Efekt niszczący. Jak dezinformacja wpływa na nasze życie - ebook

Wstęp

Strach, agresja i władza – te trzy elementy pojawiają się w tle prawie każdej operacji dezinformacyjnej w internecie. Czasami dochodzi czwarty element: pieniądze, ale – wbrew temu, co mogłoby się wydawać – interesy finansowe nie są wcale najczęstszą motywacją do siania zamętu w środowisku informacyjnym. Z reguły chodzi o sprawowanie kontroli, czyli o władzę właśnie: władzę nad ludźmi i ich decyzjami. Można ją mieć nie tylko dzięki wygranym wyborom, nie tylko z powodu wygranej wojny, ale także przez wywoływanie strachu, generowanie chaosu, przyzwalanie na agresję, przemoc i nienawiść. Za pomocą odpowiednio dobranego przekazu dezinformacyjnego da się: skłócić państwa; sprawić, że ludzie zerwą relacje z najbliższymi albo znienawidzą się wzajemnie; przekonać innych, by podjęli złe dla swego zdrowia i życia decyzje; wywołać zamieszki; doprowadzić do destabilizacji politycznej w dowolnym kraju; zburzyć zaufanie społeczne do instytucji publicznych, do nauki.

Efekt niszczący dezinformacji, rozprowadzanej w internecie i powielanej przez niektóre media, jest naprawdę potężny. Zwłaszcza że docieranie z nią do masowego odbiorcy za pomocą mediów społecznościowych jest dziś śmiesznie tanie. Właśnie dlatego dezinformacja, rozumiana jako świadome przekazywanie nieprawdziwych, zniekształconych danych czy narracji, stała się w ostatnich latach tak powszechna: daje ogromne możliwości przy niskich kosztach (za to odkrywanie prawdy staje się coraz droższe i bardzo czasochłonne). A że dezinformacja jest nieetyczna? Że niszczy ludzi, relacje, tkankę społeczną? W dzisiejszym świecie te kwestie zbyt często okazują się, niestety, nieistotne.

Dopóki nie jesteśmy świadomi, w jakim stopniu jako użytkownicy internetu ulegamy dezinformacji, dopóty wydaje nam się, że bezpośrednio nas ona nie dotyczy. Może tylko czasami. Ale raczej rzadko. Dopiero kiedy przyjrzymy się bliżej temu, co naprawdę dzieje się w sieci, odkryjemy, że już jesteśmy jej ofiarami. Podejmujemy decyzje, opierając się na fałszywych danych, a nasze emocje falują zgodnie z interesami innych ludzi, daleko od naszych potrzeb i oczekiwań – choć najczęściej nie mamy o tym pojęcia. To naprawdę przerażające, że żyjemy, nie wiedząc, czyje interesy właśnie zaspokajamy.

Tropienie dezinformacji i dezinformatorów to poruszanie się w przestrzeni, w której jest dużo pytań, ale mało odpowiedzi. Wygląda jak chodzenie po omacku w ciemności: czasami zapali się gdzieś jakieś światło, widać ścieżkę, może nawet kilka wyraźnych dróg, ale reszta wciąż pozostaje niewidoczna. Ta książka jest więc zbiorem opowieści o odkrytych przeze mnie ścieżkach. Pisząc ją, cały czas miałam świadomość, że na wiele innych – być może równie ważnych – dróg nigdy nie trafiłam. Na szczęście nie trzeba przejść wszystkich, by czuć i rozumieć, jak niszczące dla naszego życia jest funkcjonowanie w zniekształconym środowisku informacyjnym.

Najgroźniejsza w dezinformacji jest ciągłość jej dziania się. Na naszych oczach rozwija się, potężnieje, zmienia postrzeganie świata, język, tożsamość. To rosnące zło, jak w najbardziej przerażającym thrillerze. I tak jak w thrillerze, z tym złem można wygrać – ale tylko wtedy, gdy podejmie się z nim walkę. Badania naukowe pokazują, że niechcianym wpływom w środowisku informacyjnym można się przeciwstawić. Podstawowym warunkiem jest jednak poznanie ich mechanizmów działania. Znając je, szybko i skutecznie rozpoznajemy, że ktoś chce nas zmanipulować, narzucić nam poglądy, wywołać w sobie tylko znanym celu określone emocje. Naszą tarczą obronną powinna być więc świadomość. Dlatego napisałam tę książkę – aby wiedza o dezinformacji i sieciowej manipulacji mogła chronić.

Opowiedziane przeze mnie historie w zasadzie nie mają końca. Kolejne odsłony tematów, kolejne sceny, akty, punkty kulminacyjne, nowi bohaterowie mieszający się ze starymi, następne pytania i odpowiedzi. Moje sieciowe śledztwa są zapisem stanu wiedzy na pierwsze dni sierpnia 2022 roku, kiedy skończyłam pisać tę książkę. W którymś momencie trzeba było postawić kropkę. Ale nie mam wątpliwości, że do wielu poruszonych w niej tematów trzeba będzie dopisywać dalsze strony. Żyjemy w erze dezinformacji, jej wpływu na nasze życie doświadczymy jeszcze wielokrotnie.

Anna Mierzyńska