Giganci Psychologii. Rozmowy na miarę XXI wieku - ebook

Myślę, że książka ta może być ważną kapsułą czasu dla przyszłych pokoleń, gdyż oferuje spojrzenie na psychologów i dyscyplinę, jakimi byli na początku XXI wieku.

Prof. Lisa Osbeck, Uniwersytet Zachodniej Georgii

Doniosłe przemyślenia liderów psychologii zawarte w książce, stanowią niezwykle użyteczny i oryginalny wkład w naszą dziedzinę.

Prof. James E. Alcock, Uniwersytet Yorku, Kanada,
autor Parapsychology – Science or Magic?

Wywiady są naprawdę udane. Świadczą o bardzo dobrym przygotowaniu Witkowskiego i jego dogłębnej znajomości tematu. Oświecająca podróż przez współczesny świat psychologii. Książka niesie za sobą orzeźwiające perspektywy, a także optymizm, gdyż jak kilkakrotnie w niej stwierdzono, zwłaszcza wśród młodych naukowców, rozpoczynających dopiero swoją karierę, świadomość koniecznej zmiany jest już bardzo wyraźna. Zobaczymy, czy psychologia spłonie w płomieniach ogromnej krytyki, której jest poddawana, czy też podniesie się, jak feniks z popiołów, uzbrojona w lepsze metody badawcze. Niezwykle imponująca lektura, która momentami przyprawia o gęsią skórkę i dostarcza ważnych impulsów do przemyśleń.

Rouven Schaefer, „Skeptiker”

Nowa książka Tomasza Witkowskiego „Giganci psychologii. Rozmowy na miarę XXI wieku” dostarcza intrygującego spojrzenia na obecny stan psychologii, jej problemy i możliwe rozwiązania oraz nadzieje na przyszłość.

Spotkałam kilku rozmówców Witkowskiego, ale teraz czuję, że spędziłam z nimi więcej czasu i lepiej ich znam. I wiele się od nich nauczyłam. Jeśli chcesz spotkać się z tymi psychologami i poznać aktualny stan psychologii, ta książka jest na to świetnym sposobem. Unikalne podejście Witkowskiego zaowocowało czytelną, zabawną i bardzo pouczającą książką.

Gorąco polecam.

Harriet Hall, Science-Based Medicine

Tomasz Witkowski okazuje się sprawnym rozmówcą, bardzo kompetentnym i dobrze poinformowanym w kwestiach psychologicznych i filozoficznych.

Prof. Michael Heap, redaktor naczelny „Skeptical Intelligencer”Psychologia jest dzisiaj jednym z najbardziej popularnych kierunków studiów na całym świecie. W 2018 roku Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne (ang. _American Psychological Association – APA_) ogłosiło, że jeszcze nigdy w historii nie cieszyła się takim powodzeniem. Szacuje się, że w samych tylko Stanach Zjednoczonych pomiędzy 1,2 a 1,6 milionów studentów rocznie wybiera kurs wprowadzenia do psychologii. U.S. Bureau of Labor Statistics szacuje, że liczba zatrudnionych psychologów pomiędzy 2014 a 2024 rokiem wzrośnie o 19%. Dla porównania, spodziewany przeciętny wzrost zatrudnienia dla innych zawodów wynosi tylko 7%. Nawet Kościół Katolicki odnotował tę niebywałą popularność psychologii. W swoim raporcie o stanie kościoła opublikowanym w 1987 roku przyszły papież, kardynał Joseph Ratzinger, wyrażał swoje zaniepokojenie faktem, że psychologia stanowi zagrożenie dla religii. Obwiniał ją nawet za pustoszenie zakonów i zajęcie miejsca teologii (Ratzinger, Messori 1987, s. 99–100).

Rzeczywiście, rozkwit zainteresowania psychologią jest bezprecedensowy. Większość magazynów ilustrowanych zamieszcza stałe rubryki wypełnione radami psychologów formułowanymi dla ich czytelników. Mnóstwo ludzi ma w swoich planach systematyczne spotkania z psychologami lub psychoterapeutami i spędza kilka godzin tygodniowo w ich gabinetach. Z ekranów telewizyjnych przemawiają do nas psychologowie, którzy jako eksperci wyjaśniają nam dlaczego ktoś zabił, zgwałcił, zdefraudował pieniądze lub popełnił samobójstwo. Psychologowie pojawiają się zawsze w sytuacjach poważniejszych wydarzeń społecznych, aby przedstawić nam interpretację tego, czego byliśmy świadkami. W większości księgarń znajdziemy osobne półki lub nawet całe regały wypełnione książkami oferującymi rady i wsparcie psychologiczne. Celebryci publicznie opowiadają o swoich problemach psychologicznych i terapiach, w których biorą udział. Podczas spotkań towarzyskich ludzie wymieniają się opiniami na temat swoich psychoterapeutów. Bardzo często psychologowie pojawiają się w miejscu wypadków lub katastrof. Pracują w szkołach, szpitalach, hospicjach, opiece społecznej i w działach zarządzania personelem większości korporacji. Odnajdziemy ich w policji i armii, w kościołach i więzieniach. Bez wątpienia psychologia jest wszechobecna.

Jednocześnie dziedzina ta jest pełna kontrowersji, błędów, niepewnych twierdzeń, a nawet mitów. W ciągu ostatnich lat psychologią wstrząsały kolejne skandale, takie jak udział psychologów w metodach doskonalenia przesłuchań więźniów, zdemaskowanie jednego z największych oszustów naukowych czy wielokrotne porażki w replikacji znanych eksperymentów, głównie w psychologii społecznej. Trafiły one na czołówki gazet, a dyskusja o nich przekroczyła granice akademickiego świata. O psychologii i jej słabościach dyskutują obecnie wszyscy, bez względu na posiadane wykształcenie i wiedzę. Nie tak rzadkie obecnie skrajne opinie stwierdzają, że psychologia w ogóle nie jest nauką. Zagłuszają one głosy autorytetów i badaczy, którzy zbudowali jej fundamenty. Wielu czytelników-laików, studentów, ale również nauczycieli psychologii czuje się zagubionych w powodzi opinii. Pomimo rosnącej popularności psychologii, niektóre jej obszary okazują się być polami minowymi. Od czasu do czasu jedna z tych min wybucha powodując gwałtowny spadek zaufania społecznego do tej dziedziny.

Jak mocne są fundamenty naszej dyscypliny? Czy rzeczywiście mamy do czynienia z kryzysem psychologii, jak obwieszczają to żądne sensacji nagłówki gazet? Jak rysują się jej perspektywy na przyszłość?

Choć wielu wypowiada się na ten temat, to trudno będzie znaleźć w gazetach i mediach społecznościowych rzetelne odpowiedzi na te pytania. Pewnym sposobem na to, aby je uzyskać, byłoby zebranie w jednym miejscu najwybitniejszych przedstawicieli naszej dziedziny, reprezentujących różne jej obszary i przeprowadzenie rzetelnej debaty. Chociaż to zadanie przekraczające siły jednego człowieka, to jednak nie całkowicie niemożliwe. W moim odczuciu pomysłem, który może stanowić rzetelny substytut takiej debaty, jest książka zawierająca rozmowy z psychologicznymi autorytetami. Choć nie umożliwia ona, co prawda, bezpośredniej wymiany myśli pomiędzy nimi, to jednak wierzę, że wnikliwy czytelnik na podstawie wypowiedzi wybitnych przedstawicieli naszej dziedziny będzie w stanie zarówno dostrzec ich wspólne punkty widzenia na niektóre kwestie, jak i zauważyć rysujące się wyraźnie różnice. Książka ma ponadto tę przewagę nad rzeczywistą debatą, że ciągle jeszcze żyje dłużej od innych, bardziej ulotnych form przekazu i za parę lat może posłużyć jako swego rodzaju intelektualny pomost łączący historię z teraźniejszością.

Podejmując się trudu realizacji takiego przedsięwzięcia, stanąłem przed piętrzącymi się dylematami. Kogo uznać za autorytet w naszej dziedzinie? Jakie kryteria przyjąć? Czy w doborze rozmówców kierować się istniejącymi rankingami, a jeśli tak, to jakimi? W jaki sposób, będąc ograniczonym objętością jednej książki, zapewnić uczestnictwo przedstawicieli różnych subdyscyplin? W jaki sposób nie pominąć ważnych głosów, które nie zawsze przebijają się w natłoku publikacji preferowanych przez system akademicki zachodniej cywilizacji? Ten sam system, którego założenia z pewnością przyczyniły się do tego, że o psychologii mówi się, jako o nauce znajdującej się w kryzysie.

Próbując rozwiązać te dylematy, zdałem sobie sprawę, że nie będę w stanie stworzyć takiej listy rozmówców, która byłaby w stanie zadowolić wszystkich. Dołożyłem jednak wielu starań, aby zminimalizować możliwe zniekształcenia, jak również oderwać się od moich osobistych preferencji. Postanowiłem wykorzystać istniejące ranking akademickie, po to, aby w procesie tworzenia wizerunku współczesnej psychologii zagwarantować udział najwybitniejszych badaczy i myślicieli. W tym celu wykorzystałem głównie dwa zestawienia opublikowane w formie artykułów naukowych oraz jedno internetowe. Autorzy tych pierwszych również starali się o taki dobór kombinowanych kryteriów rankingu, aby zajmowane na nim przez konkretnego naukowca miejsce w miarę możliwości wiernie oddawało jego wkład w psychologię. Ranking internetowy _50 najbardziej wpływowych żyjących psychologów świata_ został stworzony na podstawie założenia, że wpływ danej osoby można ocenić, badając współwystępowanie jej nazwiska i tematu w treściach dostępnych w internecie. Zdaniem twórców rankingu, jeśli jakaś jednostka jest wpływowa w konkretnym obszarze, często się o niej wspomina w dyskusjach na ten temat. Ich podejście wykorzystuje algorytmy uczenia maszynowego i wyszukiwania w celu scharakteryzowania wpływu akademickiego na sieć, a tym samym pozwala uniknąć tendencyjności ciągłej interwencji człowieka, która ich zdaniem zniekształca niektóre rankingi akademickie.

Przygotowując listę rozmówców, dołożyłem wielu starań, aby stworzony w ten sposób obraz współczesnej psychologii obejmował także jej fundamenty tkwiące w historii. Odkrycia dokonane przez psychologię, które przetrwały próbę czasu, świadczą o jej naukowej sile, a ich przegląd może również pomóc nam zrozumieć niektóre jej współczesne słabości. Właśnie dlatego wybierając moich rozmówców wykorzystałem w znacznej mierze akademicki ranking z 2002 roku zatytułowany _100 najwybitniejszych psychologów XX wieku_. Zaprosiłem także najbardziej wpływowych żyjących psychologów praktykujących w ubiegłym wieku. W ten sposób na liście znaleźli się tacy rozmówcy jak Jerome Kagan, Noam Chomsky, Michael Posner, Elizabeth Loftus, Robert Sternberg, Robert Plomin i Daniel Kahneman. To, że ich osiągnięcia ukształtowały, i nadal w istotny sposób kształtują, oblicze dzisiejszej psychologii, potwierdza również ich wysoka pozycja w nowszych zestawieniach.

Niektórzy z moich rozmówców byli zbyt młodzi, aby znaleźć się w rankingach psychologów pracujących głównie w XX wieku, ale ich wkład w rozwój psychologii akademickiej jest tak ogromny, że zajęli znaczące pozycje wśród, wspomnianych wcześniej, naukowców w rankingu akademickim opublikowanym w 2014 roku (Diener i in. 2014). Należą do nich neurobiolog Joseph LeDoux i psycholog społeczny Roy Baumeister.

Korzystając z wymienionych wcześniej rankingów akademickich podczas tworzenia listy moich rozmówców, w pewien sposób byłem skazany na powielanie występujących w nich zniekształceń. Jednym z powodów deformacji w ocenie siły wpływu jednostek na daną dziedzinę jest to, że opierają się na źródłach, które w znaczący sposób faworyzują Amerykanów, a już na pewno osoby anglojęzyczne. Zatem wykorzystywane rankingi, a co za tym idzie moja lista rozmówców, nie reprezentują całego świata i w pewien sposób dyskryminują naukowców spoza krajów angielskojęzycznych. Należy to uwzględnić czytając tę książkę. Innym zniekształceniem, które warto mieć na uwadze, jest brak przedstawicieli mniejszości etnicznych na mojej liście. Mimo że w ostatnich latach poczyniono znaczne postępy w zakresie praw człowieka i praw obywatelskich dla Afroamerykanów, Azjatów i Latynosów, grupy te są ciągle niedostatecznie reprezentowane w rankingach akademickich.

Ten sam problem dotyczy kobiet. Bardzo niski odsetek kobiet w rankingach akademickich odzwierciedla fakt, że w przeszłości miały one spore trudności z przyjęciem na studia magisterskie, profesury na uniwersytetach były dla nich praktycznie nieosiągalne i zwykle pełniły funkcję współpracowniczek lub asystentek badawczych. I chociaż w ostatnich latach kobiety zdominowały takie kierunki studiów jak psychologia i w zdecydowany sposób wkroczyły do nauki, to ciągle jednak jest chyba zbyt wcześnie, aby znalazło to odzwierciedlenie w akademickich rankingach, do których trafiają prawie wyłącznie ludzie w wieku 50 lat i więcej.

Jednak współczesna psychologia to nie tylko główny nurt badań akademickich, w którym dominują psychologowie społeczni, poznawczy i neuropsychologowie. Dlatego też na listę moich rozmówców trafili również tacy, których działalność rzadko zapewnia im poczesne miejsce w zestawieniach akademickich (lub też dotychczas nie zapewniła), a bez których obraz naszej dziedziny byłby bardzo niepełny. Do nich zalicza się między innymi Brian Nosek, jeden z czołowych przedstawicieli ruchu na rzecz otwartej nauki, tak niezwykle istotnego w czasach, kiedy psychologia przeżywa kryzys replikacyjny i poszukuje metod jego przezwyciężenia. Trudno byłoby wyobrazić sobie rzetelne przedstawienie stanu współczesnej psychologii bez udziału entuzjastów ruchu na rzecz otwartej nauki.

Do rozmowy zaprosiłem również Scotta Lilienfelda, nie tylko dlatego, że był wybitnym psychologiem klinicznym, ale także z tego powodu, że stosował podejście oparte na dowodach w tym obszarze i reprezentował rzadkie podejście do nauki, które można określić mianem epistemologii subtraktywnej. Jego istota polega na oczyszczaniu zarówno nauki, jak i praktyki z przekłamań, zbędnych lub fałszywych konstruktów, które nie znajdują potwierdzenia w empirii. Wykonując taką porządkową i niewdzięczną pracę, trudniej trafić do akademickich rankingów, niż formułując nową teorię, nawet taką, która po latach może okazać się niewiele warta. Mimo to Lilienfeld był bardzo znanym i cenionym naukowcem i sceptykiem, dlatego uznałem, że jego punkt widzenia w dyskusji nad kondycją współczesnej psychologii może okazać się jedynym w swoim rodzaju.

Obraz psychologii zdrowia dopełniają wypowiedzi Vikrama Patela – światowego autorytetu w dziedzinie globalnego zdrowia psychicznego. Jego perspektywa jest również unikalna, bo uwzględnia problemy przeważającej części populacji świata, często bardzo odmienne od tego, na czym jesteśmy skoncentrowani w zachodnim kręgu kulturowym, a w Ameryce Północnej w szczególności. Ponieważ jest psychiatrą, nie pojawia się w rankingach psychologów, ale jego wysiłki zostały docenione przez magazyn „TIME”, który umieścił go na liście 100 najbardziej wpływowych ludzi świata w 2015 roku.

Jeszcze rzadziej chyba do rankingów akademickich trafiają przedstawiciele takich dziedzin jak parapsychologia. Susan Blackmore przez wiele lat była czołową i wiarygodną badaczką tej dziedziny. Porzuciwszy ją, przypatruje się jej uważnie z dystansu. Jest także twórczynią niezwykle ciekawej koncepcji memetyki, w której podejmuje próbę połączenia perspektywy biologicznej, psychologicznej i kulturowej. Uznałem, że takie rzadkie dzisiaj w psychologii myślenie syntetyczne i interdyscyplinarne również zasługuje ze wszech miar na uwagę. Blackmore znalazła się na 24 pozycji na stworzonej przez portal „Best Masters in Psychology” liście _30 najbardziej wpływowych psychologów pracujących współcześnie_.

Za niezwykle ważne dla obrazu współczesnej psychologii należy uznać głosy najbardziej surowych krytyków głównego jej nurtu – przedstawicieli psychologii krytycznej. Próżno ich szukać w zestawieniach akademickich odzwierciedlających stan nauki uprawianej w sposób, który jest systematycznie przez nich krytykowany. Nieuwzględnienie ich głosu byłoby co najmniej nierozważne. W nauce, w przeciwieństwie do demokracji, nie decyduje racja większości. Uważne wysłuchanie mniejszości jest niezbędnym elementem krytycznego naukowego myślenia. Wybitnym przedstawicielem tej mniejszości jest z pewnością Erica Burman, która przygląda się psychologii nie tylko z perspektywy psychologii krytycznej, ale także feministycznej, reprezentując w ten sposób dwa uzupełniające się stanowiska, stojące w opozycji do jej głównego nurtu.

Listę wybitnych psychologów zaproszonych przeze mnie do rozmów zamyka Carol Tavris, która pomimo tego, że nie jest psychologiem akademickim, wywiera tak duży wpływ na psychologię, że znalazła się na liście _50 najbardziej wpływowych żyjących psychologów na świecie_ (The Best Schools 2015). Tavris jest zdeklarowaną sceptyczką i feministką, której wnikliwe spostrzeżenia jako freelancerki wzbogacają różnorodność spojrzeń na naszą dziedzinę.

Patrząc na spis treści tej książki, warto mieć na uwadze, że jej ostateczny kształt formowany był nie tylko poprzez zamiary jej autora. Niektórzy z zaproszonych przeze mnie psychologów z różnych względów odmówili udziału w moim projekcie, inni nie odpowiedzieli na zaproszenie. Ograniczony byłem również objętością książki. W pewnym momencie byłem zmuszony zamknąć listę moich rozmówców, choć zdaję sobie doskonale sprawę, jak ciągle jest ona niepełna. Brakuje przecież na niej głosu silnej obecnie psychologii ewolucyjnej, przedstawicieli psychologii religii i zwolenników badań jakościowych. Nie ma również reprezentantów psychologii matematycznej, tak ważnej w dobie rozwoju badań nad sztuczną inteligencją i wielu innych specjalności. Zamykając pracę nad tą książką, czułem niedosyt, nie tylko ze względu na brak przedstawicieli niektórych specjalizacji, ale również zwolenników zupełnie odmiennych podejść konceptualnych, takich jak chociażby psychologia opisowa czy fenomenologia.

Usprawiedliwiając się objętością książki i tym, że niektórzy przedstawiciele nieobecnych tu specjalizacji nie odpowiedzieli na moje zaproszenia, biorę jednocześnie pełną odpowiedzialność za wszelkie zafałszowania obrazu współczesnej psychologii, jakie te braki mogą powodować. Jeśli książka spotka się z pozytywnym odbiorem, być może dana mi będzie szansa uzupełnienia prezentowanego tutaj obrazu psychologii kolejnym tomem rozmów.

Biorąc pod uwagę kryteria i metody doboru moich rozmówców, należy mieć na uwadze, że książka ta nie pretenduje do miana wyczerpującego obiektywnego naukowego przeglądu stanowisk i nie powinna być w ten sposób traktowana. Ufam jednak, że wśród wybranych przeze mnie głosów, czytelnik znajdzie wiele intrygujących przemyśleń, inspiracji i tematów do dyskusji, a całość pomoże w wyrobieniu sobie pełniejszego obrazu psychologii niż ten, który można poskładać z rozproszonych w różnych mediach fragmentów. Wyrażając te nadzieje, winien jestem również czytelnikowi kilka zdań na temat formy książki. Wybrałem formę wywiadu, ponieważ uważam, że ludzie odczuwają potrzebę bezpośredniego kontaktu z autorytetami. Tylko nieliczni mają przywilej uczestniczenia w wykładach i seminariach zgromadzonych w tej książce rozmówców. Jeszcze mniejsza liczba ma możliwość rozmowy z nimi i stawiania im pytań. Spotkanie ich wszystkich w jednym miejscu, nawet podczas najbardziej prestiżowych konferencji nie jest w ogóle możliwe. Kontakt z ich myślą odbywa się najczęściej poprzez napisane przez nich książki i artykuły, z reguły pozbawione jakichkolwiek osobistych refleksji, zgodnie z wymogami publikacyjnymi. Jeszcze częściej odbywa się to poprzez podręczniki, które streszczają i prezentują najczęściej tylko wyniki ich pracy. Czytelnicy nie znajdą w nich refleksji na temat przyszłości dziedziny, którą się zajmują, porad co do rozwoju własnej ścieżki zawodowej, odpowiedzi na problemy, o których czytają w mediach. Potrzeba bezpośredniego kontaktu z autorytetami powoduje, że ogromną popularnością cieszą się formy, które stanowią substytut takiego kontaktu, takie jak wystąpienia podczas konferencji TED czy wywiady publikowane w YouTube. Inną formą, która cieszy się niesłabnącą popularnością, są wywiady telewizyjne, radiowe czy prasowe. Niezwykle rzadko jednak widzowie, słuchacze i czytelnicy mają możliwość wysłuchania rozmów z wybitnymi ludźmi prowadzonych przez jedną osobę, stawiającą im podobne pytania. Wierzę, że ta książka choć w części zaspokoi potrzebę bezpośredniego kontaktu czytelników z wiedzą i poglądami wybitnych autorytetów w dziedzinie psychologii.

Prowadząc wywiady, zdecydowałem się udzielić moim rozmówcom jak najwięcej swobody wypowiedzi, raczej kierując rozmowę na interesujące mnie tematy niż przepytując ich w usystematyzowany sposób. Ten sposób rozmowy wynikał z pokory, jaką żywię w stosunku do wiedzy i doświadczenia, które posiadają moi interlokutorzy. Nie sądzę też, aby jedna osoba była w stanie gruntownie i wiarygodnie eksplorować wszystkie dziedziny specjalizacji reprezentowane przez zaproszonych uczonych. Mimo swobodnego tonu rozmów, starałem się zadać im wszystkim pytania o:

- badania, doświadczenia i osiągnięcia rozmówcy w obszarze jego specjalizacji;

- przyczyny problemów występujących w psychologii i składających się na to, co coraz częściej jest określane mianem kryzysu w psychologii;

- sposoby rozwiązania tych problemów;

- osiągniecia psychologii jako nauki;

- wyzwania stojące przed psychologią;

- rekomendacje dla osób rozpoczynających swoją ścieżkę zawodową w psychologii.

Kolejność poruszanych w rozmowach zagadnień nie jest sztywna, lecz wynikająca z naturalnego charakteru rozmowy. Pytania nie zostały wystandaryzowane, aby uchronić czytelnika przed schematyzmem i wynikającą z niego nudą. Ponieważ część rozmówców nie czuła się wystarczająco kompetentna, aby odpowiadać na wszystkie pytania lub po prostu woleli pominąć niektóre z nich, odpowiedzi na pewne kwestie czytelnik nie znajdzie. Starałem się oszczędzać czytelnikom lektury nic niewnoszących fragmentów rozmów, usuwając je z transkrypcji rozmów za zgodą rozmówców.

Wszystkie wywiady poprzedziłem krótkim wprowadzeniem umożliwiającym poznanie sylwetki rozmówcy i specyfiki jego badań, co powinno przysłużyć się lepszemu zrozumieniu poruszanych przez nas zagadnień. Każdej rozmowie towarzyszy _Bibliografia_, zawierająca pozycje z literatury, do których odwołują się zarówno autor, jak i jego rozmówcy, oraz _Wybrane lektury_, zawierające kilka lub kilkanaście najbardziej znaczących publikacji rozmówcy, głównie książki. Pełne zrozumienie poruszanych przez nas zagadnień będzie czasami wymagało sięgnięcia do nich.

Ponieważ w przypadku prezentowania wybitnych postaci w jakiejkolwiek dziedzinie kolejność prezentacji sugeruje _implicite_ hierarchię, w książce przyjęto zasadę umieszczania wywiadów w takiej kolejności, w jakiej zostały przeprowadzone. Spis treści książki, a w szczególności kolejność zamieszczanych rozmów, w żadnym razie nie powinny być odczytywane jako ranking moich rozmówców.

Czytelnik polskojęzycznego wydania otrzymuje nieco bogatszą wersję książki w stosunku do oryginału, w postaci bardziej rozbudowanych wersji biografii moich interlokutorów. W moim przekonaniu biografie wybitnych jednostek mogą być równie interesujące i inspirujące, jak ich przemyślenia. Starałem się również każdego rozmówcę przybliżyć nieco od strony osobistej. Uznałem, że dla czytelnika może być interesujący fakt, że Joseph LeDoux gra w zespole rockowym, Robert Plomin żegluje samotnie po Morzu Północnym, a Erica Burman jest wykwalifikowanym instruktorem jogi Iyengara. Dzięki tym informacjom giganci psychologii stają się dla nas, zwykłych ludzi, nieco mniej posągowi i odlegli. Fakt, że nie znalazły się one w oryginalnym wydaniu książki spowodowany jest czysto akademickim profilem wydawnictwa, w którym książka się ukazała, a którego wymogi nie pozostawiają zbyt wiele marginesu na kwestie niemerytoryczne.

Praca z _Gigantami psychologii_ była dla mnie największą przygodą intelektualną, jaka mi się przytrafiła w życiu. Nigdy wcześniej nie marzyłem o tym, że będę miał możliwość osobiście rozmawiać z tak wieloma wybitnymi myślicielami. Początkowo nawet powątpiewałem w powodzenie tego przedsięwzięcia. Jednak gotowość i otwartość moich rozmówców przeszła wszelkie moje oczekiwania. Listę swoich interlokutorów zamknąłem tylko dlatego, że wymagała tego z jednej strony objętość książki, z drugiej zaś wymóg aktualności – dalsza praca nad nią mogłaby spowodować, że w momencie publikacji niektóre z omawianych przez nas problemów straciłyby na swej aktualności.

Ta przygoda wymagała ode mnie też ogromnego wysiłku. Szanując czas i gotowość do współpracy moich rozmówców, nie chciałem rozmawiać z nimi o banalnych kwestiach dotyczących ich pracy i badań, dlatego włożyłem wiele energii w studia nad każdą z dziedzin, którymi się zajmują, przeczytałem po kilka książek każdego z rozmówców, obejrzałem i przeczytałem wiele innych wywiadów. To, czy udało mi się uniknąć niebezpieczeństwa popadnięcia w banał, czytelnik sam oceni po lekturze książki, jednak konsekwencją tej pracy może być również i to, że będzie on musiał sięgnąć do książek moich rozmówców, aby w pełni zrozumieć niektóre poruszane przez nas kwestie. Liczę jednak na to, że sięgnie po nie pod wpływem inspiracji raczej niż zagubienia w zawiłościach naszych wywodów. Oddaję ten tom do rąk czytelnika z nadzieją, że jego lektura stanie się dla niego przynajmniej w części tak inspirująca i pasjonująca, jak była dla mnie praca nad nim.

BIBLIOGRAFIA

Diener E., Oishi S., Park J., _An incomplete list of eminent psychologists of the modern era_, „Archives of Scientific Psychology” 2(1), 2014, s. 20–31.

Haggbloom S.J., Warnick R., Warnick J.E., Jones V.K., Yarbrough G.L., Russell T.M., Monte E., _The 100 most eminent psychologists of the 20th century_, „Review of General Psychology” 6(2), 2002, s. 139–152.

Ratzinger J.C., Messori V., _The Ratzinger report_, Ignatius Press, San Francisco 1987.

The Best Schools, _The 50 Most Influential Living Psychologists in the World_, June 14, 2019. https://thebestschools.org/features/most-influential-psychologists-world/

_30 Most Influential Psychologists Working Today_, „Best Masters in Psychology”, September 5, 2013. https://www.bestmastersinpsychology.com/30-most-influential-psychologists-working-today/