MENU
Nasze ceny
Przeczytaj fragment on-line
-
W empik go
Etyczny wymiar jakościowych badań społecznych. Doświadczenia, dylematy, refleksje - ebook
Etyczny wymiar jakościowych badań społecznych. Doświadczenia, dylematy, refleksje - ebook
Wraz z ukazaniem się tej pracy zbiorowej, etyka w prowadzeniu badań społecznych przestaje być jedynie rozdziałem w podręcznikach akademickich, a staje się przedmiotem żywej dyskusji, również wśród badaczy i badaczek na gruncie nauk społecznych. Z jakimi dylematami w swoich badaniach mierzą się badacze i badaczki w dziedzinach socjologii, psychologii, antropologii czy etnografii? W jaki sposób stawiają im czoła? Czy dostępne narzędzia postępowania etycznego w badaniach, najczęściej w postaci kodeksów, są wystarczające, by rozwiązać dylematy etyczne? Czy istnieje przepis na bezbłędnie etyczne badania społeczne? Na te i wiele innych pytań spróbowano dać odpowiedzi właśnie w tej książce.
Etyczny wymiar jakościowych badań społecznych. Doświadczenia, dylematy, refleksje został przygotowany – z perspektywy filozoficzno-teoretycznej oraz mocno praktycznej – przez naukowców i naukowczynie zarówno z ogromnym, jak i niewielkim doświadczeniem w terenie badawczym. Podjęli się oni wymagającej tematyki badawczej, m.in. wojny w Ukrainie, Holokaustu, napięć izraelsko-palestyńskich, życia po wybudzeniu ze śpiączki czy nacjonalizmu wśród młodych Polaków i Polek. Z jednej strony to więc zaproszenie do podjęcia refleksji nad zagadnieniami moralno-etycznymi w badaniach jakościowych, a z drugiej – propozycja rozwiązań problemów natury etycznej, wypracowana w wyniku rozmaitych doświadczeń badawczych. Publikacja w przekonujący i interesujący sposób pokazuje, na bogatym, wielodyscyplinarnym i międzynarodowym materiale empirycznym, etyczne uwikłania jakościowych badań społecznych, także tych bardzo praktycznych, jak np. badania w placówkach służby zdrowia, na wojennym froncie (…). Stawia ważne pytania i przedstawia procedury pomagające badaczom w rozwiązywaniu problemów etycznych, jakie takie badania mogą powodować. (…) [P]owinna zainteresować nie tylko badaczy akademickich, ale także inne osoby przeprowadzające jakościowe badania społeczne, np. w służbie zdrowia, ośrodkach dla uchodźców, placówkach socjalnych.
Z recenzji
dr. hab. em., prof. UAM Krzysztofa Podemskiego
Spis treści
Karol Piotrowski, Karolina Rożniatowska
Słowo wstępne
Weronika Kałwak, Małgorzata Opoczyńska-Morasiewicz
Z powrotem do człowieka – wymiar etyczny i wymiar epistemologiczny koncentracji na jednostce w badaniach jakościowych
Marcjanna Nóżka Karolina Gajda
Podejście oparte na lojalności w badaniach jakościowych. Rzecz o niestygmatyzowaniu w dążeniu do etycznych standardów w relacjach badający–badani
Karol Piotrowski
Metafora jako narzędzie w kontekście etycznego postępowania badawczego. Kreacja persony badacza/badaczki w nurcie narracji metaforycznej
Antoni Sułek
Etyka retrospektywnych badań terenowych nad zagładą Żydów. Z „badań wśród swoich”
Olga Krasko, Iwona Leonowicz-Bukała, Kamil Łuczaj Patryk Wawrzyński
Ranliwy moderator? Emocjonalność w prowadzeniu wywiadów pogłębionych dotyczących wspomnień wojennych
Andrzej Porębski
Test etycznej proporcjonalności badania naukowego – model usprawniający refleksję etyczną nad dopuszczalnością kontrowersyjnych procedur badawczych
Jowita Baran
Badaczka sama w terenie, czyli „faszystka!” vs. „chodź, potrzymasz transparent”
Patrycja Król
Założenia a praktyka badawcza, relacja z badanymi i terenem. Emocje w badaniach
Jacqueline H. Watts
Emocje, empatia i wyjście z terenu badań: refleksje na temat etnograficznych, wrażliwych badań jakościowych
Karolina Rożniatowska
Teoria etyki badań w praktyce terenu badawczego. Przykład badań jakościowych nad osobami wybudzonymi ze śpiączki
Carolyn Ellis
Wyjawianie sekretów, ujawnianie życia. Etyka relacyjna w badaniach z osobami bliskimi
Virginia Morrow
Etyka badań społecznych z udziałem dzieci i rodziców w młodym wieku: doświadczenia praktyczne
Danuta Życzyńska-Ciołek
Archiwizacja i udostępnianie danych jakościowych z badań społecznych: wybrane aspekty etyczne
Podziękowania
Indeks osób
| Kategoria: | Socjologia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-242-6836-8 |
| Rozmiar pliku: | 2,4 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Karolina Rożniatowska
Słowo wstępne
Ramą dla każdej kultury są wartości, które ujawniają się poprzez społecznie uznawane normy (zob. Flis 2004). Stanowią one wytyczne, określające sposób, w jaki jednostki powinny postępować w codziennych relacjach międzyludzkich – implikuje to ich fundamentalne znaczenie. Normy te należą do zespołu czynników kształtujących relacje i role społeczne, przyczyniając się do sprawnie funkcjonującego, spójnego systemu społecznego. Analiza fundamentów korzeni kulturowych, zwłaszcza w kontekście europejskiego kręgu kulturowego, opartego na tradycjach judeochrześcijańskich oraz filozofii antycznej, pozwala zidentyfikować pewne wartości autoteliczne, takie jak godność ludzka czy szczęście; dyktują one zasady postępowania.
Etyka, rozumiana jako systematyczny zbiór norm, zasad i wartości, stanowi płaszczyznę rozważań na temat tego, jak należy postępować, zgodnie z przyjętym systemem aksjonormatywnym. W jej ramach podejmowane są: zarówno dyskusja nad praktycznymi dylematami (np. problem świadomości czy etyczne aspekty eutanazji), jak i refleksja nad teoretycznymi zagadnieniami (np. tzw. dylemat wagonika) (por. Conway, Gawronski 2013). Etyka ma zatem szczególne znaczenie dla całego systemu nauki i jest bliska idei funkcjonowania uniwersytetu jako miejsca wyznaczania nowych standardów i rozwijania myśli humanistycznej. Dotyczy to zwłaszcza praktyki naukowej, czyli sfery prowadzenia wszelkiego rodzaju badań, niezależnie od dyscypliny. W dawnej tradycji badawczej wątek moralno-etyczny pojawiał się głównie wtedy, kiedy stosowane procedury budziły wątpliwości – czego jednym z najbardziej znanych przykładów były badania kliniczne w dziedzinie medycyny, prowadzone przez nazistów w okresie II wojny światowej (Emanuel i in. 2008). Z biegiem lat, wraz z rozwojem nowych podejść i możliwości metodologicznych, refleksja etyczna staje się coraz istotniejszym elementem każdego procesu badawczego, niezależnie od badanej problematyki (Garlikowska 2014). W ramach tej refleksji poddaje się ocenie wiele aspektów pracy naukowo-badawczej, takich jak metody i narzędzia, sposób postępowania z badanym materiałem, relacje z uczestnikami, warunki prowadzenia badania, zabezpieczenie i przechowywanie danych oraz publikowanie wyników (Penslar 1995; Galewicz 2009; Benos i in. 2005; Israel, Hay 2006; Marco, Larkin 2008; Koepsell 2017).
W dyskursie naukowym wielu badaczy i badaczek dzieli się swoimi przemyśleniami na tematy związane z etyką badań. Często są to podstawowe wyzwania etyczne, np. badania wśród dzieci (Allmark 2002) czy wykorzystanie niejawnej obserwacji uczestniczącej (Chomczyński 2006). Zwraca się także szczególną uwagę na konieczność włączania zagadnień etycznych w proces dydaktyki badawczej oraz podkreślania ich wagi (Stern, Elliott 1997; Eisen, Berry 2002; Anderson i in. 2012). Mimo to zasoby literatury przedmiotu traktującej o etyce badań w obrębie samych nauk społecznych wydają się bardzo ubogie. Rynek wydawniczy – zwłaszcza polski, w ramach którego plasujemy się my, redaktorzy tej pozycji oraz wszyscy Autorzy i Autorki poszczególnych jej tekstów – pozostawia wiele do życzenia w kwestii zagadnień etyczno-moralnych w prowadzeniu badań. Po pierwsze, etyce badań – poza pełnymi wydaniami książkowymi pod redakcją Krystyny Zamiary (2005) i Adrianny Surmiak (2022) – nie poświęca się w publikacjach zbyt dużo uwagi. Rozważania nad nią stanowią najczęściej tylko jeden rozdział (np. Brzeziński 2019) lub podrozdział (np. Sztumski 2020) w książkowych pozycjach dydaktycznych, co czyni ją jednym z wielu poruszanych wątków lub dodatkiem do rozdziału metodologicznego. Świadczy to o pobieżnym traktowaniu tego zagadnienia. Po drugie, poruszane w tekstach metodologiczno-badawczych kwestie etyki mają charakter teoretyczny i postać zasad, którymi powinno się kierować w procesie realizacji badania; czyli opisywane są w oderwaniu od praktyki badawczej (np. Czajkowska, Hinc 2005; Kwarcińska 2009; Borowski 2013; Izdebski, Łukaszek 2018). Po trzecie wreszcie, dostępnych jest niewiele publikacji, opisujących problemy etyczne już zrealizowanych badań; w ten sposób tworzy się bowiem żywą relację z doświadczenia badawczego, pełną dobrych praktyk rozwiązywania pojawiających się dylematów etycznych (np. Chomczyński 2006; Lisek-Michalska 2012; Męcfal 2012).
Powyższe uwagi wskazują na potrzebę wzbogacenia (a może dopiero rozpoczęcia?) dyskusji nad kwestiami etycznymi w naukach społecznych. W odpowiedzi na tę potrzebę, w wyniku wielu rozmów redaktora i redaktorki tego tomu w trakcie własnych procesów badawczych badań doktorskich, oraz konsultacji z promotorkami i innymi autorytetami naukowymi, zrodził się pomysł zainicjowania projektu, który stanowić będzie narrację o etyce w badaniach, prowadzoną z perspektywy interdyscyplinarnej: socjologicznej, antropologicznej, etnograficznej, psychologicznej oraz prawniczej.
Myśląc o przedłożonej publikacji, poza syntezą podejść wielu dyscyplin w jednym miejscu, chcieliśmy również uwzględnić wielość perspektyw związanych z różnym doświadczeniem naukowym oraz życiowym Autorów i Autorek artykułów. Skłoniliśmy się więc ku idei zaproponowania nowej jakości, w postaci sprzęgnięcia w jednej publikacji zarówno początkujących, młodych osób ze świata nauki, jak i tych bardziej doświadczonych – i naukowo, i życiowo. Uważamy, że współczynnik humanistyczny (zob. Znaniecki 2011) odgrywa w dyskursie naukowym bardzo istotną rolę, szczególnie w prowadzeniu badań i związanym z nim myśleniu o etyce. Dynamika rzeczywistości kulturowej, społecznej, a w tym także praktyki naukowej, niejako bowiem wzywa do podjęcia rozważań etycznych, w celu rozwiązywania dylematów etycznych, dzielenia się doświadczeniem i pobudzania refleksji etycznej.
Niniejsza książka stanowi zatem zbiór teoretyczno-praktycznych perspektyw, w których badacze i badaczki, działający na gruncie nauk społecznych, postrzegają etykę badań. Zebrane teksty odzwierciedlają miejsce etyki w pracy naukowców i naukowczyń – począwszy od refleksji teoretyczno-filozoficznej, z uwzględnieniem wartości człowieczeństwa i lojalności; poprzez próbę modelowego ujęcia zagadnienia etyki (z wykorzystaniem narzędzi tak różnych, jak metaforyka i system prawny); na praktycznym doświadczaniu dylematów etycznych w terenie badawczym i wypracowywaniu sposobów radzenia sobie z nimi skończywszy. Autorzy i Autorki rozdziałów książki, pisząc o etyce, odnoszą się do ważnych i często aktualnych tematów badawczych (takich jak Holokaust, wojna w Ukrainie, ruchy nacjonalistyczne czy konflikt izraelsko-palestyński) oraz szczególnych grup uczestników badań (m.in. dzieci, krewni czy osoby wybudzone ze śpiączki).
Publikacja ta jest z jednej strony zaproszeniem do podjęcia refleksji nad zagadnieniami moralno-etycznymi w badaniach jakościowych, a z drugiej – oferuje propozycje rozwiązań problemów natury etycznej, wypracowane w wyniku rozmaitych doświadczeń badawczych. Czyni ją to brakującym dotychczas źródłem wiedzy, szczególnie dla początkujących badaczy i badaczek, którzy będą mierzyć się z wyzwaniami terenu badań. Jako redaktorzy mamy nadzieję, że – wraz z Autorami i Autorkami zebranych w tej książce tekstów – otwieramy właśnie ważną i potrzebną dyskusję o etyce w polu badań jakościowych.
Bibliografia
Allmark Peter (2002). The Ethics of Research with Children. (Ethical Issues in Research). „Nurse Researcher”, 10 (2), 7–19.
Anderson Emily, Solomon Stephanie, Heitman Elizabeth, DuBois James, Fisher Celia, Kost Rhonda, Lawless Mary Ellen, Ramsey Cornelia, Jones Bonnie, Ammerman Alice, Friedman Ross Lainie (2012). Research Ethics Education for Community-Engaged Research: A Review and Research Agenda. „Journal of Empirical Research on Human Research Ethics”, 7 (2), 3–19.
Benos Dale, Fabres Jorge, Farmer John, Gutierrez Jessica, Hennessy Kristin, Kosek David, Lee Joo Hyoung, Olteanu Dragos, Russell Tara, Shaikh Faheem, Wang Kai (2005). Ethics and Scientific Publication. „Advances in Physiology Education”, 29 (2), 59–74.
Borowski Andrzej (2013). Problemy etyczne w badaniach instytucji totalnych. „International Letters of Social and Humanistic Sciences”, 1, 14–18.
Brzeziński Jerzy (2019). Metodologia badań psychologicznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Chomczyński Piotr (2006). Wybrane problemy etyczne w badaniach. Obserwacja uczestnicząca ukryta. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, 2 (1), 68–87.
Conway Paul, Gawronski Bertram (2013). Deontological and Utilitarian Inclinations in Moral Decision Making: A Process Dissociation Approach. „Journal of Personality and Social Psychology”, 104 (2), 216–235.
Czajkowska Dominika, Hinc Sławomir (2005). Etyka i dobre obyczaje w wywiadzie naukowym. „Człowiek i Społeczeństwo. Etyczne aspekty badań społecznych”, 24, 237–249.
Eisen Arri, Berry Roberta (2002). The Absent Professor: Why We Don’t Teach Research Ethics and What to Do about It. „The American Journal of Bioethics”, 2 (4), 38–49.
Emanuel Ezekiel, Grady Christine, Crouch Robert, Lie Reidar, Miller Franklin, Wendler David (2008). The Oxford Textbook of Clinical Research Ethics. New York: Oxford University Press.
Flis Mariola (2004). Etyczny wymiar tożsamości kulturowej. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Nomos.
Galewicz Włodzimierz (2009). O etyce badań naukowych. „Diametros”, 19, 48–57.
Garlikowska Magdalena (2014). Normy w badaniach naukowych. Teoria i praktyka. „Zeszyty Naukowo-techniczne SITK RP”, 2 (104), 451–457.
Israel Mark, Hay Iain (2006). Research Ethics for Social Scientists. London: SAGE Publications.
Izdebski Zbigniew, Łukaszek Maria (2018). Etyczne aspekty badania przemocy seksualnej. „Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka”, 17 (2), 117–146.
Koepsell David (2017). Scientific Integrity and Research Ethics: An Approach from the Ethos of Science. Mexico: Springer International Publishing.
Kwarcińska Katarzyna (2009). „Tylko” etyka czy „aż” etyka? Etyka jako narzędzie w metodologii badań społecznych. „Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne”, 3, 127–139.
Lisek-Michalska Jolanta (2012). Etyczne aspekty badań fokusowych z udziałem dzieci i młodzieży. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica”, 42, 33–61.
Marco Catherine, Larkin Gregory (2008). Research Ethics: Ethical Issues of Data Reporting and the Quest for Authenticity. „Academic Emergency Medicine”, 7 (6), 691–694.
Męcfal Sylwia (2012). Problemy badań terenowych – wybrane kwestie metodologiczne, praktyczne oraz etyczne przy badaniu zjawisk „trudnych”. „Przegląd Socjologiczny”, 61 (1), 155–178.
Penslar Robin Levin (1995). Research Ethics. Bloomington: Indiana University Press.
Stern Judy, Elliott Deni (1997). The Ethics of Scientific Research: A Guidebook for Course Development. Hanover: University Press of New England.
Surmiak Adrianna (2022). Etyka badań jakościowych w praktyce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Sztumski Janusz (2020). Wstęp do metod i technik badań społecznych. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
Zamiara Krystyna (2005). Etyczne aspekty badań społecznych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Znaniecki Florian (2011). Współczynnik humanistyczny. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
