MENU
Nasze ceny
Przeczytaj fragment on-line
-
promocja
-
W empik go
Elon Musk. Innowator, przedsiębiorca i wizjoner - ebook
Elon Musk. Innowator, przedsiębiorca i wizjoner - ebook
Elon Musk, założyciel znanych firm technologicznych, kosmicznych i z branży sztucznej inteligencji, nie tylko należy do najbogatszych ludzi na świecie, lecz także jest jednym z przedsiębiorców odnoszących największe sukcesy. Dzięki barwnej osobowości i mistrzowskiemu wykorzystaniu mediów społecznościowych stał się też jedną z ikon popkultury naszych czasów, inspiracją dla wielu, a także… postacią kontrowersyjną.
Książka Chrisa McNaba analizuje drogę Elona Muska od edukacji i pierwszych przedsięwzięć do stworzenia imperium biznesowego. To wnikliwe studium będzie fascynujące dla fanów Muska, ale zainteresuje też wszystkich tych, którzy śledzą aktualne wydarzenia i chcą poznać jedną z najważniejszych postaci współczesności. Pokazuje niezwykłego człowieka, który dzięki odwadze, pracowitości oraz unikalnym metodom myślenia i działania osiągnął niebywały sukces.
| Kategoria: | Biografie |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-7147-167-4 |
| Rozmiar pliku: | 2,0 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
WSTĘP
W 2021 roku magazyn „Time” ogłosił Elona Muska Człowiekiem Roku. Redaktorzy i sympatycy magazynu nie mieli wątpliwości – spodziewali się, że ten wybór wzbudzi dyskusje w mediach i podzieli opinię publiczną. Wielu się spodoba, ale odezwą się także głosy krytyczne. Być może dlatego opublikowali bardzo emocjonalny artykuł broniący tej decyzji. Przyznali w nim, że osobowość Muska może być dla niektórych niestrawna. Na drugiej szali stawiali jednak jego niezwykłe osiągnięcia, z których wiele kształtuje technologiczną przyszłość rasy ludzkiej zarówno na Ziemi, jak i poza nią. „Musk jest chętnie obsadzany w roli aroganckiego superzłoczyńcy, wrzucany do jednego worka z technologicznymi bucami i kosmicznymi playboyami, dla których pieniądze stanowią element rywalizacji, a rakiety to cudowna zabawka. Tyle że on wcale ich nie przypomina: przecież to magnat produkcji, który kuje metal, a nie bajty” – można przeczytać w artykule. Aby uzasadnić swój punkt widzenia, redaktorzy „Time’a” wymienili niektóre ze zdumiewających osiągnięć Elona Muska w dziedzinie inżynierii i przedsiębiorczości. Innowacje opracowywane w jego firmach zmieniły podejście współczesnej ludzkości do bankowości internetowej i transakcji finansowych, eksploracji kosmosu, możliwości założenia kolonii na innych planetach, czystej energii, w tym słonecznej, oraz sposobów jej magazynowania. Odcisnęły również piętno na rozwoju samochodów elektrycznych, sztucznej inteligencji, sposobach zarządzania ruchem w podziemnych tunelach i tak dalej. Jednocześnie jego twarz stała się elementem popkultury, jakby należał do największych współczesnych gwiazd. Każda jego decyzja, osobista czy zawodowa, poddawana jest szczegółowej analizie, omawiana i interpretowana w mediach, a zrównoważonym dyskusjom towarzyszą burze w serwisach społecznościowych. Warto też wspomnieć, że Elon Musk został obwołany najbogatszą osobą na świecie. Jak zauważył „Time”: „Obecnie ten nieśmiały Południowoafrykańczyk z zespołem Aspergera, który w dzieciństwie mierzył się z brutalnością i przezwyciężył osobistą tragedię, przekonuje rządy i całe branże do realizacji swoich ambicji”.
Największym problemem podczas pisania tej biografii okazało się oddzielenie faktów nie tyle od fikcji, co od opinii. Musk polaryzuje, co w połączeniu z przytłaczającą ilością informacji dotyczących jego życia częściej utrudnia niż ułatwia wyciągnięcie właściwych wniosków. Nie bez znaczenia jest również to, że człowiek ten znajduje się na celowniku światowych mediów. Jego dorobek stale się zmienia (kiedy piszę te słowa, przejęcie Twittera nie schodzi z pierwszych stron gazet), więc trafne opisanie kogoś, kto ewoluuje z taką prędkością, stanowi wyzwanie. Inną kwestią jest oddzielenie tego, co – jak się wydaje – musi być prawdą ze względu na powszechnie znane osiągnięcia Muska, od tego, w jaki sposób postrzega on świat i dąży do realizacji swoich celów.
Niezawodnym barometrem wskazującym, w jaki sposób opinia publiczna postrzega Elona Muska, jest jego strona w Wikipedii, gdzie najważniejsze informacje dotyczące jego życia może edytować każdy. Pierwsze trzy akapity angielskiej wersji tej strony wyjaśniają, że jest on „biznesmenem i inwestorem”, a następnie wymieniają firmy i przedsięwzięcia, z którymi jest związany (Zip2, X.com, PayPal, SpaceX, Tesla, The Boring Company, Neuralink, OpenAI, X). Wikipedia poświęca cały segment kontrowersjom związanym z jego osobą, począwszy od dochodzeń prowadzonych przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd (United States Securities and Exchange Commission, SEC), a skończywszy na sianiu rzekomej dezinformacji dotyczącej COVID-19. Strona przywołuje również fakt, że Musk zgromadził fortunę, jaką dysponowało wcześniej niewielu przedsiębiorców: „Z majątkiem netto sięgającym na dzień 11 listopada 2022 roku aż 174 miliardów dolarów, Musk jest – według Bloomberg Billionaires Index i regularnie aktualizowanej listy miliarderów «Forbesa» – najbogatszą osobą na świecie”.
Kluczowe momenty życia Elona Muska pozwalają lepiej go zrozumieć. Kiedy zagłębimy się w nie i przeprowadzimy dokładną analizę, poznamy złożoną osobę, która posiada zdolność myślenia w wyjątkowy sposób, a także wykorzystywania swoich pomysłów i wniosków do rozwiązywania najbardziej palących problemów współczesnego świata. Elon Musk nie przypomina innych ludzi, ale nie jest też – choćby metaforycznie – kosmitą. Moim zdaniem jest człowiekiem, który dzięki niezwykłemu umysłowi i gotowości do naprawdę ciężkiej pracy przełamuje bariery dzielące myślenie od działania. I chociażby z tego powodu może wiele nas nauczyć.
------------------------------------------------------------------------
1.
Molly Ball, Jeffrey Kluger, Alejandro de la Garza, Time Person of the Year 2021. Elon Musk, „Time” 13 grudnia 2021, https://time.com/person-of-the-year-2021-elon-musk/ – przyp. red.
2.
W marcu 2024 roku Bloomberg ogłosił, że Elona Muska wyprzedził Jeff Bezos, założyciel Amazona. Jego majątek wynosi obecnie 200 miliardów dolarów, o dwa miliardy więcej niż Muska – przyp. tłum.
3.
Molly Ball, Jeffrey Kluger, Alejandro de la Garza, dz. cyt.
4.
Elon Musk, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Elon_Musk – przyp. red.Rozdział 1
Z RPA DO USA
Jeśli cofnąć się do dzieciństwa Elona Muska, łatwo uświadomić sobie, że nie było ono typowe. Także jego rodzice czy nawet dziadkowie zasługiwali na miano niekonwencjonalnych. Zapewne właśnie w tym należy upatrywać źródła jego niesłychanych ambicji i olbrzymiej innowacyjności. Pod wieloma względami okres ten nie był dla niego łatwy, ale go uformował. W efekcie dojrzał jako ktoś gotowy do kwestionowania norm i działający w sposób nieszablonowy. W dodatku wkraczając w dorosłość, czuł się dość komfortowo. Odważnie stał na własnych nogach i bez choćby krztyny lęku poznawał świat. Nie czuł potrzeby korzystania z czyichś rad czy mozolnego budowania poczucia własnej wartości. A że dysponował niezwykłą inteligencją, śmiało mógł uchodzić za osobę wyjątkową.
Wpływ rodziców
Elon Musk cieszy się opinią człowieka, który spełnił amerykański sen. A przecież urodził się 28 czerwca 1971 roku w Pretorii – czyli w Republice Południowej Afryki. Olbrzymie bogactwo właścicieli ziemskich i przemysłowców kontrastowało tam ze straszliwą biedą. Polityka apartheidu narzucała rygorystyczną segregację rasową. W ten sposób kształtowała – wewnętrznie i zewnętrznie – ten niezwykły naród. Jednocześnie wraz ze środowiskiem i kulturą uczyła ludzi bycia twardymi i niezwykle odpornymi. To był lokalny standard, więc rodzice Muska nie stanowili tu wyjątku.
Maye, matka Elona, to niezwykle uderzająca osoba, przy czym słowo „uderzająca” odnosi się zarówno do jej prezencji, jak i osobowości. Już jako nastolatka zaczęła karierę modelki i kontynuuje ją do dziś, a swój urok wiecznie młodej kobiety prezentuje podczas sesji zdjęciowych w kolorowych magazynach (na przykład w wieku 69 lat została modelką „Cover Girl”). Maye uchodzi też za sprawną bizneswoman i odnosi sukcesy jako dietetyczka.
Elon i Maye Musk na przyjęciu w Nowym Jorku w 2012 roku. Poświęcenie matki oraz jej energia miały wpływ na kształtowanie się charakteru i pewności siebie u jej syna.
Podobnie jak w przypadku Elona życie Maye mogłoby stać się podstawą emocjonującej biografii (zresztą w 2019 roku opublikowała pamiętnik zatytułowany Kobieta z planem na życie. O pięknie, przygodach i sukcesach). Bez wątpienia na jej charakter wpływ miało dzieciństwo. Na świat przyszła 19 kwietnia 1948 roku w Reginie w kanadyjskiej prowincji Saskatchewan, a zaledwie dwa lata później przeniosła się wraz z rodzicami do Republiki Południowej Afryki. Jej bliscy przypominali bowiem bohaterów powieści przygodowej. Ojciec, dr Joshua Norman Haldeman, był odnoszącym sukcesy chiropraktykiem, ale praca zawodowa znajdowała się na drugim planie emocjonującego życia, które dzielił ze swoją żoną, instruktorką tańca Winnifred „Wyn” Josephine Fletcher. Joshua dorastał na kanadyjskiej prowincji, kształtując w sobie ducha walki i przygody, a także skłonność do ryzyka. W młodości ujeżdżał konie podczas imprez rodeo i świetnie rzucał lassem, ćwiczył boks oraz zapasy, a nawet latał – wyrobił sobie licencję pilota i kupił niewielką awionetkę. Przeprowadzka do RPA w 1950 roku stanowiła odpowiedź na nagły impuls i potrzebę odrzucenia tego, co uważał za polityczne i moralne ograniczenia Kanady. Wybrał pełne niepewności życie w odległym, barwnym i rozległym kraju. Fakt, że miał liczną rodzinę (Maye była jednym z pięciorga dzieci), nie stanowił dla niego przeszkody. Oczekiwał, że maluchy sobie poradzą, jeśli da się im swobodę i odpowiednio wychowa.
Po przyjeździe do RPA Joshua i Wyn prowadzili dość awanturnicze życie, a przeżyte przygody od czasu do czasu prowadziły ich na czołówki lokalnych gazet. Na przykład w 1952 roku para przeleciała około 35 400 kilometrów swoim niewielkim, jednosilnikowym samolotem, kierując się z Afryki do Norwegii i Szkocji i następnie wracając do kraju. W kolejnym roku odbyli podobną podróż wraz z synem Scottem. Przemierzyli wtedy środkową Afrykę i pokonali 12 900 kilometrów. W 1954 roku Joshua zyskał międzynarodową sławę dzięki przelotowi wzdłuż wschodniego wybrzeża Afryki, a następnie przez Azję aż do Australii i wreszcie z powrotem do RPA. Łączny dystans tej podróży sięgnął 53 000 kilometrów.
Do roku 1970 Joshua Haldeman odwiedził 80 krajów i terytoriów rozrzuconych po całym świecie. Zajmował ważne stanowiska w południowoafrykańskich organizacjach lotniczych, między innymi był współzałożycielem i prezesem Krajowego Towarzystwa Lotniczego oraz przez pięć lat zasiadał w lokalnym Komitecie Regulacji Żeglugi Powietrznej. Był również zapalonym strzelcem i wraz z Wyn wygrywał krajowe zawody, dzięki czemu para cieszyła się szacunkiem w miejscowych klubach i stowarzyszeniach strzeleckich.
Jeśli komuś CV Haldemanów nadal wydaje się niewystarczające, może do niego dopisać karierę odkrywców-amatorów i archeologów. Mała Maye towarzyszyła rodzicom podczas wypraw do odległych zakątków kontynentu afrykańskiego. Joshua był szczególnie zainteresowany odnalezieniem legendarnego Zaginionego Miasta Kalahari i począwszy od 1953 roku odbył 12 ekspedycji powietrznych i lądowych, podczas których poznał wiele afrykańskich plemion, a także napotkał na swojej drodze dzikie zwierzęta. Jego eksploracje zakończyły się tragicznie, choć stosownie do zainteresowań. W 1974 roku zginął w katastrofie lotniczej.
Errol Musk, ojciec Elona, uchodził z kolei za człowieka praktycznego. Z powodzeniem rozwijał karierę w zawodzie inżyniera mechanika i elektryka oraz zarządcy projektów budowlanych. W mediach pojawiła się kiedyś informacja, że był również właścicielem kopalni szmaragdów. Niektóre źródła twierdziły nawet, że Elon i jego brat Kimbal sprzedali część klejnotów w USA, aby zapewnić sobie finanse na start. W 2019 roku Elon Musk zdementował te doniesienia, 28 grudnia wyjaśniał na Twitterze: „(Ojciec) nie był właścicielem kopalni szmaragdów, a ja pracowałem na studiach, kończąc je z kredytem studenckim w wysokości około 100 tysięcy dolarów. W Zip2 nie było mnie stać na drugi komputer, więc programowałem w nocy, bo w dzień stała na nim nasza strona internetowa”. Skąd więc wzięły się te informacje o kamieniach szlachetnych? Być może do ich powstania przyczynił się fakt, iż początkowo rodzice pomagali młodemu Elonowi wieść stabilne finansowo i dość wygodne życie.
Po przyjściu na świat Elona w 1971 roku rodzina powiększyła się wraz z narodzinami Kimbala w 1972 roku, a dwa lata później ich siostry Toski. Rodzeństwo zawsze było ważne dla Elona. Najbliżej był z bratem – łączyło ich bowiem kilka wspólnych przygód i trafionych inwestycji.
Krzywa uczenia się
Jeden z najbardziej wnikliwych portretów młodego Elona Muska powstał dzięki dziennikarskiej pracy Ashlee Vance’a, którego książka Elon Musk: How the Billionaire CEO of SpaceX and Tesla is Shaping our Future została napisana na podstawie wielogodzinnych wywiadów z przedsiębiorcą. Wiemy z niej, że w młodości nasz bohater uchodził za dziecko o ponadprzeciętnej inteligencji i nienasyconym apetycie na wiedzę. Był i pozostaje miłośnikiem książek – pochłania zarówno beletrystykę, jak i literaturę faktu, od Władcy Pierścieni Tolkiena po Encyklopedię Britannica, którą podobno przeczytał w całości. Dla jego otoczenia szybko stało się oczywiste, że posiada doskonałą pamięć. Pozwalała mu ona przyswajać bez większego wysiłku skomplikowane informacje techniczne. Z czasem szybkie i dokładne cytowanie ich młody Musk zaczął wykorzystywać jako coś w rodzaju sztuczki imprezowej. Nie da się zresztą ukryć, że umiejętność ta pomogła mu w jego odważnych przedsięwzięciach i nadal fascynuje tych, którzy pracują nad swoją wydajnością umysłową (więcej na temat niezwykłych zdolności Muska znajdziesz w rozdziale 6). Swoją drogą Elon doprowadził do perfekcji zdolność uczenia się – wystarczyły mu książki i notatki, by samodzielnie, bez wsparcia nauczycieli, opanowywać kolejne porcje wiedzy.
Maye Musk – nie tylko z powodu matczynej miłości – dostrzegła wyjątkowość swojego syna już w jego dzieciństwie. W jednym z wywiadów zapytano ją, kiedy zauważyła, że Elon różni się od innych dzieci. Odpowiedziała: „W trzecim roku jego życia. Po prostu tak dobrze argumentował, że nie mogłam uwierzyć, jak małe dziecko jest w stanie myśleć w ten sposób”. Wysoka inteligencja u maluchów nie jest czymś, co powinno budzić niepokój, jednak niekiedy może pociągnąć za sobą problemy. Według Vance’a i kilku innych źródeł młody Musk stanowił samotną wyspę pośród morza dziecięcego konformizmu. Szkolni koledzy szybko zauważyli jego problemy z postrzeganiem rzeczywistości – często gubił się w przetwarzaniu myśli i pomysłów, co odstręczało jego rówieśników.
Sam Musk był świadomy tego, że różni się od otaczających go dzieci. W wywiadzie z podcasterem Joe Roganem wspominał: „Kiedy miałem pięć czy sześć lat, sądziłem, że jestem dziwakiem”. Rogan zapytał go o przyczyny takich odczuć i usłyszał: „W pewnym momencie stało się dla mnie jasne, że inni są właśnie inni… Ich umysły nie eksplodowały pomysłami przez cały czas. To było po prostu dziwne i oznaczało, że to ja jestem dziwny”. Musk czuł, że musi ukrywać tę swoją cechę przed otoczeniem: „Miałem nadzieję, że nikt się o tym nie dowie, bo mogliby mnie zamknąć”. Ale jednocześnie jego szalejący umysł niósł liczne obietnice i wywoływał w nim ogromną ochotę do działania. Opisując Roganowi swoje życie wewnętrzne, przedsiębiorca powiedział: „To jak niekończąca się eksplozja”.
Wkrótce Musk musiał też stawić czoła poważniejszemu wyzwaniu. W 1979 roku jego rodzice się rozwiedli, co zapoczątkowało burzliwy okres w życiu rodziny. Elon zamieszkał z matką i resztą rodzeństwa, ale po roku postanowił przeprowadzić się do ojca. Wkrótce dołączył do niego Kimbal. Według Vance’a decyzja ta była podyktowana swoistą logiką – Errol nie miał wtedy przy sobie dzieci, podczas gdy Maye miała całą trójkę, co Elonowi „wydawało się niesprawiedliwe”. Wiele szczegółów z tego okresu zaciera się wśród wspomnień bądź pozostaje tajemnicą, jednak wiadomo, że czas spędzony u ojca nie był dla braci szczęśliwy. Z mozaiki opublikowanych przez nich wspomnień można wywnioskować, że Errol był ponurym, nerwowym i ceniącym dyscyplinę człowiekiem, co sprzyjało konfliktom z dwoma dorastającymi synami (doskonałym tego przykładem, opisanym przez Vance’a, była reakcja mężczyzny na pomysł wyjazdu do USA – Errol zwolnił pomoc domową i kazał Elonowi samodzielnie wykonywać wszystkie obowiązki, by chłopak przekonał się, jak wyglądałoby jego życie w Ameryce).
Niemniej jednak mieszkanie z ojcem miało swoje pozytywne strony. Musk senior był majętnym człowiekiem i synowie zawdzięczają mu wiele zagranicznych podróży oraz spore możliwości rozwoju, a także dostęp do wielu książek. Errol jako człowiek o umyśle inżyniera odcisnął na nich swoje piętno. Chłopcy towarzyszyli mu na placach budowy i zdobywali umiejętności praktyczne – opanowali podstawy elektryki, stolarstwa, hydrauliki i murarstwa. Chociaż nie zdecydowali się wykonywać tego zawodowo, to z pewnością nauczyło ich to praktycznego rozwiązywania problemów. Do dziś Muska cechuje bardzo życiowe spojrzenie na inżynierię, burzące mury między teorią a praktyką. Nieco mniej przydatne okazały się domowe eksperymenty pirotechniczne Elona. Chłopiec produkował własne materiały wybuchowe i pędne, korzystając z samodzielnie zdobytych informacji z zakresu chemii. Efekty tych zabaw okazały się tyleż spektakularne, co niepokojące. Stało się jasne, że Elon należy do osób, które uwielbiają sprawdzać, jak działają różne rzeczy.
W 2015 roku Errol Musk udzielił wywiadu „Forbes Africa” i rzucił nowe światło na zdolności swoich synów. Jego zdaniem Elon był „introwertycznym myślicielem”, typem osoby, która na imprezie najwięcej czasu poświęcała studiowaniu biblioteki gospodarza. Ponoć napędzała go intensywna intelektualna ciekawość, nowe pomysły i możliwości. Kimbala ojciec uważał za nieco bardziej otwartego na ludzi. I tu dochodzimy do wydarzenia, które miało szczególne znaczenie dla kierunku, w jakim Elon ostatecznie podążył.
Otóż młodość przyszłego przedsiębiorcy przypadła na okres gwałtownego rozwoju i wzrostu popularności komputerów. Urządzenia te, wynalezione w latach 40. i 50. XX wieku, przez całe dekady uchodziły za domenę instytucji państwowych. W latach 80. weszły do powszechnego użytku, a ich ceny znacząco spadły, kładąc podwaliny pod trwającą do dziś rewolucję cyfrową. Z wywiadu z Errolem Muskiem wynika, że gdy Elon miał 11 lat, zainteresował się tego rodzaju sprzętem. Pewnego dnia zapytał ojca o możliwość odbycia kursu komputerowego. Ten przypadkiem usłyszał o międzynarodowym sympozjum komputerowym, które miało się odbyć na Uniwersytecie Witwatersrand w Johannesburgu. Wydarzenie nie było przeznaczone dla dzieci, jednak widząc pasję syna, Errol zarezerwował im miejsca na trzygodzinnym wykładzie inauguracyjnym. Elonowi kazał ubrać się w marynarkę i koszulę z krawatem, znalazł mu miejsce z boku sali i zabronił się odzywać. W pewnym momencie poszedł z Kimbalem coś przekąsić. Kiedy wrócili, wykład już się skończył, a Elona nigdzie nie było. Po dłuższych poszukiwaniach znaleźli go pogrążonego w dyskusji z ekspertami z Anglii. Gdy Musk senior podszedł do nich, jeden z profesorów powiedział, że chłopak „powinien czym prędzej dostać komputer”.
Komputery zrewolucjonizowały relacje młodego Elona Muska ze światem. Mimo ówczesnych ograniczeń technologicznych oferowały ogromne możliwości, co mu wyraźnie odpowiadało. Jego pierwszym komputerem był Commodore VIC-20, który przeszedł do historii jako pierwsze urządzenie masowe – sprzedaż przekroczyła bowiem milion sztuk. W porównaniu do dzisiejszych maszyn miał śmiesznie niskie parametry techniczne, choćby skromne 5 kilobajtów pamięci RAM. Mimo to Elon zgłębiał jego możliwości z pasją, która z czasem stała się jego naturalną cechą. W ciągu zaledwie trzech bezsennych nocy przerobił kurs programowania w zainstalowanym na komputerze języku BASIC – i to kurs rozpisany na długie miesiące. Musk zdawał sobie sprawę, że jego ojciec nie wierzył w możliwości urządzenia, które postrzegał jako sprzęt mający niewiele wspólnego z „prawdziwą inżynierią”. Sam miał jednak zupełnie inne zdanie.
Pełny obraz relacji między Errolem a jego najstarszym synem pozostaje niejasny, chociaż niektóre rzeczy można wywnioskować z wywiadów udzielanych przez nich na przestrzeni lat. Pewne wydaje się na przykład, że z czasem oddalili się od siebie. W wywiadzie z Neilem Straussem z magazynu „Rolling Stone” w 2017 roku Elon stwierdził: „(Ojciec) był okropnym człowiekiem. Nie masz pojęcia. Mój tata zawsze ma przemyślany plan czynienia zła. Jakby planował zło”.
Musk chętnie korzystał z komputerów, a jego miłość do języków programowania, obwodów i wyjść rosła. W 1984 roku opracował grę science fiction zatytułowaną Blastar, która opierała się na zaledwie 169 liniach kodu. W latach 80. wielu użytkowników komputerów ośmiobitowych spędzało długie godziny na wstukiwaniu kolejnych instrukcji linijka po linijce, by po tej ciężkiej pracy móc zagrać w nieskomplikowaną grę. Południowoafrykańske czasopismo „PC and Office Technology” było pod wrażeniem wydajności i atrakcyjności programu Muska i postanowiło opublikować jego kod źródłowy. Chłopak otrzymał za to 500 dolarów. Co ciekawe, gra wciąż żyje, można zagrać choćby w jej nową wersję przygotowaną dla przeglądarek internetowych. Scenariusz przypomina Space Invaders, zaś na ekranie początkowym Blastar pojawia się instrukcja: „Misja: Zniszcz obcy frachtowiec przewożący śmiercionośne bomby wodorowe i maszyny miotające wiązki stałe. Do sterowania statkiem używaj joysticka, zaś guzika fire do strzelania”. Nawet dzisiaj (wypowiadam się tu na podstawie własnego doświadczenia) gra jest naprawdę wciągająca i stanowi spore wyzwanie.
Musk kochał komputery przez całą swoją młodość, jednak błędem byłoby postrzeganie go jako zamkniętego w sobie geeka. W rzeczywistości Elon, Kimbal i wielu ich przyjaciół oraz krewnych wiodło wówczas pełne doświadczeń życie, między innymi dzięki brakowi nadzoru ze strony dorosłych. Innymi słowy przeżywali najróżniejsze przygody. Republika Południowej Afryki była w tym czasie krajem pogrążonym w chaosie i dotkniętym straszliwym ubóstwem, podzielonym za sprawą polityki rasowej i cierpiącym z powodu jednego z najwyższych wskaźników przestępczości na świecie – w okresie młodości Elona rósł on zresztą w zawrotnym tempie. Mimo to bracia często podróżowali koleją między Pretorią a Johannesburgiem (który w latach 90. był określany jako „najniebezpieczniejsze miasto na świecie”), wykazując się przy okazji sprytem i umiejętnością unikania kłopotów. Regularnie też smakowali życia obcego ludziom z ich uprzywilejowanej warstwy społecznej.
W liceum, przez trzy–cztery lata, Elon był prześladowany fizycznie i psychicznie. Jego nietypowe zwyczaje narażały go na żarty ze strony rówieśników, którzy nie tolerowali inności czy odstępstw od normy. Dochodziło do okrutnych incydentów, na przykład w Bryanston High School pewien chłopiec podkradł się od tyłu do Muska siedzącego na szczycie betonowych schodów i kopnął go z całych sił w tył głowy, a następnie zepchnął na sam dół (warto w tym momencie dodać, że Elon przeszedł przez sześć różnych szkół, co – jak sam przyznaje – „utrudniało nawiązywanie przyjaźni”). Brutalny atak stał się sygnałem dla innych chłopców, którzy rzucili się na Elona, kopali go bezlitośnie i uderzali jego głową o ziemię. Kimbal obawiał się o życie brata. Obrażenia, jakich Elon doznał w wyniku tego pobicia, wymagały wizyty w szpitalu i tygodniowego zwolnienia, a później rekonstrukcji nosa. Inną atrakcją, jaką gangi nastoletnich wyrostków zafundowały młodemu Muskowi, było atakowanie jego kumpli, dopóki ci nie przestawali się z nim przyjaźnić.
Życie szkolne Elona Muska ustabilizowało się, gdy zaczął uczęszczać do Pretoria Boys High School. Kiedy nie musiał się już obawiać brutalnego prześladowania, okazał się bystrym i zaangażowanym uczniem, choć wtedy jeszcze nie wyróżniał się osiągnięciami. Pomimo licznych problemów okresu dojrzewania jego zainteresowanie komputerami nie wygasło i w efekcie trafił do szkolnego koła programistycznego, gdzie uczył się języków takich jak BASIC, Cobol i Pascal. W miarę jak Elon dojrzewał, to zamiłowanie zaczynało łączyć się z głęboką fascynacją USA i chęcią przeprowadzenia się do tego kraju.
W wywiadzie udzielonym w Chinach w 2014 roku Musk nakreślił sposób, w jaki te dwie pasje oddziaływały na siebie:
Muszę przyznać, że kiedy byłem dzieckiem, nie miałem żadnych wielkich planów. Powodem, dla którego zająłem się programowaniem, było moje zainteresowanie grami. Grałem regularnie i doszedłem do wniosku, że jeśli zacznę samemu pisać gry i następnie je sprzedawać, zarobię sporo pieniędzy i będę mógł sobie kupić lepszy komputer. Nie była to jakaś wielka wizja. Kiedy dorastałem, czytałem mnóstwo książek. Ich akcja bardzo często toczyła się w Stanach Zjednoczonych i wydawało mi się, że powstaje tam wiele nowych technologii. Pomyślałem: OK, chcę pracować nad nowymi technologiami, więc muszę przenieść się do Doliny Krzemowej. W młodości wydawała mi się jakimś mitycznym miejscem. Czymś jak góra Olimp.
Fascynacja podróżami i chęć odwiedzania innych krajów jest wśród młodych ludzi powszechna. Niezbyt często jednak takie pragnienia wiążą się z wizją pracy w konkretnej branży. Jeszcze rzadziej zdarza się, by marzenie to przerodziło się w praktyczne działanie, zwłaszcza u człowieka mającego zaledwie 17 lat. Tymczasem Musk właśnie w tym wieku rozpoczął przygotowania do wyjazdu do Stanów Zjednoczonych.
Uznał Kanadę za odpowiedni etap przejściowy swojego życia w Ameryce Północnej, między innymi dlatego, że dzięki niedawnym zmianom w przepisach imigracyjnych kanadyjskie obywatelstwo jego matki mogło zostać przeniesione na dzieci. O przeprowadzce zadecydował jeszcze jeden czynnik – dzięki wyjazdowi Elon uniknął obowiązkowej służby wojskowej w RPA.
Rozpoczął starania o wizę emigracyjną, a jednocześnie podjął studia informatyczne i inżynieryjne na Uniwersytecie Pretorii. Ostatecznie złożone przez niego podania zostały przyjęte i Elon Musk mógł zacząć nowe życie po drugiej stronie świata.
Kanada
Biorąc pod uwagę awanturniczy rodowód Elona Muska i jego wcześniejsze doświadczenia, nikogo nie powinno dziwić, że jego przeprowadzka do Kanady nie została zbyt dobrze zaplanowana. Gdy dotarł do leżącego na wschodnim wybrzeżu Montrealu, zamierzał zatrzymać się u wujka, ale w czasach przedinternetowych korespondencja krążyła z opóźnieniem i po przyjeździe na miejsce Elon dowiedział się, że mężczyzna przeprowadził się do stanu Minnesota w USA. Musk znalazł sobie pokój w schronisku młodzieżowym, gdzie nieco staranniej przygotował swoje kolejne ruchy. Przypomniał sobie, że w Kanadzie ma drugiego kuzyna, od lat mieszkającego w prowincji Saskatchewan (skąd pochodził jego dziadek ze strony matki). Po przebyciu autobusem ponad 3000 kilometrów trafił do miasteczka Swift Current leżącego niedaleko granicy amerykańsko-kanadyjskiej.
Kiedy tylko udało mu się znaleźć dach nad głową, priorytetem stało się zdobycie pracy i zarabianie pieniędzy. Zapewne nie wyobrażał sobie wtedy siebie jako najbogatszego człowieka na świecie – przez jakiś czas otrzymywał jedynie propozycje niskopłatnych prac fizycznych. W pierwszych miesiącach życia w Kanadzie między innymi był zatrudniony na farmie, zajmował się cięciem bali drewnianych i czyszczeniem kotłów. To ostatnie zajęcie było według niego najgorsze, polegało bowiem na wczołgiwaniu się do kotła stojącego w tartaku i wyskrobywaniu rozgrzanych odpadów z jego wnętrza. Co 30 minut trzeba było wyjść z kotła na zewnątrz, by nie umrzeć z przegrzania. Godnym uwagi świadectwem wytrwałości Muska jest to, że pracę razem z nim rozpoczęło 30 mężczyzn, a do końca tygodnia wciąż pracowało tylko trzech – wśród nich on.
Chociaż wyemigrował sam, jego matka i rodzeństwo stopniowo do niego dołączyli. Jako pierwszy zjawił się Kimbal. Obecność brata bez wątpienia dodała Elonowi energii. Łączyła ich silna, dynamiczna więź, która z czasem pozwoliła im stworzyć rozbudowane plany i pomysły na osiągnięcie sukcesu w Ameryce. Musk ponownie związał się ze środowiskiem akademickim, w 1989 roku zapisując się na Queen’s University w Kingston, mieście w położonej na dalekim wschodzie Kanady prowincji Ontario. Rozpoczął tam studia licencjackie z fizyki i ekonomii.
W 2013 roku Elon udzielił interesującego wywiadu uczelnianemu czasopismu „Queen’s Alumni Review”, opowiadając o swoich studiach. Czas spędzony na uczelni opisał jako „zabawny i interesujący” oraz „formatywny”. Wyjaśnił też, że: „Jednej rzeczy nauczyłem się tutaj – zarówno od wykładowców, jak i studentów – dowiedziałem się, jak współpracować z inteligentnymi ludźmi i korzystać z metody sokratycznej, aby osiągnąć wspólny cel”. Warto zatrzymać się przy tym na chwilę. Metoda sokratyczna polega na zgłębianiu argumentu lub hipotezy, przy czym uczestnicy dyskusji wykorzystują proces zadawania pytań nie tylko w celu analizowania pomysłów, lecz także ujawnienia wartości, zasad i przekonań debatujących. Prowadzący dialog sokratejski znajdują się w stanie „produktywnego dyskomfortu”, badając zarówno siebie, jak i swój związek ze światem, a nie tylko abstrakcyjny koncept wyjściowy. Przy okazji ujawniają swoje założenia i konformistyczne idee. W tej taktyce pedagogicznej możemy dostrzec zalążek propagowanego przez Muska rozumowania z wykorzystaniem „pierwszych zasad”, a także zwyczaju wychodzenia poza przyjętą logikę oraz badania problemu począwszy od jego podstaw (dogłębne spojrzenie na stosowane przez Muska „pierwsze zasady” i inne jego poglądy szerzej opisano w rozdziale 6).
W przeciwieństwie do czasów szkolnych, w Queen’s przyszły przedsiębiorca wyraźniej ujawnił swoje wyjątkowe zdolności intelektualne. Niektórzy z kolegów zapamiętali go jako studenta wyróżniającego się bystrością nawet wśród najbardziej uzdolnionych słuchaczy uniwersytetu. Był bardzo skoncentrowany, gotowy do rywalizacji, ale jednocześnie korzystał z szerokich możliwości oferowanych przez życie studenckie, znajdował czas nie tylko na naukę, lecz także na randki czy spotkania towarzyskie.
Musk zaczął również wykazywać talent przedsiębiorczy. Zarabiał na składaniu i naprawianiu komputerów, a jego wiedza informatyczna imponowała społeczności studenckiej, spragnionej wówczas nowinek technologicznych. Poza murami uczelni Elon i Kimbal chętnie nawiązywali kontakty z wpływowymi biznesmenami. Kierując się zarówno ciekawością, jak i pewnością siebie, bracia docierali do ludzi sukcesu i przekonywali ich do udzielenia im wywiadu. Jedną z takich osób był Peter Nicholson, dyrektor wykonawczy w Bank of Nova Scotia. Bracia wywarli na nim pozytywne wrażenie, wydawali się sympatyczni, ciekawi i zdeterminowani. W efekcie Musk zaprzyjaźnił się zarówno z Nicholsonem, jak i jego córką, Christie.
Ta znajomość miała na Muska olbrzymi wpływ. Na początku lat 90. odbył wakacyjny staż w Bank of Nova Scotia, w dziale strategii. Otrzymał od jego szefa zadanie dość wymagające jak na tak młodego człowieka – został poproszony o przeanalizowanie portfela zadłużenia krajów trzeciego świata w tym banku. Chodziło o ustalenie, jaką wartość ma ów portfel po ogłoszeniu niewypłacalności przez kilka państw Ameryki Południowej. Pracując z zapałem za 14 dolarów za godzinę, Elon odkrył coś, co jego zdaniem mogło pomóc bankowi i każdemu, kto zechciałby się nad tym pochylić. Zauważył bowiem, że dług niektórych krajów był objęty gwarancjami rządu Stanów Zjednoczonych, a różnica między zabezpieczeniem tak zwanych obligacji Brady’ego (nazwanych tak na cześć sekretarza skarbu USA Nicholasa Brady’ego) a rzeczywistą wartością długu pozwalała sprytnym inwestorom podwoić kapitał pod ochronnymi skrzydłami rządu federalnego USA. Rozentuzjazmowany Elon przedstawił ten pomysł swojemu bezpośredniemu przełożonemu, który dostrzegł jego wartość i przekazał szczegóły dyrektorowi generalnemu. Ten jednak odrzucił rozwiązanie Muska, sugerując, że długi argentyńskie i brazylijskie wiążą się ze zbyt dużym ryzykiem. Wywołało to frustrację u młodego stażysty. Przyszły przedsiębiorca czuł, że bankierzy nie zrozumieli jego toku myślenia i tym samym stracili szansę na ogromne zyski gwarantowane przez Departament Skarbu USA. Później powiedział Ashlee Vance’owi, że właśnie wtedy uświadomił sobie, iż „bankierzy potrafią jedynie naśladować innych”. Jego rozczarowanie szybko przerodziło się w pewność, że kiedyś zdoła zarobić kosztem banków, wykorzystując przewidywalność ich reakcji oraz tendencję do konformizmu. Ten scenariusz miał się potem jeszcze nieraz powtórzyć.
Przekroczenie granicy
Chociaż Kanada zajmowała i zajmuje ważne miejsce w sercu Muska, nigdy nie stracił z oczu swojego pierwotnego celu: dotarcia do Stanów Zjednoczonych i znalezienia się w centrum rewolucji technologicznej. Mimo że internet ogłoszono przełomem jeszcze w latach 80. ubiegłego wieku, to dopiero w kolejnej dekadzie wszedł on do powszechnego użytku, zmieniając charakter komunikacji międzyludzkiej, handlu detalicznego oraz wymiany informacji i danych. Duża część tej rewolucji kształtowała się w Stanach Zjednoczonych.
Musk po raz pierwszy przekroczył granicę USA w 1992 roku, kiedy przeniósł się na Uniwersytet Pensylwanii, w skrócie zwany Penn, uczelnię z tak zwanej Ligi Bluszczowej . Ponownie studiował biznes i fizykę; doskonale czuł się w atmosferze debat i prowadzenia badań. Wśród równie dociekliwych jak on umysłów wyróżniał się etyką pracy. Podczas studiów na Penn poznał swojego dozgonnego przyjaciela, Adeo Ressiego, który jest dziś szanowanym inwestorem i przedsiębiorcą z branży IT, do tego zasiada w zarządzie Fundacji XPRIZE, finansującej projekty technologiczne mogące przynieść długoterminowe korzyści dla ludzkości. Szybko znaleźli wspólny język i wynajęli dom, który regularnie przekształcali w nieformalny klub nocny mogący pomieścić nawet pół tysiąca osób. Była to działalność prowadzona półprofesjonalnie – opłata za wejście wynosiła 5 dolarów. Wystarczająco dużo, by wkrótce pozwolić organizatorom wynająć większą nieruchomość. Jak wynika z relacji Vance’a, Ressi był wyrafinowanym imprezowiczem, podczas gdy Musk – dużo bardziej powściągliwy w alkoholizowaniu się – wolał pilnować, by impreza przebiegała w sposób zaplanowany i pozbawiony ekscesów.
Na marginesie warto wspomnieć, dlaczego Elon zdecydował się studiować biznes i fizykę. Nie jest to przecież częste połączenie, a światy nauki i handlu wydają się od siebie oddalone, mimo że sens ich łączenia jest oczywisty. Jimmy Soni w swojej książce The Founders: Elon Musk, Peter Thiel and the Company that Made the Internet przywołuje wywiad z Muskiem opublikowany w biuletynie American Physical Society, w którym Elon radził prowadzić biznes jako formę gry mającej zabezpieczyć przyszłość: „Obawiałem się, że jeśli nie zacznę studiować biznesu, będę musiał pracować dla kogoś, kto go studiował. Taki człowiek zyska podczas studiów wiedzę, której mnie będzie brakować. Nie podobała mi się ta wizja, więc postanowiłem zadbać, by tak się nie stało”. Z kolei fizyka miała zapewnić mu odpowiednie wyzwania intelektualne (Musk wiedział, że jeśli poradzi sobie z matematyką wykorzystywaną w fizyce, to ekonomiczna nie będzie stanowić dla niego problemu), ale także przynieść odpowiedź na wielkie pytanie o życie, Wszechświat i całą resztę, które miało dla niego szczególny urok (chodzi o nawiązanie do Autostopem przez galaktykę Douglasa Adamsa, ulubionej powieści Muska). Krótko mówiąc, biznes wybrał z powodów pragmatycznych, a fizykę uznał za ważną.
W sprzyjającym środowisku Uniwersytetu Pensylwanii Musk ukształtował umiejętności i poglądy, które później stały się kluczowe w pracy inżyniera i innowatora-wizjonera. Podczas przemówienia na Penn w 2009 roku powiedział:
Kiedy studiowałem tutaj, zacząłem się zastanawiać, co wywrze największy wpływ na przyszłość ludzkości. Trzy rzeczy uznałem wówczas za szczególnie istotne: internet, zrównoważoną gospodarkę energetyczną i eksplorację kosmosu, a w szczególności przeniesienie życia na inne planety. Nie oznacza to oczywiście, że już wtedy wiedziałem, iż będę się tym zajmował. Ale – jak się okazuje – tak właśnie się stało.
Podczas studiów na Penn Musk rozwijał swoje zainteresowania w ramach prac badawczych. Poświęcił na przykład wiele czasu analizowaniu możliwości wybudowania olbrzymich elektrowni słonecznych zdolnych produkować ogromne ilości darmowej energii oraz zastanawiał się, w jaki sposób wykorzystać wydajność energetyczną ultrakondensatorów do zasilania pojazdów. Takie ambitne rozważania nie są rzadkością na uniwersytetach. W przypadku Muska wszystkie te wizje później zostały jednak przekute w biznesy o światowym zasięgu.
To właśnie latem 1994 roku Musk położył podwaliny pod swoją biznesową przyszłość. Wyjechał do Doliny Krzemowej, gdzie załatwił sobie dwa staże, oba silnie powiązane z jego zainteresowaniami. Pierwszy z nich zaliczył w Pinnacle Research Institute w Los Gatos, którego działalność koncentrowała się na rozwoju ultrakondensatorów i znajdowaniu zastosowania dla nich. Urządzenia te już wcześniej przyciągnęły uwagę Muska. Zasadniczo uchodziły za „baterie” magazynujące energię elektryczną, ale zostały zaprojektowane tak, aby przechowywać bardzo duże ilości energii i móc ją szybko przyjmować oraz uwalniać, wreszcie obsługiwać wiele cykli ładowania i rozładowywania. Umożliwiała to wydajność owych urządzeń, znacznie przewyższająca wydajność kondensatorów elektrolitycznych i standardowych baterii czy akumulatorów. Właściwości ultrakondensatorów predysponują je do wszelkich zastosowań wymagających powtarzających się i nagłych skoków energii – jak chociażby przyspieszania i hamowania samochodu elektrycznego. Musk dostrzegł możliwość wykorzystania ich w całym uniwersum przyszłych systemów i mechanizmów, od pojazdów po kosmiczne działka energetyczne.
Staż w Pinnacle Research Institute wzmocnił entuzjazm, z jakim Musk podchodził do badań nad energią. Chłopak znalazł też jednak wtedy czas na rozmyślanie nad przyszłością bankowości internetowej, w tym nad stworzeniem całościowej usługi obejmującej nie tylko prowadzenie rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych, lecz także pośrednictwo finansowe i dostęp do ubezpieczeń. W tamtych czasach niewiele osób z jego otoczenia traktowało te pomysły poważnie, między innymi dlatego, że nie dostrzegano jeszcze pełnego potencjału internetu, nie mówiąc już o możliwości realizacji tak śmiałych wizji. Podobnie jak wiele wczesnych pomysłów Elona, idee te – raz zakorzenione – powróciły w przyszłości. Jedną rzecz podkreśla bowiem każda jego biografia: Musk niechętnie przyznaje, że czegoś nie da się zrobić.
Ale pobyt przyszłego przedsiębiorcy w Dolinie Krzemowej nie ograniczał się do Pinnacle Research – w tej firmie przebywał jedynie za dnia. Gdy zbliżał się wieczór, rozpoczynał pracę w Rocket Science Games z siedzibą w Palo Alto. Firma założona w 1993 roku przez Stevena Gary’ego Blanka i Petera Barretta była szybko rozwijającym się developerem oprogramowania rozrywkowego, a Musk trafił do niej, gdy otrzymała zastrzyk finansowy w wysokości 12 milionów dolarów od Sega Enterprises i Bertelsmann Music Group. Rocket Science Games okazała się ekscytującym miejscem pracy, przyciągającym talenty zarówno z branży filmowej, jak i technologicznej. Jej szefowie chcieli produkować gry z możliwie najlepszą grafiką. Pomóc w tym miało porzucenie kartridży na rzecz bardziej pojemnych płyt CD-ROM. Początkowo Elon zajmował się prostymi zadaniami programistycznymi, ale nie trwało to długo. Bardziej doświadczonym kolegom i specjalistom z branży zaimponował swoimi wyjątkowymi umiejętnościami, dogłębną znajomością zarówno sprzętu, jak i oprogramowania, a także kompetencjami psychologicznymi – chociażby zdolnością do wielogodzinnej pracy bez widocznego zmęczenia lub ulegania stresowi, wreszcie zdolnościami rozwiązywania problemów charakterystycznymi dla samouków. Wkrótce zaczął otrzymać dużo bardziej wymagające zadania, takie jak przygotowanie sterowników do obsługi joysticków i myszy w grach tworzonych przez firmę.
Mniej więcej w tym czasie bracia Musk wyruszyli w podróż finansowaną ze sprzedaży części franczyzy prowadzonej przez Kimbala dla College Pro Painters – uzyskany w ten sposób dochód wystarczył na zakup używanego samochodu bez działającej klimatyzacji. Przejechali nim niemal całe Stany Zjednoczone, zaczynając w Kalifornii, przez Kolorado, Wyoming, Południową Dakotę i Illinois, aż do Pensylwanii, gdzie Elon planował jesienią rozpocząć ostatni rok studiów. Po drodze mieli mnóstwo czasu na analizowanie swoich pomysłów na start-upy, w tym jednego związanego z nowym systemem elektronicznego obiegu dokumentacji medycznej, mającym na celu poprawę współpracy i wymiany informacji między lekarzami. Rozpoczęli nawet tworzenie biznesplanu, ale projekt ten nie wzbudzał w nich wystarczającego entuzjazmu i wkrótce go porzucili.
Musk ukończył Penn w 1995 roku z podwójnym licencjatem z biznesu i fizyki. Doświadczenie zdobył dzięki licznym stażom branżowym, z których każdy wiązał się z jego zainteresowaniami. Ponieważ posiadał sporą wiedzę teoretyczną, przez pewien czas zastanawiał się nad kontynuacją nauki – Stanford przyjęło go nawet na studia doktoranckie z fizyki. Ciekawe, co by osiągnął, gdyby trzymał się tej ścieżki. Jak jednak wiadomo, zrezygnował z kariery naukowej po zaledwie dwóch dniach spędzonych na nowej uczelni. Okres formalnej edukacji dla Elona Muska dobiegł końca. Nadszedł czas na pierwszy start-up.
------------------------------------------------------------------------
1.
Wydanie polskie Sensus 2022 r. – przyp. tłum.
2.
Ashlee Vance, Elon Musk: How the Billionaire CEO of SpaceX and Tesla is Shaping Our Future, Virgin, Londyn 2015, s. 34.
3.
Tamże, s. 42.
4.
Jay Caboz, How To Raise A Billionaire: An Interview With Elon Musk’s Father, Errol Musk, Forbes.com, 2 lipca 2015, https://www.forbes.com/sites/kerryadolan/2015/07/02/how-to-raise-a-billionairean-interview-with-elon-musks-father-errol-musk/?sh=362f2ad57483.
5.
Łącznie nabywców znalazło dwa i pół miliona komputerów VIC-20 – przyp. tłum.
6.
Ashlee Vance, dz. cyt., s. 45.
7.
Tamże, s. 83.
8.
Jimmy Soni, The Founders: Elon Musk, Peter Thiel, and the Company that Made the Modern Internet – The Inside Story of PayPal, Atlantic Books, Londyn 2022, s. 62.
9.
Ashlee Vance, dz. cyt., s. 84.
10.
Tamże, s. 64.ŹRÓDŁA ZDJĘĆ
Andrew H. Walker/WireImage
Brian Solis/CC BY 2.0
Paul Harris/Getty Images
FlyingSinger/CC BY 2.0
NASA/Bill Ingalls
NASA/Joel Kowsky
SpaceX/CC0 1.0
NORAD and USNORTHCOM Public Affairs
Steve Jurvetson/ CC BY 2.0
Daniel Acker/Bloomberg via Getty Images
Simon Dawson/ Bloomberg via Getty Images
Rafael Henrique/SOPA Images/LightRocket via Getty Images
Tony Avelar/ Bloomberg via Getty Images
Samuel Corum/Bloomberg via Getty Images
Robyn Beck/AFP via Getty Images
Steve Jurvetson/CC BY 2.0
Gene Blevins/AFP via Getty Images
Angela Weiss/AFP via Getty Images
Monty Brinton/CBS via Getty Images
Rosalind O’Connor/NBC/NBCU Photo Bank via Getty Images
Robert Michaud/iStock
jetcityimages/iStock
W 2021 roku magazyn „Time” ogłosił Elona Muska Człowiekiem Roku. Redaktorzy i sympatycy magazynu nie mieli wątpliwości – spodziewali się, że ten wybór wzbudzi dyskusje w mediach i podzieli opinię publiczną. Wielu się spodoba, ale odezwą się także głosy krytyczne. Być może dlatego opublikowali bardzo emocjonalny artykuł broniący tej decyzji. Przyznali w nim, że osobowość Muska może być dla niektórych niestrawna. Na drugiej szali stawiali jednak jego niezwykłe osiągnięcia, z których wiele kształtuje technologiczną przyszłość rasy ludzkiej zarówno na Ziemi, jak i poza nią. „Musk jest chętnie obsadzany w roli aroganckiego superzłoczyńcy, wrzucany do jednego worka z technologicznymi bucami i kosmicznymi playboyami, dla których pieniądze stanowią element rywalizacji, a rakiety to cudowna zabawka. Tyle że on wcale ich nie przypomina: przecież to magnat produkcji, który kuje metal, a nie bajty” – można przeczytać w artykule. Aby uzasadnić swój punkt widzenia, redaktorzy „Time’a” wymienili niektóre ze zdumiewających osiągnięć Elona Muska w dziedzinie inżynierii i przedsiębiorczości. Innowacje opracowywane w jego firmach zmieniły podejście współczesnej ludzkości do bankowości internetowej i transakcji finansowych, eksploracji kosmosu, możliwości założenia kolonii na innych planetach, czystej energii, w tym słonecznej, oraz sposobów jej magazynowania. Odcisnęły również piętno na rozwoju samochodów elektrycznych, sztucznej inteligencji, sposobach zarządzania ruchem w podziemnych tunelach i tak dalej. Jednocześnie jego twarz stała się elementem popkultury, jakby należał do największych współczesnych gwiazd. Każda jego decyzja, osobista czy zawodowa, poddawana jest szczegółowej analizie, omawiana i interpretowana w mediach, a zrównoważonym dyskusjom towarzyszą burze w serwisach społecznościowych. Warto też wspomnieć, że Elon Musk został obwołany najbogatszą osobą na świecie. Jak zauważył „Time”: „Obecnie ten nieśmiały Południowoafrykańczyk z zespołem Aspergera, który w dzieciństwie mierzył się z brutalnością i przezwyciężył osobistą tragedię, przekonuje rządy i całe branże do realizacji swoich ambicji”.
Największym problemem podczas pisania tej biografii okazało się oddzielenie faktów nie tyle od fikcji, co od opinii. Musk polaryzuje, co w połączeniu z przytłaczającą ilością informacji dotyczących jego życia częściej utrudnia niż ułatwia wyciągnięcie właściwych wniosków. Nie bez znaczenia jest również to, że człowiek ten znajduje się na celowniku światowych mediów. Jego dorobek stale się zmienia (kiedy piszę te słowa, przejęcie Twittera nie schodzi z pierwszych stron gazet), więc trafne opisanie kogoś, kto ewoluuje z taką prędkością, stanowi wyzwanie. Inną kwestią jest oddzielenie tego, co – jak się wydaje – musi być prawdą ze względu na powszechnie znane osiągnięcia Muska, od tego, w jaki sposób postrzega on świat i dąży do realizacji swoich celów.
Niezawodnym barometrem wskazującym, w jaki sposób opinia publiczna postrzega Elona Muska, jest jego strona w Wikipedii, gdzie najważniejsze informacje dotyczące jego życia może edytować każdy. Pierwsze trzy akapity angielskiej wersji tej strony wyjaśniają, że jest on „biznesmenem i inwestorem”, a następnie wymieniają firmy i przedsięwzięcia, z którymi jest związany (Zip2, X.com, PayPal, SpaceX, Tesla, The Boring Company, Neuralink, OpenAI, X). Wikipedia poświęca cały segment kontrowersjom związanym z jego osobą, począwszy od dochodzeń prowadzonych przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd (United States Securities and Exchange Commission, SEC), a skończywszy na sianiu rzekomej dezinformacji dotyczącej COVID-19. Strona przywołuje również fakt, że Musk zgromadził fortunę, jaką dysponowało wcześniej niewielu przedsiębiorców: „Z majątkiem netto sięgającym na dzień 11 listopada 2022 roku aż 174 miliardów dolarów, Musk jest – według Bloomberg Billionaires Index i regularnie aktualizowanej listy miliarderów «Forbesa» – najbogatszą osobą na świecie”.
Kluczowe momenty życia Elona Muska pozwalają lepiej go zrozumieć. Kiedy zagłębimy się w nie i przeprowadzimy dokładną analizę, poznamy złożoną osobę, która posiada zdolność myślenia w wyjątkowy sposób, a także wykorzystywania swoich pomysłów i wniosków do rozwiązywania najbardziej palących problemów współczesnego świata. Elon Musk nie przypomina innych ludzi, ale nie jest też – choćby metaforycznie – kosmitą. Moim zdaniem jest człowiekiem, który dzięki niezwykłemu umysłowi i gotowości do naprawdę ciężkiej pracy przełamuje bariery dzielące myślenie od działania. I chociażby z tego powodu może wiele nas nauczyć.
------------------------------------------------------------------------
1.
Molly Ball, Jeffrey Kluger, Alejandro de la Garza, Time Person of the Year 2021. Elon Musk, „Time” 13 grudnia 2021, https://time.com/person-of-the-year-2021-elon-musk/ – przyp. red.
2.
W marcu 2024 roku Bloomberg ogłosił, że Elona Muska wyprzedził Jeff Bezos, założyciel Amazona. Jego majątek wynosi obecnie 200 miliardów dolarów, o dwa miliardy więcej niż Muska – przyp. tłum.
3.
Molly Ball, Jeffrey Kluger, Alejandro de la Garza, dz. cyt.
4.
Elon Musk, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Elon_Musk – przyp. red.Rozdział 1
Z RPA DO USA
Jeśli cofnąć się do dzieciństwa Elona Muska, łatwo uświadomić sobie, że nie było ono typowe. Także jego rodzice czy nawet dziadkowie zasługiwali na miano niekonwencjonalnych. Zapewne właśnie w tym należy upatrywać źródła jego niesłychanych ambicji i olbrzymiej innowacyjności. Pod wieloma względami okres ten nie był dla niego łatwy, ale go uformował. W efekcie dojrzał jako ktoś gotowy do kwestionowania norm i działający w sposób nieszablonowy. W dodatku wkraczając w dorosłość, czuł się dość komfortowo. Odważnie stał na własnych nogach i bez choćby krztyny lęku poznawał świat. Nie czuł potrzeby korzystania z czyichś rad czy mozolnego budowania poczucia własnej wartości. A że dysponował niezwykłą inteligencją, śmiało mógł uchodzić za osobę wyjątkową.
Wpływ rodziców
Elon Musk cieszy się opinią człowieka, który spełnił amerykański sen. A przecież urodził się 28 czerwca 1971 roku w Pretorii – czyli w Republice Południowej Afryki. Olbrzymie bogactwo właścicieli ziemskich i przemysłowców kontrastowało tam ze straszliwą biedą. Polityka apartheidu narzucała rygorystyczną segregację rasową. W ten sposób kształtowała – wewnętrznie i zewnętrznie – ten niezwykły naród. Jednocześnie wraz ze środowiskiem i kulturą uczyła ludzi bycia twardymi i niezwykle odpornymi. To był lokalny standard, więc rodzice Muska nie stanowili tu wyjątku.
Maye, matka Elona, to niezwykle uderzająca osoba, przy czym słowo „uderzająca” odnosi się zarówno do jej prezencji, jak i osobowości. Już jako nastolatka zaczęła karierę modelki i kontynuuje ją do dziś, a swój urok wiecznie młodej kobiety prezentuje podczas sesji zdjęciowych w kolorowych magazynach (na przykład w wieku 69 lat została modelką „Cover Girl”). Maye uchodzi też za sprawną bizneswoman i odnosi sukcesy jako dietetyczka.
Elon i Maye Musk na przyjęciu w Nowym Jorku w 2012 roku. Poświęcenie matki oraz jej energia miały wpływ na kształtowanie się charakteru i pewności siebie u jej syna.
Podobnie jak w przypadku Elona życie Maye mogłoby stać się podstawą emocjonującej biografii (zresztą w 2019 roku opublikowała pamiętnik zatytułowany Kobieta z planem na życie. O pięknie, przygodach i sukcesach). Bez wątpienia na jej charakter wpływ miało dzieciństwo. Na świat przyszła 19 kwietnia 1948 roku w Reginie w kanadyjskiej prowincji Saskatchewan, a zaledwie dwa lata później przeniosła się wraz z rodzicami do Republiki Południowej Afryki. Jej bliscy przypominali bowiem bohaterów powieści przygodowej. Ojciec, dr Joshua Norman Haldeman, był odnoszącym sukcesy chiropraktykiem, ale praca zawodowa znajdowała się na drugim planie emocjonującego życia, które dzielił ze swoją żoną, instruktorką tańca Winnifred „Wyn” Josephine Fletcher. Joshua dorastał na kanadyjskiej prowincji, kształtując w sobie ducha walki i przygody, a także skłonność do ryzyka. W młodości ujeżdżał konie podczas imprez rodeo i świetnie rzucał lassem, ćwiczył boks oraz zapasy, a nawet latał – wyrobił sobie licencję pilota i kupił niewielką awionetkę. Przeprowadzka do RPA w 1950 roku stanowiła odpowiedź na nagły impuls i potrzebę odrzucenia tego, co uważał za polityczne i moralne ograniczenia Kanady. Wybrał pełne niepewności życie w odległym, barwnym i rozległym kraju. Fakt, że miał liczną rodzinę (Maye była jednym z pięciorga dzieci), nie stanowił dla niego przeszkody. Oczekiwał, że maluchy sobie poradzą, jeśli da się im swobodę i odpowiednio wychowa.
Po przyjeździe do RPA Joshua i Wyn prowadzili dość awanturnicze życie, a przeżyte przygody od czasu do czasu prowadziły ich na czołówki lokalnych gazet. Na przykład w 1952 roku para przeleciała około 35 400 kilometrów swoim niewielkim, jednosilnikowym samolotem, kierując się z Afryki do Norwegii i Szkocji i następnie wracając do kraju. W kolejnym roku odbyli podobną podróż wraz z synem Scottem. Przemierzyli wtedy środkową Afrykę i pokonali 12 900 kilometrów. W 1954 roku Joshua zyskał międzynarodową sławę dzięki przelotowi wzdłuż wschodniego wybrzeża Afryki, a następnie przez Azję aż do Australii i wreszcie z powrotem do RPA. Łączny dystans tej podróży sięgnął 53 000 kilometrów.
Do roku 1970 Joshua Haldeman odwiedził 80 krajów i terytoriów rozrzuconych po całym świecie. Zajmował ważne stanowiska w południowoafrykańskich organizacjach lotniczych, między innymi był współzałożycielem i prezesem Krajowego Towarzystwa Lotniczego oraz przez pięć lat zasiadał w lokalnym Komitecie Regulacji Żeglugi Powietrznej. Był również zapalonym strzelcem i wraz z Wyn wygrywał krajowe zawody, dzięki czemu para cieszyła się szacunkiem w miejscowych klubach i stowarzyszeniach strzeleckich.
Jeśli komuś CV Haldemanów nadal wydaje się niewystarczające, może do niego dopisać karierę odkrywców-amatorów i archeologów. Mała Maye towarzyszyła rodzicom podczas wypraw do odległych zakątków kontynentu afrykańskiego. Joshua był szczególnie zainteresowany odnalezieniem legendarnego Zaginionego Miasta Kalahari i począwszy od 1953 roku odbył 12 ekspedycji powietrznych i lądowych, podczas których poznał wiele afrykańskich plemion, a także napotkał na swojej drodze dzikie zwierzęta. Jego eksploracje zakończyły się tragicznie, choć stosownie do zainteresowań. W 1974 roku zginął w katastrofie lotniczej.
Errol Musk, ojciec Elona, uchodził z kolei za człowieka praktycznego. Z powodzeniem rozwijał karierę w zawodzie inżyniera mechanika i elektryka oraz zarządcy projektów budowlanych. W mediach pojawiła się kiedyś informacja, że był również właścicielem kopalni szmaragdów. Niektóre źródła twierdziły nawet, że Elon i jego brat Kimbal sprzedali część klejnotów w USA, aby zapewnić sobie finanse na start. W 2019 roku Elon Musk zdementował te doniesienia, 28 grudnia wyjaśniał na Twitterze: „(Ojciec) nie był właścicielem kopalni szmaragdów, a ja pracowałem na studiach, kończąc je z kredytem studenckim w wysokości około 100 tysięcy dolarów. W Zip2 nie było mnie stać na drugi komputer, więc programowałem w nocy, bo w dzień stała na nim nasza strona internetowa”. Skąd więc wzięły się te informacje o kamieniach szlachetnych? Być może do ich powstania przyczynił się fakt, iż początkowo rodzice pomagali młodemu Elonowi wieść stabilne finansowo i dość wygodne życie.
Po przyjściu na świat Elona w 1971 roku rodzina powiększyła się wraz z narodzinami Kimbala w 1972 roku, a dwa lata później ich siostry Toski. Rodzeństwo zawsze było ważne dla Elona. Najbliżej był z bratem – łączyło ich bowiem kilka wspólnych przygód i trafionych inwestycji.
Krzywa uczenia się
Jeden z najbardziej wnikliwych portretów młodego Elona Muska powstał dzięki dziennikarskiej pracy Ashlee Vance’a, którego książka Elon Musk: How the Billionaire CEO of SpaceX and Tesla is Shaping our Future została napisana na podstawie wielogodzinnych wywiadów z przedsiębiorcą. Wiemy z niej, że w młodości nasz bohater uchodził za dziecko o ponadprzeciętnej inteligencji i nienasyconym apetycie na wiedzę. Był i pozostaje miłośnikiem książek – pochłania zarówno beletrystykę, jak i literaturę faktu, od Władcy Pierścieni Tolkiena po Encyklopedię Britannica, którą podobno przeczytał w całości. Dla jego otoczenia szybko stało się oczywiste, że posiada doskonałą pamięć. Pozwalała mu ona przyswajać bez większego wysiłku skomplikowane informacje techniczne. Z czasem szybkie i dokładne cytowanie ich młody Musk zaczął wykorzystywać jako coś w rodzaju sztuczki imprezowej. Nie da się zresztą ukryć, że umiejętność ta pomogła mu w jego odważnych przedsięwzięciach i nadal fascynuje tych, którzy pracują nad swoją wydajnością umysłową (więcej na temat niezwykłych zdolności Muska znajdziesz w rozdziale 6). Swoją drogą Elon doprowadził do perfekcji zdolność uczenia się – wystarczyły mu książki i notatki, by samodzielnie, bez wsparcia nauczycieli, opanowywać kolejne porcje wiedzy.
Maye Musk – nie tylko z powodu matczynej miłości – dostrzegła wyjątkowość swojego syna już w jego dzieciństwie. W jednym z wywiadów zapytano ją, kiedy zauważyła, że Elon różni się od innych dzieci. Odpowiedziała: „W trzecim roku jego życia. Po prostu tak dobrze argumentował, że nie mogłam uwierzyć, jak małe dziecko jest w stanie myśleć w ten sposób”. Wysoka inteligencja u maluchów nie jest czymś, co powinno budzić niepokój, jednak niekiedy może pociągnąć za sobą problemy. Według Vance’a i kilku innych źródeł młody Musk stanowił samotną wyspę pośród morza dziecięcego konformizmu. Szkolni koledzy szybko zauważyli jego problemy z postrzeganiem rzeczywistości – często gubił się w przetwarzaniu myśli i pomysłów, co odstręczało jego rówieśników.
Sam Musk był świadomy tego, że różni się od otaczających go dzieci. W wywiadzie z podcasterem Joe Roganem wspominał: „Kiedy miałem pięć czy sześć lat, sądziłem, że jestem dziwakiem”. Rogan zapytał go o przyczyny takich odczuć i usłyszał: „W pewnym momencie stało się dla mnie jasne, że inni są właśnie inni… Ich umysły nie eksplodowały pomysłami przez cały czas. To było po prostu dziwne i oznaczało, że to ja jestem dziwny”. Musk czuł, że musi ukrywać tę swoją cechę przed otoczeniem: „Miałem nadzieję, że nikt się o tym nie dowie, bo mogliby mnie zamknąć”. Ale jednocześnie jego szalejący umysł niósł liczne obietnice i wywoływał w nim ogromną ochotę do działania. Opisując Roganowi swoje życie wewnętrzne, przedsiębiorca powiedział: „To jak niekończąca się eksplozja”.
Wkrótce Musk musiał też stawić czoła poważniejszemu wyzwaniu. W 1979 roku jego rodzice się rozwiedli, co zapoczątkowało burzliwy okres w życiu rodziny. Elon zamieszkał z matką i resztą rodzeństwa, ale po roku postanowił przeprowadzić się do ojca. Wkrótce dołączył do niego Kimbal. Według Vance’a decyzja ta była podyktowana swoistą logiką – Errol nie miał wtedy przy sobie dzieci, podczas gdy Maye miała całą trójkę, co Elonowi „wydawało się niesprawiedliwe”. Wiele szczegółów z tego okresu zaciera się wśród wspomnień bądź pozostaje tajemnicą, jednak wiadomo, że czas spędzony u ojca nie był dla braci szczęśliwy. Z mozaiki opublikowanych przez nich wspomnień można wywnioskować, że Errol był ponurym, nerwowym i ceniącym dyscyplinę człowiekiem, co sprzyjało konfliktom z dwoma dorastającymi synami (doskonałym tego przykładem, opisanym przez Vance’a, była reakcja mężczyzny na pomysł wyjazdu do USA – Errol zwolnił pomoc domową i kazał Elonowi samodzielnie wykonywać wszystkie obowiązki, by chłopak przekonał się, jak wyglądałoby jego życie w Ameryce).
Niemniej jednak mieszkanie z ojcem miało swoje pozytywne strony. Musk senior był majętnym człowiekiem i synowie zawdzięczają mu wiele zagranicznych podróży oraz spore możliwości rozwoju, a także dostęp do wielu książek. Errol jako człowiek o umyśle inżyniera odcisnął na nich swoje piętno. Chłopcy towarzyszyli mu na placach budowy i zdobywali umiejętności praktyczne – opanowali podstawy elektryki, stolarstwa, hydrauliki i murarstwa. Chociaż nie zdecydowali się wykonywać tego zawodowo, to z pewnością nauczyło ich to praktycznego rozwiązywania problemów. Do dziś Muska cechuje bardzo życiowe spojrzenie na inżynierię, burzące mury między teorią a praktyką. Nieco mniej przydatne okazały się domowe eksperymenty pirotechniczne Elona. Chłopiec produkował własne materiały wybuchowe i pędne, korzystając z samodzielnie zdobytych informacji z zakresu chemii. Efekty tych zabaw okazały się tyleż spektakularne, co niepokojące. Stało się jasne, że Elon należy do osób, które uwielbiają sprawdzać, jak działają różne rzeczy.
W 2015 roku Errol Musk udzielił wywiadu „Forbes Africa” i rzucił nowe światło na zdolności swoich synów. Jego zdaniem Elon był „introwertycznym myślicielem”, typem osoby, która na imprezie najwięcej czasu poświęcała studiowaniu biblioteki gospodarza. Ponoć napędzała go intensywna intelektualna ciekawość, nowe pomysły i możliwości. Kimbala ojciec uważał za nieco bardziej otwartego na ludzi. I tu dochodzimy do wydarzenia, które miało szczególne znaczenie dla kierunku, w jakim Elon ostatecznie podążył.
Otóż młodość przyszłego przedsiębiorcy przypadła na okres gwałtownego rozwoju i wzrostu popularności komputerów. Urządzenia te, wynalezione w latach 40. i 50. XX wieku, przez całe dekady uchodziły za domenę instytucji państwowych. W latach 80. weszły do powszechnego użytku, a ich ceny znacząco spadły, kładąc podwaliny pod trwającą do dziś rewolucję cyfrową. Z wywiadu z Errolem Muskiem wynika, że gdy Elon miał 11 lat, zainteresował się tego rodzaju sprzętem. Pewnego dnia zapytał ojca o możliwość odbycia kursu komputerowego. Ten przypadkiem usłyszał o międzynarodowym sympozjum komputerowym, które miało się odbyć na Uniwersytecie Witwatersrand w Johannesburgu. Wydarzenie nie było przeznaczone dla dzieci, jednak widząc pasję syna, Errol zarezerwował im miejsca na trzygodzinnym wykładzie inauguracyjnym. Elonowi kazał ubrać się w marynarkę i koszulę z krawatem, znalazł mu miejsce z boku sali i zabronił się odzywać. W pewnym momencie poszedł z Kimbalem coś przekąsić. Kiedy wrócili, wykład już się skończył, a Elona nigdzie nie było. Po dłuższych poszukiwaniach znaleźli go pogrążonego w dyskusji z ekspertami z Anglii. Gdy Musk senior podszedł do nich, jeden z profesorów powiedział, że chłopak „powinien czym prędzej dostać komputer”.
Komputery zrewolucjonizowały relacje młodego Elona Muska ze światem. Mimo ówczesnych ograniczeń technologicznych oferowały ogromne możliwości, co mu wyraźnie odpowiadało. Jego pierwszym komputerem był Commodore VIC-20, który przeszedł do historii jako pierwsze urządzenie masowe – sprzedaż przekroczyła bowiem milion sztuk. W porównaniu do dzisiejszych maszyn miał śmiesznie niskie parametry techniczne, choćby skromne 5 kilobajtów pamięci RAM. Mimo to Elon zgłębiał jego możliwości z pasją, która z czasem stała się jego naturalną cechą. W ciągu zaledwie trzech bezsennych nocy przerobił kurs programowania w zainstalowanym na komputerze języku BASIC – i to kurs rozpisany na długie miesiące. Musk zdawał sobie sprawę, że jego ojciec nie wierzył w możliwości urządzenia, które postrzegał jako sprzęt mający niewiele wspólnego z „prawdziwą inżynierią”. Sam miał jednak zupełnie inne zdanie.
Pełny obraz relacji między Errolem a jego najstarszym synem pozostaje niejasny, chociaż niektóre rzeczy można wywnioskować z wywiadów udzielanych przez nich na przestrzeni lat. Pewne wydaje się na przykład, że z czasem oddalili się od siebie. W wywiadzie z Neilem Straussem z magazynu „Rolling Stone” w 2017 roku Elon stwierdził: „(Ojciec) był okropnym człowiekiem. Nie masz pojęcia. Mój tata zawsze ma przemyślany plan czynienia zła. Jakby planował zło”.
Musk chętnie korzystał z komputerów, a jego miłość do języków programowania, obwodów i wyjść rosła. W 1984 roku opracował grę science fiction zatytułowaną Blastar, która opierała się na zaledwie 169 liniach kodu. W latach 80. wielu użytkowników komputerów ośmiobitowych spędzało długie godziny na wstukiwaniu kolejnych instrukcji linijka po linijce, by po tej ciężkiej pracy móc zagrać w nieskomplikowaną grę. Południowoafrykańske czasopismo „PC and Office Technology” było pod wrażeniem wydajności i atrakcyjności programu Muska i postanowiło opublikować jego kod źródłowy. Chłopak otrzymał za to 500 dolarów. Co ciekawe, gra wciąż żyje, można zagrać choćby w jej nową wersję przygotowaną dla przeglądarek internetowych. Scenariusz przypomina Space Invaders, zaś na ekranie początkowym Blastar pojawia się instrukcja: „Misja: Zniszcz obcy frachtowiec przewożący śmiercionośne bomby wodorowe i maszyny miotające wiązki stałe. Do sterowania statkiem używaj joysticka, zaś guzika fire do strzelania”. Nawet dzisiaj (wypowiadam się tu na podstawie własnego doświadczenia) gra jest naprawdę wciągająca i stanowi spore wyzwanie.
Musk kochał komputery przez całą swoją młodość, jednak błędem byłoby postrzeganie go jako zamkniętego w sobie geeka. W rzeczywistości Elon, Kimbal i wielu ich przyjaciół oraz krewnych wiodło wówczas pełne doświadczeń życie, między innymi dzięki brakowi nadzoru ze strony dorosłych. Innymi słowy przeżywali najróżniejsze przygody. Republika Południowej Afryki była w tym czasie krajem pogrążonym w chaosie i dotkniętym straszliwym ubóstwem, podzielonym za sprawą polityki rasowej i cierpiącym z powodu jednego z najwyższych wskaźników przestępczości na świecie – w okresie młodości Elona rósł on zresztą w zawrotnym tempie. Mimo to bracia często podróżowali koleją między Pretorią a Johannesburgiem (który w latach 90. był określany jako „najniebezpieczniejsze miasto na świecie”), wykazując się przy okazji sprytem i umiejętnością unikania kłopotów. Regularnie też smakowali życia obcego ludziom z ich uprzywilejowanej warstwy społecznej.
W liceum, przez trzy–cztery lata, Elon był prześladowany fizycznie i psychicznie. Jego nietypowe zwyczaje narażały go na żarty ze strony rówieśników, którzy nie tolerowali inności czy odstępstw od normy. Dochodziło do okrutnych incydentów, na przykład w Bryanston High School pewien chłopiec podkradł się od tyłu do Muska siedzącego na szczycie betonowych schodów i kopnął go z całych sił w tył głowy, a następnie zepchnął na sam dół (warto w tym momencie dodać, że Elon przeszedł przez sześć różnych szkół, co – jak sam przyznaje – „utrudniało nawiązywanie przyjaźni”). Brutalny atak stał się sygnałem dla innych chłopców, którzy rzucili się na Elona, kopali go bezlitośnie i uderzali jego głową o ziemię. Kimbal obawiał się o życie brata. Obrażenia, jakich Elon doznał w wyniku tego pobicia, wymagały wizyty w szpitalu i tygodniowego zwolnienia, a później rekonstrukcji nosa. Inną atrakcją, jaką gangi nastoletnich wyrostków zafundowały młodemu Muskowi, było atakowanie jego kumpli, dopóki ci nie przestawali się z nim przyjaźnić.
Życie szkolne Elona Muska ustabilizowało się, gdy zaczął uczęszczać do Pretoria Boys High School. Kiedy nie musiał się już obawiać brutalnego prześladowania, okazał się bystrym i zaangażowanym uczniem, choć wtedy jeszcze nie wyróżniał się osiągnięciami. Pomimo licznych problemów okresu dojrzewania jego zainteresowanie komputerami nie wygasło i w efekcie trafił do szkolnego koła programistycznego, gdzie uczył się języków takich jak BASIC, Cobol i Pascal. W miarę jak Elon dojrzewał, to zamiłowanie zaczynało łączyć się z głęboką fascynacją USA i chęcią przeprowadzenia się do tego kraju.
W wywiadzie udzielonym w Chinach w 2014 roku Musk nakreślił sposób, w jaki te dwie pasje oddziaływały na siebie:
Muszę przyznać, że kiedy byłem dzieckiem, nie miałem żadnych wielkich planów. Powodem, dla którego zająłem się programowaniem, było moje zainteresowanie grami. Grałem regularnie i doszedłem do wniosku, że jeśli zacznę samemu pisać gry i następnie je sprzedawać, zarobię sporo pieniędzy i będę mógł sobie kupić lepszy komputer. Nie była to jakaś wielka wizja. Kiedy dorastałem, czytałem mnóstwo książek. Ich akcja bardzo często toczyła się w Stanach Zjednoczonych i wydawało mi się, że powstaje tam wiele nowych technologii. Pomyślałem: OK, chcę pracować nad nowymi technologiami, więc muszę przenieść się do Doliny Krzemowej. W młodości wydawała mi się jakimś mitycznym miejscem. Czymś jak góra Olimp.
Fascynacja podróżami i chęć odwiedzania innych krajów jest wśród młodych ludzi powszechna. Niezbyt często jednak takie pragnienia wiążą się z wizją pracy w konkretnej branży. Jeszcze rzadziej zdarza się, by marzenie to przerodziło się w praktyczne działanie, zwłaszcza u człowieka mającego zaledwie 17 lat. Tymczasem Musk właśnie w tym wieku rozpoczął przygotowania do wyjazdu do Stanów Zjednoczonych.
Uznał Kanadę za odpowiedni etap przejściowy swojego życia w Ameryce Północnej, między innymi dlatego, że dzięki niedawnym zmianom w przepisach imigracyjnych kanadyjskie obywatelstwo jego matki mogło zostać przeniesione na dzieci. O przeprowadzce zadecydował jeszcze jeden czynnik – dzięki wyjazdowi Elon uniknął obowiązkowej służby wojskowej w RPA.
Rozpoczął starania o wizę emigracyjną, a jednocześnie podjął studia informatyczne i inżynieryjne na Uniwersytecie Pretorii. Ostatecznie złożone przez niego podania zostały przyjęte i Elon Musk mógł zacząć nowe życie po drugiej stronie świata.
Kanada
Biorąc pod uwagę awanturniczy rodowód Elona Muska i jego wcześniejsze doświadczenia, nikogo nie powinno dziwić, że jego przeprowadzka do Kanady nie została zbyt dobrze zaplanowana. Gdy dotarł do leżącego na wschodnim wybrzeżu Montrealu, zamierzał zatrzymać się u wujka, ale w czasach przedinternetowych korespondencja krążyła z opóźnieniem i po przyjeździe na miejsce Elon dowiedział się, że mężczyzna przeprowadził się do stanu Minnesota w USA. Musk znalazł sobie pokój w schronisku młodzieżowym, gdzie nieco staranniej przygotował swoje kolejne ruchy. Przypomniał sobie, że w Kanadzie ma drugiego kuzyna, od lat mieszkającego w prowincji Saskatchewan (skąd pochodził jego dziadek ze strony matki). Po przebyciu autobusem ponad 3000 kilometrów trafił do miasteczka Swift Current leżącego niedaleko granicy amerykańsko-kanadyjskiej.
Kiedy tylko udało mu się znaleźć dach nad głową, priorytetem stało się zdobycie pracy i zarabianie pieniędzy. Zapewne nie wyobrażał sobie wtedy siebie jako najbogatszego człowieka na świecie – przez jakiś czas otrzymywał jedynie propozycje niskopłatnych prac fizycznych. W pierwszych miesiącach życia w Kanadzie między innymi był zatrudniony na farmie, zajmował się cięciem bali drewnianych i czyszczeniem kotłów. To ostatnie zajęcie było według niego najgorsze, polegało bowiem na wczołgiwaniu się do kotła stojącego w tartaku i wyskrobywaniu rozgrzanych odpadów z jego wnętrza. Co 30 minut trzeba było wyjść z kotła na zewnątrz, by nie umrzeć z przegrzania. Godnym uwagi świadectwem wytrwałości Muska jest to, że pracę razem z nim rozpoczęło 30 mężczyzn, a do końca tygodnia wciąż pracowało tylko trzech – wśród nich on.
Chociaż wyemigrował sam, jego matka i rodzeństwo stopniowo do niego dołączyli. Jako pierwszy zjawił się Kimbal. Obecność brata bez wątpienia dodała Elonowi energii. Łączyła ich silna, dynamiczna więź, która z czasem pozwoliła im stworzyć rozbudowane plany i pomysły na osiągnięcie sukcesu w Ameryce. Musk ponownie związał się ze środowiskiem akademickim, w 1989 roku zapisując się na Queen’s University w Kingston, mieście w położonej na dalekim wschodzie Kanady prowincji Ontario. Rozpoczął tam studia licencjackie z fizyki i ekonomii.
W 2013 roku Elon udzielił interesującego wywiadu uczelnianemu czasopismu „Queen’s Alumni Review”, opowiadając o swoich studiach. Czas spędzony na uczelni opisał jako „zabawny i interesujący” oraz „formatywny”. Wyjaśnił też, że: „Jednej rzeczy nauczyłem się tutaj – zarówno od wykładowców, jak i studentów – dowiedziałem się, jak współpracować z inteligentnymi ludźmi i korzystać z metody sokratycznej, aby osiągnąć wspólny cel”. Warto zatrzymać się przy tym na chwilę. Metoda sokratyczna polega na zgłębianiu argumentu lub hipotezy, przy czym uczestnicy dyskusji wykorzystują proces zadawania pytań nie tylko w celu analizowania pomysłów, lecz także ujawnienia wartości, zasad i przekonań debatujących. Prowadzący dialog sokratejski znajdują się w stanie „produktywnego dyskomfortu”, badając zarówno siebie, jak i swój związek ze światem, a nie tylko abstrakcyjny koncept wyjściowy. Przy okazji ujawniają swoje założenia i konformistyczne idee. W tej taktyce pedagogicznej możemy dostrzec zalążek propagowanego przez Muska rozumowania z wykorzystaniem „pierwszych zasad”, a także zwyczaju wychodzenia poza przyjętą logikę oraz badania problemu począwszy od jego podstaw (dogłębne spojrzenie na stosowane przez Muska „pierwsze zasady” i inne jego poglądy szerzej opisano w rozdziale 6).
W przeciwieństwie do czasów szkolnych, w Queen’s przyszły przedsiębiorca wyraźniej ujawnił swoje wyjątkowe zdolności intelektualne. Niektórzy z kolegów zapamiętali go jako studenta wyróżniającego się bystrością nawet wśród najbardziej uzdolnionych słuchaczy uniwersytetu. Był bardzo skoncentrowany, gotowy do rywalizacji, ale jednocześnie korzystał z szerokich możliwości oferowanych przez życie studenckie, znajdował czas nie tylko na naukę, lecz także na randki czy spotkania towarzyskie.
Musk zaczął również wykazywać talent przedsiębiorczy. Zarabiał na składaniu i naprawianiu komputerów, a jego wiedza informatyczna imponowała społeczności studenckiej, spragnionej wówczas nowinek technologicznych. Poza murami uczelni Elon i Kimbal chętnie nawiązywali kontakty z wpływowymi biznesmenami. Kierując się zarówno ciekawością, jak i pewnością siebie, bracia docierali do ludzi sukcesu i przekonywali ich do udzielenia im wywiadu. Jedną z takich osób był Peter Nicholson, dyrektor wykonawczy w Bank of Nova Scotia. Bracia wywarli na nim pozytywne wrażenie, wydawali się sympatyczni, ciekawi i zdeterminowani. W efekcie Musk zaprzyjaźnił się zarówno z Nicholsonem, jak i jego córką, Christie.
Ta znajomość miała na Muska olbrzymi wpływ. Na początku lat 90. odbył wakacyjny staż w Bank of Nova Scotia, w dziale strategii. Otrzymał od jego szefa zadanie dość wymagające jak na tak młodego człowieka – został poproszony o przeanalizowanie portfela zadłużenia krajów trzeciego świata w tym banku. Chodziło o ustalenie, jaką wartość ma ów portfel po ogłoszeniu niewypłacalności przez kilka państw Ameryki Południowej. Pracując z zapałem za 14 dolarów za godzinę, Elon odkrył coś, co jego zdaniem mogło pomóc bankowi i każdemu, kto zechciałby się nad tym pochylić. Zauważył bowiem, że dług niektórych krajów był objęty gwarancjami rządu Stanów Zjednoczonych, a różnica między zabezpieczeniem tak zwanych obligacji Brady’ego (nazwanych tak na cześć sekretarza skarbu USA Nicholasa Brady’ego) a rzeczywistą wartością długu pozwalała sprytnym inwestorom podwoić kapitał pod ochronnymi skrzydłami rządu federalnego USA. Rozentuzjazmowany Elon przedstawił ten pomysł swojemu bezpośredniemu przełożonemu, który dostrzegł jego wartość i przekazał szczegóły dyrektorowi generalnemu. Ten jednak odrzucił rozwiązanie Muska, sugerując, że długi argentyńskie i brazylijskie wiążą się ze zbyt dużym ryzykiem. Wywołało to frustrację u młodego stażysty. Przyszły przedsiębiorca czuł, że bankierzy nie zrozumieli jego toku myślenia i tym samym stracili szansę na ogromne zyski gwarantowane przez Departament Skarbu USA. Później powiedział Ashlee Vance’owi, że właśnie wtedy uświadomił sobie, iż „bankierzy potrafią jedynie naśladować innych”. Jego rozczarowanie szybko przerodziło się w pewność, że kiedyś zdoła zarobić kosztem banków, wykorzystując przewidywalność ich reakcji oraz tendencję do konformizmu. Ten scenariusz miał się potem jeszcze nieraz powtórzyć.
Przekroczenie granicy
Chociaż Kanada zajmowała i zajmuje ważne miejsce w sercu Muska, nigdy nie stracił z oczu swojego pierwotnego celu: dotarcia do Stanów Zjednoczonych i znalezienia się w centrum rewolucji technologicznej. Mimo że internet ogłoszono przełomem jeszcze w latach 80. ubiegłego wieku, to dopiero w kolejnej dekadzie wszedł on do powszechnego użytku, zmieniając charakter komunikacji międzyludzkiej, handlu detalicznego oraz wymiany informacji i danych. Duża część tej rewolucji kształtowała się w Stanach Zjednoczonych.
Musk po raz pierwszy przekroczył granicę USA w 1992 roku, kiedy przeniósł się na Uniwersytet Pensylwanii, w skrócie zwany Penn, uczelnię z tak zwanej Ligi Bluszczowej . Ponownie studiował biznes i fizykę; doskonale czuł się w atmosferze debat i prowadzenia badań. Wśród równie dociekliwych jak on umysłów wyróżniał się etyką pracy. Podczas studiów na Penn poznał swojego dozgonnego przyjaciela, Adeo Ressiego, który jest dziś szanowanym inwestorem i przedsiębiorcą z branży IT, do tego zasiada w zarządzie Fundacji XPRIZE, finansującej projekty technologiczne mogące przynieść długoterminowe korzyści dla ludzkości. Szybko znaleźli wspólny język i wynajęli dom, który regularnie przekształcali w nieformalny klub nocny mogący pomieścić nawet pół tysiąca osób. Była to działalność prowadzona półprofesjonalnie – opłata za wejście wynosiła 5 dolarów. Wystarczająco dużo, by wkrótce pozwolić organizatorom wynająć większą nieruchomość. Jak wynika z relacji Vance’a, Ressi był wyrafinowanym imprezowiczem, podczas gdy Musk – dużo bardziej powściągliwy w alkoholizowaniu się – wolał pilnować, by impreza przebiegała w sposób zaplanowany i pozbawiony ekscesów.
Na marginesie warto wspomnieć, dlaczego Elon zdecydował się studiować biznes i fizykę. Nie jest to przecież częste połączenie, a światy nauki i handlu wydają się od siebie oddalone, mimo że sens ich łączenia jest oczywisty. Jimmy Soni w swojej książce The Founders: Elon Musk, Peter Thiel and the Company that Made the Internet przywołuje wywiad z Muskiem opublikowany w biuletynie American Physical Society, w którym Elon radził prowadzić biznes jako formę gry mającej zabezpieczyć przyszłość: „Obawiałem się, że jeśli nie zacznę studiować biznesu, będę musiał pracować dla kogoś, kto go studiował. Taki człowiek zyska podczas studiów wiedzę, której mnie będzie brakować. Nie podobała mi się ta wizja, więc postanowiłem zadbać, by tak się nie stało”. Z kolei fizyka miała zapewnić mu odpowiednie wyzwania intelektualne (Musk wiedział, że jeśli poradzi sobie z matematyką wykorzystywaną w fizyce, to ekonomiczna nie będzie stanowić dla niego problemu), ale także przynieść odpowiedź na wielkie pytanie o życie, Wszechświat i całą resztę, które miało dla niego szczególny urok (chodzi o nawiązanie do Autostopem przez galaktykę Douglasa Adamsa, ulubionej powieści Muska). Krótko mówiąc, biznes wybrał z powodów pragmatycznych, a fizykę uznał za ważną.
W sprzyjającym środowisku Uniwersytetu Pensylwanii Musk ukształtował umiejętności i poglądy, które później stały się kluczowe w pracy inżyniera i innowatora-wizjonera. Podczas przemówienia na Penn w 2009 roku powiedział:
Kiedy studiowałem tutaj, zacząłem się zastanawiać, co wywrze największy wpływ na przyszłość ludzkości. Trzy rzeczy uznałem wówczas za szczególnie istotne: internet, zrównoważoną gospodarkę energetyczną i eksplorację kosmosu, a w szczególności przeniesienie życia na inne planety. Nie oznacza to oczywiście, że już wtedy wiedziałem, iż będę się tym zajmował. Ale – jak się okazuje – tak właśnie się stało.
Podczas studiów na Penn Musk rozwijał swoje zainteresowania w ramach prac badawczych. Poświęcił na przykład wiele czasu analizowaniu możliwości wybudowania olbrzymich elektrowni słonecznych zdolnych produkować ogromne ilości darmowej energii oraz zastanawiał się, w jaki sposób wykorzystać wydajność energetyczną ultrakondensatorów do zasilania pojazdów. Takie ambitne rozważania nie są rzadkością na uniwersytetach. W przypadku Muska wszystkie te wizje później zostały jednak przekute w biznesy o światowym zasięgu.
To właśnie latem 1994 roku Musk położył podwaliny pod swoją biznesową przyszłość. Wyjechał do Doliny Krzemowej, gdzie załatwił sobie dwa staże, oba silnie powiązane z jego zainteresowaniami. Pierwszy z nich zaliczył w Pinnacle Research Institute w Los Gatos, którego działalność koncentrowała się na rozwoju ultrakondensatorów i znajdowaniu zastosowania dla nich. Urządzenia te już wcześniej przyciągnęły uwagę Muska. Zasadniczo uchodziły za „baterie” magazynujące energię elektryczną, ale zostały zaprojektowane tak, aby przechowywać bardzo duże ilości energii i móc ją szybko przyjmować oraz uwalniać, wreszcie obsługiwać wiele cykli ładowania i rozładowywania. Umożliwiała to wydajność owych urządzeń, znacznie przewyższająca wydajność kondensatorów elektrolitycznych i standardowych baterii czy akumulatorów. Właściwości ultrakondensatorów predysponują je do wszelkich zastosowań wymagających powtarzających się i nagłych skoków energii – jak chociażby przyspieszania i hamowania samochodu elektrycznego. Musk dostrzegł możliwość wykorzystania ich w całym uniwersum przyszłych systemów i mechanizmów, od pojazdów po kosmiczne działka energetyczne.
Staż w Pinnacle Research Institute wzmocnił entuzjazm, z jakim Musk podchodził do badań nad energią. Chłopak znalazł też jednak wtedy czas na rozmyślanie nad przyszłością bankowości internetowej, w tym nad stworzeniem całościowej usługi obejmującej nie tylko prowadzenie rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych, lecz także pośrednictwo finansowe i dostęp do ubezpieczeń. W tamtych czasach niewiele osób z jego otoczenia traktowało te pomysły poważnie, między innymi dlatego, że nie dostrzegano jeszcze pełnego potencjału internetu, nie mówiąc już o możliwości realizacji tak śmiałych wizji. Podobnie jak wiele wczesnych pomysłów Elona, idee te – raz zakorzenione – powróciły w przyszłości. Jedną rzecz podkreśla bowiem każda jego biografia: Musk niechętnie przyznaje, że czegoś nie da się zrobić.
Ale pobyt przyszłego przedsiębiorcy w Dolinie Krzemowej nie ograniczał się do Pinnacle Research – w tej firmie przebywał jedynie za dnia. Gdy zbliżał się wieczór, rozpoczynał pracę w Rocket Science Games z siedzibą w Palo Alto. Firma założona w 1993 roku przez Stevena Gary’ego Blanka i Petera Barretta była szybko rozwijającym się developerem oprogramowania rozrywkowego, a Musk trafił do niej, gdy otrzymała zastrzyk finansowy w wysokości 12 milionów dolarów od Sega Enterprises i Bertelsmann Music Group. Rocket Science Games okazała się ekscytującym miejscem pracy, przyciągającym talenty zarówno z branży filmowej, jak i technologicznej. Jej szefowie chcieli produkować gry z możliwie najlepszą grafiką. Pomóc w tym miało porzucenie kartridży na rzecz bardziej pojemnych płyt CD-ROM. Początkowo Elon zajmował się prostymi zadaniami programistycznymi, ale nie trwało to długo. Bardziej doświadczonym kolegom i specjalistom z branży zaimponował swoimi wyjątkowymi umiejętnościami, dogłębną znajomością zarówno sprzętu, jak i oprogramowania, a także kompetencjami psychologicznymi – chociażby zdolnością do wielogodzinnej pracy bez widocznego zmęczenia lub ulegania stresowi, wreszcie zdolnościami rozwiązywania problemów charakterystycznymi dla samouków. Wkrótce zaczął otrzymać dużo bardziej wymagające zadania, takie jak przygotowanie sterowników do obsługi joysticków i myszy w grach tworzonych przez firmę.
Mniej więcej w tym czasie bracia Musk wyruszyli w podróż finansowaną ze sprzedaży części franczyzy prowadzonej przez Kimbala dla College Pro Painters – uzyskany w ten sposób dochód wystarczył na zakup używanego samochodu bez działającej klimatyzacji. Przejechali nim niemal całe Stany Zjednoczone, zaczynając w Kalifornii, przez Kolorado, Wyoming, Południową Dakotę i Illinois, aż do Pensylwanii, gdzie Elon planował jesienią rozpocząć ostatni rok studiów. Po drodze mieli mnóstwo czasu na analizowanie swoich pomysłów na start-upy, w tym jednego związanego z nowym systemem elektronicznego obiegu dokumentacji medycznej, mającym na celu poprawę współpracy i wymiany informacji między lekarzami. Rozpoczęli nawet tworzenie biznesplanu, ale projekt ten nie wzbudzał w nich wystarczającego entuzjazmu i wkrótce go porzucili.
Musk ukończył Penn w 1995 roku z podwójnym licencjatem z biznesu i fizyki. Doświadczenie zdobył dzięki licznym stażom branżowym, z których każdy wiązał się z jego zainteresowaniami. Ponieważ posiadał sporą wiedzę teoretyczną, przez pewien czas zastanawiał się nad kontynuacją nauki – Stanford przyjęło go nawet na studia doktoranckie z fizyki. Ciekawe, co by osiągnął, gdyby trzymał się tej ścieżki. Jak jednak wiadomo, zrezygnował z kariery naukowej po zaledwie dwóch dniach spędzonych na nowej uczelni. Okres formalnej edukacji dla Elona Muska dobiegł końca. Nadszedł czas na pierwszy start-up.
------------------------------------------------------------------------
1.
Wydanie polskie Sensus 2022 r. – przyp. tłum.
2.
Ashlee Vance, Elon Musk: How the Billionaire CEO of SpaceX and Tesla is Shaping Our Future, Virgin, Londyn 2015, s. 34.
3.
Tamże, s. 42.
4.
Jay Caboz, How To Raise A Billionaire: An Interview With Elon Musk’s Father, Errol Musk, Forbes.com, 2 lipca 2015, https://www.forbes.com/sites/kerryadolan/2015/07/02/how-to-raise-a-billionairean-interview-with-elon-musks-father-errol-musk/?sh=362f2ad57483.
5.
Łącznie nabywców znalazło dwa i pół miliona komputerów VIC-20 – przyp. tłum.
6.
Ashlee Vance, dz. cyt., s. 45.
7.
Tamże, s. 83.
8.
Jimmy Soni, The Founders: Elon Musk, Peter Thiel, and the Company that Made the Modern Internet – The Inside Story of PayPal, Atlantic Books, Londyn 2022, s. 62.
9.
Ashlee Vance, dz. cyt., s. 84.
10.
Tamże, s. 64.ŹRÓDŁA ZDJĘĆ
Andrew H. Walker/WireImage
Brian Solis/CC BY 2.0
Paul Harris/Getty Images
FlyingSinger/CC BY 2.0
NASA/Bill Ingalls
NASA/Joel Kowsky
SpaceX/CC0 1.0
NORAD and USNORTHCOM Public Affairs
Steve Jurvetson/ CC BY 2.0
Daniel Acker/Bloomberg via Getty Images
Simon Dawson/ Bloomberg via Getty Images
Rafael Henrique/SOPA Images/LightRocket via Getty Images
Tony Avelar/ Bloomberg via Getty Images
Samuel Corum/Bloomberg via Getty Images
Robyn Beck/AFP via Getty Images
Steve Jurvetson/CC BY 2.0
Gene Blevins/AFP via Getty Images
Angela Weiss/AFP via Getty Images
Monty Brinton/CBS via Getty Images
Rosalind O’Connor/NBC/NBCU Photo Bank via Getty Images
Robert Michaud/iStock
jetcityimages/iStock
więcej..
