Gdybym cię nie spotkała - ebook

Prolog

Do mojego Ukochanego!

Kochany, wiem, że nasza przeszłość nie wyglądała tak, jak byśmy chcieli. Mam świadomość, że wybierając wspólne życie ze mną, w pewien sposób zrezygnowałeś ze swoich marzeń, planów i ideałów. Chyba nigdy nie powiedziałam Ci tego wprost, ale dla mnie to jest i zawsze było największym przejawem Twojej miłości.

Zapytałeś kiedyś, co mnie napędza, skąd czerpię nadzieję i motywację. Dzisiaj już to wiem. To właśnie Twoja miłość popychała mnie do działania, tylko dzięki niej miałam siłę przetrwać to wszystko.

Proszę, nie myśl o mnie źle i nie wyrzucaj sobie, że mogłeś zrobić dla mnie coś więcej. Podjęłam świadomą decyzję i niczego nie żałuję. Gdybym miała wybierać po raz drugi, postąpiłabym tak samo. Kocham je tak samo jak Ciebie – a Ty mnie.

Dziękuję Ci i przepraszam za wszystko. Nie jestem pewna, czy możemy wierzyć w życie po śmierci, ale mam ogromną nadzieję, że jeszcze kiedyś się spotkamy.Sara

Nadzieja. Sara miała czasami wrażenie, że wie o nadziei już wszystko. Z jednej strony było to radosne oczekiwanie na spełnienie marzeń, ale z drugiej – stan naznaczony smutkiem. Przecież gdyby człowiek naprawdę był szczęśliwy, to niczego więcej by nie pragnął. Nie wyczekiwałby zmiany.

Chociaż miała dopiero dwadzieścia osiem lat, niosła na barkach ogromny bagaż doświadczeń. Czasami miała wręcz wrażenie, że zbyt ogromny jak na jedną niewysoką, filigranową kobietę, ale na co dzień starała się tego po sobie nie pokazywać. Ciągle miała nadzieję, że najlepsze dopiero przed nią. I to właśnie o nadziei myślała, rozstawiając dekoracje na drewnianej scenie w sali głównej gminnego ośrodka kultury, w którym pracowała. Zbliżała się pora zajęć z najmłodszymi dziećmi, Sara prowadziła te spotkania regularnie dwa razy w tygodniu. Niektóre elementy musiała co prawda ciągnąć po podłodze, ponieważ nie miała siły ich unieść, ale rozstawiała tę scenografię już tak wiele razy, że wiedziała, iż sobie poradzi. Na scenie lada moment miał wyrosnąć las, a za drzewami – drewniana chatka. Iście bajkowy krajobraz.

Sara była szczupłą, niską kobietą o długich blond włosach i niebieskich oczach. Jej krągłe biodra opinały zwykle dżinsy, które najczęściej zestawiała z cienkimi sweterkami, jak dzisiaj. Stawiała raczej na wygodę niż elegancję i ubierała się kolorowo. Zauważyła kiedyś, że to chyba domena większości osób, którym przyszło pracować z dziećmi – a głównie nimi się zajmowała, pracując w tym małym, zapomnianym i trochę sennym mazowieckim miasteczku. Od kilku lat prowadziła między innymi warsztaty teatralne w lokalnym ośrodku kultury, a maluchy nie przepadały za osobami ubranymi na czarno i szaro, co Sara z uporem wbijała do głowy wszystkim stażystkom, które od czasu do czasu trafiały pod jej pieczę.

– Dzieci mają was lubić, poczytajcie sobie o psychologii kolorów – tłumaczyła cierpliwie.

W jej szafie bluzek i sukienek w ciemnych barwach nie było praktycznie wcale. No, może poza jedną klasyczną małą czarną na specjalne okazje.

Sara zaczęła pracę w gminnym ośrodku kultury zaraz po studiach. Dyrektorką placówki była wtedy jej ciotka i chociaż rok później odeszła na emeryturę, to Sara nie straciła posady. Wręcz przeciwnie: nowy dyrektor cenił ją jeszcze bardziej i awansowała, kiedy szef dowiedział się, że w trakcie pracy ukończyła studia z zarządzania instytucjami kultury.

– Potrzeba nam tutaj takich młodych, kreatywnych osób jak ty – powiedział, podsuwając jej pod nos aneks do umowy o pracę.

Sara z radością dostrzegła, że w polu „wynagrodzenie” widniała suma z uwzględnieniem sporej podwyżki. Od tamtej pory jeszcze bardziej kochała to, co robiła, a małomiasteczkowy ośrodek kultury stał się jej drugim domem.

Była osobą, która najchętniej w ogóle nie wychodziłaby z pracy. Uzdolniona plastycznie, osobiście zadbała o obdrapany wcześniej hol budynku i teraz zdobiły go piękne malowidła. Przed każdym świętem stawała w nim również instalacja tematyczna, a na tablicy ogłoszeń na zewnątrz co tydzień znajdował się nowy rozkład zajęć, konkursów, występów czy seansów kinowych mających się odbyć w najbliższych dniach.

Oczkiem w głowie Sary były jednak zdecydowanie Iskierki, sekcja najmłodszych dzieciaków, które przychodziły do niej na warsztaty teatralne. W każdy czwartek i sobotę spotykała się z nimi w głównej sali i ćwiczyli scenariusz. Maluchy miały od czterech do sześciu lat i były przeurocze. Jedno z dzieci sepleniło, inne nie dawało rady wystać w miejscu nawet dziesięciu minut, jeszcze inne co chwilę biegało do łazienki, ale Sara naprawdę kochała te dzieciaki i uwielbiała przebywać w ich towarzystwie. Gdy tylko zbliżał się wrzesień, wręcz nie mogła się doczekać, kiedy znów zaczną ćwiczyć, i z zapałem szukała w internecie ciekawego scenariusza oraz pomysłów na kostiumy i dekorację. Co roku do grupy dołączały nowe dzieci, a starsze odchodziły, więc zaczynali od zajęć z obycia na scenie, a potem szlifowali recytację, gesty i inne kwestie związane z aktorstwem. Sara uwielbiała patrzeć, jak niektórzy łapią bakcyla i rozwijają skrzydła. Oczywiście część z nich traciła zapał i przestawała przychodzić, ale zdecydowana większość robiła postępy i popisy na scenie sprawiały im nieukrywaną przyjemność. Czasami Sara na moment zapominała, że jest nauczycielką w prowincjonalnym domu kultury, i czuła się jak reżyser spektaklu w profesjonalnym teatrze. No, może trochę podstarzałym, ponieważ sala ze sceną potrzebowała remontu.

Dzisiaj też szybko przeniosła się do tego równoległego świata. Jak w każdy czwartek, niedługo po tym, gdy rozstawiła dekoracje, przestrzeń zaroiła się od dzieciaków. Z pomocą kilku stażystek przebrała je w garderobie w kostiumy i przez następną godzinę szlifowali jedną z końcowych scen z „Czerwonego Kapturka”, która nie wychodziła im jeszcze tak perfekcyjnie jak inne. Akcja działa się w domu babci, a chłopiec przebrany za wilka próbował omamić wdziękiem leżącą na łóżku staruszkę. Na marginesie: łóżko było zrobione z kartonów i rzeczona babcia chyba tylko cudem w nie jeszcze nie wpadła.

Niestety, przez ostatnie dni Julek, odtwórca roli wilka, był chory i nie przyswoił do końca tekstu, przez co praca szła im dzisiaj trochę opornie. Sara oczywiście starała się nie okazywać dezaprobaty i podtrzymywała go na duchu, kiedy znów się potykał, ale kiedy skończyli zajęcia i chłopiec pozbył się w końcu grubej pluszowej czapki z długim pyszczkiem, podszedł do niej ze smętną miną. Najwidoczniej sam wyczuł, że próba mogła pójść lepiej.

– Chyba nie jestem najlepszym aktorem – stwierdził, krzyżując nogi.

Sara zbierała właśnie do teczki kartki ze scenariuszem, ale na widok jego zmartwionych oczu zostawiła papiery i przysiadła na krześle.

– Zwariowałeś? – Dotknęła jego ręki. – Moim zdaniem jeszcze kilka prób i śmiało będziesz mógł liczyć na nominację do Oscara. A w przyszłości, kto wie? Może zostaniesz nawet drugim Leonardem DiCaprio?

– Carpaccio? A kto to jest ten Carpaccio?

Sara zaśmiała się melodyjnie.

– Carpaccio to danie kuchni włoskiej. Ja mówiłam o DiCaprio – wyartykułowała wyraźnie. – To taki bardzo znany i ceniony aktor. Z pewnością jeszcze nieraz o nim usłyszysz.

– DiCaprio? – powtórzył Julek. – Śmieszne nazwisko.

– Może i tak, ale znają je niemal wszyscy miłośnicy filmu.

– I naprawdę myśli pani, że on też czasami myli się w tekście?

Sara rozciągnęła usta w uśmiechu.

– Kochanie, nie ma osób nieomylnych. Nawet gdybyś pomylił się na premierze, to i tak nic się nie stanie. A dzisiaj była przecież tylko próba.

Julek już chciał coś odpowiedzieć, ale wtedy drzwi do sali zaskrzypiały i stanęła w nich jego mama.

– Uf, tutaj jesteś – powiedziała, ściskając jego kurtkę. – Szukałam cię chyba wszędzie.

– Przepraszam, mamo. – Julek popatrzył na nią pokornie.

– Nie, to ja przepraszam – odezwała się Sara i ruszyła do matki chłopca, żeby się przywitać. Znały się nie od dziś i czasami ucinały sobie pogawędki. – Zagadałam go. Dlatego nie poszedł do szatni z innymi dziećmi.

– Och. Coś nie tak?

– Nie, nie, wszystko w porządku – uspokoiła ją Sara, po czym puściła dyskretnie oczko do Julka, który wyraźnie odetchnął z ulgą, jakby nie chciał opowiadać matce o swoich trudnościach. – Omawialiśmy po prostu jedną ze scen, w której Julek gra kluczową rolę.

– Niech zgadnę. – Usta kobiety ozdobił uśmiech. – Tę, w której wilk zjada babcię? – Popatrzyła na synka.

Julek zachichotał, po czym podbiegł do matki.

– Pani Sara powiedziała, że będę kiedyś jak Leonardo Carpaccio. – Oplótł dłońmi jej biodra.

– Chyba DiCaprio. – Matka zmierzwiła mu włosy. – Carpaccio to ja robiłam niedawno na kolację.

– To wiele wyjaśnia – włączyła się Sara, patrząc na nich wymownie.

Mama Julka tymczasem wręczyła chłopcu kurtkę.

– Idź do szatni zmienić buty i ubierz się ciepło. I pamiętaj o czapce! – zawołała, gdy się oddalał. – Jesteś spocony, a chyba nie chcesz znów się przeziębić.

– To przez tę grubą czapkę od kostiumu – wyjaśniła Sara. – Ona jest naprawdę ciepła.

– Julek coś o niej wspominał.

– Proponowałam mu, żeby dzisiaj jej nie zakładał, bo pamiętam, że ostatnio był chory, ale uparł się, że chce grać w czapce, i nie mogłam go odwieść od tego pomysłu.

– Uparciuch z niego, to fakt – przyznała kobieta. – Na szczęście przyjechałam dzisiaj po niego samochodem, więc nie będzie za długo przebywał na chłodnym powietrzu. Wie pani, że złapał już mróz? Niby to nie powinno dziwić w połowie listopada, ale ostatnio zimy nie były zbyt mroźne, więc przyzwyczaiłam się do wyższych temperatur.

– W takim razie coś czuję, że najbliższe próby nie będą nam szły już tak dobrze. Chłodniejsze dni zawsze zwiastują większą liczbę chorych dzieci.

– To fakt, ale przeziębienie to nic w porównaniu z tym, co spotkało ostatnio Zuzię Orłowską – powiedziała kobieta. – Słyszała pani o tym?

– Nie. – Sara zmarszczyła brwi, ponieważ dobrze znała tę małą. Raptem dwa lata temu skończyła przychodzić na jej zajęcia. – Zachorowała?

– I to jak. – Mama Julka ściszyła głos, jakby nie chciała zostać posądzona o rozsiewanie plotek. – Ma chore serce. Jej rodzice wiedzą o tym już od kilku miesięcy, ale stan małej ostatnio znów się pogorszył. Kilka dni temu trafiła do szpitala w Warszawie, jednak lekarze nie dają jej za wiele czasu. Podobno pomóc mogłaby tylko operacja, której nikt w Polsce nie chce się podjąć.

Sara pobladła. Mała Zuzia zawsze była radosną, energiczną dziewczynką. Nie mogła uwierzyć, że ta iskierka tak ciężko zachorowała. I że jej stan pogorszył się teraz, kiedy powoli zbliżały się święta. Co musieli czuć jej rodzice?

– Marzena z Grzesiem próbują co prawda zebrać pieniądze na jej leczenie za granicą, ale chodzi o dużą sumę – ciągnęła mama Julka.

– Jak dużą? – zapytała przejęta Sara.

– Ponoć kilka milionów.

– O nie…

– Tak że sama pani widzi, że przeziębienie to przy tym pikuś – odparła kobieta.

Sara już chciała zapytać o więcej szczegółów, ale wtedy do sali wpadł Julek.

– Mamo, idziesz już?! – spytał z pretensją. – Znowu się spocę.

– Przepraszam. – Jego matka posłała Sarze uśmiech. – Miło się z panią rozmawia, ale chyba musimy już iść.

– Nie szkodzi – odparła łagodnie Sara, choć jej myśli nadal dryfowały wokół małej Zuzi i tego, czego się właśnie dowiedziała. – Lećcie. Do zobaczenia w sobotę.

– Do widzenia pani! – zawołał radośnie Julek, po czym razem z matką ruszyli do wyjścia.

Sara odprowadziła ich wzrokiem, po czym przysiadła na oparciu jednego z foteli kinowych. Nie wiedzieć czemu informacja o chorobie byłej podopiecznej bardzo ją poruszyła. Z tego, co pamiętała, rodzice Zuzi nie należeli do najzamożniejszych, ale byli fantastyczni, stworzyli z córeczką zżytą rodzinę. Na występy dziewczynki zazwyczaj przychodzili oboje i Sara zawsze skrycie trochę zazdrościła im rodzinnego ciepła i miłości. Ona nie stworzyła takiej rodziny i mimo nadziei czasami trochę się bała, że już nigdy jej nie stworzy. Mąż od niej odszedł. Chociaż bardzo chciała, nie mogła mieć dzieci. Może właśnie dlatego tak bardzo poruszyła ją historia Zuzi Orłowskiej?Chana

Rok 1941

Chana zmierzała energicznym krokiem w stronę synagogi, żeby sprawdzić, jak idą postępy prac w przybudówce, nad którymi od kilku dni oficjalnie sprawowała pieczę. Chociaż dzieciaki z ochronki miały przeprowadzić się w to miejsce dopiero w przyszłym tygodniu, Chana nie mogła się doczekać, kiedy we wszystkich pokojach staną łóżka i będą mogli opuścić stary budynek. Tamten, jak zwykła mówić, nie nadawał się już do niczego i właśnie dlatego wyprosiła rabina, żeby pozwolił jej przenieść się z dziećmi do tej przybudówki. Duchowny początkowo trochę się opierał i twierdził, że towarzystwo sierot to kiepskie sąsiedztwo dla świątyni, pomimo że już nie odprawiano w niej modlitw, ale gdy Chana nie ustępowała, w końcu się ugiął i postanowił nawet, że pomoże jej w zaadaptowaniu budynku na potrzeby dzieci. Czas wojny utrudniał zbieranie materiałów, jednakże dzięki licznym koneksjom rabina jeszcze w tym samym tygodniu zaczęto wyposażać sale i sprzątać dwie stare łazienki, a w oknach zawisły firanki, które duchowny jakimś cudem otrzymał od pewnej starszej kobiety.

Kiedy Chana weszła do środka, nie mogła się nie uśmiechnąć. Nowy budynek ochronki był już prawie gotowy na przybycie dzieci. Z korytarza zniknęły wszystkie niepotrzebne sprzęty, które zalegały w nim przez lata, a z piętra dobiegały do niej odgłosy krzątaniny kobiet wypełniających sienniki słomą. Dzieciaków w ochronce przybywało, a z powodu wojny naprawdę niełatwo było znaleźć dla nich lepsze posłania. Trudno, pomyślała Chana. Jakoś będą musiały się przemęczyć.

Zwiedziła parter, a potem postanowiła wejść na piętro i zapytać kobiety, czy nie trzeba im pomóc. Chociaż miała dużo pracy przy dzieciach, zrobiłaby wszystko, żeby tylko przeprowadzić się tutaj w przyszłym tygodniu. Nie po to nachodziła i błagała rabina, aby teraz budynek nadal stał pusty.

Zadzierając sukienkę, ruszyła po schodach. Drewniane stopnie zatrzeszczały pod jej stopami, ale wiedziała, że są wykonane solidnie, więc pewnie weszła na piętro i zajrzała do pokoju, w którym pracowały kobiety. Siedziały na drewnianej podłodze i napełniały worki słomą.

– O, pani dyrektorka! – Jedna z nich dostrzegła ją niemal natychmiast i uśmiechnęła się lekko. – Nie spodziewałyśmy się pani.

– Przechodziłam akurat w pobliżu i pomyślałam, że wpadnę. Jak wam idzie? – zapytała po polsku. Chociaż była Żydówką, nie mówiła w jidysz. Zresztą prawie nikt o jej narodowości w tym mieście nie mówił w tym języku. Żydzi mieszkali tu od pokoleń i wielu z nich miało już żydowsko-polskie korzenie, przez co czuło się Polakami. Tak jak Chana i jej bliscy.

– Dobrze – odparła kobieta. – Właściwie to zaraz kończymy.

Chana nie kryła radości.

– Naprawdę?

– Zostało do napełnienia raptem pięć worków.

– A ja myślałam, że będziecie potrzebowały pomocy.

– Gdzie tam! – Druga z kobiet machnęła ręką. – Roboty wcale nie było dużo. Ja się zwykle w domu bardziej spracuję niż tutaj. Można powiedzieć, że odpoczywam – zachichotała.

– To może ja tutaj z wami zostanę – odparła Chana. – Nawet nie zliczę, ile mam w ochronce paznokci do obcięcia i dziecięcych skarpet do cerowania.

– Pani dyrektor sama to robi?

– A kto ma się tym zająć? – odparła swobodnie. – Ostatnio znowu wpadli do nas Niemcy i postraszyli moje dziewczyny. Jedna odeszła jeszcze tego samego dnia, a dzieciaków przybywa.

– Ja to panią podziwiam – stwierdziła pierwsza z kobiet. – Wiadomo, wszystkim w czasie wojny jest ciężko, ale trzeba mieć naprawdę silny kręgosłup, żeby nieść taki ciężar.

Zamiast jej odpowiedzieć, Chana tylko rozciągnęła usta w grzecznym uśmiechu.

– No dobrze, pogaduszki pogaduszkami, ale skoro nie potrzeba wam pomocy, to wracam do dzieci. Gdy skończycie z tymi siennikami, to zamknijcie budynek i oddajcie klucz rabinowi. Dzisiaj już chyba nic nie będzie się tutaj działo.

– Oczywiście. Dobrego dnia, pani dyrektorko.

– Dobrego dnia. Jeszcze raz dzięki za pomoc – odparła Chana, po czym wyszła z pokoju i zeszła po schodach, ponownie unosząc suknię. Potem typowym dla siebie energicznym krokiem opuściła budynek.

Zanim jednak wróciła do dzieci, jeszcze na moment zerknęła na synagogę. Kiedy Niemcy zajęli miasto, zdewastowali ją w środku i przekształcili na magazyn zboża. Podobno postraszyli rabina, że jeżeli będzie stawiał opór, to z jego domem, który stał po sąsiedzku, zrobią to samo, ale na szczęście potem dali mu spokój. Mężczyzna nadal mieszkał samotnie tuż obok i hitlerowcy wykorzystywali go do pomocy przy zbożu. Chana właściwie do tej pory nie wiedziała, dlaczego zostawili go przy życiu, ponieważ rabinów z dwóch sąsiednich miast rozstrzelano od razu. Widocznie ten nie wydawał się za bardzo szkodliwy, tak jak ona sama. Właściwie to mogła powiedzieć, że jechali na tym samym wózku. Chociaż esesmani notorycznie odwiedzali ochronkę i straszyli dzieci oraz personel, jak na razie nic więcej się nie wydarzyło.

Na razie, powtórzyła w myślach z goryczą i przesunęła dłonią po gładkich włosach związanych ciasno w kok. Złe myśli szybko ustąpiły jednak nadziei na lepsze czasy. Właściwie tylko ona napędzała ją do działania. Nadzieja i miłość do tych niewinnych dzieciaków.

Wyprostowana ruszyła w stronę rynku. Za jej plecami znajdował się most i płynęła rzeka, która skrzyła się w słońcu, ale Chana od dawna nie zachwycała się jej pięknem. W przeszłości Abram, mężczyzna, którego kochała, wielokrotnie zabierał ją tam na romantyczne spacery, lecz odkąd zaczęła się wojna, oboje mieli na głowie ważniejsze rzeczy niż oddawanie się amorom. Abram dwoił się i troił, żeby sklep jego ojca funkcjonował pomimo wojny, a ona poświęciła się w pełni opiece nad dziećmi. Z wykształcenia pielęgniarka, założyła ochronkę i ku niezadowoleniu Abrama pielęgnowała w niej sieroty wojenne. Obecnie w przytułku mieszkało prawie trzydzieścioro dzieci powyciąganych z ruin budynków czy pustych grobowców. Chana dawała im jeść i zapewniała miejsce do spania, chociaż pokoje były ostatnio przeludnione. Uczyła dzieciaki dobrych manier i taktu, a czasami także podstaw anatomii oraz opieki nad chorymi. A ponieważ jedna z opiekunek mówiła biegle w kilku językach, to dzieci poznawały również obce zwroty, które zdaniem Chany mogły im się przydać w przyszłości.

Dotychczasowy budynek ochronki mieścił się tuż za rynkiem. Chana z kamiennym, wręcz surowym wyrazem twarzy minęła drewniane kramy. Mogła wydawać się zimna i obojętna, ale pod tą maską kryło się ciepłe serce, które chętnie okazywała dzieciom. Była zarówno konsekwentna, wymagająca, jak i ciepła, kochana. Nowe dzieci początkowo patrzyły na nią nieufnie i z niepokojem, ale już po kilku dniach lgnęły do niej, jakby była pluszowym misiem. Może właśnie ta dwoista natura była powodem jej sukcesu?

Kiedy postanowiła założyć przytułek, jej bliscy śmiali się z niej i nikt nie dawał jej szans. Nawet Abram, który zwykle ją wspierał, kręcił nosem, co ku niezadowoleniu Chany nie zmieniło się do dziś. Ileż to razy słyszała z jego ust, że zamiast poświęcać życie sierotom, powinni wyjechać z kraju i zadbać o własną, lepszą przyszłość.

– Mam wielu znajomych na Zachodzie – przekonywał ją już od początku wojny. – Ludzie mówią, że coś bardzo złego czeka wszystkich Żydów. Wyjedźmy, póki czas.

Chana ignorowała to jego gadanie, bo sama jakoś nie mogła uwierzyć w złe intencje Niemców.

– Przecież to cywilizowany naród – mawiała. Może i widziała różne okropne rzeczy, których się dopuszczali, ale jakaś jej część naiwnie wierzyła w ludzi i kazała jej sądzić, że wszyscy w głębi duszy są dobrzy. Może i Niemcy błądzą, ale Żydzi nie zrobili im przecież nic złego i hitlerowcy muszą, po prostu muszą kiedyś się opamiętać. Nie dopuszczała do siebie myśli o zagładzie. Naprawdę wierzyła w sprawiedliwość, dobry świat i w to, że wojna niedługo się skończy. Zresztą inne myślenie raczej nie przystawało dyrektorce ochronki.

Mosiężna klamka zatrzeszczała, gdy Chana ją nacisnęła, a kiedy kobieta pchnęła drzwi do środka, dobiegły do niej głosy dzieci.

– Stój! I tak cię złapię! – wołał nieduży chłopiec, biegnąc po korytarzu za drugim.

– Akurat! – krzyczał do niego tamten. – Jesteś za wolny! Nigdy mnie nie dogonisz.

– Proszę pani, a zaplecie mi pani warkocz? – Zanim Chana zdążyła zamknąć drzwi, zjawiła się obok niej siedmioletnia dziewczynka.

Chana natychmiast porzuciła surowy wyraz twarzy i popatrzyła na nią łagodnie.

– Oczywiście, kochanie, ale daj mi chwilę odsapnąć. – Pogłaskała małą po policzku. – Przyjdź do mnie później, dobrze? Będę w swoim gabinecie.

Dziecko skinęło głową i odeszło, a Chana zaczęła rozglądać się po pokojach w poszukiwaniu Ani, swojej prawej ręki. Zajrzała do jadalni, która mieściła się na końcu korytarza, a potem do sali zabaw wypełnionej dziećmi. Ani nigdzie nie było, więc poszła na górę i znalazła w końcu kobietę w swoim gabinecie.

– Wybacz, że weszłam tutaj pod twoją nieobecność, ale musiałam. – Ania na jej widok podniosła się z krzesła.

Ubrana w szarą, długą sukienkę i z kokiem na głowie przypominała Chanę, ale nie była tak szczupła i wysoka jak dyrektorka. Patrząc na nią, Chana pomyślała, że przyjaciółka jest smutna. Przyjrzała jej się uważniej, a wtedy dostrzegła na policzkach Ani ślady łez.

– Ty płakałaś – bardziej stwierdziła, niż zapytała.

Ania odruchowo dotknęła twarzy. Chana odgadła po wyrazie jej oczu, że Ania jest na siebie zła, iż niedostatecznie ukryła swoje emocje. Znały się nie od dziś, a że Ania nigdy nie była dostatecznie dobra w maskowaniu uczuć, to Chana czytała z niej jak z otwartej księgi.

– Przepraszam. Wiem, że nie powinnam rozklejać się przy dzieciach, ale… Nie wiem, po prostu nie mogłam. Coś we mnie pękło.

Chana zbliżyła się do niej.

– Dlaczego?

– Chodzi o tę małą, którą przywieziono do nas kilka dni temu.

– O Donię, tak? – Przywołała w myślach zaledwie dwuletnią dziewczynkę.

Ania skinęła głową.

– O tę maleńką blondynkę. Cholera. Odkąd tylko do nas trafiła, wiedziałam, że przez ten kolor włosów będą problemy.

– Dzieci nadal nazywają ją Niemką?

– Wyobraź sobie, że jakiś chłopiec omal nie zepchnął jej dzisiaj ze schodów, kiedy chciała mu zabrać zabawkę.

– I to cię tak poruszyło?

– Nazwał ją Niemką i powiedział, że jeszcze raz weźmie coś, co należy do niego, to zatłucze ją na śmierć. Kiedy chciałam go uspokoić, zaczął krzyczeć, że staję w obronie Niemców i mnie też najchętniej by odstrzelił.

Chana pokręciła głową, wyraźnie poruszona.

– Który to powiedział? Już ja sobie z nim porozmawiam.

– Daj spokój, nie warto…

– Nie warto? Co ty mówisz, Aniu! Zwrócenie mu uwagi jest moim obowiązkiem. Nie będę tolerowała w naszym domu podobnych zachowań i wypowiedzi. Nie zgadzam się na dyskryminację rasową. Wystarczy, że na zewnątrz rozrasta się jak chwast.

Ania spojrzała jej w oczy.

– Chciałabym być taka stanowcza i konsekwentna jak ty. Czasami się zastanawiam, czy nie jestem za miękka do tej roboty.

– Zwariowałaś – mruknęła Chana. – Dzieci cię kochają. Zresztą każdy zły policjant powinien mieć swój dobry odpowiednik.

– Że niby ty jesteś tym złym? Wiesz, jakoś mi się nie wydaje.

Chana posłała jej uśmiech.

– No dobrze. Uznajmy, że ja mam rozdwojenie jaźni i łączę w sobie obie te postaci. Ale to nie zmienia faktu, że jesteś świetną opiekunką. I że muszę sobie poważnie porozmawiać z tym gagatkiem. Który chłopiec to zrobił?

– Ten dziewięcioletni Lejb.

Chana zastanowiła się, o kogo chodzi.

– Ten, który trafił do nas w kamizelce w kratkę?

– Dokładnie o nim mowa.

– W takim razie zaraz go do siebie zawołam.

– A ja w tej sytuacji chyba już pójdę. – Ania wzięła się w garść. – Niedługo kolacja. Może pomogę kucharce.

– Ach, Ania! – Chana zatrzymała ją przed wyjściem.

– Tak?

– Byłam dzisiaj w dobudówce przy synagodze i wygląda na to, że zdążymy ze wszystkimi pracami na czas.

– O, to cudownie! A tak się bałaś, czy przeprowadzka dojdzie do skutku.

– Wygląda na to, że Bóg nad nami czuwa.

– Bóg może i tak, ale ciekawe, co na to Niemcy – odparła Ania enigmatycznie.

Chana odprowadziła ją wzrokiem. Czy oni wszyscy naprawdę musieli widzieć świat w czarnych barwach? Czasami czuła się tak, jakby była ostatnią optymistką na ziemi. No, a przynajmniej w płonącej Europie.