MENU
Nasze ceny
Przeczytaj fragment on-line
-
W empik go
Farmakologia w neurologii kompendium. Przegląd aktualnej farmakoterapii - aktualizacja 2024r. Podręcznik dla studentów kierunków medycznych i lekarzy w trakcie szkolenia specjalizacyjnego. - ebook
Farmakologia w neurologii kompendium. Przegląd aktualnej farmakoterapii - aktualizacja 2024r. Podręcznik dla studentów kierunków medycznych i lekarzy w trakcie szkolenia specjalizacyjnego. - ebook
Podręcznik przeznaczony dla studentów kierunków medycznych, w szczególności takich jak medycyna, pielęgniarstwo i ratownictwo medyczne – przydatny zarówno podczas nauki farmakologii, jak i neurologii. Kompendium zawiera podstawowe zasady oraz główne grupy leków stosowanych w leczeniu powszechnych schorzeń, takich jak zawroty głowy, bóle głowy, udar mózgu czy niedobór witaminy B12. Zebrane grupy leków, wykorzystywane w codziennej praktyce lekarskiej, będą również przydatne dla lekarzy specjalizujących się w neurologii. Lekarze innych specjalizacji, takich jak medycyna rodzinna czy choroby wewnętrzne, znajdą w tej pozycji cenne informacje, ponieważ leczenie wielu schorzeń układu nerwowego często rozpoczyna się lub jest kontynuowane w ramach podstawowej opieki zdrowotnej. Kompendium zawiera zebrane najważniejsze informacje i komentarze praktyczne, które mogą być źródłem wiedzy dla lekarzy specjalizujących się w dziedzinie neurologii, którzy chcą pogłębić wiedzę w zakresie farmakologii.
| Kategoria: | Medycyna |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 9788397398405 |
| Rozmiar pliku: | 756 KB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
ROZDZIAŁ 1: LECZENIE FARMAKOLOGICZNE SCHORZEŃ UKŁADU POZAPIRAMIDOWEGO I NEUROZWYRODNIENIOWYCH
Wprowadzenie
Schorzenia układu pozapiramidowego to grupa chorób wywołanych zaburzeniami funkcji lub uszkodzeniami struktur jąder podstawnych w mózgu. Schorzenia te charakteryzują się zaburzeniami ruchowymi, wynikającymi z tego, że układ pozapiramidowy odpowiada za koordynację i modulację aktywności ruchowej, choć nie za samą siłę mięśniową – za jej generowanie odpowiada bowiem droga piramidowa, zwana także górnym neuronem ruchowym. Do objawów uszkodzenia układu pozapiramidowego zaliczamy m.in.: drżenie, parkinsonizm, ruchy dystoniczne, tiki, pląsawica, ruchy atetotyczne oraz balizm. Symptomy te mogą pojawiać się w różnych schorzeniach, takich jak choroba Parkinsona, dystonie, drżenie samoistne czy choroba Huntingtona.
Zaburzenia funkcji układu pozapiramidowego mogą obejmować różne struktury i ich połączenia. Na przykład w chorobie Parkinsona (PD, _Parkinson’s disease_) objawy są wynikiem niedoboru dopaminy w prążkowiu, co jest spowodowane degeneracją neuronów dopaminergicznych w istocie czarnej. Ruchy pląsawicze występujące w chorobie Huntingtona wynikają z degeneracji neuronów w jądrze ogoniastym i skorupie, natomiast hemibalizm często jest związany z uszkodzeniami po przeciwnej stronie wzgórza lub jego połączeń. Mechanizmy neuroprzekaźnictwa w obrębie jąder podstawnych są dobrze opisane w kontekście licznych zaburzeń ruchowych, a lepsze zrozumienie tych procesów umożliwia rozwój nowych metod terapii farmakologicznej.
Choroba Parkinsona
Choroba Parkinsona to postępujące zaburzenie neurodegeneracyjne, które jest wynikiem utraty neuronów produkujących dopaminę w istocie czarnej oraz obecności ciał Lewy’ego (eozynofilnych inkluzji cytoplazmatycznych) w pozostałych neuronach. Jest to pierwotnie choroba neurozwyrodnieniowa, czyli idiopatyczna. Podobne objawy mogą występować w innych schorzeniach, które określamy wówczas jako „zespół parkinsonowski” lub ogólnie „parkinsonizm”. Przyczyny zespołów parkinsonowskich są różnorodne i mogą obejmować stosowanie niektórych leków przeciwwymiotnych i neuroleptycznych, urazy, zapalenie mózgu, zaburzenia metaboliczne, a także zmiany niedoborowe lub poudarowe.
Do głównych objawów choroby Parkinsona należą symptomy ruchowe, takie jak drżenie spoczynkowe, bradykinezja (spowolnienie ruchowe), sztywność mięśni oraz niestabilność postawy (problemy z równowagą). Coraz większą uwagę poświęca się jednak również objawom pozaruchowym, do których należą:
1. objawy neuropsychiatryczne, takie jak depresja, zaburzenia poznawcze, lęk, apatia, zaburzenia psychotyczne i problemy w zachowaniu;
2. objawy autonomiczne, obejmujące zaburzenia seksualne, zaparcia, trudności
w oddawaniu moczu (np. nokturia), hipotonię ortostatyczną oraz nadmierną potliwość;
3. zaburzenia snu;
4. inne objawy, w tym ból, utrata węchu, nadmierne ślinienie oraz nadmierna aktywność gruczołów łojowych.
Niektóre objawy pozaruchowe choroby Parkinsona wynikają z obniżonego poziomu noradrenaliny u pacjentów, która jest kluczowa dla prawidłowej pracy układu współczulnego odpowiedzialnego za funkcje takie jak trawienie, regulacja tętna, ciśnienie krwi i oddychanie. Wspomniane wcześniej objawy znacząco wpływają na jakość życia, mogą prowadzić do ograniczenia ruchomości i zwiększać ryzyko powikłań, takich jak zatorowość płucna i zachłystowe zapalenie płuc. Leczenie farmakologiczne pomaga zmniejszyć nasilenie objawów, co przekłada się na poprawę komfortu życia pacjentów.
W terapii OBJAWÓW POZARUCHOWYCH w chorobie Parkinsona stosowane są różne leki
w zależności od rodzaju dolegliwości:
1. hipotonia ortostatyczna: fludrokortyzon, midodryna;
2. zaburzenia erekcji: sildenafil;
3. objawy depresyjne: fluoksetyna, paroksetyna, sertralina, fluwoksamina, wenlafaksyna, citalopram;
4. objawy psychotyczne: kwetiapina, klozapina, pimawanseryna;
5. nadmierna senność: modafinil;
6. otępienie: donepezil, rywastygmina.
Leki zwiększające syntezę dopaminy
Poziom dopaminy w mózgu można zwiększyć poprzez nasilenie jej syntezy
lub zahamowanie procesu katabolizmu. Ponieważ jednak dopamina nie przenika przez barierę krew-mózg (BBB, _Blood-Brain Barrier_), w leczeniu choroby Parkinsona stosuje się lewodopę. Preparaty lewodopy muszą być jednak podawane łącznie z inhibitorem obwodowej dekarboksylazy aminokwasów aromatycznych (AAAD) lub inhibitorem katecholo-O-metylotransferazy (COMT). Bez takiego połączenia, do mózgu docierałoby jedynie 1-3% przyjętej dawki lewodopy. Stosowanie inhibitora dekarboksylazy obwodowej wraz z lewodopą nie tylko zwiększa ilość lewodopy docierającej do mózgu, ale również redukuje częstość występowania jej działań niepożądanych. Inhibitory COMT stosowane
są w terapii wspomagającej u pacjentów, u których występują pogorszenia kliniczne
i wahania motoryczne podczas leczenia lewodopą.
Lewodopa zwiększa syntezę dopaminy, co powoduje aktywację postsynaptycznych receptorów D2. Substancje wspomagające nie są skuteczne w monoterapii choroby Parkinsona, dlatego stosuje się je zawsze w połączeniu z lewodopą. Z tego powodu dostępne leki zawierają już połączenie lewodopy z substancjami wspomagającymi, takimi jak karbidopa, benserazyd, tolkapon czy entakapon. Wyjątkiem jest opikapon, który podaje się na godzinę przed każdą dawką lewodopy. Lewodopa występuje w różnych formach: kapsułki standardowe, kapsułki o przedłużonym uwalnianiu oraz tabletki rozpuszczalne o szybkim początku działania. W przypadku zaawansowanej postaci choroby Parkinsona stosuje się także żel dodwunastniczy (Duodopa). W codziennej pracy należy więc zwrócić szczególną uwagę na rodzaj preparatu lewodopy, który podawany jest pacjentowi.
Białkowe posiłki obniżają stężenie lewodopy w osoczu oraz zmniejszają jej dostępność
w krążeniu mózgowym ze względu na konkurencję o transportery błonowe w jelicie cienkim. Dlatego lewodopę należy przyjmować na 30–60 minut przed lub 1,5–2 godziny po posiłku. Przyjęcie leku w trakcie posiłku zmniejsza maksymalne stężenie o około 30% i opóźnia początek działania („faza on”) o około 30 minut.
Działania niepożądane
Typowe działania niepożądane lewodopy obejmują bóle i zawroty głowy, objawy żołądkowo-jelitowe (takie jak biegunka, nudności, wymioty, suchość w jamie ustnej), zaburzenia sercowo-naczyniowe (np. tachyarytmie, ortostatyczne spadki ciśnienia prowadzące do hipotonii) oraz zaburzenia psychiczne (w tym bezsenność, niepokój, pobudzenie, omamy).
Przeciwwskazania
Lewodopa jest przeciwwskazana w przypadkach niewyrównanych zaburzeń endokrynologicznych, takich jak guz chromochłonny nadnerczy, nadczynność tarczycy czy zespół Cushinga, a także w niewydolności nerek, ciężkich arytmiach, zaburzeniach psychotycznych oraz jaskrze z zamkniętym kątem przesączania.
Podczas jednoczesnego stosowania lewodopy z inhibitorami COMT należy uwzględnić ich działania niepożądane, takie jak nudności, bóle brzucha, suchość w ustach oraz ryzyko niewydolności wątroby, dlatego zaleca się okresowe monitorowanie parametrów wątrobowych. Inhibitory COMT są przeciwwskazane u pacjentów z niewydolnością wątroby.
Interakcje lewodopy z innymi lekami obejmują:
1. AGONIŚCI DOPAMINERGICZNI, AMANTADYNA, INHIBITORY MAO-B – ich łączone stosowanie z lewodopą może nasilać ryzyko działań niepożądanych, takich jak omamy, dyskinezy oraz hipotonia.
2. PREPARATY ŻELAZA – mogą zmniejszać stężenie lewodopy o 30–50%, a karbidopy nawet o około 75%.
3. LEKI HIPOTENSYJNE – stosowane równocześnie mogą nasilać działanie hipotensyjne.
4. NEUROLEPTYKI, METOKLOPRAMID – obniżają skuteczność działania przeciwparkinsonowskiego lewodopy.
5. PENICYLAMINA – zwiększa stężenie lewodopy o około 60%.
6. SPIRAMYCYNA – redukuje stężenie lewodopy w surowicy o 57%.
Powikłania leczenia lewodopą
Po rozpoczęciu leczenia lewodopą około 80% pacjentów zauważa znaczną poprawę
w zakresie ruchomości, szczególnie w redukcji sztywności i spowolnienia ruchowego.
W przybliżeniu 20% pacjentów osiąga poziom funkcjonowania bliski normalnemu. Jednak
w miarę postępu choroby skuteczność lewodopy maleje, co jest związane z dalszą utratą neuronów dopaminergicznych, procesem zwyrodnieniowym oraz tzw. regulacją w dół (down-regulation) receptorów dopaminowych, a także z ograniczoną możliwością magazynowania egzogennej lewodopy. Na początku terapii obserwuje się okres bardzo dobrej odpowiedzi na leczenie, określany mianem „miesiąca miodowego”, który trwa zazwyczaj od 12 do 24 miesięcy.
Wprowadzenie
Schorzenia układu pozapiramidowego to grupa chorób wywołanych zaburzeniami funkcji lub uszkodzeniami struktur jąder podstawnych w mózgu. Schorzenia te charakteryzują się zaburzeniami ruchowymi, wynikającymi z tego, że układ pozapiramidowy odpowiada za koordynację i modulację aktywności ruchowej, choć nie za samą siłę mięśniową – za jej generowanie odpowiada bowiem droga piramidowa, zwana także górnym neuronem ruchowym. Do objawów uszkodzenia układu pozapiramidowego zaliczamy m.in.: drżenie, parkinsonizm, ruchy dystoniczne, tiki, pląsawica, ruchy atetotyczne oraz balizm. Symptomy te mogą pojawiać się w różnych schorzeniach, takich jak choroba Parkinsona, dystonie, drżenie samoistne czy choroba Huntingtona.
Zaburzenia funkcji układu pozapiramidowego mogą obejmować różne struktury i ich połączenia. Na przykład w chorobie Parkinsona (PD, _Parkinson’s disease_) objawy są wynikiem niedoboru dopaminy w prążkowiu, co jest spowodowane degeneracją neuronów dopaminergicznych w istocie czarnej. Ruchy pląsawicze występujące w chorobie Huntingtona wynikają z degeneracji neuronów w jądrze ogoniastym i skorupie, natomiast hemibalizm często jest związany z uszkodzeniami po przeciwnej stronie wzgórza lub jego połączeń. Mechanizmy neuroprzekaźnictwa w obrębie jąder podstawnych są dobrze opisane w kontekście licznych zaburzeń ruchowych, a lepsze zrozumienie tych procesów umożliwia rozwój nowych metod terapii farmakologicznej.
Choroba Parkinsona
Choroba Parkinsona to postępujące zaburzenie neurodegeneracyjne, które jest wynikiem utraty neuronów produkujących dopaminę w istocie czarnej oraz obecności ciał Lewy’ego (eozynofilnych inkluzji cytoplazmatycznych) w pozostałych neuronach. Jest to pierwotnie choroba neurozwyrodnieniowa, czyli idiopatyczna. Podobne objawy mogą występować w innych schorzeniach, które określamy wówczas jako „zespół parkinsonowski” lub ogólnie „parkinsonizm”. Przyczyny zespołów parkinsonowskich są różnorodne i mogą obejmować stosowanie niektórych leków przeciwwymiotnych i neuroleptycznych, urazy, zapalenie mózgu, zaburzenia metaboliczne, a także zmiany niedoborowe lub poudarowe.
Do głównych objawów choroby Parkinsona należą symptomy ruchowe, takie jak drżenie spoczynkowe, bradykinezja (spowolnienie ruchowe), sztywność mięśni oraz niestabilność postawy (problemy z równowagą). Coraz większą uwagę poświęca się jednak również objawom pozaruchowym, do których należą:
1. objawy neuropsychiatryczne, takie jak depresja, zaburzenia poznawcze, lęk, apatia, zaburzenia psychotyczne i problemy w zachowaniu;
2. objawy autonomiczne, obejmujące zaburzenia seksualne, zaparcia, trudności
w oddawaniu moczu (np. nokturia), hipotonię ortostatyczną oraz nadmierną potliwość;
3. zaburzenia snu;
4. inne objawy, w tym ból, utrata węchu, nadmierne ślinienie oraz nadmierna aktywność gruczołów łojowych.
Niektóre objawy pozaruchowe choroby Parkinsona wynikają z obniżonego poziomu noradrenaliny u pacjentów, która jest kluczowa dla prawidłowej pracy układu współczulnego odpowiedzialnego za funkcje takie jak trawienie, regulacja tętna, ciśnienie krwi i oddychanie. Wspomniane wcześniej objawy znacząco wpływają na jakość życia, mogą prowadzić do ograniczenia ruchomości i zwiększać ryzyko powikłań, takich jak zatorowość płucna i zachłystowe zapalenie płuc. Leczenie farmakologiczne pomaga zmniejszyć nasilenie objawów, co przekłada się na poprawę komfortu życia pacjentów.
W terapii OBJAWÓW POZARUCHOWYCH w chorobie Parkinsona stosowane są różne leki
w zależności od rodzaju dolegliwości:
1. hipotonia ortostatyczna: fludrokortyzon, midodryna;
2. zaburzenia erekcji: sildenafil;
3. objawy depresyjne: fluoksetyna, paroksetyna, sertralina, fluwoksamina, wenlafaksyna, citalopram;
4. objawy psychotyczne: kwetiapina, klozapina, pimawanseryna;
5. nadmierna senność: modafinil;
6. otępienie: donepezil, rywastygmina.
Leki zwiększające syntezę dopaminy
Poziom dopaminy w mózgu można zwiększyć poprzez nasilenie jej syntezy
lub zahamowanie procesu katabolizmu. Ponieważ jednak dopamina nie przenika przez barierę krew-mózg (BBB, _Blood-Brain Barrier_), w leczeniu choroby Parkinsona stosuje się lewodopę. Preparaty lewodopy muszą być jednak podawane łącznie z inhibitorem obwodowej dekarboksylazy aminokwasów aromatycznych (AAAD) lub inhibitorem katecholo-O-metylotransferazy (COMT). Bez takiego połączenia, do mózgu docierałoby jedynie 1-3% przyjętej dawki lewodopy. Stosowanie inhibitora dekarboksylazy obwodowej wraz z lewodopą nie tylko zwiększa ilość lewodopy docierającej do mózgu, ale również redukuje częstość występowania jej działań niepożądanych. Inhibitory COMT stosowane
są w terapii wspomagającej u pacjentów, u których występują pogorszenia kliniczne
i wahania motoryczne podczas leczenia lewodopą.
Lewodopa zwiększa syntezę dopaminy, co powoduje aktywację postsynaptycznych receptorów D2. Substancje wspomagające nie są skuteczne w monoterapii choroby Parkinsona, dlatego stosuje się je zawsze w połączeniu z lewodopą. Z tego powodu dostępne leki zawierają już połączenie lewodopy z substancjami wspomagającymi, takimi jak karbidopa, benserazyd, tolkapon czy entakapon. Wyjątkiem jest opikapon, który podaje się na godzinę przed każdą dawką lewodopy. Lewodopa występuje w różnych formach: kapsułki standardowe, kapsułki o przedłużonym uwalnianiu oraz tabletki rozpuszczalne o szybkim początku działania. W przypadku zaawansowanej postaci choroby Parkinsona stosuje się także żel dodwunastniczy (Duodopa). W codziennej pracy należy więc zwrócić szczególną uwagę na rodzaj preparatu lewodopy, który podawany jest pacjentowi.
Białkowe posiłki obniżają stężenie lewodopy w osoczu oraz zmniejszają jej dostępność
w krążeniu mózgowym ze względu na konkurencję o transportery błonowe w jelicie cienkim. Dlatego lewodopę należy przyjmować na 30–60 minut przed lub 1,5–2 godziny po posiłku. Przyjęcie leku w trakcie posiłku zmniejsza maksymalne stężenie o około 30% i opóźnia początek działania („faza on”) o około 30 minut.
Działania niepożądane
Typowe działania niepożądane lewodopy obejmują bóle i zawroty głowy, objawy żołądkowo-jelitowe (takie jak biegunka, nudności, wymioty, suchość w jamie ustnej), zaburzenia sercowo-naczyniowe (np. tachyarytmie, ortostatyczne spadki ciśnienia prowadzące do hipotonii) oraz zaburzenia psychiczne (w tym bezsenność, niepokój, pobudzenie, omamy).
Przeciwwskazania
Lewodopa jest przeciwwskazana w przypadkach niewyrównanych zaburzeń endokrynologicznych, takich jak guz chromochłonny nadnerczy, nadczynność tarczycy czy zespół Cushinga, a także w niewydolności nerek, ciężkich arytmiach, zaburzeniach psychotycznych oraz jaskrze z zamkniętym kątem przesączania.
Podczas jednoczesnego stosowania lewodopy z inhibitorami COMT należy uwzględnić ich działania niepożądane, takie jak nudności, bóle brzucha, suchość w ustach oraz ryzyko niewydolności wątroby, dlatego zaleca się okresowe monitorowanie parametrów wątrobowych. Inhibitory COMT są przeciwwskazane u pacjentów z niewydolnością wątroby.
Interakcje lewodopy z innymi lekami obejmują:
1. AGONIŚCI DOPAMINERGICZNI, AMANTADYNA, INHIBITORY MAO-B – ich łączone stosowanie z lewodopą może nasilać ryzyko działań niepożądanych, takich jak omamy, dyskinezy oraz hipotonia.
2. PREPARATY ŻELAZA – mogą zmniejszać stężenie lewodopy o 30–50%, a karbidopy nawet o około 75%.
3. LEKI HIPOTENSYJNE – stosowane równocześnie mogą nasilać działanie hipotensyjne.
4. NEUROLEPTYKI, METOKLOPRAMID – obniżają skuteczność działania przeciwparkinsonowskiego lewodopy.
5. PENICYLAMINA – zwiększa stężenie lewodopy o około 60%.
6. SPIRAMYCYNA – redukuje stężenie lewodopy w surowicy o 57%.
Powikłania leczenia lewodopą
Po rozpoczęciu leczenia lewodopą około 80% pacjentów zauważa znaczną poprawę
w zakresie ruchomości, szczególnie w redukcji sztywności i spowolnienia ruchowego.
W przybliżeniu 20% pacjentów osiąga poziom funkcjonowania bliski normalnemu. Jednak
w miarę postępu choroby skuteczność lewodopy maleje, co jest związane z dalszą utratą neuronów dopaminergicznych, procesem zwyrodnieniowym oraz tzw. regulacją w dół (down-regulation) receptorów dopaminowych, a także z ograniczoną możliwością magazynowania egzogennej lewodopy. Na początku terapii obserwuje się okres bardzo dobrej odpowiedzi na leczenie, określany mianem „miesiąca miodowego”, który trwa zazwyczaj od 12 do 24 miesięcy.
więcej..
