ECDL e-obywatel - ebook

Wprowadzenie

Program e-obywatel (polski odpowiednik angielskiego e-citizen) jest elementem pakietu ECDL (Europejski Certyfikat Umiejętności Komputerowych) przeznaczonego do podnoszenia umiejętności z zakresu obsługi komputerów i aplikacji informatycznych.

Sylabus i egzamin e-obywatel został zaprojektowany tak, aby pomagać użytkownikom wykorzystywać Internet poprzez wyjaśnienie reguł jego działania oraz pokazanie jak może on być użyty do wielu zastosowań. Jest certyfikatem specjalnie opracowanym dla ludzi z ograniczoną wiedzą z zakresu informatyki i mechanizmów Internetu. Przeznaczony jest dla osób, które powinny swobodnie korzystać z systemu komputerowego, poczty elektronicznej oraz Internetu, z naciskiem na wyszukiwanie informacji oraz uczestnictwo w społeczeństwie informatycznym.

Kurs skierowany jest dla wszystkich zainteresowanych niezależnie od wieku, których wiedza w omawianym zakresie jest niewystarczająca, aby żyć i pracować we współczesnym świecie. Wiele się dziś mówi o wykluczeniu informacyjnym – temu zjawisku ma zapobiegać program e-obywatel.

Zakres i kolejność tematów w książce wynika bezpośrednio z kolejności zadań zapisanych w ECDL e-Citizen, Syllabus v.1.0. Z tego względu książka podzielona jest na dwie części. W pierwszej przedstawiono zasady posługiwania się systemem operacyjnym Windows oraz podstawy Internetu, w tym zakładanie skrzynki poczty elektronicznej i korzystanie z e-maili. Część druga (rozdziały drugi i trzeci) ma na celu uświadomienie natury i rozległości informacji, osiągalnych poprzez Internet we wszystkich obszarach życia oraz wykorzystanie tych informacji podczas robienia zakupów, komunikowania się z urzędami i przyjaciółmi, załatwianiem wielu spraw bez wychodzenia z domu. Dotyczy to korzystania z banku, poszukiwania pracy, znajdowania informacji edukacyjnych i medycznych, planowania podróży czy też uzyskiwania bieżących informacji.

Egzaminy e-obywatel prowadzą egzaminatorzy licencjonowani przez Polskie Towarzystwo Informatyczne. Książka ta została przygotowana zgodnie ze wspomnianym sylabusem ECDL i została pozytywnie zaopiniowana przez PTI. Może stanowić materiał pomocniczy na kursach przygotowujących do egzaminów lub podręcznik do samodzielnej nauki.1. Umiejętności podstawowe

U podstaw użytkowania komputera zawsze znajdują się rozważania na temat systemu operacyjnego komputera. Jest to oprogramowanie nadzorujące pracę wszystkich urządzeń systemu komputerowego: jednostki centralnej, pamięci operacyjnej, pamięci zewnętrznych (dysk twardy, CD-ROM, pendrive), klawiatury, myszy, monitora, karty graficznej, kart rozszerzających (jak np. karta muzyczna, sieciowa, telewizyjna), drukarki, skanera. System operacyjny tworzy środowisko, w którym pracują inne programy, na przykład edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny, przeglądarka internetowa, gra komputerowa. W tej publikacji powołujemy się na najnowszą wersję systemu rodziny MS Windows, jaką jest Windows 7 PL w wersji Home Premium. Oznaką gotowości do pracy systemu operacyjnego jest pojawienie się na ekranie monitora pulpitu stanowiącego analogią do blatu biurka, na którym umieszczamy książki, zeszyty, notatki, przybory do pisania, aby po prostu… twórczo pracować.

W języku angielskim słowo windows oznacza okna, zatem podstawową umiejętnością w tym systemie (środowisku) staje się praca z oknami. Na rysunku 1.1 jest pokazane przykładowe okno (Komputer) i wskazane są jego wybrane elementy. W oknie są wyświetlone ikony symbolizujące zainstalowane na komputerze pamięci zewnętrzne (dwa dyski twarde, stacja dysków DVD oraz dysk wymienny typu pendrive). Na rysunku literami a–e są wskazane następujące elementy okna:

- Pasek tytułu (a), na którym obok nazwy okna (programu) znajdują się także przyciski zmiany rozmiarów okna.
- Pasek menu rozwijanego (b), którego zawartość jest uzależniona od rodzaju otwartego okna. Zwykle są tu menu: Plik, Edycja, Widok, Pomoc.
- Pasek narzędzi (wstążka) (c), którego zawartość także zależy od rodzaju otwartego okna. Szczególną uwagę zwracamy obecnie na specjalnie zaznaczone przyciski polecenia Zmień widok – Więcej opcji, które umożliwia wyświetlanie zawartości tego okna w różnym widoku: z różną ilością informacji i różną wielkością ikon. Tutaj okno wyświetlane jest w widoku Kafelki.
- Pasek adresu (d), którego zalety będą szczególnie widoczne w przypadku korzystania z przeglądarki internetowej. Tutaj adres Komputer wskazuje, że treść okna odnosi się do zainstalowanych na komputerze zewnętrznych dysków.
- Pasek wyszukiwania (e), który służy do szybkiego odnajdowania w zasobach komputera określonego dokumentu, zdjęcia, utworu muzycznego itp.

Rysunek 1.1. Okno Komputer w Windows 7

W środowisku Windows wszelkie informacje zapisujemy na dysku w folderach, dla których analogią mogą być półki na książki w naszej domowej bibliotece. W folderach umieszczamy pliki (wspomniane książki umieszczone na półkach biblioteki). Przykładami plików mogą być dokumenty utworzone w edytorach tekstu (np. Notatnik, Wordpad, Word), rysunki utworzone w programie graficznym (np. Paint), obliczenia wykonane w arkuszu kalkulacyjnym (np. Excel), slajdy wykonane w programie grafiki prezentacyjnej (np. PowerPoint). Każdy plik identyfikowany jest w określonym folderze przez unikatową nazwę oraz symbol graficzny – ikonę. Oznacza to, że w tym samym miejscu (folderze) nie może być dwóch plików o identycznej nazwie. Swoje ikony mają także foldery.

Tworzenie nowego dokumentu (pliku) jest związane z jego zapisaniem na dysku w określonym folderze lub bezpośrednio na pulpicie.

Omówione pojęcia w dalszej części książki zaprezentujemy na następującej strukturze folderów (rys. 1.2):

- Moj_folder – zapisany na pulpicie przykładowy folder;
- Dni_tygodnia oraz Pory_roku – umieszczone w nim dwa foldery (podfoldery);

Rysunek 1.2. Przykładowa struktura folderów wraz z umieszczonymi w nich plikami

- w folderze Dni_tygodnia jest siedem dokumentów tekstowych: Poniedzialek, Wtorek, Sroda, Czwartek, Piatek, Sobota, Niedziela;
- w folderze Pory_roku są cztery fotografie: Wiosna, Lato, Jesien, Zima.

Krok po kroku opiszemy wszystkie czynności, które doprowadzą do wykonania tego zadania i w efekcie końcowym skopiowania tej struktury na dysk wymienny typu pendrive.

1.1. Komputer

Działanie komputera można z powodzeniem porównać z twórczą pracą człowieka (rys. 1.3).

Aby pomnożyć dwie liczby, człowiek wykona zapewne następujące przykładowe czynności:

- za pomocą narządów zmysłu pobierze dane i pozna metodę (program) mnożenia. Informacje te, za pośrednictwem centralnego układu nerwowego, zostaną zapisane w jego pamięci.
- przetworzy dane zgodnie z programem, otrzymując wynik.
- korzystając np. z narządu mowy, udzieli odpowiedzi.

Rysunek 1.3. Twórcza praca człowieka

Podobnie działa komputer, który także (rys. 1.4):

- pobierze informacje za pomocą tzw. urządzeń wejściowych – a są nimi np.: klawiatura, mysz, pendrive, napęd CD/DVD, twardy dysk, mikrofon, skaner – i zapisze je w pamięci operacyjnej RAM.
- przetworzy zebrane informacje korzystając z procesora (znajdującego się wewnątrz komputera), o którym powszechnie mówi się, ze jest mózgiem kompletnego zestawu komputerowego.
- wyprowadzi przetworzone informacje na zewnątrz za pomocą tzw. urządzeń wyjściowych, którymi są: monitor, drukarka, głośniki, pendrive, nagrywarka płyt CD/DVD, twardy dysk.

Procesor oraz pamięć operacyjna RAM stanowią tzw. jednostkę centralną komputera. Z kolei urządzenia wejściowe oraz wyjściowe to urządzenia zewnętrzne. Warto zauważyć, że pamięci dyskowe (dysk twardy, pendrive, CD/DVD) są jednocześnie urządzeniami wejścia/wyjścia.

Rysunek 1.4. Jednostka centralna oraz urządzenia zewnętrzne komputera

1.1.1. Rozpoznawanie głównych części komputera

Jeszcze kilka lat temu najbardziej popularnym modelem był komputer stacjonarny, który wprawdzie jest nadal produkowany, jest jednak systematycznie wypierany z rynku dzięki nowym, bardziej uniwersalnym rozwiązaniom.

Komputer stacjonarny składa się fizycznie z niezależnych części: jednostki centralnej, monitora, klawiatury, myszy oraz kompletu przewodów, za pomocą których łączy się poszczególne części zestawu. W celu dołączenia urządzeń zewnętrznych korzystamy z gniazd znajdujących się w obudowie komputera (rys. 1.5).

Istnieje ścisła zależność między rodzajami kabli oraz gniazdami. Przykładowo, inna jest wtyczka kabla stanowiącego integralną cześć monitora, a inna wtyczka myszy. Aktualnie sprzedawane komputery są wyposażone w uniwersalne gniazda USB (ang. universal serial bus), które umożliwiają za pomocą tych samych kabli (rys. 1.6) podłączenie pamięci zewnętrznej, drukarki, skanera, modemu, myszy, klawiatury.

Rysunek 1.5. Przykładowy układ gniazd w obudowie komputera

Jeszcze nowsze rozwiązanie polega na korzystaniu z połączeń bezprzewodowych (głównie chodzi tu o klawiaturę oraz mysz). Wówczas do jednego z gniazd USB wkłada się małą „kostkę” będącą prostym urządzeniem nadawczo-odbiorczym zapewniającym bezprzewodową komunikację między jednostką centralną oraz klawiaturą i myszą.

Rysunek 1.6. Wtyczka USB

Obecnie dominującymi rozwiązaniami są komputery przenośne (rys. 1.7). Charakteryzują się one tym, że wszystkie elementy zestawu tworzą jedną całość. Można ich także używać bez zewnętrznego źródła energii, stosując zasilanie z akumulatora. Wśród tego typu komputerów nich wyróżniamy:

Rysunek 1.7. Komputer przenośny typu netbook

- laptop (zwany też notebook) z przekątną ekranu powyżej 12 cali;
- netbook z przekątną ekranu od 9-12 cali;
- palmtop z przekątną ekranu w granicach kilku cali.

Bardzo ciekawym i wygodnym rozwiązaniem jest komputer typu „wszystko w jednym” (ang. all is one) (rys. 1.8). Pozornie wydaje się, że jest to tylko monitor, ale tak naprawdę ma on wewnątrz procesor, pamięć RAM, kartę graficzną, kartę muzyczną, kartę telewizyjną, kartę sieciową, pamięć operacyjną, dysk twardy, napęd DVD. W obudowie umieszczona jest prosta kamera, głośniki, mikrofon oraz gniazda USB umożliwiające podłączenie innych uzadzeń. Oddzielne są tylko bezprzewodowe: klawiatura oraz mysz. Możliwe jest również i takie rozwiązanie, że monitor z ekranem dotykowym pełni funkcję także klawiatury oraz myszy.

Rysunek 1.8. Komputer typu „wszystko w jednym”

Krótka charakterystyka głównych części komputera

Na płycie głównej w obudowie komputera są umieszczone:

- Procesor, który – wykonując obliczenia i przetwarzając dane – organizuje pracę całego zestawu komputerowego. Podstawowym parametrem charakteryzującym procesor jest jego typ oraz częstotliwość taktowania, która określa, ile operacji zostanie wykonanych w przeciągu jednej sekundy. Na przykład, procesor z zegarem 3,20 GHz wykonuje w przybliżeniu 3200 mln operacji na sekundę! Tak szybka praca procesora powoduje, że wydziela on bardzo dużo ciepła. Dlatego też w jego pobliżu (w celu odprowadzenia ciepła) umieszcza się aluminiowe radiatory oraz wentylator.

Rysunek 1.9. Procesor widoczny z góry i z dołu

- Pamięć operacyjna RAM, inaczej pamięć o dostępie swobodnym, służy do przechowywania programu i danych do tego programu. Jest pamięcią ulotną, co oznacza, że po wyłączeniu zasilania ginie cała jej zawartość. Rozmiar pamięci ma decydujący wpływ na szybkość pracy komputera. Kiedyś komputery wyposażone były standardowo w 640 KB pamięci RAM. Obecnie korzystając ze stosunkowo niskich cen pamięci, wskazane jest wyposażyć komputer w pamięć o pojemności 2 GB, a nawet więcej (szczególnie jeśli chcemy wykonywać skomplikowane projekty graficzne oraz odtwarzać obraz i dźwięk w najwyższej jakości).

Rysunek 1.10. Pamięć RAM

- Karta graficzna, którą wkładamy do tzw. gniazda rozszerzającego, jest odpowiedzialna za tworzenie obrazu na monitorze. Podstawowymi parametrami charakteryzującymi karty graficzne są: rozdzielczość informująca, z ilu punktów (pikseli) „zbudowany” jest obraz (np. 800 × 600, 1024 × 768, 1280 × 720, a nawet 1920 × 1080) i liczba dostępnych kolorów (np. 256, 65 536 i więcej!). Podane w nawiasach parametry są zależne od wielkości pamięci własnej umieszczonej na karcie graficznej oraz wielkości ekranu użytego monitora.
- Karta dźwiękowa służy do odtwarzania nagrań zapisanych w postaci danych cyfrowych lub generowania dźwięku za pomocą wbudowanego syntezatora. Posiada ona gniazda do podłączenia mikrofonu oraz zestaw głośników.
- Karta modemowa – do połączenia komputera z Internetem przez linię telefoniczną niezbędny jest modem (jako urządzenie zewnętrzne) lub karta modemowa (zamontowana na płycie głównej). Dzięki temu urządzeniu możemy między innymi:
- wysyłać i odbierać pocztę elektroniczną,
- wyszukiwać potrzebne nam informacje w Internecie,
- dokonywać zakupów w elektronicznych sklepach.
- Karta sieciowa – służy do łączenia komputerów w sieć lokalną, która z kolei za pomocą tzw. routera jest połączona z Internetem. W przypadku gdy w naszych biurach i mieszkaniach mamy stałe łącze internetowe, modem staje się zbędny, ponieważ tę funkcję przejmuje właśnie karta sieciowa. Z tego też powodu w komputerach przenośnych instalowana jest jedna karta, która w zależności od tego, z którego gniazda skorzystamy, pełni funkcję modemu lub karty sieciowej. Obecnie również karty sieciowe są zintegrowane z płytą główną.
- Karta telewizyjna – umożliwia odbieranie za pomocą komputera programów telewizyjnych, a także ich rejestrowanie. W zależności od modelu za pomocą karty telewizyjnej można odbierać programy telewizji naziemnej lub telewizji satelitarnej (również telewizji cyfrowej). Może być ona zainstalowana na płycie głównej lub podłączana z zewnętrz za pomocą uniwersalnego łącza USB. Dzięki coraz bardziej popularnej telewizji interaktywnej wyposażanie komputera w kartę telewizyjną staje się standardem.
- Dysk twardy – jest jednym z typów tzw. pamięci masowych, wykorzystujących nośnik magnetyczny, do przechowywania danych. Podstawowym parametrem charakteryzującym twardy dysk jest jego pojemność (obecnie są to wielkości rzędu kilkuset GB, a nawet kilku TB). Coraz częściej stosujemy rozwiązanie uzupełniające, które polega na dołączeniu dodatkowego dysku do komputera za pomocą łącza uniwersalnego USB.
- Napęd optyczny, który za pomocą wiązki laserowej zapisuje lub odczytuje dane na płytach kompaktowych CD (ang. compact disc). Dwa najbardziej popularne rozwiązania to: standardowa płyta CD o średnicy 12 cm i pojemności rzędu 700 MB oraz płyta DVD o tej samej średnicy, ale pojemności rzędu 4,7 GB. Podstawowym parametrem charakteryzującym napęd optyczny jest prędkość odczytu informacji wyrażona jako wielokrotność 150 KB/s. Na przykład oznaczenie „52x” określa, że dane z płyty będą odczytywane z prędkością 52 x 150 KB/s = 7800 KB/s. Występują także rozwiązania, że napęd optyczny można dołączyć do komputera jako urządzenie zewnętrzne za pomocą łącza uniwersalnego USB.

Do komputera są podłączone mastępujące urządzenia i podzespoły:

- Klawiatura – służy do wprowadzania poleceń i danych (w tym tekstu) do pamięci komputera Wyróżnia się kilka podstawowych bloków klawiszy (rys. 1.11)
- moduł centralny – alfanumeryczny – przypomina swoim układem typową maszynę do pisania; zawiera litery, cyfry, inne znaki (np. przecinek, kropka, znak podkreślenia, plus) oraz klawisze specjalne (omówimy je dalej);
- moduł pomocniczy – numeryczny (ang. NumLock), w którym powtórzone są cyfry i operatory matematyczne;
- moduł sterujący ruchem kursora po ekranie monitorze;
- moduł klawiszy funkcyjnych, których znaczenie jest zależne od tego, z jakim programem aktualnie pracujemy.

Najpopularniejszy w Polsce układ klawiatury jest określany jako QWERTY (ze względu na układ sześciu klawiszy z literami w pierwszym wierszu od góry). Polska norma określa jako obowiązujący układ QWERTZ, który obejmuje polskie znaki diakrytyczne (między innymi polskie litery). Z tego powodu jest to układ niepraktyczny, ponieważ w powszechnie dostępnych klawiaturach nie ma klawiszy z polskimi literami. Dlatego też w celu pisania polskich znaków przyjęto dwa możliwe układy:

Rysunek 1.11. Klawiatura

- - układ polski programisty (polskie znaki otrzymujemy, naciskając jednocześnie prawy klawisz i klawisz z określoną literą, na przykład po naciśnięciu + na ekranie pojawi się litera ą),
- układ polski maszynistki (polskie znaki w układzie QWERTZ są zaznaczone na klawiaturze).

- Mysz, która służy do... wszystkiego. Za pomocą myszy możemy uruchomić program, przesunąć na ekranie dowolny obiekt, narysować rysunek, a nawet wyłączyć komputer.

Rysunek 1.12. Zalecany i nieprawidłowy sposób trzymania myszy

- Monitor – jest najważniejszym urządzeniem do wyprowadzania informacji z komputera. Jeszcze kilka lat temu powszechnie używano monitorów z lampą kineskopową (CRT). Miały one w zasadzie dwie podstawowe wady: zajmowały dużo miejsca na biurku oraz stanowiły źródło szkodliwego promieniowania. Obecnie dostępne w sklepach są bardziej nowoczesne monitory z ekranem ciekłokrystalicznym (LCD). Podstawowymi parametrami, które należy uwzględnić przy kupnie monitora, są:
- przekątna w calach, np. 19”, 21”, 23”, 24”;
- format (proporcje) ekranu – 4:3 lub 16:9 (panoramiczny);
- rozdzielczość w pikselach – dla formatu 4/3 przykładowe wartości to 1024 x 768 oraz 1280 x 960, natomiast dla formatu 16/9 mogą to być wartości 1280 x 720 oraz 1920 x 1080.
- Drukarka – wprawdzie nie jest niezbędnym urządzeniem zestawu komputerowego, ale bardzo wzbogaca jego możliwości. Obecnie najbardziej popularną drukarką w zastosowaniach domowych, biurowych i szkolnych jest drukarka atramentowa, która zapewnia jakość druku porównywalną z drukarką laserową (o wiele droższą), a ponadto oferuje wydruk w kolorze.
- Skaner to urządzenie przetwarzające dowolne obrazy (fotografie, rysunki, dokumenty) z postaci analogowej w cyfrową. Tak otrzymany obraz może być wyświetlony na ekranie monitora, a następnie za pomocą odpowiednich narzędzi programowych dalej przetwarzany. Ważnym parametrem skanera jest rozdzielczość skanowania wyrażona w liczbie punktów na cal, np. 600 × 1200 dpi (dot per inch). Współczesne skanery bez problemu radzą sobie także z dokumentami tekstowymi. Za pomocą specjalnego oprogramowania OCR (ang. Optical Character Recognition) odczytują wydrukowany na papierze tekst i przekształcają go w plik tekstowy, który można modyfikować w edytorach tekstu.

Rysunek 1.13. Urządzenie wielofunkcyjne: drukarka, kopiarka i skaner w jednym

Krótkie podsumowanie

1. Podając parametry (dane techniczne) zestawu komputerowego wymienia się: model płyty głównej, markę procesora uzupełnioną o liczbę rdzeni (np. i3) i częstotliwość zegara (np. 3,2 GHz), ilość pamięci operacyjnej RAM (np. 2 GB), model karty graficznej, rodzaj karty muzycznej, rodzaj napędu optycznego, model i parametry dysku twardego (w tym jego pojemność, np. 800 GB), model monitora uzupełniony o przekątną ekranu (np. 23”), a ponadto typ komputera (stacjonarny, mobilny), typ karty sieciowej oraz innych urządzeń zestawu (modemu, karty telewizyjnej, klawiatury, myszy, słuchawek, głośników).
2. Obecnie sprzedawane komputery są w pełni multimedialne. Określenie „multimedia” dotyczy odpowiedniego zestawu urządzeń wejścia i wyjścia. Do komputera można podłączyć takie urządzenia, jak: mikrofon, głośniki, kamerę wideo, instrumenty muzyczne. Dzięki nim można efektywnie korzystać z programów edukacyjnych, uczyć się języków obcych, robić profesjonalne prezentacje, a także oglądać filmy z płyt DVD lub programy z interaktywnej telewizji.
3. W systemie Windows 7 pojawiła się funkcja oceniająca wydajność kluczowych składników sprzętowych, takich jak procesor, dysk twardy, karta graficzna. Komputerowi przypisywany jest wynik od 1,0 do 7,9. Im większa jest ta wartość, tym większa jest wydajność komputera. Nie będziemy się zajmować tą kwestią. Zainteresowanych odsyłamy do aplikacji System znajdującej się w Panelu sterowania.

1.1.2. Włączanie komputera

Aby rozpocząć pracę z komputerem, należy po prostu go włączyć. Po chwili zostanie wyświetlony ekran logowania systemu Windows 7 (rys. 1.14), którego wygląd zależy do liczby założonych kont użytkowników. Idea jest prosta – każdy użytkownik powinien mieć swoje indywidualne konto, aby tylko on miał dostęp do własnych folderów, plików, a także do własnego pulpitu.

Rysunek 1.14. Przykładowy ekran logowania w systemie MS Windows 7

Na rysunku 1.14 jest przedstawiony ekran, na którym widoczne są trzy konta, każde z nich ma inne uprawnienia.

- Najważniejsze z nich, to konto z administratora (tu: zn) – jest przeznaczone dla osób, które mogą wprowadzać dowolne zmiany w konfiguracji komputera, m.in. tworzyć i usuwać inne konta, instalować i usuwać programy.
- Standardowe konto użytkownika (tu: e-obywatel) – jest przeznaczone do codziennej pracy z komputerem, na którą składa się chociażby uruchamianie programów i praca z własnymi dokumentami, korzystanie z Internetu. Posiadacz tego rodzaju konta nie może wprowadzać zmian do systemu operacyjnego komputera, może jednak skonfigurować w dowolny sposób wygląd pulpitu.
- Posiadające najmniej uprawnień konto gościa – pozwala na tymczasowe korzystanie z komputera, ograniczone między innymi do przeglądania stron WWW, uruchamiania wybranych programów, zagrania w niektóre gry, przejrzenia zdjęć zapisanych na zewnętrznym nośniku pamięci.

Jeżeli konto użytkownika jest chronione hasłem, wymagane jest jego wprowadzenie (rys. 1.15), a następnie naciśnięcie klawisza Enter lub kliknięcie myszą przycisku ze strzałką znajdującą się po prawej stronie pola tekstowego (w które wprowadzamy znane tylko nam hasło). Po chwili na ekranie pojawi się pulpit systemu Windows 7 (zob. rys. 1.16 lub rys. 1.17).

Rysunek 1.15. Wpisywanie hasła przez użytkownika e-obywatel

1.1.3. Rozpoznawanie ikon na pulpicie i poruszanie się po menu

Pulpit systemu MS Windows

Pojęcie pulpitu na ekranie monitora jest oczywiście analogią do blatu biurka, na którym umieszczamy różnego typu pomoce potrzebne nam do pracy lub nauki. Pulpit jest przestrzenią, na której umieszczone są ikony, czyli niewielkie obrazki symbolizujące określony folder lub plik. Każda ikona ma nazwę, np. Kosz, Komputer, MS Word. Pulpit można dowolnie zmieniać, wprowadzając różne kolory, obrazy i wzory. Najczęściej jednak operujemy dwoma kompozycjami: Podstawowy Windows 7 (rys. 1.16) oraz Klasyczny Windows (rys. 1.17). W obu przypadkach domyślnie na ekranie widoczna jest tylko ikona Kosz oraz Pasek zadań zawierający między innymi Przycisk Start (w widoku podstawowym) lub (w widoku klasycznym).

Rysunek 1.16. Pulpit systemu MS Windows 7 w widoku podstawowym

Rysunek 1.17. Pulpit systemu MS Windows 7 w widoku klasycznym

Wygląd pulpitu możemy zmienić w następujący sposób:

- Klikamy prawym przyciskiem myszy na wolnym obszarze pulpitu.
- Pojawi się menu podręczne, zwane także menu kontekstowym, (rys. 1.18), w którym lewym przyciskiem myszy wybieramy polecenie Personalizuj.
- W rezultacie otworzy się okno Personalizacja (rys. 1.19), w którym można wybrać właściwą kompozycję (tu: Podstawowy Windows 7 lub Klasyczny Windows).

Rysunek 1.18. Menu podręczne (kontekstowe) pulpitu

Rysunek 1.19. W oknie Personalizacja można m.in. zmienić wygląd pulpitu

Jeśli na pulpicie pojawią się dodatkowe ikony, będą one wynikały z instalacji konkretnych programów.

Na rysunku 1.20 jest pokazany przykładowy pulpit, na którym umieściliśmy trzy ikony: Kosz, e-obywatel, Komputer, a także otworzyliśmy (uruchomiliśmy) cztery programy: Paint, Notatnik, Pasjans, Kalkulator. Zatrzymajmy się na chwilę przy opisie poszczególnych elementów tak prezentującego się pulpitu.

Rysunek 1.20. Przykładowy pulpit systemu MS Windows 7 w widoku klasycznym

Ikony

Rozmieszczenie ikon na pulpicie oraz ich liczba mogą być dowolne – decyduje o tym użytkownik.

+------------------------+---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| | Komputer – umożliwia dostęp do podłączonych do komputera urządzeń systemowych, takich jak dyski twarde, urządzenia z wymiennymi nośnikami pamięci (np. stacja dysków DVD, pendrive). |
+------------------------+---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| | e-obywatel – jest to folder osobisty, w którym możemy przechowywać tworzone przez nas dokumenty, obrazy, muzykę itp., do których chcemy mieć łatwy i szybki dostęp. |
+------------------------+---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| | Kosz – jest to miejsce do przechowywania usuniętych plików i folderów. Do czasu jego opróżnienia nie są one usuwane z dysku, a jedynie znikają z tego miejsca, w którym były dotychczas. Wybrany element usuwa się z pulpitu, przeciągając go myszą na ikonę kosza. |
+------------------------+---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+

Ikony na pulpicie możemy rozmieszczać w dowolny sposób. W tym celu:

- umieszczamy wskaźnik myszy na ikonie, której położenie chcemy zmienić; następnie naciskamy lewy przycisk myszy i przytrzymując go, przeciągamy ikonę w wybrane miejsce;
- zwalniamy (puszczamy) przycisk myszy, aby umieścić ikonę w tym miejscu.

Pasek zadań

Jest to obszar pulpitu, na którym znajdują się przycisk Start i przyciski reprezentujące zminimalizowane lub otwarte okna. Znajdują się tu też ikony reprezentujące dodatkowe zadania i powiadomienia.

+--------------------------------------------------+------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| lub | Przycisk Start – jest to najważniejszy (i zawsze pojawiający się) element paska zadań. Za jego pomocą uruchamia się menu Start, uzyskując w ten sposób dostęp do wszystkich programów, dokumentów i poleceń systemu Windows. |
+--------------------------------------------------+------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+

Ikony z lewej strony paska zadań – pojawiają się tu między innymi:

+------------------------+--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| | Internet Explorer – w przypadku gdy komputer jest podłączony do Internetu, kliknięcie tej ikony powoduje uruchomienie przeglądarki stron internetowych. |
+------------------------+--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| | Eksplorator Windows – jest integralną częścią systemu MS Windows. Program umożliwia poruszanie się po zasobach komputera, którymi są dyski, foldery oraz pliki. Po jednokrotnym kliknięciu lewym klawiszem myszy tej ikony domyślnie otworzy się okno Biblioteki, w którym wyświetlone zostaną cztery podstawowe foldery aktualnie zalogowanego użytkownika (tu: e-obywatel). Będą to: Dokumenty Biblioteka, Muzyka Biblioteka, Obrazy Biblioteka oraz Wideo Biblioteka. |
+------------------------+--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| | Windows Media Player – jest podstawową aplikacją systemu MS Windows, która pozwala wysłuchać muzyki, obejrzeć film, a także nagrać materiał multimedialny. |
+------------------------+--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+

Ikony z prawej strony paska zadań – ich liczba oraz znaczenie są zależne od dokonanych przez użytkownika wyborów. Przede wszystkim są to ikony informujące (powiadamiające) nas o czymś. Typową sytuacją jest umieszczenie tutaj między innymi:

- ikony informującej o rodzaju klawiatury (np. PL – polska, EN – angielska);
- ikony programu umożliwiającego regulację głośności przy odtwarzaniu płyt CD lub korzystania z oprogramowania multimedialnego;
- zegara wskazującego aktualną godzinę;
- ikony połączenia sieciowego;
- ikony wskaźnika baterii (w przypadku komputera przenośnego);
- ikony programu antywirusowego (jeśli jest zainstalowany).

Na samym końcu paska zadań jest także zawsze widoczna ikona Pokaż pulpit . Po kliknięciu jej lewym klawiszem myszy zostaną zminimalizowane do paska zadań okna wszystkich otwartych programów. Aby ponownie wyświetlić na pulpicie zminimalizowane okna, wystarczy raz jeszcze kliknąć tę ikonę.

Jeśli w środkowej części paska zadań, pojawią się dodatkowe ikony, będzie to oznaczać, że zostały uruchomione konkretne programy. Z analizy rysunku 1.20 wynika, że są to: program graficzny Paint, najprostszy edytor tekstu Notatnik, gra Pasjans oraz Kalkulator.

Przytrzymanie wskaźnika myszy na dowolnym przycisku znajdującym się na pasku zadań spowoduje wyświetlenie dodatkowej informacji, na przykład w przypadku zegara będzie to bieżąca data z nazwą dnia tygodnia (tu: 5 stycznia 2011, środa).

Menu Start

Umieszczony na pasku zadań przycisk Start jest najważniejszym elementem systemu. Umożliwia bowiem dostęp do dowolnego programu. Wystarczy jedynie kliknąć lewym przyciskiem myszy ten przycisk, aby wyświetlić menu w widoku podstawowym ( rys. 1.21) lub klasycznym (1.22).

W stosunku do poprzednich wersji MS Windows (98, XP, Vista) menu Start zostało istotnie zmienione. Przede wszystkim wycofano się z dalszego rozwijania menu, a w to miejsce wprowadzono funkcję szybkiego wyszukiwania pliku na podstawie wpisanego słowa, nazwy lub frazy.

Rysunek 1.21. Menu Start systemu MS Windows 7 w widoku podstawowym

Rysunek 1.22. Menu Start systemu MS Windows 7 w widoku klasycznym

Zwróćmy uwagę na charakterystyczne elementy menu Start. Przede wszystkim zauważamy jego wyraźny podział na dwie części.

- W lewej części menu Start znajduje się lista programów (domyślnie jest ich 10). Zauważ, że są wśród nich m.in. nazwy tych programów, które zostały przez nas uruchomione, czyli Paint, Notatnik, Pasjans oraz Kalkulator (rys. 1.20).
- Chcąc zobaczyć pozostałe programy zainstalowane na komputerze, należy kliknąć przycisk Wszystkie programy. Spowoduje to zastąpienie tej części menu Start zdecydowanie pełniejszą listę programów, wśród których zwracamy szczególną uwagę na folder Akcesoria. Są tam dostępne m.in. te programy, których okna są pokazane na rys, 1.20.
- Jeśli nie uda się nam zlokalizować konkretnego programu (o znanej nam nazwie), wystarczy w polu Wyszukaj programy i pliki wpisać jego nazwę (wielkość liter nie ma znaczenia). Wpiszmy na przykład wordpad – w miejscu menu Start pojawi się okno z nazwą programu WordPad. Wystarczy kliknąć myszą tę nazwę, aby uruchomić ten edytor tekstu.
- W prawej części menu Start znajdują się m.in.:
- osobisty folder zalogowanego użytkownika (tu: e-obywatel), który obrazowo można nazwać jego biblioteką. Tutaj widoczny jest jedynie fragment tej biblioteki, czyli: Dokumenty, Obrazy oraz Muzyka;
- folder Gry z zainstalowanymi na komputerze grami;
- znany już nam folder Komputer, który umożliwia dostęp do dysków twardych oraz wymiennych nośników pamięci;
- folder Panel Sterowania, który zawiera zestaw podstawowych narzędzi administracyjnych umożliwiających dowolną konfigurację systemu Windows;
- folder Urządzenia i drukarki – tutaj możemy zobaczyć, jakie urządzenia zostały zainstalowane na naszym komputerze i ewentualnie dodać kolejne;
- Pomoc i obsługa techniczna, z której skorzystamy w p. 1.1.7;
- przycisk Zamknij, który służy m.in. do wyłączania komputera, ale także do wylogowania lub przełączania na innego użytkownika (o tym piszemy w p. 1.1.6).

Podsumowanie

W formie powtórzenia postarajmy się obecnie wykonać wspólnie te czynności, które doprowadzą do wyglądu okna prezentowanego na rys. 1.20.

1. Aby umieścić na pulpicie ikony Komputer oraz osobisty folder (tu: e-obywatel):

- Otwieramy menu Start, klikając lewym przyciskiem myszy ikonę lub znajdującą się na pasku zadań.
- W wyświetlonym menu (rys. 1.22) klikamy prawym przyciskiem myszy słowo Komputer, a następnie w menu kontekstowym lewym przyciskiem myszy wybieramy polecenie Pokaż na pulpicie. W rezultacie na pulpicie pojawi się ikona Komputer.
- Dokładnie tę samą sekwencję czynności wykonamy tym razem dla folderu osobistego użytkownika (tu: e-obywatel).
- Klikamy teraz dwukrotnie lewym przyciskiem myszy na folderze Komputer, aby sprawdzić, jakie dyski twarde oraz urządzenia z wymiennymi nośnikami pamięci zostały podłączone do komputera, z którego aktualnie korzystamy. Warto porównać zawartość tego okna z rys. 1.1 i skomentować różnice.
- Tę samą czynność wykonamy dla osobistego folderu (tu: e-obywatel), aby sprawdzić, z jakich (domyślnie) folderów będziemy korzystali w trakcie pracy z komputerem, redagując dokumenty, tworząc grafikę, nagrywając muzykę oraz film, pobierając programy z Internetu itd.

2. Aby otworzyć Paint, Notatnik, Pasjans oraz Kalkulator:

- W menu Start klikamy na każdym z programów lewym przyciskiem myszy.
- Jeśli któryś z wymienionych czterech programów nie będzie wyświetlony w dostępnej liście menu Start (np. będzie brakowało WordPad), wówczas należy wybrać go w menu Start/Wszystkie programy/Akcesoria/WordPad.
- W rezultacie na pulpicie pojawią się wszystkie cztery programy – jednak ich ułożenie może być inne od tego, co przedstawia rys. 1.20. Aby uzyskać ten sam widok, należy zapoznać się z materiałem zamieszczonym w kolejnym punkcie.
- Klikając ikonę Pokaż pulpit , bardzo łatwo okna tych programów możemy zminimalizować do Paska zadań.

1.1.4. Manipulowanie oknami na pulpicie

Wszystkie programy, z których korzystamy w środowisku Windows, otwierane są na pulpicie w oknach. W oknach dowolnych programów możemy wyróżnić kilka wspólnych elementów. Zwróćmy chociażby uwagę na rys. 1.20, na którym w układzie kaskadowym są pokazane cztery okna z programami: Paint, Notatnik, Pasjans, Kalkulator. Wszystkie one mają Pasek tytułu, na którym obok nazwy okna (programu) znajdują się także przyciski zamiany rozmiarów okna. Wybranie jednego z nich powoduje:

- lub zminimalizowanie okna, czyli „zwinięcie” go do postaci przycisku na Pasku zadań.
- lub zmaksymalizowanie okna, czyli powiększenie go do rozmiarów całego ekranu.
- lub zamknięcie okna.

Różnica między zwinięciem okna a jego zamknięciem nie sprowadza się tylko do umieszczenia aplikacji (programu) na pasku zadań. Zamykając okno, kończymy pracę z daną aplikacją. Jeśli wyniki tej pracy nie zostały zapisane na dysku, na ekranie pojawi się pytanie, czy zapis ma zostać wykonany. Program zwijamy do przycisku na pasku zadań, jeśli chcemy chwilowo przejść do innego zadania.

Jest jeszcze jeden niezwykle ważny przycisk, który może się pojawić zamiast przycisku powiększenia okna na cały ekran. Jest to przycisk Przywróć w dół przypominający dwa nachodzące na siebie kwadraty:

- lub przywrócenie poprzedniej postaci okna.

Jeśli okno nie zajmuje całego ekranu, możemy zmieniać jego wielkość w następujący sposób:

- ustawiamy wskaźnik myszy na dowolnej krawędzi okna;
- gdy wskaźnik zmieni się na dwukierunkową strzałkę, naciskamy lewy przycisk myszy i przytrzymując go, przeciągamy mysz w odpowiednim kierunku;
- po ustaleniu właściwego rozmiaru okna zwalniamy lewy przycisk myszy.

Aby zmienić rozmiar okna jednocześnie w dwóch kierunkach, wskaźnik myszy należy ustawić w wybranym rogu okna, a następnie postąpić w opisany wyżej sposób.

Rysunek 1.23. Zmiana rozmiarów okna: w poziomie, w pionie, w obu kierunkach

Aby przesunąć okno, wskaźnik myszy należy umieścić na pasku tytułu, następnie nacisnąć lewy przycisk myszy i przytrzymując go, przeciągnąć okno w nowe miejsce.

Rysunek 1.24. Przesunięcie okna jednocześnie w lewo i w górę