Geopolityczne przemiany białoruskiej przestrzeni cywilizacyjnej - ebook

Białoruś znajduje się w przestrzeni konfliktowego nakładania się przeciwstawnych interesów dominujących podmiotów geopolitycznych, a dominująca pozycja Rosji w regionie ogranicza możliwości otwartej współpracy z Unią Europejską. Białoruskie dziedzictwo kulturowe w przeważającym okresie czasowym wiąże ją z dziedzictwem cywilizacji zachodniej, adaptowanej głównie w ramach kolejnych unii, a w końcu i wspólnej państwowości z państwem polskim.

Autor łączy w swoich badaniach problemy cywilizacji i geopolityki. Skupia się przy tym na problemach Europy Wschodniej. Celem publikacji jest przedstawienie przynależności cywilizacyjnej Białorusi w ujęciu dziejowym. Wskazuje się na znaczenie wielowiekowego procesu okcydentalizacji kultury białoruskiej, a także na cywilizacyjne konsekwencje rosyjskiej dominacji nad przestrzenią białoruską, jaka nastąpiła w wyniku rozbiorów Rzeczypospolitej Obojga Narodów, sowietyzacji tego kraju i jaka towarzyszy kształtowaniu niepodległego państwa. Praca zorientowana jest na rozpoznanie i identyfikację uwarunkowań geopolitycznych determinujących kształtowanie dziedzictwa białoruskiej przestrzeni cywilizacyjnej oraz dokonanie analizy dotychczasowej ewolucji przestrzennej badanego podmiotu pod kątem potencjału reorientacji geopolitycznej. Autor spogląda także w przyszłość, rozważając stojące przed Białorusią wybory cywilizacyjne. Dokonuje analizy geopolityki białoruskiej przestrzeni pod kątem potencjalnych zmian mogących mieć wpływ na zmianę obecnej struktury systemu międzynarodowego w tym regionie świata. Problemem badawczym jest określenie roli, jaką odgrywa dziedzictwo cywilizacyjne ziem białoruskich w procesie interpretacji i predykcji ich geopolitycznej ewolucji przestrzennej. Traktowana w przyjętym procesie badawczym przestrzeń cywilizacyjna wpisuje się w trójwymiarowy obszar wyznaczany przez czas jako proces dziejowy, zasięg terytorialny jako miernik obszarowy oraz wartości i doświadczenia kulturowe jako czynnik cywilizacyjny. Skumulowany rejestr doświadczeń cywilizacyjnych ze względów heurystycznych, eksplanacyjnych i predyktywnych poddany jest krytycznej analizie geopolitycznej.

W pracy podnosi się szereg istotnych zagadnień kształtujących tożsamość oraz geopolityczną orientację białoruskiej przestrzeni cywilizacyjnej, w tym m.in.:
• oddziaływanie europejskich wzorców cywilizacyjnych na kształtowanie cywilizacyjnej tożsamości przestrzeni białoruskiej w dobie Wielkiego Księstwa Litewskiego,
• wpływ polityki rusyfikacji okresu zaborów na dezintegrację tożsamości cywilizacyjnej dawnej Rzeczypospolitej,
• efekt cywilizacyjny włączenia ziem białoruskich do geopolitycznej przestrzeni ZSSR z towarzyszącą temu sowietyzacją na płaszczyźnie instytucjonalnej, ekonomicznej oraz społecznej,
• znaczenie postsowieckiego dziedzictwa w aspekcie funkcjonowania współczesnego państwa białoruskiego,
• rolę Białorusi w geopolitycznej strefie interesów Federacji Rosyjskiej.

Pośród towarzyszących badaniu wielu pytań znajdujemy następujące:
• Jakie są perspektywy ewolucji systemu politycznego na Białorusi w kierunku transformacji ustrojowej umożliwiającej zacieśnianie więzów współpracy z Unią Europejską?
• Czy na Białorusi nastąpiła trwała zmiana cywilizacyjnej orientacji społecznej pod wpływem długoletniej dominacji rosyjskiej okresu carskiego i sowieckiego?

Unia Europejska, cechując się wysokim potencjałem oddziaływania na bazie swej soft power, wpływa na dynamikę systemowych zmian zachodzących w jej otoczeniu. Czy białoruska przestrzeń cywilizacyjna jest wolna od takich interakcji?

Wprowadzenie i metodologia przedmiotu  7

Rozdział 1

Białoruś a cywilizacja zachodnia  33

1.1. Geneza białoruskiej tożsamości cywilizacyjnej  33

1.2. Adaptacja europejskich wzorców cywilizacyjnych w Wielkim Księstwie Litewskim  58

1.3. Porozbiorowe dzieje Białorusi  82

Rozdział 2

Dziedzictwo białoruskich hominum sovieticorum  111

2.1. Nieliberalna państwowość sowiecka  111

2.2. Nierynkowa gospodarka sowiecka  129

2.3. Nieobywatelskie kształtowanie społeczeństwa sowieckiego  143

Rozdział 3

Wewnętrzne i zewnętrzne konsekwencje postkomunistycznego dziedzictwa  159

3.1. Państwo białoruskie wobec własnego narodu  159

3.2. Federacja Rosyjska wobec Białorusi  185

3.3. Unia Europejska wobec Białorusi  206

Rozdział 4

Perspektywy dla Białorusi  233

4.1. Autarkiczne państwo narodowe – białoruska droga donikąd  233

4.2. Białoruska opcja eurazjatycka  250

4.3. Białoruska opcja zachodnia  270

Zakończenie  291

Summary  299

Bibliografia  305

Załącznik  323

Spis tabel  329

Spis wykresów  331

Spis map  332