Formuła wygrywania. Bez filtra o przywództwie, w którym liczą się wyniki, nie etykiety - ebook

PARTNERZY

Partner Strategiczny

PKO Bank Polski

Partner Główny

Minds of Hope | Instytut BezStresu

Partnerzy Platynowi

Zakłady Farmaceutyczne Polpharma S.A.

VEOLIA S.A.

Partnerzy Złoci

NMG S.A.

Sofitel Warszawa Victoria

Syncret Jewellery

telka S.A.

Totalizator Sportowy S.A.

Partnerzy Srebrni

Biuro Rachunkowe KoMa Tax Mariola Koziatka

Magdalena Tereszczuk

Urszula Graczyk ULA’S HOME.PL

Partner Merytoryczny

Akademia Leona Koźmińskiego

Partnerzy Społecznościowi

Fundacja Edukacyjna Perspektywy

Stowarzyszenie LiderShe

Stowarzyszenie WOM@AN

Partnerzy Mediowi

Dziennik Gazeta Prawna

INFOR.PL

Personel i Zarządzanie

MYCOMPANYKTO NIE CHCIAŁBY ZNALEŹĆ ŚWIĘTEGO GRAALA? A MOŻE PO PROSTU NIE SZUKALIŚMY TAM, GDZIE NALEŻY?

Szukając inspiracji w zarządzaniu, często patrzymy na zachodnie start-upy, aby znaleźć uniwersalne recepty na sukces. A może czas przyjrzeć się ogromnemu doświadczeniu polskich menedżerek i z niego zaczerpnąć? Przyjrzeć się podejściu do przywództwa, budowaniu zespołów i wnioskom, które wyłaniają się z wieloletniej praktyki w polskich realiach biznesowych?

Gdy kobiety z wieloletnim doświadczeniem zawodowym spotykają się w przestrzeni, która pozwala im na autentyczne dzielenie się wiedzą, rodzą się rozwiązania, których nie znajdziesz w podręcznikach. Kolejne edycje Akademii Przywództwa Kobiet LiderShe w Akademii Leona Koźmińskiego powstają jako odpowiedź na potrzebę praktycznego polskiego spojrzenia na nowoczesne przywództwo.

Ta książka to skarb praktycznej wiedzy opartej na konkretnych studiach przypadków. Autorki – doświadczone liderki z różnych branż – analizują i dzielą się sprawdzonymi strategiami przywództwa i zarządzania, przetestowanymi w polskich realiach biznesowych. Absolwentki kolejnych edycji Akademii Przywództwa Kobiet LiderShe (wagę tego przedsięwzięcia dostrzegają wszyscy, którzy nas wspierają – fantastyczne liderki i liderzy, tacy jak Martyna Wojciechowska, Agnieszka Holland, Beata Stelmach, Dorota Warakomska, Małgorzata Niezabitowska, Ewa Ewart, Bianka Siwińska czy Józef Wancer) rozumieją, że przyszłość biznesu leży w różnorodności i partnerstwie.

Nie musisz wyważać otwartych drzwi. Autorki pokazują, jak funkcjonuje polski biznes, jak budować długoterminowe relacje w naszym kontekście kulturowym, jak w polskich warunkach wdrażać technologiczne transformacje i jak wykorzystywać lokalne możliwości dla globalnych celów.

Kobiety od lat mają swoje miejsce w zarządach, wnosząc do firm i organizacji wyjątkową energię – determinację opartą na doświadczeniu, wiedzę połączoną z intuicją, wykształcenie wzbogacone empatią. Badania jednoznacznie wskazują, że obecność kobiet w zarządach – a co za tym idzie, większa różnorodność – istotnie wpływa na wyniki finansowe, zwiększa innowacyjność i poprawia zarządzanie ryzykiem. To nie teoria – to praktyka potwierdzona setkami zrealizowanych projektów i udokumentowanych sukcesów biznesowych.

W kontekście zbliżającej się implementacji dyrektywy Women On Boards pytanie brzmi nie „czy”, ale „jak” najefektywniej wykorzystać ten moment transformacji. Jak spożytkować potencjał, który kobiety wnoszą do organizacji? Jak budować kultury, w których różnorodność perspektyw przekłada się na przewagę konkurencyjną? Jak przygotować się na przyszłość, w której autentyczne przywództwo staje się kluczową kompetencją?

Książka _Formuła wygrywania. Bez filtra_ o _przywództwie,_ w _którym liczą się wyniki, nie etykiety_ to zaproszenie do odkrycia sprawdzonych rozwiązań, które już dziś możesz wdrożyć w swojej organizacji. To polskie spojrzenie na globalne wyzwania przywództwa. To przewodnik przygotowany przez praktyków dla praktyków, wolny od podręcznikowej teorii i zgodny z przesłaniem _Formuły wygrywania_. To solidne opracowania z konkretnymi rekomendacjami – bez filtrów, ale z pełną odpowiedzialnością za rezultaty.

Inspirującej lektury.

Redaktorki

dr Anna Kieszkowska-Grudny, prezeska Minds of Hope | Instytutu BezStresu, pomysłodawczyni i dyrektorka programowa APK LiderShe

dr Ewa Szymczak, prof. UG, prorektorka ds. kształcenia Uniwersytetu Gdańskiego, absolwentka V edycji APK LiderSheMARZENIA – A KTÓŻ ICH NIE MA!

Kiedy mówimy o przyszłości, często marzymy i wyobrażamy sobie świat, który dopiero nadejdzie. Ale przyszłość wcale nie jest czymś odległym, ona zaczęła się już wczoraj. To każda nasza decyzja, wybór i działanie, które budują jutro i nie są biernym oczekiwaniem na to, co nastąpi.

Siłą przyszłości są kobiety, które chcą brać odpowiedzialność za siebie i za innych. Śmiało kształtować swoje otoczenie, biznes, role. Ty też możesz być częścią tej zmiany, wejść na wyższy poziom. Masz w sobie moc i kompetencje, które możesz rozwinąć. Właśnie dzięki rozwijaniu samego siebie i innych, dzięki porzucaniu starych schematów na rzecz nowych celów otwierasz nowe możliwości.

Ta książka powstała, by pokazać, że przywództwo może wyglądać inaczej. Zebrałyśmy analizy, case studies i dobre praktyki liderek z różnych sektorów, które codziennie budują przewagi konkurencyjne tam, gdzie inni widzą bariery. Absolwentki Akademii Przywództwa Kobiet LiderShe z Akademii Leona Koźmińskiego – według „Financial Times” najlepszej uczelni biznesowej w Europie Środkowo-Wschodniej – dzielą się wyzwaniami, lekcjami z niepowodzeń i wartościami, które determinują ich decyzje biznesowe. Nie znajdziesz tu jednej definicji sukcesu. Znajdziesz za to wiele perspektyw połączonych wspólną ideą: przywództwo kobiet to nie trend, to udokumentowana przewaga strategiczna. Badania jednoznacznie potwierdzają, że nowoczesne liderowanie może być inkluzywne, współczujące, zrównoważone i skuteczne jednocześnie.

Wnioskami dzielimy się w czterech częściach:

1. _Liderki_ w _nowym świecie_

2. _Nowe wyzwania, nowe kompetencje_

3. _Różnorodność_ w _organizacjach_

4. _Liderki: dobrostan_ i _rozwój_

To lektura dla CXO budujących nowoczesne strategie zarządzania, menedżerów kreujących inkluzywne kultury organizacyjne i dla wszystkich, którzy rozumieją, że przywództwo kobiet to nie moda, lecz biznesowa konieczność. Być może stanie się dla Ciebie nie tylko źródłem wiedzy, ale też impulsem do działania oraz inspiracją, by samodzielnie lub wspólnie z innymi tworzyć przyszłość, której naprawdę chcemy. My to marzenie spełniłyśmy dzięki dr Annie Kieszkowskiej-Grudny, pomysłodawczyni i dyrektorce programowej APK LiderShe, oraz liderkom, które ukończyły studia i zaangażowały się w ten projekt. A Ty, drogi Czytelniku, poczuj tę inspirację i wyrusz w tę drogę razem z nami.

Urszula Graczyk, Mariola Koziatka, Katarzyna Motelska

Kapitanki Klubu Absolwentek APK LiderShe (2023–2025)PRZYWÓDZTWO MA WIELE TWARZY – Z RECENZJI PROF. DOROTY DOBII

W Polsce udział kobiet w zarządach i radach nadzorczych firm, zwłaszcza tych nienotowanych na giełdzie, wciąż jest zaskakująco niski – często wręcz symboliczny. Czy to brak aspiracji, czy raczej efekt uwarunkowań historycznych i społecznych? Ta książka nie tylko stawia to pytanie, ale też proponuje odpowiedź – pokazując, czym jest przywództwo w dzisiejszym świecie i jak kształtować liderki i liderów przyszłości.

To zbiór esejów napisanych przez uczestniczki Akademii Przywództwa Kobiet – liderki z różnych branż, które dzielą się doświadczeniem, wiedzą i refleksją. Autorki analizują, co oznacza bycie dobrym liderem, jakie kompetencje będą kluczowe jutro oraz jak tworzyć warunki sprzyjające równym szansom – poprzez regulacje, a także dzięki świadomości, sprawiedliwości społecznej i otwartości na różnorodność.

Nie jest to pozycja wyłącznie dla kobiet. To inspirująca lektura dla każdego, kto chce rozwijać swoje umiejętności przywódcze – niezależnie od płci, wieku czy etapu kariery. Każdy esej stawia ważne pytania: „Jakim liderem chcę być?” i „Co jest mi potrzebne, by to osiągnąć?”. Odpowiedzi, które czytelnik znajdzie (lub sam wypracuje), mogą stać się początkiem osobistej transformacji.

To kompendium wiedzy o przywództwie napisane z unikalnej perspektywy liderek, ale skierowane do wszystkich, którzy chcą rozwijać swoje umiejętności. To głos kobiet, które z pasją inspirują i wspierają innych, pokazując, że przywództwo ma wiele twarzy – i żadna z nich nie jest zarezerwowana dla jednej płci. To książka, która nie tylko pobudza do myślenia, ale też motywuje, by przekuć refleksje w działanie.

prof. dr hab. Dorota Dobija

Akademia Leona Koźmińskiego

członkini rady nadzorczej ING Bank ŚląskiKIEDY WIEDZA SPOTYKA SIĘ Z AUTENTYCZNYM ZAANGAŻOWANIEM

Od samego początku wierzyłam, że Akademia Leona Koźmińskiego może – i powinna – być miejscem, które nie tylko kształci, ale także tworzy przestrzeń dla realnego wpływu: osobistego, zawodowego i społecznego. Gdy powstawały studia podyplomowe Akademia Przywództwa Kobiet LiderShe, przyświecała nam jedna myśl: chcemy stworzyć coś więcej niż tylko kolejny program edukacyjny; chcemy zbudować wspólnotę świadomych, odważnych i wspierających się liderek.

Z dumą obserwuję, jak ta wizja przekłada się na konkretne efekty. Niniejsza publikacja jest tego najlepszym dowodem – pokazuje, że kiedy edukacja spotyka się z pasją, a wiedza z autentycznym zaangażowaniem, rodzi się coś wyjątkowego. To nie tylko zbiór prac. To manifest odwagi, kompetencji i gotowości kobiet do przewodzenia w zmieniającym się świecie.

Akademia Leona Koźmińskiego zajmuje wyjątkowe miejsce na edukacyjnej mapie Polski – to uczelnia, która inspiruje do działania, wspiera innowacyjne projekty i konsekwentnie tworzy przestrzeń do rozwoju. Liderki, które napisały tę książkę, udowodniły, że dzięki wspólnocie wartości można budować silne fundamenty nowoczesnego przywództwa.

Cieszę się, że mogłam otworzyć drzwi do tej inicjatywy. Dziś wiem, że warto było zaufać tej idei – bo wspólnie stworzyłyśmy coś, co ma moc realnej zmiany. Mam nadzieję, że ta książka zainspiruje wiele osób – szczególnie tych, które stoją na czele firm i organizacji – do działania, a społeczność liderek będzie nieustannie rosnąć w siłę, by przekazać ją swoim firmom, organizacjom i społeczeństwu.

Niniejsza publikacja wnosi wartościowy wkład w rozwój refleksji nad współczesnym przywództwem, w tym przywództwem kobiet. Łącząc perspektywy praktyczne i analityczne, autorki ukazują złożoność ról liderek i liderów w organizacjach i oferują oryginalny materiał do dalszych badań, działań i dyskusji.

dr Sylwia Hałas-Dej

prorektorka ds. rozwoju i współpracy z otoczeniem

Akademia Leona KoźmińskiegoOD INICJATYWY DO INSPIRACJI

Kiedy zakładałyśmy Stowarzyszenie LiderShe, wpisałyśmy do statutu osiem celów. Do najważniejszych należały zorganizowanie platformy wymiany doświadczeń zawodowych i wspieranie rozwoju zawodowego kobiet.

Studia podyplomowe Akademia Przywództwa Kobiet, które powstały z inicjatywy dr Anny Kieszkowskiej-Grudny (współzałożycielki stowarzyszenia) i przy zaangażowaniu wielu naszych członkiń, stały się właśnie taką platformą; miejscem, gdzie doświadczone liderki i liderzy rynku mogli dzielić się swoją wiedzą i analizować własne praktyki zarządzania w gronie utalentowanych uczestniczek studiów.

Książka _Formuła wygrywania. Bez filtra_ o _przywództwie,_ w _którym liczą się wyniki, nie etykiety_, oparta na pracach absolwentek tych studiów, to nie kolejna monografia – to odzwierciedlenie polskiego biznesu w działaniu. Autorki wnikliwie badają i rzetelnie dowodzą, jak można z wizją i profesjonalnie tworzyć firmy i organizacje czy realizować przedsięwzięcia. Dążyłyśmy do wprowadzenia wysokich standardów w działalności biznesowej – ich analizy pokazują, że o sukcesie decydują kompetencje, nie płeć.

Najbardziej satysfakcjonujące jest to, że inicjatywa sprzed wielu lat przerodziła się w coś większego – w społeczność, a _Formuła wygrywania_ jest nietuzinkową lekturą służącą całemu polskiemu biznesowi.

Zapraszam do tej wartościowej publikacji. Lektura obowiązkowa dla współczesnych liderek i liderów.

Beata Balas-Noszczyk

Senior Partner w DWF Poland

współzałożycielka i prezeska Stowarzyszenia LiderShe w latach 2012–2015

■ ■ ■

Po założeniu Stowarzyszenia LiderShe i okresie, gdy większość działań była skierowana do wewnątrz organizacji, przyszedł czas, by zrealizować naszą misję – rozwijania i wspierania nie tylko członkiń LiderShe, ale także innych liderek. Kiedy Anna Kieszkowska-Grudny – wówczas prezeska stowarzyszenia – zainicjowała utworzenie studiów podyplomowych, wszystkie zrozumiałyśmy, że to naturalna ewolucja naszych działań. Chciałyśmy wspierać kobiety mające aspiracje, by zasiadać w zarządach i radach nadzorczych, a także rozwijać uniwersalne kompetencje przywódcze.

Bazując na naszych różnorodnych doświadczeniach, wypracowałyśmy program, który łączy praktykę z akademicką rzetelnością – w partnerstwie z prestiżową Akademią Leona Koźmińskiego. Praca nad tym projektem razem z Anną i wieloma naszymi członkiniami była niezwykłym doświadczeniem. Jestem dumna, że projekt studiów wszedł w fazę realizacji, kiedy byłam prezeską Stowarzyszenia LiderShe, i że mogłam współpracować nad nim z tyloma wspaniałymi liderkami oraz liderami.

W kolejnych edycjach obserwowałyśmy transformację uczestniczek. Widziałyśmy, jak teoria przekłada się na rzeczywiste sukcesy w zarządzaniu i pełnienie coraz mocniejszych ról przywódczych.

Ta książka jest efektem tej transformacji – analizą przywództwa służącą zarówno liderom, jak i liderkom. Autorki i redaktorki dowodzą, że niezłomność, współpraca i dialog mogą skutkować wyłącznie tworzeniem rzeczy dobrych i użytecznych.

_Formuła wygrywania. Bez filtra_ o _przywództwie,_ w _którym liczą się wyniki, nie etykiety_ to praktyczny przewodnik, oparty na rzeczywistych doświadczeniach, który pokazuje, że skuteczne przywództwo nie ma płci – bazuje na kompetencjach i autentyczności.

To również dowód, że kiedy wizja spotyka się z determinacją i wytężoną pracą zespołową, wszystko jest możliwe.

Joanna Smolińska

CSEE Region Visual Communication Director Antalis

prezeska Stowarzyszenia LiderShe w latach 2018-2021

■ ■ ■

Książka, którą trzymasz w dłoni, powstała z myślą o liderkach i liderach chcących odważnie kształtować swoją przyszłość i świat, w którym żyją i pracują.

W _Formule wygrywania_ omówiono zagadnienia fundamentalne dla współczesnego przywództwa. Świat stawia wyzwania strategiczne, których podjęcie wymaga nowych kompetencji – od umiejętności funkcjonowania w świecie VUCA, przez cyfrową i zieloną transformację, po zarządzanie różnorodnością i dbałość o dobrostan zespołów.

Jako Stowarzyszenie LiderShe wierzymy, że edukacja jest potężnym narzędziem, które daje sprawczość. Dlatego stworzyłyśmy i od lat współprowadzimy Akademię Przywództwa Kobiet LiderShe – studia podyplomowe, w ramach których dzielimy się naszą wiedzą i doświadczeniem. Tworzymy społeczność, w której liderki mogą odważnie podejmować wyzwania biznesowe, społeczne i życiowe. Książka powstała dzięki doświadczeniom, obserwacjom i badaniom prowadzonym przez uczestniczki tych studiów, zainspirowanym realnymi wyzwaniami polskiego i światowego biznesu.

Liczymy na to, że ta książka będzie drogowskazem oraz inspiracją.

zarząd i członkinie Stowarzyszenia LiderSheWŁĄCZAJĄCA SIŁA PARTNERSTWA

W biznesie, tak jak w dyplomacji, najlepsze rzeczy wynikają z partnerstwa i autentyczności. Z przekonania, że różne perspektywy, doświadczenia i sposoby myślenia nie dzielą, lecz wzmacniają organizacje i całe gospodarki. Z uznania, że prawdziwe przywództwo rodzi się w człowieku, a dopiero potem przekłada się na skuteczne zarządzanie zespołami i procesami.

Przez ostatnie lata, współpracując w ambasadzie Stanów Zjednoczonych w Warszawie przy inicjatywach wzmacniających relacje polsko-amerykańskie, budowaliśmy więzi gospodarcze, polityczne i społeczne oraz promowaliśmy wymianę myśli na rzecz innowacyjności i różnorodności. Z radością obserwowaliśmy transformację polskiego środowiska przedsiębiorczego, odkrywającego, że włączanie kobiet do strategicznych procesów decyzyjnych to nie kwestia poprawności politycznej – to fundament silniejszych relacji międzynarodowych i biznesowa konieczność.

Ta książka dowodzi, że przyszłość należy do organizacji, które włączają, a nie wykluczają. Absolwentki Akademii Przywództwa Kobiet LiderShe przedstawiają konkretne narzędzia, dzięki którym różnorodność staje się przewagą konkurencyjną. Ich analizy pokazują, jak tworzyć środowiska, w których każdy głos ma znaczenie, gdzie autentyczność i otwartość na różne perspektywy budują zaufanie, a decyzje są podejmowane na bazie pełnego spektrum kompetencji i doświadczeń, co bezpośrednio wpływa na tworzenie lepszych produktów i rozwiązań, przynoszących wymierne korzyści finansowe.

Ta publikacja oferuje praktyczne wskazówki dla liderów budujących inkluzywne kultury organizacyjne, co ma szczególne znaczenie w kontekście faktu, że niebawem zacznie obowiązywać dyrektywa Women On Boards. Autorki pokazują, że nie chodzi o to, by jedni zastąpili drugich, lecz o to, by zwiększyć różnorodność wśród osób zasiadających przy stole, przy którym zapadają kluczowe decyzje.

Wierzymy, że prawdziwa siła biznesu – ale też polityki oraz życia społecznego i osobistego – leży w partnerstwie. To przekonanie zainspirowało nas do tego, by napisać na ten temat własną książkę – _Partnerstwo_, która ukaże się w listopadzie tego roku.

Tymczasem zapraszamy do lektury tej niezwykle potrzebnej publikacji, która może stać się pierwszym krokiem ku budowaniu bardziej inkluzywnych, a przez to silniejszych organizacji.

Olga Leonowicz przedsiębiorczyni, aktywistka społeczna

Mark Brzezinski ambasador USA w Polsce w latach 2022–2025Od teorii do praktyki, czyli kierunki rozwoju autentycznego przywództwa – droga pełna wyzwań oraz szans dla współczesnych liderek
Katarzyna Motelska, Małgorzata Przybysz, Angelika Sosnowska, Marta Zielke

_Samo przywództwo nie zmieni charakteru kobiet, ale kobiety mogą zmienić charakter przywództwa._

Bella Savitsky Abzug

Wprowadzenie

W świecie pełnym wyzwań i niepewności potrzebujemy liderów, którzy będą nie tylko skuteczni, ale także odważni, etyczni i prawdziwi. Autentyczne przywództwo staje się odpowiedzią na te potrzeby – to styl, który wymaga od liderów bycia w zgodzie ze sobą i swoimi wartościami, nawet gdy otoczenie oferuje łatwiejsze drogi.

Współczesne liderki, krocząc drogą autentyczności, udowadniają, że można połączyć profesjonalizm z empatią, siłę z wrażliwością oraz wizję z troską o ludzi. Ich rola staje się coraz bardziej znacząca, gdyż to właśnie kobiety, dzięki naturalnej intuicji, zdolności do budowania relacji i gotowości do ciągłego rozwoju, mogą stać się symbolem przemiany organizacji w podmioty bardziej inkluzywne, innowacyjne i oparte na zaufaniu.

Autentyczność nie jest łatwą ścieżką. Wymaga odwagi, by pokazać swoje prawdziwe ja, umiejętności radzenia sobie z krytyką i siły, by dążyć do zmian. Jednak to właśnie ta droga daje współczesnym liderkom szansę na stworzenie środowisk, w których ludzie czują się doceniani, a organizacje zyskują przewagę konkurencyjną dzięki zaangażowanym pracownikom.

JAKIE CECHY CZYNIĄ KOBIETY WYJĄTKOWYMI LIDERKAMI? JAK KOBIETY RADZĄ SOBIE Z WYZWANIAMI, KTÓRE STAWIA PRZED NIMI MODEL AUTENTYCZNEGO PRZYWÓDZTWA? Autorki odpowiadają na te pytania, wykorzystując publikowane wyniki badań i literaturę naukową. Odkryjmy razem, jak autentyczne przywództwo może stać się kluczem do transformacji nie tylko organizacji, ale także społeczeństwa.

Wyzwania:

• Pokonywanie barier i przełamywanie stereotypów

• Redefiniowanie modeli przywództwa

• Dostosowanie się do zmiennych warunków i wyzwań

Od wielkich ludzi do wielkich idei – krótki przegląd modeli przywództwa

Historia przywództwa to fascynująca opowieść o poszukiwaniu najlepszych sposobów pełnienia tej funkcji. Od wieków zastanawiano się, co sprawia, że niektórzy inspirują ludzi do działania, podczas gdy inni pozostają w cieniu. W miarę, jak świat się zmieniał, ewoluowały teorie przywództwa – od przekonania, że liderzy są wielkimi ludźmi, urodzonymi do rządzenia, po bardziej złożone koncepcje, w których kluczową rolę odgrywa relacja lidera z jego zespołem.

Pod koniec XIX wieku dominowało przekonanie, że przywództwo to cecha wrodzona, a liderzy są wyjątkowymi ludźmi, których wyróżniają nieprzeciętne zdolności, charyzma, pokora i odwaga (Kałabunowska, 2015). Według T. Carlyle’a, twórcy koncepcji wielkiego człowieka, liderem trzeba się urodzić, a cechy takie jak uczciwość czy optymizm nie podlegają nauce.

W XX wieku nastąpiła zmiana: zwolennicy teorii behawioralnej skupili się na zachowaniach liderów, dowodząc, że przywództwo to umiejętność, którą można rozwijać. Lider przestał być postrzegany jako wielki człowiek, a zaczęto go widzieć jako osobę, która uczy się przez doświadczenie i adaptację. W ramach podejścia behawioralnego wyszczególniono trzy style przywództwa: demokratyczny, autokratyczny i delegacyjny, a także ukazano kontrast pomiędzy liderem zorientowanym na zadania, a tym skupiającym się na relacjach (Hemphill i Coons, 1957).

Teoria przypadkowości, znana jako model awaryjny Fiedlera (1964), uwzględniała zmienne czynniki sytuacyjne, które mają wpływ na liderów oraz ich sposób działania. W myśl tej teorii powinni oni dopasowywać styl zarządzania do konkretnej sytuacji. Oznacza to, że nie mogą bazować na jednym wyuczonym typie zachowań i wykorzystywać go w każdym przypadku, tylko szukać nowych rozwiązań w każdej sytuacji. Ta idea otworzyła drzwi do nowoczesnego myślenia o przywództwie jako procesie dynamicznym, w którym interakcje między ludźmi odgrywają główną rolę.

Przełomem w teorii przywództwa była koncepcja przywództwa transformacyjnego (Bass, 1990), zgodnie z którą liderzy mogą inspirować współpracowników do osiągania wspólnych celów i przekraczania oczekiwań. To właśnie w tym modelu zaczęły pojawiać się pierwsze zalążki autentyczności – lider nie tylko zarządza, ale także wpływa na wartości i postawy zespołu (Bass, 1985; Bass i Riggio, 2006).

Narodziny autentycznego przywództwa

We współczesnych teoriach przywództwa zwraca się uwagę, że podstawowym elementem skutecznego zarządzania jest autentyczność (Avolio i in., 2004). Liderzy nie są już postrzegani wyłącznie jako charyzmatyczne jednostki – liczy się ich zdolność do bycia sobą, działania w zgodzie z własnymi wartościami, budowania trwałych relacji oraz promowania kultury pracy opartej na przejrzystości, zaufaniu, uczciwości oraz wysokich standardach moralnych (Gardner i in., 2005).

Na znaczenie autentyczności w przywództwie wskazywano już w filozofii greckiej i psychologii humanistycznej, ale współczesna teoria opiera się również na psychologii pozytywnej oraz etyce. Jak podkreśla Harter (2002), autentyczność to przede wszystkim poznanie samego siebie i działanie zgodne z tą wiedzą. Liderzy autentyczni są świadomi swoich mocnych i słabych stron oraz ich wpływu na otoczenie. Na tle wcześniejszych modeli autentyczne przywództwo wyróżnia się spójnością i etycznym podejściem. Współczesne liderki, stawiając na autentyczność, pokazują, że przywództwo może być nie tylko skuteczne, ale także głęboko ludzkie.

Filar autentyczności – wartości, które zmieniają świat

Autentyczne przywództwo, choć zakorzenione w teorii, jest czymś znacznie większym niż model zarządzania – to podejście, które zmienia sposób, w jaki organizacje funkcjonują, a ludzie odnajdują swoje miejsce w pracy. W jego ramach wskazuje się cztery kluczowe czynniki, które definiują skutecznych liderów (Covelli i Mason, 2017):

1. Samoświadomość – poznaj siebie, by prowadzić innych

Autentyczni liderzy doskonale znają swoje mocne i słabe strony, a także zdają sobie sprawę z wpływu, jaki wywierają na innych. Świadomość tego, kim są, pozwala im działać w zgodzie z wartościami i budować trwałe relacje oparte na zaufaniu (Gardner i in., 2005). Jest ona szczególnie istotna dla współczesnych liderek, które często muszą mierzyć się z dodatkowymi wyzwaniami wynikającymi z presji stereotypów płciowych. Dzięki niej liderki mogą nie tylko skuteczniej działać, ale także inspirować swoje zespoły do autentycznego współdziałania i rozwoju.

2. Transparentność – siła w byciu prawdziwym

Transparentność to gotowość do dzielenia się prawdziwymi myślami i odczuciami. Autentyczni liderzy nie boją się pokazać swojej ludzkiej strony, co buduje wiarygodność i zaufanie w ich zespołach (Walumbwa i in., 2008). Dla kobiet na stanowiskach kierowniczych transparentność jest również sposobem na przełamywanie barier i stereotypów. Dając przykład otwartości, liderki pokazują, że można być skutecznym, nie rezygnując z własnych wartości ani bycia wrażliwym.

3. Etyczność – wartości jako kompas

Autentyczni liderzy kierują się wewnętrznymi standardami etycznymi, które pomagają im podejmować decyzje zgodne z ich wartościami – nawet w obliczu trudnych wyborów. Dzięki temu ich działania są spójne, a pracownicy mogą na nich polegać (Avolio i Gardner, 2005). Współczesne liderki często wykazują wysoką świadomość moralną i etyczną, co czyni je wyjątkowymi przywódczyniami w świecie biznesu. Ich umiejętność działania w zgodzie z wartościami nie tylko buduje zaufanie zespołu, ale także przyczynia się do tworzenia kultury organizacyjnej opartej na odpowiedzialności i uczciwości.

4. Samoregulacja – sztuka zarządzania sobą

Autentyczni liderzy nieustannie pracują nad sobą, potrafią przetwarzać informacje zwrotne na swój temat w obiektywny sposób i utrzymywać równowagę emocjonalną (Gardner i in., 2005; Walumbwa i in., 2008). Samoregulacja pozwala im efektywnie działać nawet w trudnych sytuacjach i zachowywać spójność między słowami a czynami. Dla współczesnych liderek, które często muszą łączyć różne role zawodowe i prywatne, umiejętność samoregulacji jest kluczowa. Pozwala świadomie zarządzać emocjami, co wpływa na jakość relacji w pracy i skuteczność w podejmowaniu decyzji.

Cechy i kompetencje przywódcze – naturalna przewaga współczesnych liderek

Kobiety w naturalny sposób często sięgają po elementy autentycznego przywództwa – takie jak empatia, umiejętność budowania relacji czy zdolność słuchania. Badania wskazują, że liderki są bardziej partycypacyjne, inspirujące i otwarte na potrzeby innych, co czyni je wyjątkowo skutecznymi w zarządzaniu zespołami. W modelu autentycznym te cechy stają się ich największą siłą. Dzięki swoim mocnym stronom kobiety mogą być wzorem autentyczności, pokazując, że można tworzyć organizacje oparte na zaufaniu, inkluzywności i współpracy. Inspirując zespoły do działania w zgodzie z wartościami, liderki budują mosty, które łączą różnorodność z efektywnością.

Cechy, które napędzają autentyczne przywództwo

Współczesne liderki, które decydują się praktykować autentyczne przywództwo, wnoszą do świata biznesu unikalny zestaw cech i kompetencji (Deloitte, 2012). W obliczu wyzwań takich jak globalizacja, dynamiczne zmiany rynkowe czy potrzeba innowacji, ich naturalne predyspozycje stają się fundamentem transformacji organizacyjnych. Ale jakie cechy szczególnie wyróżniają kobiety jako liderki? Oto najważniejsze aspekty, które czynią je wyjątkowymi:

1. Inteligencja emocjonalna – fundament relacji

Jedną z najbardziej wyróżniających cech współczesnych liderek jest ich wysoka inteligencja emocjonalna. Daniel Goleman (Goleman i in., 2002), światowy autorytet w tej dziedzinie, zwrócił uwagę, że to właśnie zdolność rozumienia własnych emocji i empatycznego reagowania na potrzeby innych stanowi główny czynnik sukcesu w przywództwie. Liderki charakteryzuje:

• SAMOŚWIADOMOŚĆ EMOCJONALNA – zdolność do tego, by w trudnych sytuacjach rozpoznawać swoje emocje i nimi zarządzać;

• EMPATIA – umiejętność wczuwania się w potrzeby innych i dostrzegania perspektyw członków zespołu;

• INSPIRUJĄCE PRZYWÓDZTWO – tworzenie atmosfery współpracy i wzajemnego wsparcia.

Badania przeprowadzone przez Zengera i Folkmana (2015, 2019) wskazują, że kobiety są oceniane wyżej od mężczyzn w obszarach takich, jak rozwijanie innych, budowanie relacji czy współpraca – szczególnie cenionych w modelu autentycznego przywództwa.

2. Adaptacyjność – sztuka działania w zmienności

Świat współczesnego biznesu wymaga od liderów zdolności do elastycznego reagowania na zmieniające się warunki. Dzięki otwartości na nowe idee i umiejętności przystosowania się liderki doskonale odnajdują się w rzeczywistości pełnej wyzwań. Ich adaptacyjność przejawia się w:

• elastycznym podejściu do zarządzania zmianą;

• gotowości do uczenia się i przyjmowania informacji zwrotnej;

• poszukiwaniu innowacyjnych rozwiązań nawet w sytuacjach kryzysowych.

Pandemia COVID-19 uwydatniła te zdolności, pokazując, że kobiety w rolach przywódczych często lepiej radzą sobie z zarządzaniem zespołami w czasie niepewności. Ich zdolność do łączenia empatii z decyzyjnością stała się kluczowa dla sukcesu organizacji w trudnych czasach (Folkman i Zengler, 2020; White, 2020).

3. Budowanie relacji – siła w jedności

Relacje międzyludzkie są podstawą każdej organizacji, a kobiety naturalnie wyróżniają się w ich budowaniu. W kulturze biznesowej, gdzie coraz bardziej liczą się inkluzywność i współpraca, liderki odgrywają główną rolę w kształtowaniu środowiska opartego na zaufaniu (Novotney, 2024) dzięki temu, że:

• tworzą atmosferę partnerstwa i otwartości;

• wspierają rozwój swoich zespołów poprzez mentoring i coaching;

• inspirują zespoły do wspólnego działania na rzecz jasno określonych celów.

W swoich badaniach J. Gerzema i M. D’Antonio (2014) podkreślili, że współczesne organizacje potrzebują cech tradycyjnie przypisywanych kobietom – takich jak lojalność, uczciwość i troska o innych – aby budować efektywne zespoły i organizacje.

4. Etyczność – kierowanie się wartościami

W czasach kryzysu zaufania do liderów etyczne przywództwo stało się jedną z najważniejszych cech autentycznych liderów (Hill, 2017). Liderki często mają silny kompas moralny, co przekłada się na spójność ich działań z wartościami. Dla przywódczyń charakterystyczne są:

• niezłomność w obronie zasad i przejrzystość działań;

• umiejętność podejmowania decyzji zgodnych z dobrem zespołu i organizacji;

• gotowość do przyznania się do błędów i wyciągania z nich wniosków.

To właśnie dzięki temu liderki budują środowiska pracy, w których ludzie czują się bezpieczni, zmotywowani i zaangażowani.

Cechy współczesnych liderek wykraczają poza tradycyjne ramy przywództwa. Kobiety, które łączą empatię z decyzyjnością, etykę z innowacyjnością i autentyczność z odwagą, są siłą napędową zmian w świecie biznesu. Dzięki swojej otwartości i gotowości do ciągłego rozwoju pokazują, że przywództwo nie musi być hierarchiczne ani oparte na sile – ale inkluzywne, inspirujące i głęboko ludzkie.

Wyzwania autentycznego przywództwa: jak liderki przełamują bariery?

Praktykowanie autentycznego przywództwa przez kobiety to proces pełen wyzwań. Liderki, które chcą działać w zgodzie z wartościami, często muszą mierzyć się nie tylko z wymaganiami organizacyjnymi, ale także z głęboko zakorzenionymi stereotypami, barierami strukturalnymi i presją, by dostosować się do tradycyjnych norm przywództwa. Te wyzwania, choć trudne, stają się jednocześnie motorem ich rozwoju i wzmacniają ich pozycję jako liderek nowej generacji.

Stereotypy płciowe – podwójne standardy oceny

Jednym z największych wyzwań dla liderek jest konieczność radzenia sobie ze stereotypami płciowymi (Brancu, 2021). W biznesie od lat utrzymuje się przekonanie, że liderzy powinni być asertywni, decyzyjni i dominujący – co tradycyjnie przypisuje się mężczyznom (Williams i Best, 1990). Tymczasem od liderek często oczekuje się postaw przeciwstawnych – łagodności, opiekuńczości i ugodowości. Badania wskazują, że kobiety na stanowiskach kierowniczych:

• są oceniane surowiej niż ich męscy odpowiednicy, szczególnie gdy wykazują asertywność lub stanowczość;

• często muszą balansować między stereotypowymi oczekiwaniami a rzeczywistością roli lidera, co prowadzi do dylematów tożsamościowych.

Jak zauważa A. Eagly (2005), liderki mogą być postrzegane jako obce w grupie, co utrudnia im zdobycie zaufania zespołu. Mogą poradzić sobie z tym wyzwaniem, pokazując, że cechy takie jak empatia czy otwartość mogą być równie skuteczne, jak tradycyjne atrybuty liderów.

Strukturalne bariery w organizacjach

Wiele organizacji wciąż funkcjonuje w sposób, który faworyzuje cechy tradycyjnie męskie, takie jak indywidualizm czy rywalizacja. Liderki często czują presję, by dostosować się do tych norm, co może prowadzić do utraty autentyczności. Bariery strukturalne obejmują:

• niski odsetek kobiet na najwyższych stanowiskach (McKinsey & Company, 2024; S&P Global, 2024). W Polsce stanowią one niewiele ponad 10% składu zarządów (Nowak, 2022), choć ich udział na stanowiskach kierowniczych wynosi 43%, a średnia w Unii Europejskiej to 35% (Gazeta Prawna, 2023);

• brak wsparcia w budowaniu sieci kontaktów i mentoringu, co jest kluczowe dla awansu zawodowego.

Aby pokonać te przeszkody, organizacje muszą stworzyć środowisko, które promuje różnorodność i wspiera rozwój kobiet. Liderki zaś, dzięki swojej determinacji, mogą inicjować zmiany kulturowe, które wpłyną na sposób funkcjonowania całych organizacji.

Dylemat autentyczności

Jednym z paradoksów autentycznego przywództwa jest presja, aby być sobą, w systemie, który często wymaga kompromisów. Kobiety, które chcą działać zgodnie ze swoimi wartościami, muszą dostosowywać się do oczekiwań organizacyjnych, co może prowadzić do konfliktu wewnętrznego (Ibarra, 2015). Dylemat autentyczności obejmuje:

• podwójne standardy: kobiety ambitne są czasem postrzegane jako zbyt agresywne, a łagodne – jako niekompetentne;

• brak wsparcia w rozwijaniu autentyczności: systemy oceny liderów często nie uwzględniają unikalnych cech i stylów przywództwa liderek.

Aby przezwyciężyć ten dylemat, liderki powinny szukać sposobów na łączenie swoich wartości z celami organizacji. Jednocześnie organizacje muszą dostrzec, że różnorodność stylów przywództwa jest ich siłą, a nie słabością.

Presja społeczna i rola kobiet w społeczeństwie

Społeczne oczekiwania wobec kobiet, szczególnie dotyczące ich roli w rodzinie, często wpływają na ich rozwój zawodowy (Brancu, 2021). Liderki muszą balansować między wymaganiami w pracy i w życiu prywatnym, co może prowadzić do przeciążenia i wypalenia zawodowego. Najważniejsze wyzwania w tej sferze to:

• godzenie ról – radzenie sobie z oczekiwaniem, że kobieta będzie zarówno idealną liderką, jak i perfekcyjną matką czy partnerką;

• brak elastyczności – organizacje, które nie oferują elastycznych form pracy, mogą ograniczać możliwości rozwoju liderek.

Wspieranie liderek w godzeniu tych ról przez oferowanie elastycznych godzin pracy czy dostępu do programów wsparcia może stać się decydującym krokiem w przezwyciężaniu występujących barier.

Liderki udowadniają, że przeszkody mogą stać się motorem ich rozwoju. Dzięki swojej determinacji, wrażliwości i autentyczności inspirują do zmian, które wpływają na organizacje, zespoły i całe społeczeństwo. Kluczem do ich sukcesu są odwaga, by być sobą, oraz gotowość do działania wbrew przeciwnościom.

Przyszłość autentycznego przywództwa

Autentyczne przywództwo, szczególnie w wydaniu współczesnych liderek, jest nie tylko modelem zarządzania, ale także inspiracją do budowania bardziej ludzkich, inkluzywnych i efektywnych organizacji. Jego wdrażanie wymaga jednak zarówno wsparcia ze strony organizacji, jak i odwagi samych liderek. Poniżej przedstawiono najistotniejsze kroki, które mogą pomóc w rozwijaniu autentycznego przywództwa i jego wpływu na przyszłość świata biznesu.

Tworzenie wspierających środowisk pracy

Organizacje powinny stawiać na kulturę opartą na różnorodności i zaufaniu. Promowanie autentycznego przywództwa wymaga zmian w sposobie myślenia o liderach oraz ich stylach zarządzania. Aby wspierać liderki, firmy powinny:

• zapewniać programy mentoringowe i coachingowe, które pomogą kobietom rozwijać pewność siebie i umiejętności przywódcze;

• eliminować bariery strukturalne, takie jak brak kobiet w zarządach, poprzez wdrażanie polityk promujących różnorodność;

• wprowadzać elastyczne formy pracy, które umożliwią kobietom godzenie ról zawodowych i osobistych.

Przykłady takich działań widoczne są w firmach, które inwestują w rozwój talentów, np. za pomocą inicjatyw wspierających równouprawnienie i różnorodność na każdym szczeblu organizacji.

Edukacja w zakresie wartości autentycznego przywództwa

Jednym z głównych wyzwań jest zmiana stereotypów i edukacja na temat korzyści wynikających z autentyczności. Organizacje oraz instytucje edukacyjne mogą promować takie podejście, pokazując, że liderki działające zgodnie z własnymi wartościami wnoszą wyjątkową jakość do zarządzania. Rekomendacje w tym zakresie obejmują:

• organizowanie warsztatów i szkoleń dla liderów na temat różnorodności stylów przywództwa;

• promowanie autentycznych historii sukcesu kobiet w biznesie, które pokazują, jak wartości i spójność wpływają na osiągnięcia;

• zachęcanie do otwartej rozmowy na temat wyzwań i stereotypów, z którymi muszą mierzyć się liderki.

Wzmacnianie wewnętrznej siły liderek

Autentyczne przywództwo wymaga od kobiet odwagi, aby być sobą i działać w zgodzie z własnymi wartościami, nawet w obliczu przeciwności. Liderki powinny inwestować w rozwój swoich mocnych stron, takich jak inteligencja emocjonalna, empatia i zdolność tworzenia relacji. Największą rolę w tym kontekście odgrywają:

• regularne korzystanie z informacji zwrotnej, aby budować samoświadomość i umiejętność samoregulacji;

• rozwijanie kompetencji interpersonalnych, które pozwalają tworzyć relacje oparte na zaufaniu;

• poszukiwanie wsparcia w przywództwie u innych kobiet, co może być inspiracją i źródłem siły w trudnych chwilach.

Autentyczność jako siła przyszłości

Autentyczne przywództwo w wykonaniu współczesnych liderek to model, który może zrewolucjonizować świat biznesu. Dzięki empatii, etyce i zdolności budowania relacji kobiety inspirują do zmian, które przynoszą korzyści zarówno organizacjom, jak i pracownikom.

Praktykowanie autentycznego przywództwa wymaga odwagi, ale też przynosi satysfakcję, gdy liderka widzi, jak jej działania wpływają na rozwój zespołów i całej organizacji. Kobiety, które odważnie kroczą tą drogą, stają się wzorem dla innych, pokazując, że można być liderką w zgodzie ze sobą.

5 ZWYCIĘSKICH REKOMENDACJI

1. Rozwijaj samoświadomość.

2. Buduj transparentność i zaufanie.

3. Kieruj się etycznością i wartościami.

4. Wykorzystuj swoje mocne strony.

5. Ucz się od innych liderek.

W świecie pełnym wyzwań autentyczność staje się kluczem do budowania zaufania i osiągania sukcesów. Przyszłość należy do liderek, które czerpiąc z własnych wartości i mocnych stron, zmieniają organizacje na bardziej ludzkie i otwarte.

Współczesne liderki są dowodem na to, że przywództwo może być zarówno efektywne, jak i oparte na empatii i współpracy. Ich przykład pokazuje, że autentyczność to nie tylko sposób na sukces, ale także ścieżka, która pozwala odnaleźć spełnienie i harmonię – w pracy, w relacjach, w życiu. Odważ się być sobą i prowadź innych w zgodzie z wartościami. Świat potrzebuje właśnie takich liderek.

Bibliografia

Avolio, B., Gardner, W. L. (2005). Authentic leadership development: Getting to the root of positive forms of leadership. Leadership Quarterly, 16, 315–338.

Avolio, B. J., Gardner, W. L., Walumbwa, F. O., Luthans, F., May, D. (2004). Unlocking the mask: A look at the process by which authentic leaders’ impact follower attitudes and behaviors. Leadership Quarterly, 15, 801–823.

Bass, B. M. (1985). Leadership and Performance Beyond Expectation. New York: Free Press.

Bass, B. M. (1990). Bass and Stodgill’s Handbook of Leadership. New York: Free Press.

Bass, B. M., Riggio, R. E. (2006). Transformational Leadership. 2nd Edn. New York: Psychology Press.

Brancu, M. (2021). 7 Gender Biases That Impede Progress. How our brain keeps us believing myths about women, despite the evidence. Psychology Today. Pobrane z: https://www.psychologytoday.com/us/blog/new-look-womens-leadership/202104/7-gender-biases-impede-progress (dostęp 23.11.2024).

Deloitte (2012). Kobiety i władza w biznesie. Badanie mechanizmów budowania pozycji w organizacji. Pobrane z: https://www2.deloitte.com/pl/pl/pages/kobiety-w-biznesie/articles/kobiety-i-wladza-w-biznesie.html (dostęp 30.05.2022).

Eagly, A. H. (2005). Achieving relational authenticity in leadership: Does gender matter? Leadership Quarterly, 16(3), 459–474.

Fiedler, F. E. (1964). A contingency model of leadership effectiveness. L. Berkowitz (red.), Advances in Experimental Social Psychology. New York: Academic Press.

Folkman, J., Zenger, J. (2015). Real Women, Real Leaders: Surviving and Succeeding in the Business World. Hoboken, New Jersey: Wiley.

Folkman, J., Zenger, J. (2019). Women Score Higher Than Men in Most Leadership Skills. Harvard Business Review. Pobrane z: https://hbr.org/2019/06/research-women-score-higher-than-men-in-most-leadership-skills (dostęp 14.05.2022).

Folkman, J., Zenger, J. (2020). Women Are Better Leaders During a Crisis. Harvard Business Review. Pobrane z: https://hbr.org/2020/12/research-women-are-better-leaders-during-a-crisis (dostęp 30.06.2022).

Gardner, W. L., Avolio, B. J., Luthans, F., May, D. R., Walumbwa, F. O. (2005). Can you see the real me? A self-based model of authentic leader and follower development. Leadership Quarterly, 16, 434–372.

Gazeta Prawna (2023). Ile kobiet w Polsce zajmuje kierownicze stanowiska? Jesteśmy w czołówce UE. Pobrane z: https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/kraj/artykuly/8677039,kobiety-na-kierowniczych-stanowiskach.html (dostęp 23.11.2024).

Gerzema, J., D’Antonio, M. (2014). Doktryna Ateny. Warszawa: Wydawnictwo Studio Emka.

Goleman, D., Boyatzis, R., McKee, A. (2002). Naturalne przywództwo. Wrocław: Wydawnictwa Biznesowe.

Harter, S. (2002). Authenticity. C. R. Snyder, S. J. Lopez (red.), Handbook of positive psychology (s. 382–394). Oxford University Press.

Hemphill, J. K., Coons, A. E. (1957). Leader Behavior: Its Description and Measurement. Columbus, OH: Ohio State University.

Hill, L. A. (2017). What’s the World Economic Forum doing to accelerate action on Leadership? World Economic Forum Annual Meeting. Pobrane z: https://www.weforum.org/stories/2017/01/the-most-overlooked-leadership-skill-having-a-moral-compass/ (dostęp 23.11.2024).

Ibarra, H. (2015). The authenticity paradox: why feeling like a fake can be a sign of growth. Harvard Business Review, 93, 52–59.

Kałabunowska, A. (2015). Koncepcja wielkiego człowieka – wybrane zagadnienia. Poliarchia 3(5), 133–49.

Mantler, T. (2017). Gender and Leadership: Understanding the Challenges Women Face. S. R. Madsen (red.), Handbook of Research on Gender and Leadership. Edward Elgar Publishing.

Novotney, A. (2024). Women leaders make work better. Here’s the science behind how to promote them. American Psychological Association. Pobrane z: https://www.apa.org/topics/women-girls/female-leaders-make-work-better (dostęp 23.11.2024).

S&P Global (2024). Women in leadership: What’s the holdup? Pobrane z: https://www.spglobal.com/esg/insights/featured/special-editorial/women-in-leadership-what-s-the-holdup (dostęp 23.11.2024).

Walumbwa, F., Avolio, B., Gardner, W., Wernsing, S., Peterson, S. (2008). Authentic Leadership: Development and Validation of the Theory-Based Measure. Journal of Management, 34(1), 89–126.

White, T. (2020). Women leaders shine during COVID-19 pandemic. Pobrane z: https://scopeblog.stanford.edu/2020/05/12/women-leaders-shine-during-covid-19-pandemic/ (dostęp 23.11.2024).

Williams, J. E., Best, D. L. (1990). Measuring sex stereotypes: A multination study. Sage.