Filozoficzne korzenie metody krytycznej K.R. Poppera - ebook

Rozdział I

Wprowadzenie

Tematem obecnej pracy jest wpływ idei metody krytycznej Kanta w interpretacji szkoły Friesa na koncepcję metody krytycznej Karla Poppera w jego wczesnym dziele Die beiden Grundprobleme der Erkenntnistheorie (1979). Temat ten wymaga wyjaśnienia i uzasadnienia. Pojawiają się pytania, czy filozofia Poppera, a zwłaszcza jego wczesne poglądy, mają dzisiaj jeszcze jakieś znaczenie dla filozofii, w szczególności dla filozofii nauki? Dlaczego zajmować się metodą krytyczną Poppera i jej źródłami? I dlaczego interpretacją szkoły Friesa, a nie samym Kantem? Postaram się poniżej odpowiedzieć na te i inne pytania.

1.1. Spór o Poppera

Otwierając w 2002 roku w Wiedniu międzynarodowy kongres poświęcony filozofii Poppera w setną rocznicą jego urodzin, Hans Albert (2015a , s. 1; 2015b , s. 17) stwierdził, że wpływ krytycznego racjonalizmu Poppera na kulturę XX wieku ustępuje jedynie wpływowi filozofii Ludwiga Wittgensteina i Martina Heideggera. W jego przekonaniu był to wpływ wykraczający daleko poza teoretyczną filozofię na dyskurs naukowy i społeczny. Wszakże w opracowaniach na temat Poppera, jakie powstały od tego czasu, pojawiają się także pytania o aktualność jego filozofii nauki, czy jest to filozofia jeszcze żywa, czy może już martwa i czy krytyczny racjonalizm może nas jeszcze dzisiaj czegoś nauczyć (Godfrey-Smith 2016, s. 104; por. Gadenne 2002, s. 58; 2019, s. 751; Keuth 2002, s. 43).

Jakkolwiek pytania te stawiane są w sposób retoryczny, to jednak są one całkiem realne, gdyż motywowane niejednoznacznym statusem idei Poppera we współczesnej filozofii nauki. Zdaniem Godfreya-Smitha mainstreamowa filozofia nauki, zwłaszcza anglosaska, straciła zainteresowanie Popperem, uznając jego rozwiązania za interesujące jedynie na dużym poziomie ogólności, natomiast rozwiązania szczegółowe za niedopracowane lub błędne. Z kolei według Gadenne (tamże), od czasu krytyki ze strony Kuhna i Feyerabenda krytyczny racjonalizm podważany jest w filozofii nauki jako logicznie niespójny i historycznie nieprawdziwy i przez to często ignorowany. Za trwały wkład Poppera do filozofii uważa się jedynie jego koncepcję fallibilizmu oraz, w filozofii społecznej, otwartego społeczeństwa. Tymczasem, jak zauważa Godfrey-Smith, wśród naukowców, pomimo krytyki ze strony filozofów nauki, Popper nadal jest bez mała jedynym znanym i cenionym filozofem nauki, z którego myśli warto korzystać i korzysta się, także praktycznie.

Bez wątpienia nierozsądna byłaby dogmatyczna próba obrony Poppera przed wszystkimi zarzutami kierowanymi pod adresem wielu jego rozwiązań metodologicznych i upieranie się przy jego racji na przekór wszystkim argumentom. Ale równie nierozsądne byłoby zaprzeczanie wagi i trwałości wielu jego rozwiązań filozoficznych tylko dlatego, że interesują się nimi głównie naukowcy lub filozofowie innych nurtów niż logiczny empiryzm i jego następcy. Praktyczne zastosowanie koncepcji filozoficznych w nauce od dawna uchodzi za jeden z wyznaczników ich wartości. I nawet jeśli takie zastosowanie nie ma charakteru rozstrzygającego, to przecież filozofii poszukującej zrozumienia rzeczywistej nauki powinno dać do myślenia, że przynajmniej pewne elementy danej koncepcji dobrze ujmują pewne fragmenty tej rzeczywistości, być może lepiej niż koncepcje alternatywne.

We wstępie do angielskiego wydania Logiki odkrycia naukowego (Popper 2002b , ss. XXIIInn.) Popper opowiada się za filozofią nauki, która bada problemy rzeczywistej nauki, jej teorie, metody i przede wszystkim dyskusje naukowe, odrzuca natomiast filozofię, która traktuje naukę jako dzieło pozbawionych podmiotowości maszyn logicznych, względnie kognitywistycznych (por. Godfrey-Smith 2016, ss. 104n). Również Grundprobleme i Logik der Forschung (1935) wyrastają z takiego transcendentalnego podejścia do filozofii nauki. Dzieła te, według słów samego Poppera z roku 1932 z listu do Egona Friedella, były „dzieckiem kryzysu w fizyce” (zob. De Maliandi 1991, s. 22; Hacohen 2002 , s. 208). Kryzys w epistemologii z początku XX wieku był jedynie okazją dla Poppera, by wypracować nowatorską odpowiedź na kryzys tożsamości w samej nauce.

Prowadząc krytyczny dialog z Kołem Wiedeńskim Popper odwołał się do epistemologii neokantowskiej w ujęciu Jakoba F. Friesa oraz późniejszego kontynuatora jego myśli Leonarda Nelsona. Popper podzielał ideę Friesa i Nelsona, że w sytuacji, gdy dyskusja filozoficzna zaczyna upodabniać się do jałowych sporów późnej scholastyki, powrót do głównych idei i ich źródeł może okazać się nie tylko interesujący, lecz także inspirujący i dać początek nowym rozwiązaniom. Podobnie jak Fries i Nelson, Popper poszukiwał w historii epistemologii nie tylko błędów godnych krytyki, lecz także możliwych dróg rozwiązania głównych problemów filozoficznych. Jego Grundprobleme były próbą odpowiedzi na kryzys w nauce współczesnej z wnętrza tradycji epistemologicznej, próbującej przezwyciężyć ciągle odradzający się sceptycyzm.

Choćby z tego już względu historyczna myśl Poppera może być interesująca i inspirująca. Wprawdzie to, co wywołało kryzys w nauce w czasach wczesnego Poppera, zmieniło się w nowy paradygmat, a nauka wypracowała, nie bez udziału Poppera, nową tożsamość metodologiczną, niemniej spory epistemologiczne, w tym najważniejszy spór racjonalizmu i realizmu ze sceptycyzmem, nie wygasły, także w interpretacjach samego Poppera. Według Musgrave’a (2002, s. 25) daleko do zgody wśród filozofów w kwestii tego, czym jest racjonalizm krytyczny Poppera. Jak zauważa, w zaskakujący sposób w odniesieniu do tego podstawowego pytania cały czas panuje zamęt i niepewność, a ilość odmiennych interpretacji, zarówno wśród zwolenników, jak i wśród krytyków idei Poppera trudna jest do policzenia. Przy czym zasadniczy spór dotyczy tego, czy krytyczny racjonalizm Poppera jeszcze jest racjonalizmem, czy może tylko zwykłym sceptycyzmem. Zdaniem Musgrave’a wielu krytyków Poppera nie dostrzegało i nie dostrzega w jego krytycznym racjonalizmie niczego poza prostym przyzwoleniem na irracjonalny sceptycyzm Hume’a, przyzwoleniem ubranym jedynie w wyrafinowaną racjonalistyczną retorykę.

------------------------------------------------------------------------

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

------------------------------------------------------------------------