Ecce Homo - ebook

OBRAZ

Żywiąc przeto taką nadzieję, z jawną swobodą postępujemy, a nie tak, jak Mojżesz, który zakrywał sobie twarz, ażeby synowie Izraela nie patrzyli na koniec tego, co było przemijające. Ale stępiały ich umysły. I tak aż do dnia dzisiejszego, gdy czytają Stare Przymierze, pozostaje /nad nimi/ ta sama zasłona, bo odsłania się ona w Chrystusie. I aż po dzień dzisiejszy, gdy czytają Mojżesza, zasłona spoczywa na ich sercach. A kiedy ktoś zwraca się do Pana, zasłona opada. Pan zaś jest Duchem, a gdzie jest Duch Pański – tam wolność. My wszyscy z odsłoniętą twarzą wpatrujemy się w jasność Pańską jakby w zwierciadle; za sprawą Ducha Pańskiego, coraz bardziej jaśniejąc, upodabniamy się do Jego obrazu (2 Kor 3, 12–18).

„Ecce Homo”. To nie jest zwykły obraz, bo też nie malował go zwykły artysta. Medytacja nad „Ecce Homo” nie jest przeżyciem przede wszystkim estetycznym, jakie nam zwykle towarzyszy, kiedy spotykamy się ze sztuką. Ten obraz nie został namalowany po to, żeby cieszyć oczy. Można powiedzieć nawet mocniej – nie został namalowany po to, żeby zdobić kościół. Kiedy Brat Albert podarował go arcybiskupowi Szeptyckiemu, do Lwowa, arcybiskup nie umieścił go w kaplicy, ale dał do muzeum archidiecezjalnego; a najpierw trzymał u siebie w mieszkaniu. To nie jest obraz, który był namalowany do świątyni. Już samo pytanie, po co – na jaki użytek został on namalowany, jest pytaniem jakoś niewłaściwym. Artysta, który go namalował, sam nigdy nie zadawał takich pytań swoim dziełom.

Brat Albert miał bardzo konkretne pojęcie o sztuce. Oto, co pisał o istocie sztuki: Przyjąć i uważać za dzieło sztuki każdy szczery i bezpośredni objaw duszy człowieka w jego dziele ; wszakże Bóg objawia się jednakowo w drobnej trawie i w wielości światów, tak i dusza człowieka, istota sztuki, objawia się zarówno w poemacie, jak i w dobrze przedstawionej przez aktora roli na scenie; piękna róża kwiaciarki, dobrze noszona suknia, mogą mieć większe w sztuce znaczenie, aniżeli niejeden obraz i rzeźba: gustowny klomb drzew w ogrodzie więcej wart często niż duże gmachy z kamienia. Ani podobna zliczyć form, w których sztuka się objawia: tak ich wiele i tak rozmaite, że każdy człowiek jest w pewnym sposobie artystą , trzeba tylko duszę swoją kształcić i podnosić. Wielki człowiek robi wielkie dzieło, mały człowiek i jego dzieła są drobne, bo twórczość nie jest udziałem człowieka . Udziałem człowieka jest siebie samego zakląć w słowo, kamień, tony . Jako antytezę sztuki prawdziwej, wyrażającej się przez styl czyli indywidualność duszy, można postawić sztukę fałszywą, udaną , wyrażoną przez manierę, sposób, sztukę nauczoną. . Styl właśnie jest to szczerość, przyrodzony głos duszy, jej kształt, jej język; maniera to przedrzeźnianie stylu, to głos i język papugi, kalectwo kształtu.

To piękny tekst. I pisał go nie Brat Albert, lecz Adam Chmielowski – człowiek, który jest na początku swej drogi duchowej. Ani mu w głowie zakładanie zgromadzeń zakonnych! Adam Chmielowski – człowiek świecki, który próbuje rozumieć to, co robi, swoją twórczość. Gdy czyta się te słowa, przypominają się teksty Norwida o pracy. Norwid też kwestionował rozróżnianie prac »zaszczytnych« i prac »nie-zaszczytnych«; ludzi pracujących »zaszczytnie«, bo na uczelni, i pracujących w sposób mało zaszczytny, bo w pralni. Norwid mówi, że jeśli kamieniarz układa bruk na ulicy w taki sposób, że nie widać w tym jego indywidualnego stylu, to należy go wyrzucić. Tak jak trzeba być oryginalnym, kiedy wykłada się na uczelni, tak też trzeba być oryginalnym, kiedy kładzie się chodnik na ulicy. Jeśli nie widać, że pracę wykonał ktoś konkretny – osoba! – to należy tego kogoś wyrzucić; bo jest on po prostu leniwy. Brat Albert mówi to samo. Co ostatecznie się liczy? Ostatecznie liczy się prawda o mnie samym, która jest wyrażona przez moje dzieła, poprzez to, co robię. Liczy się szczerość, liczy się indywidualny styl tego, co robię. Wszystko jedno, co to jest. Każdy jest artystą.

Każdy jest artystą. Po przeczytaniu tego tekstu każdy musi zapytać samego siebie o swoją własną twórczość. Nie pytajmy się o to, ile kto namalował obrazów – takich obrazów. Pytajmy się natomiast o jakość wszystkiego, co robimy. Bo ostatecznie każdy poprzez wszystko, co robi, w jakiś sposób wyraża siebie – poprzez pracę, poprzez rozmaite dzieła. Ile w tym jest artysty? To znaczy: Ile w tym jest autentyzmu? Tak pyta Brat Albert: Ile w tym jest szczerości, prawdziwości? Wyrażam siebie – to znaczy: nikogo nie »małpuję«, nie udaję kogoś innego; na pewno też nie pracuję »pod kogoś«. Bywa tak, że człowiek jeszcze nic nie zrobił, a już się zastanawia, jak to będzie przyjęte: „Pochwalą mnie czy wyrzucą?”. Jeszcze nic nie zrobił, a już się boi.

Chcąc wyrażać siebie i nie bać się własnej indywidualności, trzeba osiągnąć pewną dojrzałość i mieć trochę odwagi. Trzeba także mieć szacunek dla tak rozumianej twórczości drugiego człowieka, to znaczy w pełni akceptować fakt, że każdy jest inny. Te postawy idą razem: szacunek dla innych rodzi się także z akceptacji samego siebie. Właśnie to jest piękne, że każdy jest inny. I właśnie dlatego wszyscy są artystami. Jest to ogromnie ważne w życiu duchowym. Nikt nie będzie Bratem Albertem. Każdy ma być sobą. Każdy musi przejść drogę powołania po swojemu, indywidualnie, nie przedrzeźniając nikogo, nie »małpując« świętych.

Trzeba przeżywać wiarę po swojemu. Nie zmanierować się przedrzeźniając kogoś innego; nie stać się papugą. Dotyczy to także modlitwy. Nasza droga modlitwy zaczyna się zwykle od tego, że ktoś podpowie nam jakąś metodę. Mówi: „Módl się tak a tak”. Przychodzi jednak moment, w którym musimy tę metodę zarzucić. Nie dlatego, że była zła, ale dlatego, że wypracowaliśmy już własną. Zaczęliśmy modlić się po swojemu. Nie udajemy np. Ignacego z Loyoli, trzymając się niewolniczo podanych punktów do rozmyślania.

_Dalsza część książki dostępna w wersji pełnej_