Franczyza. Prawo, etyka, biznes. - ebook

Wprowadzenie

W spółce prowadzącej sieć franczyzową pracuję od 2005 roku. W tamtym czasie współpracowaliśmy z czterdziestoma franczyzobiorcami, prowadzącymi łącznie około 20% wszystkich placówek w Polsce. Dziś liczba naszych franczyzobiorców przekroczyła setkę, a liczba prowadzonych przez nich restauracji – pół tysiąca.

Swoją przygodę zaczynałem w dziale nieruchomości. Odpowiadałem za administrowanie nieruchomościami spółki, z których część oddana została w ręce franczyzobiorców. I wszelkie decyzje dotyczące nieruchomości musiały być analizowane pod kątem praw przyznanych franczyzobiorcy w umowie franczyzy.

W kolejnych latach pracowałem w dziale prawnym, doradzałem zarządowi i poszczególnym departamentom, funkcjonowałem w strukturze międzynarodowej korporacji. Coraz częściej i coraz bardziej w codziennej pracy dotykałem samej franczyzy. Brałem udział w opracowaniu i wdrożeniu nowych wzorców umowy franczyzy, licznych umów towarzyszących, lokalnych i globalnych polityk. Uczestniczyłem w mapowaniu, tworzeniu, upraszczaniu, aktualizowaniu procesów biznesowych. Doradzałem przy podejmowaniu decyzji o skutkach finansowych liczonych w setkach tysięcy i milionach złotych, zarządzaniu kryzysowym, tworzeniu komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej. Rozwijaniu nowych kanałów sprzedaży i wdrażaniu nowych technologii. I w centrum wszystkich aktywności byli franczyzobiorcy.

Franczyza mnie zafascynowała. Najwyraźniej ze wzajemnością, bo od ponad dwóch lat bezpośrednio współpracuję z franczyzobiorcami. Odpowiadam za realizację strategii rynku, spójność działań i koordynację współpracy spółki z franczyzobiorcami w moim regionie, współtworzę plany ich rozwoju, biorę udział w rekrutacji, szkoleniu, wdrożeniu. Prowadzę okresowe oceny współpracy. Wspólnie analizujemy dane, wymieniamy się informacjami, dzielimy się dobrymi praktykami. Utrzymujemy codzienny kontakt.

Każdy dzień przynosi coś nowego. Nieustannie szukam inspiracji, aby swoje obowiązki wykonywać jak najefektywniej i z jak najlepszym pożytkiem dla mojej sieci franczyzowej. Tak, dla sieci, systemu. Nie dla samego franczyzodawcy. W długoterminowej perspektywie sukces franczyzodawcy zależy od sukcesu franczyzobiorców. Jedziemy na tym samym wózku.

W międzynarodowej strukturze pomysły i dobre przykłady można czerpać z innych rynków. Ale dlaczego ograniczać się tylko do własnego systemu? Zacząłem rozglądać się na zewnątrz, czytać, szukać ciekawych rozwiązań i doświadczeń innych sieci. I właściwie niewiele znalazłem. Sporo danych statystycznych, nieco analiz prawnych, głównie koncentrujących się na prawie ochrony konkurencji, a najwięcej – informacji o konceptach biznesowych rozwijanych za pomocą franczyzy. O franczyzie „od wewnątrz” mówi się niewiele. Przeważnie w kontekście problemów i krzywd franczyzobiorców.

Być może takich osób jak ja jest więcej. Dlatego postanowiłem podzielić się własnymi przemyśleniami. O czym chcę pisać?

Przewrotnie, odwrócę te pytanie. Czego nie będzie w tej książce? Najogólniej rzecz ujmując, wszystkiego tego, co można znaleźć w innych miejscach. Nie zamierzam przekonywać, że franczyza jako taka, jest dobra i stanowi gwarancję sukcesu. Bo jest tylko narzędziem, które nie zawsze okazuje się przydatne. Nie będę prezentował poszczególnych konceptów biznesowych, które są rozwijane w systemach franczyzowych. To robią ich operatorzy. Nie planuję również prezentować żadnych danych statystycznych, ani analiz ekonomicznych. Tym się nie zajmuję.

Interesuje mnie franczyza jako taka. Regulacje prawne. Zasady współpracy franczyzodawcy i franczyzobiorców, które wspierają powodzenie prowadzonej przez nich działalności. Reguły spisane w postaci umów i procedur. Stosowanie ich w codziennej praktyce. Innymi słowy, w jaki sposób franczyza powinna działać, aby przynosiła uczestnikom sieci największe korzyści. Tak, w długoterminowej perspektywie.

Jakie obszary tematyczne zamierzam poruszyć?

Na początek konieczne jest omówienie istoty umowy franczyzy. Czym jest franczyza, na czym polega, jak jest definiowana i czym różni się od innych, podobnych instytucji prawnych, które można spotkać i zastosować w działalności gospodarczej. Jest to tym bardziej potrzebne, że prawo powszechnie obowiązujące nie reguluje franczyzy jako takiej. W następnej kolejności przedstawię te nieliczne, a ważne regulacje prawne, które do franczyzy mają bezwzględne zastosowanie. Później przybliżę próby samoregulacji branży franczyzowej, które w polskich warunkach przybrały postać Europejskiego Kodeksu Etyki Franczyzy i Kodeksu Dobrych Praktyk dla Rynku Franczyzy. Kogo one obowiązują, jakie wymogi nakładają, jak w oparciu o nie zaplanować współpracę i skonstruować umowę franczyzy. Na koniec przyjrzymy się takim aspektom współpracy jak organizacja rekrutacji franczyzobiorców oraz wewnętrzna komunikacja w sieci franczyzowej. Tam, gdzie to będzie konieczne, będę odwoływał się do obowiązującego prawa. Tam, gdzie to będzie możliwe, podzielę się własnymi doświadczeniami.

Do kogo adresuję tę książkę? Do praktyków. Osób, które sieci franczyzowe tworzą, rozwijają, doradzają im, mają z nimi do czynienia na co dzień. Mam nadzieję, że znajdziecie tutaj coś dla siebie, coś co was zainteresuje i zainspiruje.

Mam jednak nadzieję, że odpowiedzi na pewne nurtujące pytania znajdą tutaj również osoby, które dopiero stoją przed decyzją i zastanawiają się czy franczyza to rozwiązanie dla ich przedsiębiorstwa. Może macie wątpliwości, nie do końca zdajecie sobie sprawę z tego jak to działa. Albo dopiero projektujecie konkretne rozwiązania dla swojego biznesu. Możliwe, że znajdziecie tutaj argumenty za bądź przeciw.

Książka może okazać się również pomocna kandydatom na franczyzobiorców. Dlaczego? Na rynku dostępnych jest wiele konceptów biznesowych działających w systemie franczyzy. I, o ile nie zamierzam, jak obiecałem, oceniać ani opisywać poszczególnych konceptów, to przyjrzenie się w jaki sposób dana sieć organizuje współpracę z franczyzobiorcami, powinno zwiększyć trafność podejmowanej decyzji. Dostajecie do ręki poradnik na co zwrócić uwagę przed podpisaniem umowy franczyzy.

Zapraszam do lektury.1. Franczyza. Co to właściwie jest?

Nie będę opisywał początków ani historii rozwoju franczyzy. Zrobili to już inni1, nie ma potrzeby się powtarzać. Nie zamierzam również prezentować statystyk i danych ekonomicznych. Z punktu widzenia zrozumienia istoty franczyzy i prawideł, wedle których działają - czy też powinny działać - sieci franczyzowe, wydają się one bezużyteczne. Przejdziemy zatem od razu do rzeczy.

1.1. Umowa nienazwana

Zacznijmy od sprawy najważniejszej. Obowiązujące w Polsce prawo nie definiuje pojęcia franczyzy. Definicji nie znajdziemy ani w kodeksie cywilnym, ani w regulacjach dotyczących ochrony konkurencji i konsumentów (dlaczego akurat te regulacje mają w tym przypadku znaczenie, o tym później). Odpowiedzi na pytanie czym jest franczyza nie dostarczy również prawo Unii Europejskiej.

Umowa franczyzy jest tzw. umową nienazwaną. Co to oznacza? Jest wytworem praktyki, obrotu gospodarczego, owocem zasady swobody umów. Dziełem przedsiębiorców i doradzających im prawników. I skoro istnieje w obrocie gospodarczym to budzi zainteresowanie nauki prawa oraz nauk ekonomicznych. Czasami staje się przedmiotem wypowiedzi sądów. Jednak nie została ujęta w ramy norm prawnych. Póki co, brakuje argumentów na tyle istotnych, aby ten stan rzeczy zmienić, choć pierwszą taką próbę mogliśmy już w Polsce zaobserwować w pierwszej połowie lat dwudziestych XXI wieku.

Sytuacja, w której brakuje powszechnie obowiązującej definicji ustawowej, z jednej strony pozostawia pewną swobodę w ustaleniu pojęcia i natury franczyzy, z drugiej zaś skutkuje różnorodnością definicji formułowanych i proponowanych w orzecznictwie sądów i w literaturze przedmiotu. Natomiast pewną rolę porządkującą pełnią definicje zawarte w kodeksach dobrych praktyk, będących wyrazem dążeń do samoregulacji branży, podejmowanych przez największych przedsiębiorców i związki przedsiębiorców działających w ramach sieci franczyzowych. I je potraktujemy jako punkt wyjścia.

1.2. Franczyza według Europejskiego Kodeksu Etyki Franczyzy

Na rynku polskim możemy spotkać odwołania do dwóch kodeksów dobrych praktyk. Historycznie wcześniejszym jest European Code of Ethics for Franchising przyjęty przez European Franchise Federation z siedzibą w Belgii, utworzoną 23 września 1972 roku. I z tego okresu pochodzi też sam dokument.

W zamyśle twórców, European Code of Ethics for Franchising stanowi wyraz samoregulacji branży franczyzowej i zawiera ogólne wytyczne do niej skierowane. Polskie tłumaczenie dokumentu, opublikowane na stronie internetowej Polskiej Organizacji Franczyzodawców będącej członkiem European Franchise Federation, precyzuje, że choć sam Kodeks powstał w społeczności Europejskiej Federacji Franczyzy to „stanowi standard dla wszystkich interesariuszy branży franczyzowej – tak obecnych, jak i przyszłych”2.

Europejska Federacja Franczyzy i jej organizacje członkowskie3 mają ambicje ustanowienia standardów dla całej branży franczyzowej, jednak nie mają w tym zakresie ani mocy sprawczej, ani wyłączności. Możliwe jest powstanie innej, konkurencyjnej organizacji na poziomie ogólnoeuropejskim, jak również istnienie organizacji krajowych, które nie zgłoszą akcesu do Europejskiej Federacji Franczyzy. Na poziomie poszczególnych krajów możliwe jest też istnienie wielu różnych organizacji zrzeszających franczyzodawców. Wpływ na branżę Europejska Federacja Franczyzy widzi zatem poprzez promocję, w tym zapewnienie publicznej dostępności Kodeksu, jego interpretację i wdrażanie we własnym kraju przez poszczególne organizacje członkowskie4.

Do stosowania Europejskiego Kodeksu Etyki Franczyzy zobowiązane są jedynie organizacje członkowskie Europejskiej Federacji Franczyzy oraz franczyzodawcy będący członkami tych organizacji5. Obowiązek przestrzegania postanowień Europejskiego Kodeksu Etyki Franczyzy spoczywa zatem na franczyzodawcach należących do Polskiej Organizacji Franczyzy.

W myśl Europejskiego Kodeksu Etyki Franczyzy „franczyza to system sprzedaży towarów, usług lub technologii, który opiera się na bliskiej, a także ciągłej współpracy pomiędzy prawnie i finansowo odrębnymi i niezależnymi przedsiębiorstwami (Franczyzodawcą i jego indywidualnymi Franczyzobiorcami), w ramach którego Franczyzodawca udziela indywidualnemu Franczyzobiorcy prawa oraz nakłada na niego obowiązek prowadzenia działalności zgodnie z koncepcją Franczyzodawcy.

I tak indywidualny Franczyzobiorca jest uprawniony i zobowiązany, w zamian za bezpośrednie lub pośrednie świadczenia finansowe, do korzystania z nazwy handlowej, znaku towarowego lub znaku usługowego, know-how, metod biznesowych i technicznych, systemu procedur oraz innych praw własności przemysłowej lub intelektualnej Franczyzodawcy, popartych ciągłym świadczeniem pomocy handlowej i technicznej, w ramach oraz przez okres obowiązywania pisemnej umowy franczyzowej zawartej w tym celu między stronami.

Na analizę tej definicji przyjdzie jeszcze czas, ale wpierw przyjrzyjmy się drugiemu ze wspomnianych kodeksów.

1.3. Franczyza według Kodeksu Dobrych Praktyk dla Rynku Franczyzy

Mowa o Kodeksie Dobrych Praktyk dla Rynku Franczyzy. Prace nad tym dokumentem zaczęły się w 2020 roku pod egidą Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorstw, w ramach powołanego Zespołu Roboczego ds. Franczyzy skupiającego zarówno franczyzodawców, jak i franczyzobiorców. Ostatecznie tekst Kodeksu został przyjęty w połowie 2021 roku jako wynik wspólnych działań Federacji Przedsiębiorców Polskich, Konfederacji Lewiatan, Krajowej Izby Gospodarczej, Polskiej Izby Handlu, Polskiej Organizacji Franczyzodawców oraz Stowarzyszenia Mikroprzedsiębiorców i Franczyzobiorców7.

Podobnie jak w przypadku Europejskiego Kodeksu Etyki Franczyzy, również i tym razem ambicją twórców Kodeksu jest podnoszenie standardów franczyzy. Natomiast sam Kodeks Dobrych Praktyk dla Rynku Franczyzy wiąże jedynie jego sygnatariuszy8. Pod Kodeksem mogą podpisać się franczyzodawcy i, to różnica względem Europejskiego Kodeksu Etyki Franczyzy, organizacje zrzeszające franczyzobiorców9.

W myśl Kodeksu Dobrych Praktyk dla Rynku Franczyzy „istotę franczyzy stanowi jednolitość systemu franczyzowego, działanie pod wspólną marką, budowanie jej renomy i czerpanie z tej renomy wymiernej korzyści, jaką jest zaufanie klientów. Relacje pomiędzy Franczyzodawcą a Franczyzobiorcą, jako samodzielnymi przedsiębiorcami, są kształtowane w ramach swobody działalności gospodarczej, określonej w Prawie przedsiębiorców (Konstytucji Biznesu). Strony umowy franczyzy nie stanowią jednostek gospodarczych, które są ze sobą powiązane, ale odrębne podmioty gospodarcze działające pod wspólną marką”.10 Dodatkowych informacji o franczyzie dostarcza preambuła Kodeksu: „franczyza jest sposobem prowadzenia biznesu, którego istota polega na tym, że franczyzodawca udziela franczyzobiorcy prawa do korzystania z opracowanego i sprawdzonego w warunkach rynkowych sposobu prowadzenia działalności gospodarczej, zwanego często systemem, w zamian za stosowne wynagrodzenie i zawsze z zastrzeżeniem, że działalność franczyzobiorcy prowadzona jest pod marką franczyzodawcy, ale na własny rachunek i ryzyko franczyzobiorcy jako niezależnego, samodzielnego przedsiębiorcy; franczyzowy model biznesowy zakłada, że franczyzobiorcy, działając pod marką franczyzodawcy i zgodnie z zasadami systemu franczyzowego, pracują na renomę franczyzodawcy i z tej renomy czerpią dla siebie wymierną korzyść w postaci klientów ufających marce; franczyzodawcy zdają sobie sprawę, że w ramach umowy franczyzy renomę stworzonej przez siebie marki powierzają w ręce innych osób, co rodzi nowe wyzwania i przesądza o konieczności ścisłej, rzetelnej współpracy z franczyzobiorcami, których działania będą miały bezpośredni wpływ na markę franczyzodawcy; franczyzobiorcy mają świadomość, że ich działania i sposób wykonywania umowy franczyzy mają istotny wpływ na postrzeganie marki przez klientów, a więc mają wpływ nie tylko na ich własny biznes, ale również na biznesy innych franczyzobiorców i franczyzodawcy; wzajemna współpraca franczyzodawcy i franczyzobiorców wymaga rzetelnego podejścia do wykonywania obowiązków przez obie strony, prowadzenia stałego dialogu oraz zaufania i wiary we wspólny sukces i że obok dobrego pomysłu na biznes, są to podstawy udanej franczyzy”.11

1.4. Franczyza według projektu nowelizacji Kodeksu Cywilnego

Tyle Kodeksy. W grudniu 2023 roku ustępujący rząd Mateusza Morawieckiego skierował do Sejmu projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny12. Projekt dotyczył uregulowania umowy franczyzy w kodeksie cywilnym. Parlament nie rozpoczął nad nim prac, gdyż nowy rząd Donalda Tuska wycofał projekt już w lutym 2024 roku. Warto jednak zatrzymać się nad tym dokumentem, ponieważ stanowi on historycznie pierwszą legislacyjną próbę zdefiniowana franczyzy oraz określenia praw i obowiązków stron takiej umowy. Ponadto, jeżeli w przyszłości próba regulacji zostanie ponowiona, bardzo możliwe, że ten pierwszy projekt będzie dla projektodawców punktem odniesienia13.

Projekt nowelizacji zakładał dodanie w kodeksie cywilnym, po Tytule XXIII dotyczącym umowy agencyjnej, Tytułu XXIII1 Umowa franczyzy. Nowy Tytuł miał się składać z jedenastu artykułów, o numeracji od art. 76410 do art. 76420.

Pierwszy z proponowanych artykułów zawierał definicję umowy franczyzy: „Przez umowę franczyzy franczyzodawca zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, udostępnić franczyzobiorcy do korzystania, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, za opłatą koncepcję lub technikę prowadzenia działalności gospodarczej oraz rzeczy lub prawa służące wykonywaniu tej działalności, w szczególności nazwę przedsiębiorstwa, znaki towarowe lub patenty, a franczyzobiorca zobowiązuje się do prowadzenia we własnym imieniu i na własny rachunek działalności gospodarczej zgodnie z udostępnioną koncepcją lub techniką, w oparciu o udostępnione rzeczy lub prawa oraz do zapłaty umówionej opłaty”.

1.5. Definicja funkcjonalna

Analiza przedstawionych powyżej definicji franczyzy pozwala wychwycić znaczące podobieństwa, ale i pewne różnice (patrz Tabela 1). Przy czym różnice nie wynikają z odmiennego rozumienia istoty franczyzy, a raczej z zakresu zastosowanej w danym przypadku definicji. Najbardziej oszczędny w treści jest projekt nowelizacji Kodeksu Cywilnego, co jest o tyle zrozumiałe, że ustawodawca, regulując nowy typ umowy, ogranicza się do jej elementów istotnych, które pozwalają odróżnić nowy typ umowy od innych umów nazwanych14. Poza zakresem regulacji ustawowej znajduje się sfera praktycznego zastosowania umowy franczyzy i charakterystyki powiązań gospodarczych powstających w ramach współpracy stron umowy franczyzy. Można tutaj wskazać elementy takie jak wola stron umowy nakierowana na współtworzenie i rozwój jednolitego z punktu widzenia konsumenta i podmiotów konkurencyjnych systemu sprzedaży, intensywność bieżących kontaktów franczyzodawcy z franczyzobiorcą, jakość ich wzajemnych relacji, poziom świadomości co do współodpowiedzialności za reputację marki i budowę zaufania klientów. A to one pozwalają opisać franczyzę jako zjawisko gospodarcze. Spróbujmy zatem pogodzić prawny i gospodarczy punkt widzenia, aby w efekcie końcowym przedstawić funkcjonalną definicję franczyzy.

Po pierwsze, każdy z analizowanych dokumentów postrzega franczyzę jako współpracę niezależnych podmiotów opartą na umowie.

Po drugie, jest to współpraca obustronnie profesjonalna, tzn. zarówno franczyzodawca, jak i franczyzobiorca są przedsiębiorcami i zawierają, a następnie wykonują umowę franczyzy w zakresie prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej.

Po trzecie, skoro stronami umowy są niezależni przedsiębiorcy to każdy z nich podejmuje działalność we własnym imieniu i na własny rachunek. Ryzyko to naturalna konsekwencja prowadzenia każdej działalności gospodarczej, również w ramach wykonywania umowy franczyzy. Ta cecha została dostrzeżona i wprost wyrażona zarówno w Kodeksie Dobrych Praktyk dla Rynku Franczyzy, jaki i w projekcie nowelizacji Kodeksu Cywilnego. Europejski Kodeks Etyki Franczyzy wątku tego nie artykułuje, ale i go nie kwestionuje.

Po czwarte, celem współpracy stron jest z jednej strony udostępnienie, a z drugiej strony skorzystanie z unikalnej koncepcji, opracowanego przez franczyzodawcę sposobu prowadzenia działalności. Unikalność bazuje na pewnej wyjątkowości samego produktu, usługi, sposobu ich wytwarzania, oferowania lub obsługi klienta. Ich wyjątkowość podkreśla marka, znaki towarowe lub inne nośniki praw własności intelektualnej. Franczyzodawca przyznaje franczyzobiorcy prawo, a franczyzobiorca przyjmuje na siebie obowiązek prowadzenia działalności zgodnie z tak rozumianą koncepcją.

Po piąte, korzystanie przez franczyzobiorcę z koncepcji franczyzodawcy jest odpłatne. Poszczególne dokumenty posługują się sformułowaniami takimi jak „za wynagrodzeniem”, „za opłatą”, „bezpośrednie lub pośrednie świadczenia finansowe”.

Na tym kończy się katalog zasad, na których ufundowana powinna być franczyza wedle zgodnego zamysłu Europejskiego Kodeksu Etyki Franczyzy, Kodeksu Dobrych Praktyk dla Rynku Franczyzy i projektu nowelizacji Kodeksu Cywilnego. Możemy je określić cechami fundamentalnymi umowy franczyzy.

Katalog zasad możemy uzupełnić jednak o pewne istotne cechy współpracy w ramach umowy franczyzy, które choć wymykają się próbom regulacji ustawowej bądź nawet tylko umownej, to pomagają zrozumieć franczyzę jako zjawisko gospodarcze. Co oczywiste, nie mogą stać one w sprzeczności z cechami fundamentalnymi.

A zatem, po szóste, opracowany przez franczyzodawcę sposób prowadzenia działalności gospodarczej powinien przejść test rynkowy. Innymi słowy, sam franczyzodawca, przed przystąpieniem do rozwoju systemu franczyzowego, powinien prowadzić działalność, którą zamierza następnie rozwijać wspólnie z franczyzobiorcami. Europejski Kodeks Etyki Franczyzy formułuje w tym zakresie trzy wymogi. Franczyzodawca ma testować swoją koncepcję co najmniej przez rok. Działalność ma być prowadzona na rynku, na którym następnie będzie rozwijana franczyza (a zatem doświadczenia wyłącznie z innego rynku nie są wystarczające). I najważniejsze, działalność ma być prowadzona z sukcesem. Model biznesowy musi okazać się zyskowny.

Po siódme, współpraca stron oparta jest na zaufaniu i wspólnej odpowiedzialności za reputację marki. Franczyzodawca ujawnia franczyzobiorcom poufne i istotne informacje, zezwala na korzystanie z praw własności intelektualnej oraz powierza im odpowiedzialność za reputację własnej marki i stworzonej sieci. Franczyzobiorca działa pod marką franczyzodawcy, i choć jak wskazaliśmy, robi to we własnym imieniu i na własny rachunek, to jednak z punktu widzenia osób trzecich jego działania mogą budować bądź podkopywać reputację całej sieci. Od sposobu w jaki wykonuje umowę franczyzy, zależy zaufanie, którym klienci sieci obdarzą nie tylko jego samego, ale również innych franczyzobiorców oraz samego franczyzodawcę. Innymi słowy, od jego działania zależy zaufanie do marki, pod którą działa.

Po ósme, współpraca oparta na umowie franczyzy, a właściwie na wielu umowach franczyzy łączących franczyzodawcę z franczyzobiorcami, prowadzi, a przynajmniej powinna prowadzić do powstania jednolitego, z punktu widzenia konsumentów i podmiotów konkurencyjnych, systemu sprzedaży towarów lub usług.

Po dziewiąte, budowanie zaufania, wspólnej odpowiedzialności i jednolitości systemu wymaga stałej i bliskiej współpracy stron. Mówimy tutaj o komunikowaniu strategii rynkowej, cyklicznych szkoleniach, wymianie dobrych praktyk, pomocy i wskazówkach umożliwiających franczyzobiorcy prowadzenie działalności zgodnie z koncepcją franczyzodawcy.

Po dziesiąte, co do zasady franczyza oznacza trwałą współpracę. Brak regulacji określających minimalny lub maksymalny czas obowiązywania umowy, ale na rynku można spotkać umowy zawierane nawet na 20 lat15. A niektórzy komentatorzy, biorąc pod uwagę intensywność i długotrwałość relacji, przyrównują współpracę partnerów – stron umowy franczyzy do małżeństwa16.

Reasumując, możemy pokusić się o definicję franczyzy, bazującą na przedstawionym powyżej katalogu zasad. Nie będzie to definicja prawna. Określiłbym ją mianem definicji funkcjonalnej. A zatem franczyza to jednolity system dystrybucji towarów lub świadczenia usług, bazujący na unikalnej koncepcji prowadzenia działalności, opracowanej i zweryfikowanej przez organizatora systemu (franczyzodawcę), rozwijany w oparciu o umowy zawierane przez franczyzodawcę z niezależnymi przedsiębiorcami, którzy, działając we własnym imieniu i na własny rachunek, w zamian za wynagrodzenie, uzyskują prawo i przyjmują obowiązek prowadzenia działalności zgodnie z koncepcją franczyzodawcy i pod jego marką. Obie strony umowy są współzależne i współodpowiedzialne za sukces rynkowy, za ochronę i wzmacnianie renomy marki, pod którą działają.

Spoglądając na franczyzę od strony umowy łączącej franczyzodawcę i franczyzobiorcę, możemy sformułować to tak. Przez umowę franczyzy niezależni przedsiębiorcy nawiązują bliską i z założenia długoterminową współpracę, której przedmiotem jest uprawnienie i zobowiązanie franczyzobiorcy do prowadzenia działalności zgodnie z unikalną koncepcją opracowaną i zweryfikowaną przez franczyzodawcę, pod marką franczyzodawcy i z wykorzystaniem praw własności intelektualnej przysługujących franczyzodawcy. Za przyznane uprawnienia franczyzobiorca zobowiązany jest do zapłaty wynagrodzenia określonego w umowie. Natomiast w celu utrzymania jednolitości i przewagi konkurencyjnej tworzonej sieci, franczyzodawca zobowiązany jest do świadczenia franczyzobiorcy pomocy, zapewnienia szkoleń i wskazówek dotyczących prowadzenia działalności zgodnie z jego koncepcją, mających na celu ochronę i wzmacnianie reputacji marki.

Tabela 1. Porównanie definicji franczyzy według Europejskiego Kodeksu Etyki Franczyzy, Kodeksu Dobrych Praktyk dla Rynku Franczyzy i projektu nowelizacji Kodeksu Cywilnego

Kryteria

EKEF

KDPdRF

Projekt nowelizacji KC

Podstawa współpracy

Umowa

Umowa

Umowa

Strony umowy

prawnie i finansowo odrębne i niezależne przedsiębiorstwa

samodzielni przedsiębiorcy; nie stanowią jednostek gospodarczych, które są ze sobą powiązane, ale odrębne podmioty gospodarcze

Przedsiębiorcy

Przedmiot współpracy

koncepcja nazwę handlową, znak towarowy lub znak usługowy, know-how, metody biznesowe i techniczne, system procedur oraz innych praw własności przemysłowej lub intelektualnej

opracowany sposób prowadzenia działalności gospodarczej, zwany często systemem

koncepcja lub technika prowadzenia działalności gospodarczej, rzeczy lub prawa służące wykonywaniu tej działalności, w szczególności nazwy przedsiębiorstwa, znaki towarowe lub patenty

Weryfikacja rynkowa

przed wprowadzeniem swojej sieci franczyzowej na dany rynek franczyzodawca powinien posiadać doświadczenie wynikające z prowadzenia z powodzeniem działalności gospodarczej na tym rynku przez co najmniej rok oraz w co najmniej w jednej placówce pilotażowej;

sprawdzony w warunkach rynkowych

—

Obowiązek franczyzodawcy

udzielenie franczyzobiorcy prawa prowadzenia działalności zgodnie z koncepcją franczyzodawcy

udzielenie prawa do korzystania z systemu

udostępnienie do korzystania koncepcji lub techniki prowadzenia działalności gospodarczej oraz rzeczy lub praw służących wykonywaniu tej działalności, w szczególności nazwy przedsiębiorstwa, znaków towarowych lub patentów

Odpłatność

Tak; za bezpośrednie lub pośrednie świadczenia finansowe

Tak; za stosownym wynagrodzeniem

Tak; za opłatą

Obowiązek franczyzobiorcy

prowadzenie działalności zgodnie z koncepcją franczyzodawcy, w tym obowiązek korzystania z nazwy handlowej, znaku towarowego lub znaku usługowego, know-how, metod biznesowych i technicznych, systemu procedur oraz innych praw własności przemysłowej lub intelektualnej

prowadzenie działalności pod marką franczyzodawcy i zgodnie z zasadami systemu, ale na własny rachunek i na własne ryzyko

prowadzenie we własnym imieniu i na własny rachunek działalności gospodarczej zgodnie z udostępnioną koncepcją lub techniką, w oparciu o udostępnione rzeczy lub prawa

Pomoc dla franczyzobiorcy

ciągłe świadczenie przez franczyzodawcę pomocy handlowej i technicznej

cykliczne szkolenia, informowanie o planowanych istotnych zmianach

—

Odpowiedzialność

—

franczyzobiorca prowadzi działalność na własny rachunek i na własne ryzyko

franczyzobiorca zobowiązuje się do prowadzenia działalności gospodarczej we własnym imieniu i na własny rachunek

Zaangażowanie stron

bliska i ciągła współpraca

konieczność ścisłej, rzetelnej współpracy stron, prowadzenia stałego dialogu oraz zaufania i wiary we wspólny sukces

Renoma

Obowiązek franczyzobiorcy lojalnej współpracy z franczyzodawcą i pozostałymi franczyzobiorcami oraz siecią

franczyzobiorcy pracują na renomę franczyzodawcy i z tej renomy czerpią dla siebie wymierną korzyść w postaci klientów ufających marce; ich działania i sposób wykonywania umowy franczyzy mają istotny wpływ na postrzeganie marki przez klientów, a więc mają wpływ nie tylko na ich własny biznes, ale również na biznesy innych franczyzobiorców i franczyzodawcy

—

Okres

------------------------------------------------------------------------