Ewangelia według św. Jana - ebook

Serdecznie dziękujemy Darczyńcom, którzy wsparli wydanie Katolickiego Komentarza do Pisma Świętego.

Wspólnie oddajemy do rąk Czytelników publikację mądrą i przydatną. Bez Waszej pomocy nie byłoby możliwe wydanie Komentarza w tak pięknej i funkcjonalnej formie. Dzielimy się z Wami radością z faktu, że zasięg tej publikacji jest znacznie większy od tego, który moglibyśmy osiągnąć, gdybyście nie włączyli się w to dzieło. Ponadto dzięki Waszej hojności cena zakupu niniejszego egzemplarza jest niższa o blisko 25 złotych, za co dziękujemy z całego serca! Postaramy się Wam odwdzięczyć w naszej modlitwie.

Prosimy również Was, drodzy Czytelnicy, byście pamiętali o sponsorach wydania wówczas, gdy stajecie na modlitwie wobec Słowa, którego sens i głębię możecie lepiej poznawać dzięki Komentarzom.

W imieniu Wydawnictwa W drodze

Tomasz Grabowski OPWSTĘP OD REDAKTORÓW SERII

Kościół miał zawsze we czci Pisma Boże, podobnie jak samo Ciało Pańskie (…). Trzeba więc, aby całe nauczanie kościelne (…) żywiło się i kierowało Pismem Świętym. Albowiem w księgach świętych Ojciec, który jest w niebie, spotyka się miłościwie ze swymi dziećmi i prowadzi z nimi rozmowę. Tak wielka zaś tkwi w słowie Bożym moc i potęga, że jest ono dla Kościoła podporą i siłą żywotną, a dla synów Kościoła utwierdzeniem wiary, pokarmem duszy oraz źródłem czystym i stałym życia duchowego.

Sobór Watykański II, _Dei Verbum_, 21

Czy serce nie pałało w nas, kiedy rozmawiał z nami w drodze i Pisma nam wyjaśniał?

Łk 24,32

Seria _Katolicki Komentarz do Pisma Świętego_ (Catholic Commentary on Sacred Scripture) powstała, by pomóc w posłudze Słowa Bożego w życiu i misji Kościoła. Od czasów Soboru Watykańskiego II wśród katolików narasta głód dogłębnego badania Pisma, w sposób odsłaniający jego związki z liturgią, ewangelizacją, katechezą, teologią oraz życiem osobistym i wspólnotowym. Seria ta odpowiada na to pragnienie, dostarczając przystępne, a zarazem treściwe komentarze do każdej księgi Nowego Testamentu, opierające się zarówno na najlepszych współczesnych badaniach biblijnych, jak i na bogatym skarbcu tradycji Kościoła. W tomach tych chcemy przekazać wiedzę naukową oświeconą światłem wiary, jesteśmy bowiem przekonani, że ostateczny cel egzegezy biblijnej stanowi odkrycie tego, co Bóg objawił i co wciąż do nas mówi przez święte teksty. Podstawowymi dla naszego podejścia są zasady, jakich nauczał Sobór Watykański II: po pierwsze, wykorzystywanie historiograficznych i literackich metod w celu odkrycia tego, co zamierzali przekazać autorzy biblijni; po drugie, oparta na modlitwie teologiczna refleksja, pozwalająca zrozumieć święty tekst „w tym samym Duchu, w jakim został napisany”, czyli w kontekście treści i jedności całego Pisma, żywej tradycji Kościoła i analogii wiary (_Dei Verbum_, 12).

_Katolicki Komentarz do Pisma Świętego_ jest skierowany do tych, którzy są zaangażowani w posługę duszpasterską lub się do niej przygotowują, oraz do innych osób zainteresowanych badaniem Pisma w celu głębszego zrozumienia swej wiary, dostarczenia pokarmu dla życia duchowego lub dzielenia się Dobrą Nowiną z innymi. Mając to na uwadze, autorzy koncentrują się raczej na tym, jakie znaczenie ma ów tekst dla wiary i dla życia, niż na technicznych zagadnieniach zajmujących naukowców; wyjaśniają też Biblię w codziennym języku, niewymagającym przekładania na język nauczania i katechezy. Choć seria ta jest napisana z perspektywy wiary katolickiej, autorzy korzystają też z interpretacji proponowanych przez badaczy protestanckich i prawosławnych, żywiąc nadzieję, że tomy te posłużą również chrześcijanom innych tradycji.

Szereg udogodnień ma uczynić te komentarze możliwie najbardziej użytecznymi. W każdym tomie wykorzystano tekst biblijny zaczerpnięty z New American Bible (NABRE), które to tłumaczenie zostało zatwierdzone do liturgicznego użytku w Stanach Zjednoczonych1. By pomóc czytelnikom korzystającym z innych tłumaczeń, wskazano i wyjaśniono najważniejsze różnice między NABRE i innymi często używanymi tłumaczeniami (RSV, NRSV, JB, NJB i NIV)2. Po każdym fragmencie tekstu biblijnego zamieszczono listę odnośników do odpowiednich innych ustępów Pisma, punktów _Katechizmu Kościoła katolickiego_ i miejsc, w których dany fragment został wykorzystany w rzymskim _Lekcjonarzu_3. Potem następuje egzegeza, mająca w jasny i interesujący sposób wyjaśnić przesłanie tekstu w jego oryginalnym, historycznym kontekście oraz jego nieprzemijające znaczenie dla chrześcijan. Sekcja _Rozważanie i zastosowanie praktyczne_ ma pomóc chrześcijańskim czytelnikom odnieść Pismo do własnego życia – odpowiada na pytania podnoszone przez dany tekst, proponuje jego duchową interpretację zaczerpniętą z chrześcijańskiej tradycji i dostarcza sugestii co do jego wykorzystania w katechezie, kaznodziejstwie czy innych formach posługi duszpasterskiej.

W całym komentarzu rozproszone są wyróżnione teksty zatytułowane _Tło biblijne_, podające informacje historyczne, literackie lub teologiczne, oraz _Żywa tradycja_, w których znajdują się adekwatne teksty z pobiblijnej tradycji chrześcijańskiej, w tym cytaty z dokumentów kościelnych oraz z pism świętych i ojców Kościoła.

Słowniczek i mapa zostały zamieszczone na końcu każdego tomu, tak by łatwo było z nich korzystać. W słowniczku wyjaśniono zarówno najważniejsze pojęcia z tekstów biblijnych, jak i terminy odnoszące się do teologii i egzegezy – oznaczono je w komentarzu za pomocą krzyża (†)4. By tomy te były jeszcze bardziej użyteczne, uwzględniono w nich listę proponowanych źródeł bibliograficznych, indeks tematów duszpasterskich oraz indeks informacji zawartych w wyróżnionych tekstach. Dalsze źródła, w tym pytania do osobistego rozważania lub do dyskusji, można znaleźć na stronie serii: www.CatholicScriptureCommentary.com.

Naszym pragnieniem i przedmiotem modlitw jest to, by tomy te były użyteczne, tak „by słowo Pańskie szerzyło się i rozsławiało” (2 Tes 3,1) coraz bardziej w Kościele i na całym świecie5.

Peter S. Williamson

Mary Healy

Kevin PerrottaSKRÓTY I OZNACZENIA

† oznacza, że definicja danego pojęcia pojawia się w słowniczku

1QS _Reguła Zrzeszenia_ (zwój znad Morza Martwego)

11Q19 _Zwój Świątynny_ (zwój znad Morza Martwego)

AB Anchor Bible

ABD _Anchor Bible Dictionary_, red. D.N. Freedman, t. 1–6, Doubleday – Yale University Press, New York–New Haven 1992

ABRL Anchor Bible Reference Library

ACCS _John_, red. J.C. Elowsky, _Ancient Christian Commentary on Scripture: New Testament 4a–b_, InterVarsity, Downers Grove, IL 2006–2007

_b._ Talmud babiloński

BDAG _A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature_, red. W. Bauer, F.W. Danker, W.F. Arndt, F.W. Gingrich, wyd. 6, University of Chicago Press, Chicago 2000

Denzinger _Compendium of Creeds, Definitions, and Declarations on Matters of Faith and Morals_, red. P. Hünermann, Ignatius Press, San Francisco 2012

EŚP _Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Najnowszy przekład z języków oryginalnych z komentarzami_, opracował zespół biblistów polskich z inicjatywy Towarzystwa Świętego Pawła, Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2009

JB Jerusalem Bible (wydanie angielskie)

Katechizm, KKK _Katechizm Kościoła katolickiego_

Lekcjonarz _Lekcjonarz mszalny_, t. 1–5, wyd. drugie, Pallottinum, Poznań 2015.

LXX Septuaginta

NABRE New American Bible, Revised Edition

NIV New International Version

NJB New Jerusalem Bible

NRSV New Revised Standard Version

NT Nowy Testament

PG _Patrologia Graeca_, red. J.-P. Migne, t. 1–162, Paris 1857–1886

PL _Patrologia Latina_, red. J.-P. Migne, t. 1–217, Paris 1844–1861

RSV Revised Standard Version

SBLSymS Society of Biblical Literature. Symposium Series

ST Stary Testament

Księgi Starego Testamentu

Rdz Księga Rodzaju

Wj Księga Wyjścia

Kpł Księga Kapłańska

Lb Księga Liczb

Pwt Księga Powtórzonego Prawa

Joz Księga Jozuego

Sdz Księga Sędziów

Rt Księga Rut

1 Sm 1 Księga Samuela

2 Sm 2 Księga Samuela

1 Krl 1 Księga Królewska

2 Krl 2 Księga Królewska

1 Krn 1 Księga Kronik

2 Krn 2 Księga Kronik

Ezd Księga Ezdrasza

Ne Księga Nehemiasza

Tb Księga Tobiasza

Jdt Księga Judyty

Est Księga Estery

1 Mch 1 Księga Machabejska

2 Mch 2 Księga Machabejska

Hi Księga Hioba

Ps Księga Psalmów

Prz Księga Przysłów

Koh Księga Koheleta

Pnp Pieśń nad Pieśniami

Mdr Księga Mądrości

Syr Mądrość Syracha

Iz Księga Izajasza

Jr Księga Jeremiasza

Lm Lamentacje

Ba Księga Barucha

Ez Księga Ezechiela

Dn Księga Daniela

Oz Księga Ozeasza

Jl Księga Joela

Am Księga Amosa

Ab Księga Abdiasza

Jon Księga Jonasza

Mi Księga Micheasza

Na Księga Nahuma

Ha Księga Habakuka

So Księga Sofoniasza

Ag Księga Aggeusza

Za Księga Zachariasza

Ml Księga Malachiasza

Księgi Nowego Testamentu

Mt Ewangelia wg św. Mateusza

Mk Ewangelia wg św. Marka

Łk Ewangelia wg św. Łukasza

J Ewangelia wg św. Jana

Dz Dzieje Apostolskie

Rz List do Rzymian

1 Kor 1 List do Koryntian

2 Kor 2 List do Koryntian

Ga List do Galatów

Ef List do Efezjan

Flp List do Filipian

Kol List do Kolosan

1 Tes 1 List do Tesaloniczan

2 Tes 2 List do Tesaloniczan

1 Tm 1 List do Tymoteusza

2 Tm 2 List do Tymoteusza

Tt List do Tytusa

Flm List do Filemona

Hbr List do Hebrajczyków

Jk List św. Jakuba

1 P 1 List św. Piotra

2 P 2 List św. Piotra

1 J 1 List św. Jana

2 J 2 List św. Jana

3 J 3 List św. Jana

Jud List św. Judy

Ap Apokalipsa św. JanaWSTĘP

Papież Grzegorz Wielki porównał Pismo Święte do „rzeki gdzieniegdzie płytkiej, gdzieniegdzie głębokiej, w której baranek może sobie brodzić, a słoń – pływać”1. Słowa te odnoszą się oczywiście także do Ewangelii Jana. Na jej kartach można znaleźć Boże pouczenia wyrażone w prostych obrazach, takich jak woda i światło, w łatwych do zapamiętania opowieściach, skomponowanych z literackim i dramaturgicznym talentem, lecz także w przebłyskach wielkiej tajemnicy Boga, pochodzących z najgłębszego mistycznego poznania. Ewangelia Jana, podobnie jak chleb i ryby rozmnożone przez Jezusa, to obfitość i nadmiar duchowych treści, moralnych pouczeń i wyzwań stawianych wszystkim jej czytelnikom, czy to początkującym, czy zaawansowanym.

Zanim zagłębimy się w lekturę tej księgi, pomocne będzie zapoznanie się z kilkoma wstępnymi zagadnieniami. Zbadamy kwestię autorstwa Ewangelii, jej historyczny kontekst i gatunek literacki. Przeanalizujemy też kompozycję, style literackie, relację Ewangelii Janowej do innych ksiąg biblijnych oraz jej główne tematy teologiczne. W podsumowaniu czytelnik znajdzie kilka refleksji o czytaniu tej księgi dziś.

Autorstwo

Ewangelia nie podaje imienia autora, musimy je zatem ustalić na podstawie wskazówek zawartych w samym tekście, a także czerpiąc z wczesnej tradycji chrześcijańskiej.

Wszystkie spory dotyczące autorstwa Czwartej Ewangelii odnoszą się do anonimowej postaci nazwanej „uczniem, którego Jezus miłował” (J 21,7), zwykle określanej jako Umiłowany Uczeń. Ewangelia mówi, że był to naoczny świadek życia Jezusa (19,26.35), a jego świadectwo zostało spisane (21,24–25) przez niego samego albo przez sekretarza. Umiłowany Uczeń po raz pierwszy pojawia się w czasie ostatniej wieczerzy jako ten, który spoczywa na piersi Jezusa (13,23), później spotykamy go w trzech innych scenach: z matką Jezusa u stóp krzyża (19,25–27), z Piotrem przy pustym grobie (20,2–10) i gdy Jezus zmartwychwstały ukazuje się w Galilei (21,1–23). Być może był „innym uczniem”, który razem z Piotrem wszedł na dziedziniec domu Annasza po pojmaniu Jezusa (18,15–16) – jeśli tak, to musiał być znany jerozolimskim kapłanom. Niektórzy utrzymują, że jest także owym nieznanym z imienia uczniem, który poszedł za Jezusem jako pierwszy, razem z Andrzejem, i tym samym przestał być uczniem Jana Chrzciciela (1,35.40). W Ewangelii znajdujemy dowody na to, że jej autorowi nieobca była geografia Ziemi Świętej, szczególnie Jerozolimy przed zburzeniem miasta w roku 70 n.e. (4,3–6; 5,2; 8,20; 9,7; 10,23), dobrze znał on też religijne praktyki Żydów, ich liturgię i tradycję interpretowania Biblii (2,6; 7,37–39; 8,12).

Istnieją dwie dominujące teorie na temat tożsamości owego ucznia2. Pierwsza, popularna od czasów starożytnego chrześcijaństwa po wiek dziewiętnasty, mówiła, że Umiłowany Uczeń to apostoł Jan, syn Zebedeusza3. Ów dobrze znany członek grona Dwunastu jest wymieniany przez †synoptyków (np. Mk 1,19–20; 3,16–17; 9,2), w Dziejach Apostolskich (3–4) i przez Pawła (Ga 2,9), ale nie ma o nim żadnej wzmianki w Czwartej Ewangelii, choć mowa jest o „synach Zebedeusza” w 21,2. Mocnym argumentem przemawiającym za identyfikowaniem Umiłowanego Ucznia z Janem Apostołem jest zgoda co do tej kwestii wśród chrześcijan drugiego wieku n.e. Na przykład św. Ireneusz, piszący w latach 80. drugiego stulecia, utrzymywał, że „Jan, uczeń Pański, ten, który spoczywał na Jego piersi, wydał Ewangelię, zamieszkawszy w Efezie, w Azji”4. Ireneusz wiedział o tym apostole od św. Polikarpa, biskupa, który znał Jana i był jego uczniem5. Ostatnie badania wiążą przypisywanie Czwartej Ewangelii osobie Jana z „tradycją prezbiterów” albo starszych, datowaną na koniec pierwszego lub początek drugiego wieku6.

Wielu naukowców nie przywiązuje dziś większej wagi do tego, co o autorstwie Ewangelii mówi tradycja drugiego wieku. Dominująca dziś opinia naukowa mówi, że Umiłowany Uczeń nie należał do grona Dwunastu. W tym ujęciu autorem jest inny uczeń Jezusa, towarzyszący Mu w czasie Jego publicznej działalności, najprawdopodobniej wcześniejszy uczeń Jana Chrzciciela (anonimowy uczeń z 1,35.40), który może być także Janem Prezbiterem, autorem Drugiego i Trzeciego Listu św. Jana (na temat związków Ewangelii z Listami Jana zobacz poniżej)7. Zwolennicy tej koncepcji wskazują, że w Czwartej Ewangelii nie ma żadnej z opowieści zawartych u synoptyków, w której występuje Jan, jak choćby Przemienienie. Ewangelia umieszcza też Umiłowanego Ucznia przy boku Piotra po to, by zaznaczyć jego szczególny status: tylko Umiłowany Uczeń zna tożsamość zdrajcy Jezusa (13,24–26); jest obecny u stóp krzyża, podczas gdy Piotr zaparł się Jezusa (18,17.25–27; 19,25–27); wyprzedza Piotra w drodze do pustego grobu i jako pierwszy dochodzi (w pewnym stopniu) do wiary w zmartwychwstanie (20,2–8); rozpoznaje też zmartwychwstałego Jezusa, mówiącego do uczniów z brzegu Jeziora Tyberiadzkiego (21,7). Jeśli rzeczywiście jest owym „innym uczniem” z 18,15–16, to właśnie on jako pierwszy zyskuje prawo wstępu do domu arcykapłana, a dopiero potem może tam wejść również Piotr. To podkreślanie roli Umiłowanego Ucznia prowadzi niektórych badaczy do wniosku, że nie należał on do grona Dwunastu8. Przyjęcie powyższej teorii domaga się jednak wyjaśnienia, dlaczego Ewangelia byłaby błędnie przypisywana apostołowi Janowi od tak wczesnych lat, i to przez ludzi, którzy utrzymywali, że znali go osobiście (np. przez Polikarpa). Kimkolwiek był Umiłowany Uczeń, najprawdopodobniej nie jest to jedyna osoba odpowiedzialna za kompozycję tej Ewangelii. Wewnętrzne napięcia w tekście sugerują, że mogła ona powstawać całymi latami, a w procesie jej redagowania mogło uczestniczyć wiele umysłów. W wersecie 3,22 czytamy, że Jezus i Jego uczniowie udzielali chrztu, ale już 4,2 mówi, że Jezus osobiście nie chrzcił. W wersecie 16,5 Jezus mówi: „nikt z was nie pyta Mnie: »Dokąd idziesz?«”, choć Piotr postawił to pytanie w 13,36. Co więcej, w J 21,22–23 obalone zostaje błędne przekonanie krążące pośród niektórych chrześcijan, że Umiłowany Uczeń będzie żył aż do †paruzji, a potrzeba obalenia takiego przekonania mogła być spowodowana faktem, że Umiłowany Uczeń zmarł przed ostateczną redakcją Ewangelii. Jak inni starożytni pisarze, tak i autorzy Nowego Testamentu czasem zatrudniali sekretarzy, którzy spisywali dzieło (zob. Rz 16,22; 1 P 5,12). Możliwe, że Umiłowany Uczeń był uznanym nauczycielem, którego świadectwo zostało spisane w Ewangelii przez jednego z jego uczniów lub większą ich liczbę.

Starożytne świadectwa są złożone i niejednoznaczne; to uniemożliwia nam sformułowanie ostatecznych konkluzji na temat tożsamości Umiłowanego Ucznia czy autorstwa Ewangelii. Intrygującą koncepcję zaproponował Charles Kingley Barrett, a rozwinął John Painter; twierdzą oni, że Umiłowany Uczeń to apostoł Jan, syn Zebedeusza, którego przekaz i dzieło zostały ostatecznie ukształtowane jako Czwarta Ewangelia przez jednego z jego uczniów9. Ta hipoteza bierze pod uwagę starożytne przekazy na temat autorstwa tekstu, a zarazem uwzględnia dowody na to, że Ewangelia podlegała pewnym zabiegom redakcyjnym w trakcie powstawania. Niemniej dla autora Ewangelii „Janowej” sprawą najwyższej wagi jest nie on sam, lecz zmartwychwstały Pan, o którym on zaświadcza przez swoją Ewangelię, a „świadectwo jego jest prawdziwe” (21,24).

Kontekst historyczny

Różnorodne wskazówki zawarte w Ewangelii pozwalają sądzić, że została ona napisana dla chrześcijan wywodzących się ze świata grecko-rzymskiego, być może w Efezie, gdzie jak mówi Ireneusz i inni, przebywał Jan10. Wczesna tradycja chrześcijańska identyfikuje Ewangelię Jana jako ostatnią z czterech, a badacze zwykle datują jej powstanie na 90 rok n.e.

Ta księga biblijna jest przesycona światem żydowskim pierwszego wieku. Jej autor był – to niemal pewne – Żydem z Ziemi Świętej, ponieważ, jak już zostało nadmienione, znał jej geografię, wraz ze szczegółami dotyczącymi poszczególnych miejsc z czasów przed ich zniszczeniem w roku 70 n.e., był też biegły w żydowskich tradycjach liturgicznych i biblijnych. Niektóre cechy jego teologicznego stylu, takie jak symbolika światła i ciemności, przypominają teologiczną myśl żydowską obecną w †rękopisach z Qumran. Sama Ewangelia zawiera jednak sugestie, że adresowana jest do pogan, ewentualnie do Żydów mieszkających poza Ziemią Świętą. Jan często tłumaczy semickie terminy (np. Rabbi – 1,38; †Mesjasz – 1,41; Kefas – 1,42) i wyjaśnia szczegóły kulturowe (4,9), które Żydzi mieszkający w Ziemi Świętej znali, ale poganie i zapewne Żydzi z diaspory – już nie. Co więcej, Ewangelia często klasyfikuje uczestników wydarzeń jako „Żydów”, a tego terminu, jak zauważa Richard Bauckham, używano na określenie †Żydów, gdy zwracano się do pogan11. Trzeci List Jana zawiera dowód na to, że niektórzy członkowie Janowych Kościołów byli nawróconymi poganami: przywołane tam imiona – Gajus (w. 1), Diotrefes (w. 9) i Demetriusz (w. 12) – są grecko-rzymskie, a nie żydowskie.

Większość sporów dotyczących historycznego kontekstu Ewangelii to spekulacje na temat historii Janowej wspólnoty, to znaczy Kościoła albo sieci Kościołów, w których Umiłowany Uczeń był uznanym nauczycielem i w których spisana została Janowa Ewangelia. Punktem wyjścia dla tych spekulacji jest rzadkie greckie słowo _aposynagōgos_ (dosłownie „ktoś spoza †synagogi”), termin, który w całej wczesnochrześcijańskiej literaturze występuje jedynie u Jana (9,22; 12,42; 16,2). W opowieści o człowieku niewidomym od urodzenia Jan mówi: „Żydzi bowiem już postanowili, że gdy ktoś uzna Jezusa za Mesjasza, zostanie wyłączony z synagogi ” (9,22). W swej Mowie Pożegnalnej Jezus przepowiada, że to samo stanie się z Jego uczniami (16,2). Trudno jest ustalić, jakie historyczne realia może oddawać słowo _aposynagōgos_. Zdaniem wielu badaczy termin ten opisuje sytuację niektórych żydowskich uczniów Jezusa w ich relacji do lokalnej synagogi nie w czasach Jezusa, ale w późnym pierwszym wieku. Jeśli tak, to obecność terminu _aposynagōgos_ tylko w tej Ewangelii może sugerować, że niektórzy jej odbiorcy zostali gwałtownie usunięci ze swych lokalnych synagog w rezultacie wyznania wiary w Jezusa jako Mesjasza. Takie wykluczenia z synagogi pomagają w zrozumieniu negatywnego zabarwienia pojęcia †„Żydzi” w niektórych fragmentach Ewangelii: doświadczenia z końca pierwszego wieku mogły kształtować zawarte w Ewangelii relacje o niezgodzie między Jezusem a Jego niektórymi żydowskimi rodakami w czasie publicznego nauczania. O sprawach związanych z Janowym sposobem mówienia o „Żydach” zob. _Tło biblijne_ na s. 87.

Gatunek

Tak jak pozostałe ewangelie, i tę Janową najlepiej jest umieścić w ramach gatunku grecko-rzymskiej biografii albo „żywota” (_bios_)12. Plutarch, żyjący w pierwszym wieku grecki autor wielu takich pism, w swoim _Żywocie Aleksandra Wielkiego_ wyłożył kilka cech tego gatunku:

iele rzeczy tutaj pominę i nie opowiem po kolei i szczegółowo wszystkich rozgłośnych ich czynów. Nie piszę przecież historii, lecz tylko biografię. Niekoniecznie też w najsławniejszych czynach ludzi objawiają się najlepiej cnoty i wady ich charakterów. Przeciwnie, nieraz jakiś prosty czyn, jakieś krótkie powiedzenie czy nawet żart lepiej naświetlają wrodzone cechy ludzkiej natury (…). Niech zatem i mnie wolno będzie tak właśnie wnikać raczej w rysy, które odmalowują ludzką duszę, i z ich pomocą kreślić obraz opisywanego życia13.

Charakterystyka „żywota” przedstawiona przez Plutarcha w kilku punktach przypomina cechy Janowej Ewangelii. Po pierwsze, „żywot” jest selektywny w tym, co opowiada na temat danej osoby. Jego celem nie jest zdanie pełnej relacji ze słów i czynów bohatera. Jan tak samo zaświadcza, że Jezus dokonał znacznie więcej, niż wspomniano w Ewangelii: „Jest ponadto wiele innych rzeczy, których Jezus dokonał, a które, gdyby je szczegółowo opisać, to sądzę, że cały świat nie pomieściłby ksiąg, które by trzeba napisać” (21,25). Po drugie, Plutarch opowiada, jak on jako autor kształtuje materię opowieści_._ Skraca zatem, coś pomija, a jego celem jest „kreślić obraz opisywanego życia” wybranej postaci. Podobnie Ewangelia Jana (a także pozostałe ewangelie) jest przemyślaną literacką kompozycją. Przy czym racją takiej kompozycji jest raczej teologia niż chronologia. Przykładowo, dla celów teologicznych Jan umyślnie umieszcza wypędzenie przekupniów ze świątyni jako pierwsze wydarzenie publicznej działalności Jezusa. W relacjach †synoptyków ów epizod pojawia się przy końcu okresu nauczania Jezusa, i najprawdopodobniej tak właśnie było. Po trzecie, „żywot” jest pisany dla formowania odbiorcy. Czytelnik, poznając słowa i czyny wybranego bohatera, powinien wynieść z nich pouczenie moralne o cnotach, by je naśladować, i o wadach, by ich unikać. Podobnie Jan mówi, że celem spisania relacji o zmartwychwstałym Jezusie jest wzbudzenie wiary u odbiorców Ewangelii i kształtowanie ich życia duchowego: „Te zaś zapisano, abyście wierzyli, że Jezus jest Mesjaszem, Synem Bożym, i abyście wierząc, mieli życie w imię Jego” (20,31).

Ów cel – przyciągnąć czytelnika do wiary w Jezusa – uwypukla ważną różnicę między Ewangelią a grecko-rzymskim „żywotem”. Postaci z Plutarchowych _Żywotów_ to martwi bohaterowie przeszłości. Dla Jana zaś i dla innych autorów nowotestamentowych Jezus nie jest martwą postacią z przeszłości. Przeciwnie, powstał z martwych do chwalebnego życia. To żyjący i wieczny Syn Boga, duchowo obecny w swoim Kościele i działający w życiu swoich uczniów. Ewangelia nie tylko opowiada o słowach i czynach historycznej postaci, ona jest także miejscem prawdziwego spotkania ze zmartwychwstałym Panem, którego słowa i czyny są „żywe i skuteczne” (zob. Hbr 4,12) – w teraźniejszości.

Czytając Jana, musimy być świadomi, że jest to teologiczna interpretacja życia Jezusa. W samej Ewangelii znajdziemy sugestię, że stanowi ona wizję życia Jezusa w retrospekcji, w świetle oświecenia danego przez Ducha Świętego po zmartwychwstaniu Jezusa (2,22; 12,16). Dla Jana historia i teologia są ze sobą głęboko związane i ludzie mogą zrozumieć znaczenie Jezusa tylko dzięki wewnętrznemu działaniu Ducha Świętego (16,13). Jan skomponował swoje opowiadanie tak, by jego duchowe znaczenie mogło dotrzeć do odbiorców.

Kompozycja i styl literacki

Ewangelia rozpoczyna się Prologiem (1,1–18), który jest najpewniej wczesnochrześcijańskim hymnem albo homilią. Ów Prolog stanowi klucz do zrozumienia całej Ewangelii, ponieważ nadaje jej ramy pojęciowe, obejmujące zarówno odwieczną relację łączącą Ojca z Synem, jak i zbawczą misję Syna.

Główny zrąb tekstu Ewangelii można podzielić na dwie większe części14. Pierwsza z nich, 1,19–12,50, często bywa nazywana Księgą Znaków. Jest to opowiadanie o trzech pierwszych latach nauczania Jezusa; skupia się On wówczas na publicznym objawieniu Ojca i siebie samego jako Syna. Janowe opowiadanie o nauczaniu Jezusa charakteryzuje się długimi dialogami, relacjonowaniem cudownych †znaków i zaistniałych sporów. Rozdziały te otrzymały miano Księgi Znaków, gdyż położono w nich nacisk na objawienie. Jan nazywa cuda Jezusa „znakami”, ponieważ wskazują one i objawiają duchowe fakty i prawdy o Jezusie. Rozpoznawać właściwie znaki oznacza być prowadzonym ku rzeczywistości Jezusa, którą one nam objawiają. Druga, większa część Ewangelii, często nazywana Księgą Chwały (13,1–21,25), opowiada, obok innych zdarzeń, o ostatniej wieczerzy i ostatnim nauczaniu, jakie Jezus przekazał wówczas uczniom, a następnie o śmierci i zmartwychwstaniu. Ta część jest nazwana Księgą Chwały, ponieważ skupia się wokół wydarzeń męki Jezusa, śmierci i zmartwychwstania, czyli najdoskonalszego objawienia chwały Boga: nieskończonej wymiany miłości między Ojcem i Synem.

Teologiczna treść Ewangelii jest ściśle związana z jej literacką formą. Jak pisze Gail O’Day, „Aby zrozumieć, co Jan mówi na temat Jezusa i Boga, musimy uważnie śledzić to, jak __ on opowiada”15. Oto kilka najważniejszych figur stylistycznych, w które Jan ujmuje swoją teologię.

• Pary przeciwieństw: Jan często używa par wyrazów przeciwstawnych, które mają teologiczne znaczenie, takich jak światło i ciemność, wiara i niewiara, życie i śmierć.

• Specjalne słownictwo: Jan czasem nadaje wyrazom potocznym głębokie znaczenie teologiczne, np. „reszta”, „świat”, „przyjąć”.

• †Ironia (środek stylistyczny): Jan zdaje się używać jakiegoś słowa w podstawowym znaczeniu, a tak naprawdę właściwe i zamierzone jest inne jego znaczenie – nierzadko zupełnie przeciwne. Doskonały przykład ironii stanowi Janowy opis krzyża. Śmierć Jezusa na krzyżu wydaje się Jego ostateczną klęską i upokorzeniem. W rzeczywistości jednak krzyż jest zwycięstwem Boga, przez które Jezus wypełnia zbawcze dzieło Ojca.

• Błędne rozumienie: w całej Ewangelii znajdziemy wiele epizodów, w których ludzie nie rozumieją Jezusa, a to skłania Go do rozwinięcia swojej nauki – przykładem jest rozmowa z Nikodemem.

• Słowa o podwójnym znaczeniu: Jan używa czasem greckich słów o wielu znaczeniach – po to, by nadać swej myśli wieloraki sens. Na przykład grecki przysłówek _anōthen_ (3,3) może oznaczać albo „z góry”, albo „powtórnie”. Jezus, mówiąc, że musimy się narodzić _anōthen_, odwołuje się do obydwu znaczeń: trzeba się narodzić _powtórnie_ (drugie narodziny) na sposób niebiański, niepochodzący z tej ziemi (_z góry_).

• Symboliczna charakteryzacja: niektóre osoby w Ewangelii Jana pozostają bezimienne, aby mogły stać się nośnikiem znaczenia teologicznego albo symbolicznego (np. matka Jezusa, Umiłowany Uczeń).

Odniesienia do innych ksiąg biblijnych

Ewangelia Jana jest bliska w swojej teologii i literackim stylu trzem listom Janowym. Tak jak Ewangelia, Pierwszy List Jana nie przytacza imienia autora, Drugi zaś i Trzeci List Jana podają, że zostały napisane przez „Prezbitera”, albo Starszego. Ewangelia i listy Janowe są stylistycznie podobne w swoim specyficznym teologicznym słownictwie i parach przeciwieństw. Listy zostały najprawdopodobniej napisane później i skupiają się na tematach podjętych już w Ewangelii (np. przykazanie miłości 1 J 5,1–5).

Do pism Jana zalicza się także †Apokalipsę. Widzący, czyli autor księgi, zostaje tu nazwany „Janem” (Ap 1,9). Księga ta znacząco różni się od Ewangelii i listów Jana swoją teologią, stylem i gatunkiem literackim. Koncentruje się ona – zgodnie z zasadami gatunku – na objawieniu niebiańskich tajemnic; wyraża je w espresyjnej, symbolicznej formie i osadza na tle rzymskich prześladowań wymierzonych w chrześcijan w pierwszym wieku n.e. __ Prześladowania te nie stały się przedmiotem uwagi autora ani w Ewangelii, ani w listach. Jest jednak kilka interesujących podobieństw między Ewangelią i Apokalipsą. Na przykład tylko te dwie księgi Nowego Testa­mentu nazywają Jezusa „Barankiem” (J 1,29; Ap 5,6) i „Słowem Boga” (J 1,1; Ap 19,13). Tak samo też jedynie w tych dwu pismach Nowego Testamentu cytowana jest wprost wyrocznia z Księgi Zachariasza 12,10: „Będą patrzeć na tego, którego przebili” (J 19,37; Ap 1,7).

Znaczące są również związki między Janem i ewangeliami †synoptycznymi: Mate­usza, Marka i Łukasza. Jan i synoptycy mają ze sobą wiele wspólnego. Relacjonują kilka tych samych, podstawowych wydarzeń z życia Jezusa: publiczne nauczanie wędrownego nauczyciela w Galilei i Judei, cuda, spory, a opowieść kończą Jego ukrzyżowaniem i zmartwychwstaniem. We wszystkich czterech ewangeliach występuje wiele tych samych postaci: matka Jezusa, Jan Chrzciciel, Piotr, Dwunastu, Maria Magdalena, Kajfasz, Piłat. Oprócz opisu męki oraz zmartwychwstania Jan i synoptycy podają kilka tych samych opowieści – na przykład rozmnożenie chleba, po którym następuje opowieść o Jezusie chodzącym po wodzie (u Marka 6,34–52; u Jana 6,1–21).

Niemniej między Janem a synoptykami zachodzi kilka wartych zaznaczenia różnic. U synoptyków Jezus często głosi naukę w przypowieściach i krótkich, zwięzłych wypowiedziach. U Jana natomiast Jezus naucza w długich, tajemniczych mowach i nie przytacza ani jednej przypowieści podobnej do tych, które znajdujemy u synoptyków. Synoptycy podają, że Jezus nauczał przez jeden rok, Jan tymczasem wspomina o trzech Paschach, co sugeruje, że publiczna działalność Jezusa trwała trzy lata. U synoptyków Jezus głosił głównie w Galilei, natomiast Jan lokuje nauczanie Jezusa przede wszystkim w Judei.

Zasadniczą kwestią jest to, jak wyjaśnić te podobieństwa i różnice. Czy Jan znał ewangelie synoptyczne i z nich korzystał? Musiał znać choć część przekazów o Jezu­sie, które znajdujemy u synoptyków. Na przykład Jan nie opowiada o powołaniu dwunastu apostołów (np. Łk 6,12–16); kiedy wspomina o Dwunastu po raz pierwszy, robi to bez uprzedzenia, tak jakby spodziewał się, że odbiorcy Ewangelii wiedzą już, kim oni są (6,67.70–71). Jeśli Jan znał którąkolwiek z ewangelii synoptycznych, nie wykorzystał jej tak, jak to zrobili Mateusz i Łukasz z Ewangelią Marka. Spośród trzech ewangelii synoptycznych Ewangelia Łukasza wydaje się najprawdopodobniejszą kandydatką na tę, którą mógłby znać Jan (albo być może Łukasz znał jakąś wersję Ewangelii Jana), ponieważ jest kilka punktów stycznych właściwych tylko dla Jana i Łukasza: postać o imieniu Łazarz (Łk 16,19–31; J 11,1–44), rodzina Marty i Marii (Łk 10,38–42; J 11,1–44), opętanie Judasza przez szatana (Łk 22,3; J 13,27), trzykrotne uniewinnienie Jezusa przez Piłata (Łk 23,4.14.22; J 18,38; 19,4.6), przybycie Piotra do pustego grobu (Łk 24,12; J 20,2–10) i ukazanie się zmartwychwstałego Jezusa uczniom w Jerozolimie, w Niedzielę Zmartwychwstania wieczorem (Łk 24,36–43; J 20,19–25).

Gdy chodzi o teologię, moglibyśmy powiedzieć za Lukiem Timothym Johnsonem: „To, co w ewangeliach synoptycznych jest obecne w sposób ukryty, u Jana zostaje powiedziane wprost”16. U synoptyków Jezus często mówi o Bogu: „mój Ojciec” (Mt 7,21; 10,32–33; 20,23), niemniej siebie samego bardzo rzadko nazywa „Synem” (Mt 11,27; 24,36; zob. też 21,37). U Jana natomiast Jezus często mówi o sobie: „Syn”. Jan przedstawia Jezusa jako używającego tytułu „Syn” znacznie częściej – po to, aby bardziej bezpośrednio i z większą dramaturgią uwydatnić tajemnicę więzi łączącej Jezusa z Bogiem, do którego mówi On: „Abba, Ojcze” (Mk 14,36).

Główne wątki teologiczne

Ewangelia Jana skupia się na Bogu. Już od pierwszego wersetu wprowadzeni jesteśmy w wewnętrzne życie Boga jako wieczną komunię życia i miłości między Bogiem Ojcem i Jego Synem, który jest także Jego Słowem (1,1). Świat, który Bóg stworzył przez swoje Słowo, stał się miejscem duchowych ciemności i grzechu, zniewolonym przez szatana, „władcy tego świata” (12,31). Z miłości do grzesznych ludzi i z pragnienia uchronienia ich od grzechu oraz pojednania z sobą Bóg, przez swoje Słowo, wybiera Izraela jako swój lud i objawia mu siebie oraz swoją wolę (1,9–11; 12,41). Dzieło boskiego Słowa dokonujące się w świecie przyjęło na siebie wcześniej niemożliwą do wyobrażenia postać, gdy w Jezusie z Nazaretu †wcieliło się i zjednoczyło z ludzką naturą. Całe życie i misja Jezusa są oparte na Jego relacji z Ojcem. Jezus jest Synem, który został posłany przez Ojca, by objawić i wypełnić Jego zbawcze dzieło. Wszystko, co Jezus mówi, usłyszał od Ojca (8,38.40; 18,37); On czyni tylko to, co przykazał Mu czynić Ojciec (5,19; 10,37–38; 14,11). Całe życie Jezusa – Jego osoba, słowa i czyny – to objawianie Ojca, objawianie siebie jako Syna i nieskończonej miłości między Nimi.

Misja Jezusa, by objawić Ojca i wypełnić Jego dzieło zbawienia, znajduje swoją kulminację w Jego doskonałym darze z siebie na krzyżu. Dla Jana krzyż Jezusa objawia, że „Bóg jest miłością” (1 J 4,8). Ojciec daje się cały w swoim Synu z miłości do świata i dla jego zbawienia (3,16–17). Syn zaś, wcielony w Jezusie, oddaje całego siebie Ojcu. Jest Mu doskonale posłuszny, pełni tylko Jego wolę (4,34) i na krzyżu, w najwyższym akcie miłości i posłuszeństwa, oddaje swoje życie dla zbawienia świata (10,17–18; 14,31). W krzyżu Jezusa oczyma wiary możemy ujrzeć chwałę Boga: Ojciec daje się cały w Synu, Syn daje się cały na powrót Ojcu. W tej odwiecznej wymianie doskonałego i całkowitego samoofiarowującego się dawania możemy uchwycić przebłysk prawdy, że „Bóg jest miłością”.

Ponieważ Słowo stało się ciałem, Jezus przyciągnął do siebie ludzkie istoty, by mogły mieć udział w tej wiecznej wymianie życia i miłości, w boskiej komunii. Ludzie albo przyjmują, albo odrzucają ten dar zbawienia i wiecznego życia, gdy przyjmują lub odrzucają Jezusa. Wcielenie jest zatem czasem sądu (3,19–21; 9,39). Ci, którzy odrzucają Jezusa, odmawiają tym samym przyjęcia Jego propozycji zbawienia i wiecznego życia z Ojcem. Wybierają trwanie w grzechu, co prowadzi do przyszłego potępienia (8,24; 12,47–48). Tym zaś, którzy przyjęli boskie Słowo w wierze i uczniowskim oddaniu, Jezus daje „moc, aby się stali dziećmi Bożymi” (1,12). Jako Syn daje On swym uczniom udział we własnym życiu i w swojej więzi z Ojcem i w ten sposób uzdalnia ich do tego, by stali się dziećmi Ojca.

Udział uczniów Jezusa w boskiej komunii dokonuje się w pełni tylko w wieczności, niemniej uczniowie mogą się Nim cieszyć prawdziwie, choć niedoskonale, już teraz. Włączając swoich uczniów w komunię z sobą i z Ojcem, Jezus włączył ich również w komunię wzajemną. Tym sposobem boska komunia stała się duchowym fundamentem Kościoła. Tym, który wiąże uczniów z Jezusem i z Ojcem, i między sobą nawzajem, jest Duch Święty; zmartwychwstały Jezus posyła Go, by zamieszkał w Jego uczniach (14,16–17; 20,22). Duch Święty, jako Bóg mieszkający w uczniach Jezusa, odciska rzeczywistość zmartwychwstałego Jezusa w ich sercach niczym pieczęć i daje im moc, aby mogli być świadkami Jego miłości. Uczniowie mają kochać Jezusa i okazywać Mu posłuszeństwo, tak jak On kocha Ojca i Jemu okazuje posłuszeństwo (15,10). Tak jak Ojciec posłał Jezusa na świat, tak Jezus posyła w świat swoich uczniów (15,26–27; 17,18.21.23). Dzięki swej miłości, wiernemu posłuszeństwu i jedności uczniowie Jezusa są zdolni do świadczenia wobec niewierzącego świata o miłości Ojca, objawionej w śmierci i zmartwychwstaniu Jego Syna oraz obecnej i przemieniającej za sprawą Jego Ducha Świętego.

Czytanie Ewangelii Jana dzisiaj

W zakończeniu Ewangelii zmartwychwstały Jezus ukazuje się wątpiącemu Tomaszowi, który chce namacalnego dowodu Jego zmartwychwstania. Scena ta kończy się słowami zmartwychwstałego Jezusa: „Błogosławieni, którzy nie widzieli, a uwierzyli” (20,29). Podobnie jak wszystkie pokolenia wierzących chrześcijan, które nastąpiły po tym pierwszym, jesteśmy włączeni w błogosławieństwo wypowiedziane przez Jezusa: nie widzieliśmy Go zmartwychwstałego, tak jak zobaczył Go Tomasz, a jednak uwierzyliśmy.

Ewangelista zaś dodaje, odnosząc się do scen ukazywania się Zmartwychwstałego, które przedstawił: „Te zaś zapisano, abyście wierzyli, że Jezus jest Mesjaszem, Synem Bożym, i abyście wierząc, mieli życie w imię Jego” (20,31). Dla Jana tylko osobiste spotkanie ze zmartwychwstałym Jezusem pozwala uwierzyć w Niego jako w zmartwychwstałego Pana. Werset 20,31 mówi, że Ewangelia została napisana po to, by pielęgnować tę wiarę w czytelnikach; innymi słowy, sugeruje on, że czytający mogą prawdziwie spotkać zmartwychwstałego Jezusa dzięki lekturze Ewangelii podejmowanej w wierze. To dzięki Ewangelii późniejsze pokolenia chrześcijan, które nie widziały Jezusa fizycznie, mogą Go prawdziwie spotkać i tym samym w Niego wierzyć.

Jeśli podchodzimy do Ewangelii z nadzieją, że dzięki niej spotkamy zmartwychwstałego Pana, dobrym postępowaniem będzie naśladowanie tych zwyczajów, które Ewangelia Janowa wskazuje jako właściwe. Zaprasza ona swoich czytelników, by tak jak uczniowie, o których opowiada, podchodzili do jej treści z wiarą i pokornie otwierali się na Słowo (1,12; 8,31–32). I tak jak uczniowie, którzy nie rozumieli Jezusa bez pomocy Ducha Świętego (12,16; 16,12–15), jesteśmy zaproszeni do otwarcia się na działanie Ducha w nas. Podchodźmy do Ewangelii z wiarą, otwartością i uleg­łością, stojąc w obliczu „Ducha Prawdy”, który jak obiecał Jezus, „doprowadzi was do całej prawdy” (16,13).

Nasz komentarz jest wierny podejściu interpretacyjnemu zaleconemu przez Sobór Watykański II w Konstytucji dogmatycznej o Objawieniu Bożym (_Dei Verbum_) i powtórzonemu przez papieża Benedykta XVI w adhortacji _Verbum Domini_. Naszym celem jest teologiczna interpretacja Ewangelii Jana, która łączy zarówno aspekty historyczny i literacki, jak i recepcję oraz interpretację Ewangelii obecną w tradycji i wierze Kościoła. Mamy nadzieję, że niniejsze wyjaśnienie Ewangelii Jana pomoże czytelnikom dojść do głębszego poznania i ukochania zmartwychwstałego Pana oraz pozwoli Duchowi Świętemu odcisnąć jak pieczęć Jego rzeczywistość w ich sercach. Choć piszemy z perspektywy wiary katolickiej i z myślą o katolickich czytelnikach, zdajemy sobie bardzo dobrze sprawę ze skarbów, jakie odnajdujemy, studiując Pismo razem z naszymi przyjaciółmi niekatolikami, a także ucząc się od nich. Mamy nadzieję, że wszyscy nasi niekatoliccy czytelnicy odnajdą na tych stronicach wiele rzeczy wartościowych i budujących.STRUKTURA EWANGELII JANA

I. Prolog

A. Wieczność Boga (1,1–2)

B. Działanie Słowa w akcie stworzenia (1,3–5)

C. Działanie Słowa w świecie i w Izraelu (1,6–13)

D. Wcielenie Słowa (1,14–18)

II. Sekwencja dni objawienia

A. Pierwszy dzień objawienia: Jan Chrzciciel, świadek Pana (1,19–28)

B. Drugi dzień objawienia: świadectwo Jana Chrzciciela o Jezusie (1,29–34)

C. Trzeci dzień objawienia: pierwsi uczniowie (1,35–42)

D. Czwarty dzień objawienia: uczniowie w Galilei (1,43–51)

E. Chwała objawiona „trzeciego dnia”: wesele w Kanie Galilejskiej (2,1–12)

III. Pierwsza podróż Jezusa do Jerozolimy

A. Świątynia stara i nowa (2,13–25)

B. Rozmowa z Nikodemem i refleksja Jana (3,1–21)

C. Ostatnie świadectwo Jana Chrzciciela i refleksja Ewangelisty (3,22–36)

IV. Spotkania Jezusa w Samarii i Galilei

A. Droga wiary Samarytanki I: dar wody żywej (4,1–15)

B. Droga wiary Samarytanki II: cześć oddawana w Duchu i prawdzie (4,16–26)

C. Droga wiary Samarytanki III: zbieranie owoców ewangelizacji (4,27–42)

D. Droga wiary mieszkańca Galilei: Jezus uzdrawia syna urzędnika (4,43–54)

V. Posłuszny Syn, Pan szabatu

A. Jezus uzdrawia w szabat (5,1–9)

B. Początek sporu: praca w szabat (5,10–18)

C. Działanie Ojca i Syna (5,19–30)

D. Świadectwo o Jezusie (5,31–40)

E. Oskarżyciele zostają oskarżeni (5,41–47)

VI. Jezus i Pascha: pokarm na życie wieczne

A. Jezus karmi chlebem tłumy (6,1–15)

B. Teofania na morzu (6,16–21)

C. Początek rozmowy: kontekst, podstawowe prawdy i dzieło Boże (6,22–29)

D. Chleb życia I: Bóg daje chleb życia (6,30–34)

E. Chleb życia II: dar Ojca (6,35–40)

F. Chleb życia III: uległość wobec Ojca (6,41–47)

G. Chleb życia IV: chlebem jest ciało Jezusa (6,48–59)

H. Bunt wśród uczniów Jezusa (6,60–71)

VII. Jezus na Święcie Namiotów I

A. Jezus przychodzi na święto na własnych warunkach (7,1–13)

B. Kim jest Jezus, że może dokonywać takich rzeczy? (7,14–30)

C. Jezus zapowiada swoje odejście (7,31–36)

D. Rzeki wody żywej (7,37–39)

E. Podziały wśród ludu i przywódców (7,40–52)

VIII. Jezus na Święcie Namiotów II

A. Jezus i kobieta pochwycona na cudzołóstwie (7,53–8,11)

B. Światłość świata (8,12–20)

C. Posłuszny Syn objawia Ojca (8,21–30)

D. Dyskusja w Jerozolimie I: Jezus przynosi prawdziwe wyzwolenie z grzechu (8,31–36)

E. Dyskusja w Jerozolimie II: przynależność i działanie (8,37–47)

F. Dyskusja w Jerozolimie III: większy niż Abraham i Prorocy (8,48–59)

IX. Światłość świata: oświecenie i sąd

A. Światłość oświeca tych, co pozostają w ciemności (9,1–7)

B. Początek przesłuchania (9,8–12)

C. Dyskusja faryzeuszy: grzech czy znak? (9,13–17)

D. W ciemności (9,18–23)

E. Widzenie i ślepota (9,24–34)

F. Pełnia widzenia (9,35–38)

G. Wyrok (9,39–41)

X. Dobry Pasterz i uroczystość Poświęcenia Świątyni

A. Mowa o Dobrym Pasterzu I: metafora (10,1–6)

B. Mowa o Dobrym Pasterzu II: interpretacja obrazu (10,7–21)

C. W czasie święta Chanuki (10,22–30)

D. Bluźnierstwo? (10,31–42)

XI. Zmartwychwstanie i życie

A. Choruje ten, którego Ty kochasz (11,1–6)

B. Łazarz umarł (11,7–16)

C. Zmartwychwstanie i życie (11,17–27)

D. Smutek Syna Bożego (11,28–37)

E. Umarli słyszą głos Syna Bożego (11,38–44)

F. Zapowiedzi i proroctwa (11,45–54)

XII. Jezus idzie do Jerozolimy na swoją Paschę

A. Przygotowanie sceny na przybycie Jezusa (11,55–57)

B. Maria namaszcza Jezusa na Jego pogrzeb (12,1–11)

C. Król Izraela (12,12–19)

D. Nadeszła godzina (12,20–26)

E. Godzina triumfu i chwały Boga (12,27–36)

F. Zapowiedziany w Pismach (12,37–43)

G. Podsumowanie Księgi Znaków (12,44–50)

XIII. Noc przed śmiercią

A. Umywanie nóg (13,1–11)

B. Przykład dla uczniów (13,12–20)

C. Zdrada Judasza (13,21–30)

XIV. Mowa pożegnalna I

A. Chwała objawiona przez miłość (13,31–38)

B. Odejście do Ojca (14,1–7)

C. Widzieć Ojca (14,8–14,14)

D. Bóg zamieszka w uczniach (14,15–24)

E. Poznać miłość Jezusa do Ojca (14,25–31)

XV. Mowa pożegnalna II

A. Krzew winny i latorośle (15,1–8)

B. Przynosić owoc dzięki Bożej miłości (15,9–17)

C. Konfrontacja ze światem (15,18–16,4a)

XVI. Mowa pożegnalna III

A. Pewność dzięki Duchowi Świętemu (16,4b–11)

B. Duch żyjącego Boga (16,12–15)

C. Smutek utoruje drogę ku radości (16,16–24)

D. Rzeczy przyszłe (16,25–33)

XVII. Modlitwa Jezusa o komunię

A. Jezus modli się, by Ojciec i Syn zostali otoczeni chwałą (17,1–8)

B. Jezus modli się za swoich uczniów posłanych do świata (17,9–19)

C. Jezus modli się o jedność dla swojego Kościoła (17,20–26)

XVIII. Początek godziny

A. Jezus pozwala się uwięzić (18,1–14)

B. Jezus przed Annaszem i zaparcie się Piotra (18,15–27)

XIX. Proces przed Piłatem

A. Scena 1 : Jaką skargę wnosicie przeciwko temu człowiekowi? (18,28–32)

B. Scena 2 : królowanie i królestwo Jezusa (18,33–38a)

C. Scena 3 : Barabasz czy Jezus? (18,38b–40)

D. Scena 4: koronacja Króla (19,1–3)

E. Scena 5 : Piłat przedstawia Króla (19,4–7)

F. Scena 6 : Nie miałbyś żadnej władzy nade Mną (19,8–12)

G. Scena 7 : Wyrok (19,13–16a)

XX. Nie ma większej miłości

A. Ukrzyżowanie (19,16b–22)

B. Szaty Jezusa (19,23–24)

C. Rodzina Jezusa (19,25–27)

D. Umiłował do końca (19,28–30)

E. Krew i woda (19,31–37)

F. Pogrzeb Króla (19,38–42)

XXI. Spotkania ze zmartwychwstałym Panem

A. Pusty grób (20,1–10)

B. Droga Marii Magdaleny do wiary zmartwychwstania (20,11–18)

C. Droga uczniów do wiary zmartwychwstania (20,19–25)

D. Droga Tomasza i przyszłych wyznawców do wiary zmartwychwstania (20,26–31)

XXII. Kościół – świadek zmartwychwstałego Jezusa

A. Zmartwychwstały Pan i misja Kościoła (21,1–14)

B. Świadectwo Piotra o zmartwychwstałym Panu (21,15–19)

C. Umiłowany Uczeń świadkiem zmartwychwstałego Pana (21,20–25)O AUTORACH

FRANCIS MARTIN (ur. 20 października 1930 r. w Bronksie w Nowym Jorku – zm. 11 sierpnia 2017 r.) – był kapłanem archidiecezji Waszyngtonu DC, biblistą, wykładowcą, promotorem i światowej sławy znawcą Pisma Świętego.
Studiował urbanistykę i ekonomię, żeby zostać bankierem inwestycyjnym na Wall Street, ale ostatecznie jego powołaniem okazało się kapłaństwo i studiowanie Biblii. Święcenia przyjął 23 grudnia 1956 r.
Doktorat uzyskał w Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie (Biblicum). Jego studia zbiegły się z Soborem Watykańskim II, dzięki czemu miał okazję słuchać a także poznać niektórych uczestników. Wykładał na Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie, w École Biblique et Archéologique w Jerozolimie (1971–1973 i 1976–1978), a następnie został profesorem w Dominican House of Studies w Waszyngtonie. Przeszedł na emeryturę w 2010 r.
Był kapelanem wspólnoty Matki Bożej w Gaithersburg w stanie Maryland. Założył Father Francis Martin Ministries (FFMM).
WILLIAM M. WRIGHT IV profesor teologii na Uniwersytecie Duquesne w Pittsburghu w Pensylwanii i członek Studiorum Novi Testamenti Societas, doktorat z teologii uzyskał w Emory University, świecki dominikanin (tercjarz).
Jest badaczem Nowego Testamentu specjalizującym się w pismach Janowych. Jego zainteresowania obejmują także rolę grecko-rzymskiej retoryki, krytyki literackiej i estetyki w Ewangeliach, wykorzystanie przednowoczesnej historii recepcji jako źródła teologicznego i interpretacyjnego w świetle katolickiej odnowy oraz teoretyczne podstawy egzegezy biblijnej. Wright IV został wybrany do Studiorum Novi Testamenti Societas i Akademii Teologii Katolickiej. Działa w amerykańskim Lutheran-Roman Catholic Ecumenical Dialogue (luterańsko-rzymskokatolicki dialog ekumeniczny). Jest autorem wielu artykułów i książek m.in. _Rhetoric and Theology. Figural Reading of John 9_. Wraz z Francisem Martinem jest autorem tomu _Ewangelia według św. Jana. Katolicki Komentarz do Pisma Świętego_.