Fizjoterapia w ortopedii - ebook

AUTORZY

dr hab n. o. kult. fiz. Jakub Grzegorz Adamczyk, prof. AWF

Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

dr n. med. Mirosława Adamus

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Grzegorz Benke

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr hab. n. med. Dariusz Białoszewski, prof. WUM

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Ewa Bręborowicz

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

mgr Magdalena Czajkowska

Warszawski Uniwersytet Medyczny

mgr Katarzyna Czerniewska

Mazowieckie Centrum Rehabilitacji „STOCER”

prof. dr hab. n. med. Jarosław Czubak

Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie

dr n. o kult. fiz. Krzysztof Czupryna

Akademia WSB, Dabrowa Górnicza

dr n. o zdr. Anna Daniluk

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. o zdr. Anna Hadamus

Warszawski Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. med. Jerzy Edward Kiwerski

Wyższa Szkoła Rehabilitacji w Warszawie

dr n. med. Izabela Korabiewska

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. farm. Paweł Krząścik

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Monika Lewandowska

Warszawski Uniwersytet Medyczny

lek. Bartosz Maciąg

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr hab. n. med. Piotr Majcher

prof. dr hab. Janusz Nowotny

dr hab. n. o zdr. Olga Nowotny-Czupryna, prof. AWSB

Akademia WSB, Dąbrowa Górnicza

prof. dr hab. n. med. Krzysztof Owczarek

Warszawski Uniwersytet Medyczny

mgr Szymon Pietruszka

Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie

prof. dr hab. n. med. Stanisław Pomianowski

Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie

prof. dr hab. n. med. Leszek Romanowski

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

dr n. med. Rafał Sapuła

Zamojska Klinika Rehabilitacji

dr hab. n. kult. fiz. Edyta Smolis-Bąk, prof. AWF

Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

dr n. o. kult. fiz. Agnieszka Stępień

Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

dr hab. n. med. Artur Stolarczyk

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. o zdr. Magda Stolarczyk

Warszawski Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. med. Zbigniew Śliwiński

Uniwersytet Jana Kochanowskiego w KielcachPRZEDMOWA DO WYDANIA DRUGIEGO

Szanowni Państwo, Drodzy Czytelnicy!

Podręcznik Fizjoterapia w ortopedii został po raz pierwszy wydany w 2014 roku. Minęło już zatem ponad 7 lat od zaistnienia książki na polskim rynku wydawniczym. W tym czasie zyskała ona duże uznanie wśród czytelników oraz stała się podręcznikiem rekomendowanym przez Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego dla fizjoterapeutów i lekarzy specjalizujących się w dziedzinach fizjoterapii i rehabilitacji medycznej. Obecna, druga edycja naszego podręcznika powstała z konieczności dokonania w nim wielu aktualizacji zgodnych ze stałym postępem wiedzy medycznej oraz ze względu na dodatkowe zadania, jakie stanęły przed książką. Zachowawszy pierwotny układ i zamysł podręcznika, wzbogacono go o nowe treści (w tym nowe rozdziały i podrozdziały), które okazały się niezbędne z jednej strony według uwag skierowanych do nas przez dotychczasowych Czytelników, z drugiej zaś z powodu zawartości merytorycznej obowiązujących programów specjalizacyjnych.

Książka pierwotnie przeznaczona dla studentów i absolwentów studiów I stopnia kierunku fizjoterapia, z chwilą likwidacji studiów dwustopniowych, stała się zatem podręcznikiem dla studentów pięcioletnich studiów magisterskich na tym kierunku. Absolwenci tych studiów otrzymują dyplom uprawniający ich do samodzielnego prowadzenia prywatnej praktyki fizjoterapeutycznej. Jest to dla wielu świeżo upieczonych fizjoterapeutów duża pokusa, ale i znaczny stres związany z koniecznością przyjęcia pełnej odpowiedzialności zawodowej niewspartej, tak jak w przypadku lekarzy, żadnym podyplomowym stażem zawodowym.

Wznawiany podręcznik pozostaje raczej swoistym przewodnikiem zawodowym niż klasyczną monografią i nadal zawiera oprócz wiedzy praktycznej, użytecznej w pracy z pacjentami z pierwotnymi dysfunkcjami narządu ruchu, wiele unikatowych rad i cennych wskazówek. Być może stanie się dla Czytelników, wraz ze swoją częścią audiowizualną, drogowskazem w tworzeniu przez nich autorskich i coraz doskonalszych, personalizowanych programów fizjoterapii. To marzenie twórców tego dzieła.

Podręcznik ten nadal bazuje na nabytej podczas studiów wiedzy z zakresu: anatomii, fizjologii, patofizjologii, kinezjologii, diagnostyki obrazowej, fizjoterapii oraz znajomości zagadnień klinicznych z obszaru ortopedii i traumatologii narządu ruchu.

W książce, tak jak poprzednio podzielonej na część ogólną i szczegółową, po każdym rozdziale zamieszczono pytania sprawdzające, służące Czytelnikowi do samodzielnej kontroli nabytej wiedzy oraz zalecane piśmiennictwo. Integralną częścią monografii jest nadal materiał multimedialny pozwalający na prawidłową ocenę stanu czynnościowego leczonych pacjentów.

Autorzy podręcznika w większości pozostali ci sami. Kilkoro z nich zmieniło stan cywilny, uzyskało nowe tytuły i stopnie naukowe. Niektórzy niestety odeszli w sile wieku i zdolności twórczych – postanowiliśmy ich teksty w tym wydaniu książki zostawić bez zmian, z wyjątkiem niezbędnych, kosmetycznych poprawek. Dołączyło do naszego Zespołu kilku nowych autorów, którzy być może z nami już pozostaną.

Jako Zespół mamy nadzieję, że książka ta zainteresuje również przyszłych i aktualnych specjalistów w dziedzinie ortopedii i traumatologii narządu ruchu, pozwalając im na pełniejsze podejście do procesu leczenia pacjentów z pierwotnymi dysfunkcjami narządu ruchu oraz ułatwiając komunikację z innymi członkami zespołu terapeutycznego.

Osobiście wierzę głęboko, że zaktualizowany i wzbogacony o nowe treści podręcznik pozwoli na podejmowanie jego Czytelnikom jeszcze skuteczniejszych decyzji terapeutycznych i dalszą optymalizację procesu rehabilitacji ich pacjentów ortopedycznych.

Oddając w Państwa ręce nowe wydanie Fizjoterapii w ortopedii, czekamy na Wasze nowe uwagi, rady i spostrzeżenia, które prosimy kierować na adres mailowy wydawcy.

Tak jak poprzednio, w imieniu swoim i całego Zespołu autorsko-wydawniczego życzę wszystkim Czytelnikom pożytecznej lektury.

dr hab. n. med. Dariusz Białoszewski, prof. WUMPRZEDMOWA DO WYDANIA PIERWSZEGO

Niniejszy podręcznik jest w swym zamyśle przeznaczony dla studentów i absolwentów studiów I stopnia kierunku fizjoterapia, którzy po zdobyciu tytułu licencjata otrzymują dyplom uprawniający ich na mocy obowiązującego obecnie w Polsce stanu prawnego (2014 rok) do samodzielnego prowadzenia prywatnej praktyki fizjoterapeutycznej (w tym miejscu jednak należy wyraźnie przypomnieć, że na razie w świetle obowiązującego obecnie w Polsce systemu prawnego za leczenie chorych odpowiada wyłącznie lekarz). Jest to dla wielu świeżo upieczonych absolwentów duża pokusa, ale i znaczny stres związany z koniecznością pełnej samodzielności zawodowej niewspartej, tak jak w przypadku lekarzy, żadnym wymaganym stażem zawodowym. Ta książka ma im w tym pomóc. Zawiera wiedzę praktyczną, użyteczną w pracy z pacjentami wymagającymi leczenia z powodu pierwotnych dysfunkcji narządu ruchu. Opisano w niej postępowanie w leczeniu najczęstszych chorób i najczęściej występujących obrażeń narządu ruchu. Nie ujęto w podręczniku metod leczenia pacjentów z wtórnymi zmianami w obrębie narządu ruchu spowodowanymi np. chorobami reumatoidalnymi albo zoonozami. Omówiono natomiast również rzadko poruszane, a niezmiernie ważne dla efektu procesu usprawniania aspekty psychologiczne pracy z pacjentem oraz zasady pracy fizjoterapeuty w zespole terapeutycznym.

Podręcznik ten, napisany przez wybitnych klinicystów, ma być zatem swoistym praktycznym przewodnikiem po fizjoterapii narządu ruchu bazującym na nabytej wcześniej przez studentów wiedzy z zakresu: anatomii, fizjologii, patofizjologii, kinezjologii, diagnostyki obrazowej i fizjoterapii (fizykoterapii, kinezyterapii, masażu, terapii manualnej i metod specjalnych). Nie jest on zatem podręcznikiem nauczającym tych dziedzin. Nie jest również podręcznikiem ortopedii i traumatologii narządu ruchu. Syntetyczna wiedza przekazana w książce jest podana w sposób zunifikowany, przejrzysty i ma charakter wybitnie praktyczny.

W publikacji podzielonej na część ogólną i szczegółową po każdym rozdziale zamieszczono pytania sprawdzające wiedzę nabytą podczas lektury podręcznika oraz odsyłacze do wybranych przez autorów wiarygodnych pozycji piśmiennictwa dotyczących opisywanych zagadnień. Integralną częścią książki jest towarzyszący jej materiał multimedialny, w którym pokazano sposób wykonywania wiarygodnych, czynnościowych testów klinicznych najbardziej użytecznych w praktyce fizjoterapeutycznej.

Niniejszy podręcznik może być przydatny dla studentów studiów II stopnia kierunku fizjoterapia i dla już czynnych zawodowo fizjoterapeutów. Mamy nadzieję, że zainteresuje również specjalistów w dziedzinie ortopedii i traumatologii oraz rehabilitacji medycznej. Odpowiednio przygotowany merytorycznie Czytelnik, po przyswojeniu wiedzy zawartej w podręczniku i w zintegrowanym z nim materiale multimedialnym, powinien potrafić podjąć skuteczne, nowoczesne postępowanie fizjoterapeutyczne pacjentów z najczęściej występującymi pierwotnymi dysfunkcjami narządu ruchu dzięki nabyciu umiejętności:

→ syntetycznego, czynnościowego spojrzenia na narząd ruchu człowieka;

→ posługiwania się odpowiednimi testami do oceny funkcjonalnej narządu ruchu (służy temu załączony do podręcznika materiał filmowy);

→ odpowiedniego zaplanowania i realizacji zleconego przez lekarza postępowania fizjoterapeutycznego we wszystkich obszarach fizjoterapii narządu ruchu;

→ wiarygodnej oceny wyników funkcjonalnych prowadzonego leczenia na każdym z jego etapów;

→ wskazania pacjentom ich istotnych ograniczeń czynnościowych i sposobów ich kompensacji;

→ zaplanowania postępowania profilaktycznego – fizjoterapii prewencyjnej wczesnej i profilaktyki zmian wtórnych, czyli tzw. fizjoterapii odległej.

Ze względu na pionierski w Polsce sposób prezentowania zagadnień dotyczących fizjoterapii narządu ruchu będziemy jako autorzy wdzięczni Czytelnikom za każde słowo rady i krytyki. Pozwoli nam to na doskonalenie kolejnych wydań prezentowanego dzieła. Wszelkie uwagi prosimy kierować na adres mailowy [email protected].

W imieniu swoim i pozostałych autorów życzę wszystkim Czytelnikom pożytecznej lektury.

dr hab. n. med. Dariusz BiałoszewskiWYKAZ SKRÓTÓW

A – autoterapia

ACL – więzadło krzyżowe przednie (anterior cruciate ligament)

ADL – codzienne czynności (activities of daily living)

AR – rzeczywistość rozszerzona (augmented reality)

CKC – zamknięty łańcuch kinematyczny (closed kinetic chain)

CPM – ciągły ruch bierny (continuous passive motion)

DIP – staw międzypaliczkowy dalszy (distal interphalangeal)

DKF – diatermia krótkofalowa

EBM – medycyna oparta na dowodach (evidence-based medicine)

EMG – badanie elektromiograficzne

F – fizykoterapia

FDM – fascial distortion model

FDP – głęboki zginacz palców (flexor digitorum profundus)

FDS – zginacz powierzchowny (flexor digitorum superficialis)

HILT – high intensity laser therapy

HVS – stymulacja wysokonapięciowa (high voltage stimulation)

IC – początkowy kontakt (initial contact)

ISw – początkowe przeniesienie (initial swing)

K – kinezyterapia

LCL – więzadło poboczne boczne (lateral collateral ligament)

LLL – laser o niskiej mocy (low-level laser)

LPHC – kompleks lędźwiowo-miedniczno-biodrowy (lumbo–pelvic–hip complex)

LR – przejęcie obciążenia (loading response)

M – masaż

MCL – więzadło poboczne przyśrodkowe (medial collateral ligament)

MLS – multiwave locked system

MR – rezonans magnetyczny (magnetic resonance)

MS – metody specjalne

MSt – środkowa część fazy podporu (mid stance)

MSw – środkowe przeniesienie (mid swing)

MTG – masaż tkanek głębokich

NLPZ – niesteroidowe leki przeciwzapalne

OKC – otwarty łańcuch kinematyczny (open kinetic chain)

OTC – leki wydawane bez recepty (over-the-counter)

PCL – więzadło krzyżowe tylne (posterior cruciate ligament)

PIP – staw międzypaliczkowy bliższy (proximal interphalangeal)

PIR – poizometryczna relaksacja mięśni (post-isometric relaxation)

PNF – torowanie nerwowo-mięśniowe (proprioceptive neuromuscular facilitation)

PSw – przygotowanie do przeniesienia (pre swing)

QoL – jakość życia (quality of life)

ROM – zakres ruchu (range of motion)

RTG – badanie radiologiczne

RZS – reumatoidalne zapalenie stawów

SLR – unoszenie wyprostowanej kończyny (straight leg raise)

SOSORT – Society on Scoliosis Orthopedic and Rehabilitation Treatment

T – testy czynnościowe

TEM – techniki energii mięśniowej

TENS – przezskórna elektryczna stymulacja nerwów (transcutaneous electrical nerve stimulation)

TK – tomografia komputerowa

TM – terapia manualna

TSt – końcowa część fazy podporu (terminal stance)

TSw – końcowe przeniesienie (terminal swing)

USG – badanie ultrasonograficzne

VR – rzeczywistość wirtualna (virtual reality)

WHO – Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization)

Z – ważne zalecenia praktyczne