka rozpalała ogień, by płonął tam aż do nocy.

Otworzyłam drzwi i odsunęłam się na bok, tak by Niemiec mógł wejść. Pokój był pusty, jeśli nie liczyć stojącego w kącie krzesła na trzech nogach. Podłoga została ogołocona z dywanu i była teraz szara, pokryta grubą warstwą kurzu. Łoża dawno już nie było, razem z arrasami znalazło się wśród pierwszych przedmiotów ukradzionych przez Niemców po wkroczeniu do naszego miasteczka. Marmurowy kominek został wyrwany ze ściany. Doprawdy nie wiem po co: nie nadawał się do użytku nigdzie indziej. Myślę, że Becker chciał nas po prostu zdemoralizować, usunąć z naszego życia wszystko, co piękne.

Kommandant wszedł do sypialni.

– Proszę patrzeć pod nogi – powiedziałam.

Spojrzał w dół i to zobaczył: kąt pokoju, w którym zeszłej wiosny usiłowali wyrwać deski z podłogi na opał. Dom był zbyt solidnie zbudowany, a podłoga przybita za mocno, więc po kilku godzinach dali za wygraną, usunąwszy zaledwie trzy długie deski. Pozostała dziura, niczym rozwarte w proteście „O”, ukazywała belki pod spodem.

Kommandant stał tam przez chwilę, wpatrując się w podłogę. Uniósł głowę i rozejrzał się wokół. Nigdy nie byłam sama w pokoju z Niemcem i serce waliło mi jak młotem. Czułam nikły zapach tytoniu i widziałam ślady deszczu na jego mundurze. Patrząc na jego kark, zacisnęłam w dłoni klucze, gotowa uderzyć go uzbrojoną pięścią, gdyby nagle mnie zaatakował. Nie byłabym pierwszą kobietą, która musiała walczyć o swój honor.

Lecz on zwrócił się znów w moją stronę.

– Czy wszystkie pokoje są w tak samo złym stanie? – zapytał.

– Nie – odparłam. – Pozostałe są w gorszym.

Patrzył na mnie tak długo, że niemal się zarumieniłam. Nie zamierzałam jednak dać się zastraszyć temu człowiekowi. Śmiało odpowiedziałam na jego spojrzenie, przyglądając się jego krótko przystrzyżonym siwiejącym włosom i przejrzystym niebieskim oczom, które przypatrywały mi się spod daszka czapki. Podbródek miałam uniesiony, a twarz bez wyrazu.

Wreszcie mężczyzna się odwrócił i minął mnie, po czym ruszył po schodach i wszedł znów do tylnego holu. Zatrzymał się nagle, spojrzał na mój portret i dwa razy zamrugał powiekami, jakby dopiero teraz zauważył, że go przeniosłam.

– Wyślę kogoś z informacją, kiedy ma się pani spodziewać pierwszej dostawy żywności – powiedział.

Szybko przemaszerował przez drzwi i znalazł się z powrotem w barze.