Goebbels. Dzienniki 1923-1939 - ebook

Przypisy

1 Selektywna bibliografia, obejmująca wydawnictwa źródłowe i opracowania na temat autora, znajduje się na końcu t. II tej publikacji.

2 Ralf Georg Reuth, Goebbels, przeł. Michał Misiorny, Warszawa 1996, 2004; David Irving, Goebbels. Mózg Trzeciej Rzeszy, przeł. Bartłomiej Zborski, przedmowa Czesław Madajczyk, Gdynia 1998; wydanie drugie: Wojna Goebbelsa. Triumf intelektu, przeł. Bartłomiej Zborski, Międzyzdroje–Kraków 2010; Peter Gathmann, Martina Paul, Narcyz Goebbels. Biografia, przeł. Ewa Kowynia, Kraków 2011.

3 Przy pisaniu tej części wykorzystano: Elke Fröhlich, Einleitung zur Gesamtedition, znajdujące się w: Tagebücher von Joseph Goebbels, Im Auftrag des Instituts für Zeitgeschichte und mit Unterstützung des Staatlichen Archivdienstes Russlands, cz. III, Register 1923–1945, München 2008, s. 11–99.

4 Podawane tu i później dane liczbowe, dotyczące objętości Dzienników Josepha Goebbelsa, mają charakter orientacyjny ze względu na trudności z precyzyjnym przeliczeniem rękopisu. Dotyczy to również maszynopisów, które w przypadku zapisów memuarystycznych ministra propagandy Trzeciej Rzeszy bardzo odbiegały od normy (powiększona czcionka, większa interlinia, mniej wierszy na stronie).

5 Jej treść, opierając się na relacjach świadków wydarzeń, spróbował odtworzyć R.G. Reuth, Goebbels, dz. cyt., s. 433–434.

6 W literaturze przedmiotu, m.in. w: D. Irving, Goebbels, dz. cyt., s. 7, podawana jest również inna liczba szklanych mikrofisz: 1600 sztuk. Zapewne, jeśli wykluczyć ewentualność błędu, chodzi tu o pozostałe dokumenty z obszaru działalności Goebbelsa, przeniesione na szklane mikrofisze.

7 Istnieje inna wersja podana po wojnie przez Wernera Naumanna, byłego sekretarza stanu w RMVP. Zeznał on, że wprawdzie otrzymał od Goebbelsa polecenie bezpiecznego ukrycia skrzyni ze szklanymi mikrofiszami, ale wskutek dramatycznego rozwoju wydarzeń nie mógł już tego zrobić i pozostawił cały zbiór w Kancelarii Rzeszy. Relacja Naumanna wygląda na asekurację przed ewentualnym zarzutem „zdrady” – wydania cennego zbioru w ręce wroga.

8 J. Rshewskaja, Hitlers Ende ohne Mythos, Berlin (Wschodni) 1967.

9 Zawartość tego brulionu opublikowano jako: Das Tagebuch von Joseph Goebbels 1925/26, mit weiteren Dokumenten herausgegeben von Helmut Heiber, Stuttgart 1960.

10 Goebbels Tagebücher aus den Jahren 1942–43. Mit anderen Dokumenten herausgegeben von Louis P. Lochner, Zürich 1948.

11 François Genoud (1915–1996) zaliczał się do zdeklarowanych sympatyków nazizmu, pomagał im w ucieczce do Ameryki Południowej (akcja „ODESSA”), współpracował też z arabskimi terrorystami przy przedsięwzięciach antyizraelskich. Dzięki zawarciu umów z rodziną Goebbelsa, a także z rodzinami innych czołowych narodowych socjalistów z okresu Trzeciej Rzeszy zapewnił sobie prawa do dysponowania ich spuścizną. Po śmierci Genouda prawa te przejęła jego wieloletnia współpracowniczka Cordula Schacht, córka Hjalmara, byłego ministra gospodarki i prezydenta Banku Rzeszy.

12 Joseph Goebbels Tagebücher 1945. Die letzten Aufzeichnungen, Hamburg 1977, z publicystycznym wstępem Rolfa Hochhutha, jednakże bez analitycznej noty edytorskiej. Z informacji umieszczonej na skrzydełku okładki wynika, że wydawnictwo planowało dalszą publikację pozyskanego materiału. O jego pochodzeniu napisano jedynie, że zapiski z lat 1924–1945 nadeszły „z nieznanych źródeł”. Ale znalazło się też zdanie, że „liczne wskazówki i ślady uzasadniają przypuszczenie, graniczące z pewnością”, iż wszystkie inne rękopiśmienne oraz dyktowane i przepisane na maszynie części Dzienników, oprócz znanych już i drukowanych fragmentów proweniencji amerykańskiej, „wpadły w rosyjskie ręce przy zdobywaniu Berlina”.

13 Martin Broszat (1926–1989) – niemiecki historyk, autor kilkudziesięciu książek na temat różnych aspektów genezy i funkcjonowania Trzeciej Rzeszy, m.in. dwóch bardzo ważnych publikacji z polskiego punktu widzenia: Nationalsozialistische Polenpolitik 1939–1945, Stuttgart 1961; 200 Jahre deutsche Polenpolitik, München 1963 (wydanie polskie: 200 lat niemieckiej polityki wobec Polski, przeł. Elżbieta Kaźmierczak, Witold Leder, Warszawa 1999).

14 Wolfgang Schumann (1925–1991) – niemiecki murarz, następnie historyk, w latach 1967–1989 pracownik Akademii Nauk NRD, zajmował się głównie historią niemieckiego ruchu robotniczego, w szczególności jego lewicowych nurtów.

15 Die Tagebücher von Joseph Goebbels. Sämtliche Fragmente, herausgegeben von Elke Fröhlich im Auftrag des Instituts für Zeitgeschichte und in Verbindung mit dem Bundesarchiv, t. 1–4, cz. I, Aufzeichnungen 1924–1941, München–New York 1987.

16 Efektem pośpiesznych prac edytorskich na nowej bazie źródłowej, umożliwiających uzupełnienie wydanej już w 1987 r. części I: Tagebücher Joseph Goebbels. Sämtliche Fragmente, stała się edycja, tym razem już „mit Unterstützung des Staatlichen Archivdienstes Russlands”, części II: Diktate 1941–1945, t. 1–16, München–New Providence–London–Paris 1993–1997.

17 Przy okazji przytoczony przez D. Irvinga (Goebbels, dz. cyt., s. 7 n.), interesujący epizod. Kiedy angielski historyk został dopuszczony do badań w radzieckim archiwum, nie było tam żadnych urządzeń do odczytywania mikrofilmów i mikrofisz. Próby odcyfrowywania zapisów diarystycznych na szklanych płytkach za pomocą szkła powiększającego nie dawały rezultatu. Irving, korzystając ze sponsoringu gazety „Sunday Times”, podarował więc pracownikom archiwum nowoczesny czytnik i korzystał z niego z powodzeniem w Moskwie. Kiedy jednak zakończył pracę i opuścił ZSRR, archiwum bez słowa komentarza... odesłało czytnik do Londynu. Historyk upewnił się w przekonaniu, że radzieckie archiwa służyły jedynie temu, aby ukrywać przechowywane materiały, a nie temu, aby je udostępniać.

18 Na ten temat szczegółowo ze swojego punktu widzenia D. Irving, Goebbels, dz. cyt., s. 8 nn.

19 Ralf Georg Reuth, Goebbels. Eine Biografie, München 1990, nadto kolejne wydania oraz tłumaczenia na inne języki, w tym na język polski, zob. przyp. 2.

20 Joseph Goebbels Tagebücher, t. 1–5, herausgegeben von Ralf Georg Reuth, München–Zürich 1992.

21 Zdaniem Irvinga te sto stron pozwoliło „wypełnić luki, drastycznie obniżające wartość dzieła ”.

22 Die Tagebücher von Joseph Goebbels, Im Auftrag des Instituts für Zeitgeschichte und mit Unterstützung des Staatlichen Archivdienstes Russlands, herausgegeben von Elke Fröhlich, cz. I: Aufzeichnungen 1923–1941, t. 1/I, 1/II, 1/III, 2/I, 2/II, 2/III, 3/I, 3/II, 4–9, K.G. Saur Verlag, München 1997–2006 (bardzo rozszerzona wersja wydania z 1987); t. II: Diktate 1941–1945, t. 1–15, K.G. Saur Verlag, München 1993–1996 (powtórzenie edycji z 1993–1997, z nowym miejscem wydania).

23 Die Tagebücher von Joseph Goebbels..., cz. III: Register 1923–1945, Geographisches Register. Personenregister, t. 1–2, bearbeitet von Angela Hermann, München 2007; Sachregister, mit einer Einleitung von Elke Fröhlich zur Gesamtedition, bearbeitet von Florian Dierl, Ute Keck, Benjamin Obermüller, Annika Sommersberg und Ulla-BrittaVollhardt. Unter Mitwirkung von Angela Hermann, München 2008.

24 Sprawcą zamieszania był niejaki Konrad Kujau, handlarz pamiątkami nazistowskimi, zarazem zręczny, jak się okazało, fałszerz charakteru pisma i kopista obrazów. W 1978 r. wpadł na pomysł, aby puścić w obieg – i jeszcze na tym zarobić – podrobione teksty dzienników Adolfa Hitlera, a nawet niespodziewanie „odkrytą” trzecią część jego podstawowego dzieła – Mein Kampf. Udało mu się pozyskać dziennikarza zachodnioniemieckiego tygodnika „Der Stern”, a za jego pośrednictwem również redakcje innych prominentnych czasopism zachodnich: „Newsweek”, „Time”, „Paris Match” i „El País”. Kujau sporządził łącznie 62 bruliony „dzienników” Hitlera, które zostały sprzedane za łączną kwotę 9 mln marek zachodnich (!). Autentyczność „dzienników” potwierdziły różne autorytety naukowe, m.in. znani historycy prof. Gerhard Weinberg (USA) i prof. Hugh Trevor-Roper (Wielka Brytania). Brytyjczyk David Irving początkowo zaprzeczył autentyczności, następnie ją uznał, aby w końcu stwierdzić, że dał się wywieść w pole. W kwietniu 1983 r. „Der Stern” rozpoczął druk „dzienników” Hitlera, ale zaraz potem Kujau został zdemaskowany: zdradził go m.in. nieautentyczny papier i skóropodobne okładki brulionów, niestosowane w tej formie przed 1945 r. Został skazany, podobnie jak jeden z redaktorów tygodnika „Der Stern”, na kilka lat więzienia, musiał też zapłacić bardzo wysokie koszty sądowe i grzywnę. Na wolność wyszedł po 3 latach i... otworzył warszat, w którym kopiował obrazy sławnych mistrzów. Cieszyły się dużym wzięciem. Kupujący wiedzieli, że są to kopie, ale – jak twierdził Kujau – nabywali jego prace z ochotą, gdyż uważali go również za... sławnego człowieka. Dodatkowej pikanterii całej aferze przydaje fakt, że ostatni tom „dzienników” Hitlera został zlicytowany w Berlinie w kwietniu 2004 r. Anonimowy nabywca zapłacił... 6500 euro.

25 Takich dzieł nie brakuje również w Polsce. Wystarczy wymienić dzienniki Zofii Nałkowskiej, Marii Dąbrowskiej czy też niedawno wydane dzienniki Jarosława Iwaszkiewicza.

26 Winston Churchill, The Second World War, London 1948–1953, vol. 1–6; wydanie polskie: Druga wojna światowa, t. I–VI (12 woluminów), Gdańsk 1994, przeł. różni. Za tę publikację autor otrzymał w 1953 r. literacką Nagrodę Nobla.

27 Galeazzo Ciano, Diario 1937–1943, Milano 1990; wydanie polskie: G. Ciano, Dziennik 1937–1943, przeł. i oprac. Tomasz Wituch, Pułtusk 2006.

28 Oryginał znajduje się w zbiorach Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytut Pamięci Narodowej. Wydanie polskie (wybór): Okupacja i ruch oporu w Dzienniku Hansa Franka, t. I, 1939–1942, t. II, 1943–1945, Warszawa 1970. Wydanie niemieckie (wybór, inny niż polski): Das Diensttagebuch des deutschen Generalgouverneurs in Polen 1939–1945, herausgegeben von Werner Präg und Wolfgang Jacobmeyer, Stuttgart 1975. Ponadto osobiste, fragmentaryczne dzienniki Franka znajdują się w Bundesarchiv Koblenz: Tagebuch Hans Frank, t. 1, 4.12.1918–17.6.1920; t. 2, 22.6.1920-24.1.1926 plus 3 pojedyncze zapiski.

29 Niewydany drukiem Notizund Terminkalender von Hermann Göring, 1933, 1941, 1943, 1944, znajduje się w Archiwum IfZG w Monachium. Tagebücher von Heinrich Himmler 1914–1922, znajdujące się w Hoover Institution, Stanford University w Kalifornii (USA), znalazły się w niewielkich fragmentach w: Bradley F. Smith, Heinrich Himmler 1900–1926. Sein Weg in den Faschismus, München 1979. Hans-Günther Seraphim (Hrsg.), Das politische Tagebuch Alfred Rosenbergs 1934/35 und 1939/40, Göttingen 1956. Oprócz wspomnień Alberta Speera wyszły drukiem także jego Spandauer Tagebücher, Frankfurt/M. 1975; wydanie polskie: Dzienniki ze Spandau, przeł. Lech Czyżewski, Warszawa 2010.

30 Franz Halder, Kriegstagebuch. Tägliche Aufzeichnungen des Chefs des Generalstabes des Heeres 1939–1942, t. 1–3, bearbeitet von Hans-Adolf Jacobsen, Stuttgart 1962–1964, wydanie polskie: Dziennik wojenny. Codzienne zapisy szefa Sztabu Generalnego Wojsk Lądowych 1939–1942, t. I–III, przeł. Władysław Kozaczuk, Bernard Woźniecki, Warszawa 1971–1974.

31 Ernst Jünger, Strahlungen. Das erste Pariser Tagebuch. Kaukasische Aufzeichnungen. Das zweite Pariser Tagebuch, Stuttgart 1979; wydanie polskie: Promieniowania. Pierwszy dziennik paryski. Zapiski kaukaskie. Drugi dziennik paryski, przeł. Sławomir

Błaut, Warszawa 2004.

32 Victor Klemperer, „Ich will Zeugnis ablegen bis zum letzten”. Tagebücher 1933–1945, t. I–VIII, Berlin 1995; wydanie polskie: „Chcę dawać świadectwo aż do końca”. Dzienniki 1933–1945, t. 1–3, przeł. Anna i Antoni Klubowie, Kraków 2000. Curriculum Vitae: Erinnerungen 1881–1918. t. I–II, Berlin 1996; Leben sammeln, nicht fragen wozu und warum – Tagebücher 1919–1932, Berlin 1996; Und so ist alles schwankend – Tagebücher Juni–Dezember 1945, Berlin 1996; So sitze ich denn zwischen allen Stühlen. Tagebücher 1945–1959, t. I–II, Berlin 1999.

33 Wilm Hosenfeld, „Ich versuche jeden zu retten”. Das Leben eines deutschen Offiziers in Briefen und Tagebüchern, im Auftrag des Militärgeschichtlichen Forschungsamtes herausgegeben von Thomas Vogel, München 2004; wydanie polskie: „Staram się ratować każdego”. Życie niemieckiego oficera w listach i dziennikach, przeł. Janusz Tycner, Warszawa 2007.

34 Joseph Goebbels, Vom Kaiserhof zur Reichskanzlei. Eine historische Darstellung in Tagebuchblättern (Vom 1. Januar 1932 bis zum 1. Mai 1933), München 1934. Za honorarium za tę publikację autor zakupił posiadłość leżącą na wyspie Schwanenwerder na jeziorze Wannsee pod Berlinem.

35 Szczegóły umowy w notatce z 22 października 1936 r. Za otrzymaną zaliczkę Goebbels powiększył i dodatkowo wyposażył posiadłość na Schwanenwerder.

36 Wydaje się, że tak stało się np. z dziesięciotomowymi Dziennikami politycznymi Mieczysława F. Rakowskiego, obejmującymi okres 1958–1990 i wydanymi w Warszawie w latach 1998–2005. Ten dziennikarz i wieloletni wysoki funkcjonariusz partyjno-państwowy PRL miał dość czasu, aby odpowiednio przygotować do druku swoje zapiski. Nic dziwnego więc, że wyłania się z nich wizerunek nie tylko PZPR-owskiego liberała, ale wręcz wallenrodycznego bojownika demokratycznej opozycji.

37 Szerzej na ten temat: Elke Fröhlich, Einleitung..., s. 22nn. Miarodajne dla tych krańcowych stanowisk: Bernd Sösemann, Alles nur Goebbels-Propaganda? Untersuchungen zur revidierten Ausgabe der sogenannten Goebbels-Tagebücher des Münchner Instituts für Zeitgeschichte, „Jahrbuch für Kommunikationsgeschichte” 10 (2008), s. 52nn., tamże również ostra krytyka przedsięwzięć IfZG w zakresie edycji Dzienników Goebbelsa. Z drugiej strony: Peter Longerich, Goebbels. Biographie, München 2010, s. 15n, 697, tamże pogląd o znakomitym dzięki Dziennikom Goebbelsa wglądzie w strukturę narodowosocjalistycznej władzy, choć z zastrzeżeniem, że daje się stwierdzić w tym źródle świadomą tendencję autora do prezentowania się jako historyk dziejów narodowego socjalizmu i miarodajny ich interpretator, a nawet kontroler.

38 Nietłumaczone zapiski z 26 stycznia, 26 lutego, 10 maja 1931 r.

39 Goebbels Reden, herausgegeben von Helmut Heiber , t. 2, Bindlach 1991, s. 208, przypis 99. Columbushaus, budynek przy Potsdamer Platz, nieopodal Pałacu Sportu.

40 Zapis z 2 marca 1943 r.

41 Przemówienie radiowe z 28 lutego 1945 r., Goebbels Reden..., t. 2, s. 435.

42 Z tego zapewne powodu komunikat Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu o śmierci Hitlera z 2 maja 1945 r. zawierał kłamliwą wiadomość o tym, że Führer Trzeciej Rzeszy poległ, „walcząc na czele bohaterskich obrońców stolicy Rzeszy”. Ofiarował swoje życie, pragnąc ratować swój naród i Europę przed bolszewickim zniszczeniem.

43 Nietłumaczony zapis z 4 sierpnia 1938 r. Ernst Wiechert (1887–1950), niemiecki nauczyciel, poeta i prozaik rodem z Prus Wschodnich, po dojściu narodowych socjalistów do władzy zrezygnował z pracy w szkolnictwie i żył wyłącznie z pisarstwa. Wskutek publicznej krytyki porządków w Trzeciej Rzeszy trafił w 1938 r. na 4 (a nie trzy) miesiące do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie. Wstrząsającą relację z pobytu w obozie ukrył na czas wojny, została ona wydana w 1946 r. jako Der Totenwald (wydanie polskie: Las umarłych. Relacja, przeł. Edward Martuszewski, Olsztyn 1972). Minister propagandy Rzeszy jednak „tzw. poety” nie „kupił”, po wyjściu z Buchenwaldu wycofał się on w prywatność na terenie Bawarii. Niemal całkowicie zapomniany we współczesnych Niemczech, jego twórczość przeżywa obecnie swoisty renesans na terenie Warmii i Mazur; m.in. stał się patronem jednej z ulic Olsztyna. Szerzej na ten temat: Jan Rosłan, Ernst Wiechert: życie i dzieło, Olsztyn 1992.

44 Zapisy z 22 maja 1943 r., 22 czerwca i 2 grudnia 1944 r. oraz z 28 lutego 1945 r.

45 To drugie określenie znalazło się w podtytule polskiego tłumaczenia biografii Goebbelsa pióra Irvinga, dz. cyt. W ten sposób przełożono angielskie słowo mastermind. Właściwe tłumaczenie powinno jednak brzmieć „władca umysłów” i odnosić się do Hitlera, a nie do jego ministra propagandy. W drugim polskim wydaniu tej publikacji mastermind przełożono na zwrot: „triumf intelektu”, co brzmi równie, o ile nie bardziej, kontrowersyjnie.

46 Przypadkiem, który należy zaliczyć do wyjątków, była sprawa Petera Paula Freiherra von Eltz-Rübenacha, w latach 1932–1937 ministra transportu i poczty Rzeszy. Protestując wobec Hitlera przeciwko prześladowaniu Kościoła katolickiego, odmówił wstąpienia do NSDAP i przyjęcia Złotej Odznaki partyjnej. Został zdymisjonowany i poddany prześladowaniom ze strony Gestapo.

47 Za: Hildegard Springer, Es sprach Hans Fritzsche. Nach Gesprächen, Briefen und Dokumenten, Stuttgart 1949, s. 30.

48 Eugeniusz Guz, Goebbels o Polsce i sojuszniczym ZSRR, Warszawa 1999. Przed wieloma laty ten sam autor ogłosił drukiem i skomentował wybór instrukcji cenzuralnych dla prasy niemieckiej (Presseanweisungen) z okresu poprzedzającego wybuch II wojny światowej, prezentowanych przez szefa resortu propagandy osobiście albo przez jego urzędników ministerialnych: Jak Goebbels przygotowywał wrzesień, Warszawa 1969.

49 Eugeniusz Cezary Król, Propaganda i indoktrynacja narodowego socjalizmu w Niemczech 1919–1945. Studium organizacji, treści, metod i technik masowego oddziaływania, Warszawa 1999; tenże: Polska i Polacy w propagandzie narodowego socjalizmu w Niemczech 1919–1945, Warszawa 2006. Danuta Jackiewicz, Eugeniusz Cezary Król, W obiektywie wroga. Niemieccy fotoreporterzy w okupowanej Warszawie 1939–1945. Im Objektiv des Feindes. Die deutschen Bildberichterstatter im besetzten Warschau 1939–1945, Warszawa 2008.

50 Zapis z 22 lutego 1926 r.

51 Zapis z 16 listopada 1930 r.

52 Zapis z 16 czerwca 1934 r.

53 Zapis z 2 grudnia 1936 r.

54 Zapis z 1 września 1939 r.

55 Zapis z 19 września 1939 r.

56 Zapis z 2 listopada 1939 r.

57 Zapis z 21 sierpnia 1942 r.

58 Zapisy z 7, 8 i 10 lipca 1943 r.

59 Zapisy z 24 grudnia 1943 r.

60 Zapis z 5 września 1944 r.

61 Zob. przyp. 22. Funkcję pomocniczą spełniało pięciotomowe wydanie fragmentów Dzienników, przygotowane przez Ralfa Georga Reutha z 1992 r. Bardzo liczne błędy językowe, wynikające zapewne z pośpiesznego i niedokładnego odczytania oryginalnego tekstu, sprawiły jednak, że była to pomoc niewielka.

62 Zob. Ada Petrova, Peter Watson, Śmierć Hitlera. Ostatnie odkrycia w tajnych archiwach rosyjskich, przeł. Wiesław Horabik, Warszawa 1997, s. 113nn.KALENDARIUM ŻYCIA JOSEPHA GOEBBELSA I DZIENNIKÓW

1897

29 października przychodzi na świat jako syn Friedricha Goebbelsa (1867–1929), buchaltera w wytwórni świec, i Marii z domu Odenhausen (1869–1953). Rodzina głęboko wierzących katolików z nadreńskiego Rheydt (obecnie część Mönchengladbach). Rodzeństwo: Konrad (1893–1949), Hans (1895–1947), Maria (zm. 1896), Elisabeth (1901–1915), Maria Katharina po mężu Kimmich (1910–1989).

1904

Choroba zapalenia szpiku kostnego, w efekcie trwałe upośledzenie prawej nogi. Uczęszczał do szkoły powszechnej i gimnazjum w Rheydt.

1914

Wybuch I wojny światowej, zgłoszenie się na ochotnika do wojska. Nieprzyjęty wskutek niedowładu nogi i ogólnie złej kondycji fizycznej.

1917

Egzamin maturalny, rozpoczęcie studiów germanistycznych i historycznych na uniwersytecie w Bonn, kontynuacja we Fryburgu Bryzgowijskim, Würzburgu, Monachium i Heidelbergu.

1921

Doktorat z germanistyki na Uniwersytecie Ruprechta-Karola w Heidelbergu; rozprawa doktorska na temat twórczości pisarza romantycznego Wilhelma von Schütza. Promotor Max von Waldberg, profesor historii literatury.

1923

Krótkotrwała praca w oddziale Banku Drezdeńskiego w Kolonii. Nieudane próby podjęcia pracy dziennikarskiej i literackiej. Początek Dzienników, najpierw w formie Kartek wspomnień, następnie codziennych zapisków odręcznych.

1924

Pierwsze kontakty ze środowiskiem narodowych socjalistów na zjeździe w Weimarze. Utworzenie w Mönchengladbach lokalnej grupy zwolenników partii narodowosocjalistycznej (NSDAP), zdelegalizowanej po nieudanym puczu monachijskim Adolfa Hitlera. Redaktor tygodnika „Völkische Freiheit”.

1925

W lutym przystąpienie do zalegalizowanej NSDAP. Od marca sekretarz okręgu NSDAP Nadrenia-Północ, od września zarządca Wspólnoty Roboczej Północ-Zachód NSDAP. Redaktor tygodnika „Die Nationalsozialistische Briefe”, organu skrzydła antykapitalistycznego w NSDAP. Współpraca z braćmi Gregorem i Ottonem Straßerami, zwolennikami „lewicowej” wizji ruchu nazistowskiego i przeciwnikami koncepcji scentralizowanego kierownictwa, reprezentowanej przez Hitlera.

Pierwsze spotkanie z Hitlerem na zjeździe gauleiterów NSDAP z północnych Niemiec. W lipcu pierwsze spotkanie z Hitlerem na ogólnoniemieckiej konferencji NSDAP w Weimarze.

1926

W lutym narada przywódców NSDAP w Bambergu – rozczarowanie przemówieniem Hitlera. W kwietniu pobyt w siedzibie NSDAP w Monachium na zaproszenie Hitlera. W lipcu udział w kongresie NSDAP w Weimarze. Bezwarunkowe podporządkowanie się Hitlerowi, rozbrat z braćmi Straßerami. W październiku nominacja na gauleitera okręgu Berlin-Brandenburg.

1927

Redaktor nowej gazety narodowosocjalistycznej „Der Angriff”. Intensywna nagonka na instytucje i polityków Republiki Weimarskiej, w szczególności na wiceprezydenta policji berlińskiej Bernharda Weißa.

1928

Początek kariery narodowosocjalistycznego deputowanego do Reichstagu, trwającej formalnie do kapitulacji Trzeciej Rzeszy. Immunitet posła, jednego z 12 przedstawicieli NSDAP, chroni przed licznymi procesami z oskarżenia o zniesławienie i podburzanie do niepokojów.

1930

Nominacja na szefa Kierownictwa Propagandy Rzeszy (RPL), aparatu propagandy i indoktrynacji partii narodowosocjalistycznej. Zastępca: Heinrich Himmler. Główne zadanie: propagandowe przygotowanie wyborów parlamentarnych w 1930 i 1932 roku oraz wyborów prezydenckich w 1932 roku.

W wyniku wyborów parlamentarnych z września NSDAP wprowadza do Reichstagu 107 deputowanych.

1931

Ślub z Magdą Quandt z domu Behrend. Świadkowie ceremonii: Franz Ritter von Epp i Adolf Hitler. Z małżeństwa urodzi się sześcioro dzieci: Helga (1932), Hildegard (Hilde, 1934), Helmut (1935), Holdine (Holde, 1937), Hedwig (Hedda, 1938), Heidrun (Heide, 1940); ponadto przy Magdzie pozostał syn z pierwszego małżeństwa Harald Quandt (1921).

1932

Wybory prezydenckie w marcu, druga tura w kwietniu. Intensywna kampania propagandowa na rzecz kandydatury Hitlera, prezydentem Rzeszy Paul von Hindenburg, przywódca NSDAP na drugim miejscu z 30% głosów.

W maju rozpoczęcie odrębnego tomu Dzienników: Ferie i podróże. Wybory parlamentarne w lipcu: NSDAP wprowadza do Reichstagu 230 deputowanych. Wybory parlamentarne w listopadzie: 196 deputowanych nazistowskich w Reichstagu, druga co do wielkości frakcja w parlamencie.

1933

W styczniu Hitler mianowany kanclerzem Rzeszy, naziści u władzy w Niemczech. Goebbels, po krótkim wahaniu nowego kanclerza, od marca ministrem oświecenia narodowego i propagandy Rzeszy jako najmłodszy szef resortu w gabinecie. Pozostaje kierownikiem RPL, obejmuje też urząd prezydenta Izby Kultury Rzeszy (RKK).

Przyznanie w kwietniu przez władze Rheydt tytułu honorowego obywatela miasta.

Organizowanie bojkotu sklepów żydowskich w Berlinie.

Udział w berlińskiej akcji palenia „niepożądanych i szkodliwych” książek.

1934

W czerwcu wizyta w Polsce. Pobyt w Warszawie i Krakowie, spotkanie z Józefem Piłsudskim i Józefem Beckiem.

Udział w aresztowaniu i zamordowaniu szefa SA Ernsta Röhma w czerwcu w Bad Wiessee. Współdziałanie z Hermannem Göringiem przy zleceniu morderstw domniemanych i rzeczywistych przeciwników narodowego socjalizmu, śmierć Gregora Straßera.

1936

W marcu zakup posiadłości na wyspie Schwanenwerder na rzece Haweli.

W kwietniu notarialne potwierdzenie zakupu przez wydawnictwo Eher Dzienników Josepha Goebbelsa; miały zostać opublikowane dwadzieścia lat po śmierci autora.

Początek procedury usuwania twórców pochodzenia żydowskiego z Izby Kultury Rzeszy na mocy przepisów wybiegających poza postanowienia tzw. ustaw norymberskich.

W sierpniu–wrześniu wizyta we Włoszech, obecność na Festiwalu Filmowym w Wenecji.

W październiku prezent od miasta Berlina z okazji dziesiątej rocznicy sprawowania funkcji gauleitera NSDAP: dożywotnie użyczenie posiadłości nad jeziorem Bogensee w Lanke.

Początek odrębnego tomu Dzienników: Dom nad jeziorem Bogensee.

1937

Konfiskata dzieł uznanych za przejawy „sztuki zwyrodniałej” i organizowanie wystawy wędrownej tych dzieł. Ofiarą padło około 16 tysięcy eksponatów, które zostały zniszczone albo sprzedane za granicę. Zmuszenie Alfreda Hugenburga do sprzedaży państwu koncernu filmowego Ufa.

1938

Kierowanie w lutym–marcu kampanią propagandową na rzecz inkorporacji Austrii do Rzeszy.

W marcu rozszerzenie posiadłości na Schwanenwerder; na sąsiedzie pochodzenia żydowskiego została wymuszona sprzedaż parceli. Tygodniowa wizyta wraz z Hitlerem w maju we Włoszech.

Kryzys w małżeństwie Goebbelsów z powodu romansu Josepha z czeską aktorką Lidą Baarovą. Zażegnanie kryzysu przez Hitlera, który nakazał zakończenie romansu i pogodzenie się małżonków.

Kierowanie jesienią kampanią antyczechosłowacką w związku z tzw. kryzysem sudeckim.

Zainicjowanie w listopadzie 1938 r. pogromów antyżydowskich w Niemczech. Odpowiedzialność za straty i zniszczenia podczas tzw. nocy kryształowej w Rzeszy.

1939

W kwietniu podróż do Grecji, Egiptu i Turcji.

Kierowanie nagonką propagandową przeciw Polsce w lipcu–sierpniu. Po napaści Trzeciej Rzeszy na Polskę propagandowe wsparcie działań militarnych Wehrmachtu i SS.

Na początku listopada wizyta w Łodzi i Warszawie, odwiedziny w Muzeum Józefa Piłsudskiego w Belwederze, rekomendowanie Hitlerowi jego zamknięcia.

1940

W maju pierwszy numer tygodnika „Das Reich”, przeznaczonego dla wyrobionych czytelników w Niemczech i za granicą.

Kierowanie kampanią propagandową w związku z działaniami militarnymi na froncie zachodnim (Belgia, Holandia, Francja). Wizyta w Paryżu na początku lipca, a następnie w połowie października.

Od sierpnia ofensywa propagandowa w związku z podjęciem zmasowanych nalotów Luftwaffe na Anglię.

Objęcie w posiadanie służbowych apartamentów mieszkalnych w pałacu przy Hermann-Göring-Straße (obecnie Ebertstraße) w centrum Berlina. Rozbudowa rezydencji nad jezorem Bogensee w Lanke.

1941

Budowanie wizerunku Erwina Rommla jako znakomitego zwycięzcy w Afryce Północnej.

Kierowanie w maju kampanią w środkach masowego przekazu Rzeszy, mającą zneutralizować negatywne skutki podróży lotniczej do Anglii zastępcy Hitlera – Rudolfa Heßa.

W drugiej połowie roku przygotowanie i realizacja przedsięwzięć propagandowych towarzyszących agresji Trzeciej Rzeszy na ZSRR.

Od lipca nowa formuła zapisów w Dziennikach: rezygnacja z rękopisu, dłuższe notatki, dyktowanie ich i sporządzanie maszynopisu. Współdziałanie w sierpniu przy deportacji berlińskich Żydów na tereny okupowanej Polski.

Po japońskim ataku na Pearl Harbor w grudniu i załamaniu się impetu wojsk niemieckich na Wschodzie próba realizacji „realistycznego optymizmu” w propagandzie Trzeciej Rzeszy.

1942

Wielka feta propagandowa po zdobyciu w czerwcu przez oddziały Erwina Rommla twierdzy Tobruk w Libii oraz po zatknięciu w sierpniu przez niemieckich strzelców górskich flagi Trzeciej Rzeszy na Elbrusie w górach Kaukazu.

Od listopada intensyfikacja wysiłków na rzecz przekonania Hitlera do planu totalnej mobilizacji „frontu ojczyźnianego”.

1943

W lutym, po kapitulacji feldmarszałka Friedricha von Paulusa pod Stalingradem, przemówienie w Pałacu Sportu w Berlinie Czy chcecie wojny totalnej?

Od kwietnia do października kampania propagandowa w związku z odkryciem masowych grobów polskich oficerów w Katyniu. Sprawa Katynia miała odwrócić uwagę mieszkańców Niemiec od klęski Afrikakorps w Tunisie.

Aktywny udział w kontynuacji transportów Żydów berlińskich do Auschwitz.

Kampania propagandowa mająca zacierać negatywne skutki coraz bardziej intensywnych bombardowań alianckich na terytorium Rzeszy, a także pozbawienia w lipcu władzy Benito Mussoliniego.

1944

1 kwietnia mianowanie na urząd prezydenta Berlina.

Intensywna kampania prasowo-radiowa i filmowa w związku z użyciem od czerwca „cudownej broni” – V-1 i V-2.

Zdecydowana postawa podczas lipcowej próby zamachu płk. Clausa von Stauffenberga na Hitlera. Zimna krew, zachowana przez Goebbelsa w krytycznych dniach w Berlinie, umożliwiła oficerom lojalnym wobec Hitlera zapanowanie nad sytuacją.

W lipcu nominacja na generalnego pełnomocnika Rzeszy do spraw totalnego wysiłku wojennego.

Po wybuchu Powstania Warszawskiego w sierpniu początkowe milczenie środków masowego przekazu Trzeciej Rzeszy, następnie pomniejszanie skali walk w Warszawie i rozpowszechnianie twierdzenia o porzuceniu Polaków po raz drugi, po wrześniu 1939 roku, przez ich sojuszników.

W październiku wizytacja rejonów ciężkich walk w rejonie Akwizgranu i Kolonii.

W listopadzie udział w zaprzysiężeniu „pospolitego ruszenia” w Berlinie. Prezentacja propagandowego „realistycznego optymizmu” w związku z rozpoczęciem w grudniu niemieckiej ofensywy w Ardenach.

Na przełomie roku przeniesienie zapisów rękopiśmiennych i maszynopisowych Dzienników na szklane mikrofisze. Zabezpieczenie i przygotowanie ich do ukrycia.

1945

W marcu wizytacja oddziałów Wehrmachtu na Dolnym Śląsku. 11 marca ostatnie publiczne wystąpienie przed żołnierzami Wehrmachtu w mieście Lubań.

Wrocław i Królewiec uznane w propagandzie za „bastiony walki z bolszewizmem”.

Rodzinne miasto Rheydt poddaje się bez walki wojskom amerykańskim. W kwietniu początek walk o Berlin. 22 kwietnia przeniesienie się całej rodziny Goebbelsów do bunkra Führera pod Kancelarią Rzeszy.

Zbiór szklanych mikrofisz, zawierających komplet Dzienników Goebbelsa, zostaje w kwietniu zapakowany w metalową skrzynię i zakopany w pobliżu autostrady prowadzącej z Berlina do Poczdamu.

29 kwietnia Goebbels świadkiem podczas ceremonii zaślubin Evy Braun i Adolfa Hitlera. Na mocy politycznego testamentu Hitlera obejmuje po jego samobójczej śmierci urząd kanclerza Rzeszy.

1 maja po zabójstwie dzieci 47-letni Joseph Goebbels oraz jego 43-letnia żona Magda popełniają samobójstwo.

1946

Skrzynia zawierająca szklane mikrofisze z fotografiami stron Dzienników Goebbelsa zostaje w marcu odkopana przez wspólną ekspedycję radziecko-francuskich przedstawicieli władz okupacyjnych w Niemczech. Niemal wszystkie pudełka z mikrofiszami trafiają do Moskwy i pozostają niedostępne przez kilkadziesiąt lat.

1970

W grudniu doczesne szczątki rodziny Goebbelsów, przemieszane ze sobą i przenoszone z miejsca na miejsce, zostają spalone i wrzucone do jednego z dopływów Łaby.

1992

Dr Elke Fröhlich z monachijskiego Instytutu Historii Najnowszej uzyskuje w marcu dostęp do zbioru szklanych mikrofisz, zawierających Dzienniki Goebbelsa.

1993–2008

Dwudziestoczterotomowa (w 29 woluminach) edycja źródłowa pod kierunkiem dr Elke Fröhlich z monachijskiego Instytutu Historii Najnowszej. W publikacji znalazł się niemal komplet zapisów diarystycznych Goebbelsa. Uzupełnienie stanowią indeksy: osobowy, geograficzny i rzeczowy.

2013

Dwutomowa edycja fragmentów Dzienników Goebbelsa w języku polskim, przygotowana na podstawie wydania monachijskiego przez wydawnictwo Świat Książki.WYKAZ WAŻNIEJSZYCH SKRÓTÓW

AA

Auswärtiges Amt (Urząd/Ministerstwo Spraw Zagranicznych)

ADAV

Allgemeine Deutsche Arbeiterverein (Powszechny Niemiecki Związek Robotników)

AO

Auslandsorganisation der NSDAP (Organizacja Zagraniczna NSDAP)

APA

Außenpolitisches Amt der NSDAP (Urząd Polityki Zagranicznej NSDAP)

BAK

Bundesarchiv Koblenz (Archiwum Federalne RFN w Koblencji)

BDM

Bund Deutscher Mädel (narodowosocjalistyczny Związek Niemieckich Dziewcząt)

BVP

Bayerische Volkspartei (Bawarska Partia Ludowa)

CDU

Christlich-Demokratische Union (Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna)

DAF

Deutsche Arbeitsfront (Niemiecki Front Pracy)

DAP

Deutsche Arbeiterpartei (Niemiecka Partia Robotników)

DDP

Deutsche Demokratische Partei (Niemiecka Partia Demokratyczna)

DNB

Deutsches Nachrichtenbüro (Niemieckie Biuro Informacyjne)

DNVP

Deutschnationale Volkspartei (Niemiecko-Narodowa Partia Ludowa)

DVFP

Deutsch-Völkische Freiheitspartei (Niemiecko-Volkistowska Partia Wolności)

DVP

Deutsche Volkspartei (Niemiecka Partia Ludowa)

Freikorps

Militärische Freiwillingen Verbände (wojskowe oddziały ochotnicze w Niemczech po 1918 r.)

Gestapa

Geheime Staatspolizeiamt (Centralny Urząd Tajnej Policji Państwowej)

Gestapo

Geheime Staatspolizei (Tajna Policja Państwowa)

GG

Generalgouvernement (Generalne Gubernatorstwo)

GPU

Gosudarstwiennoje politiczeskoje uprawlenije (Państwowy Zarząd Polityczny, od 1934 r. NKWD)

HJ

Hitlerjugend (narodowosocjalistyczna organizacja młodzieży męskiej)

IfZG

Institut für Zeitgeschichte, München (Instytut Historii Najnowszej w Monachium)

KdF

Kraft durch Freude (Siła przez Radość)

KGB

Komitiet gosudarstwiennoj biezopasnosti pri Sowietie Ministrow SSSR (Komitet Bezpieczeństwa Państwowego przy Radzie Ministrów ZSRR)

KL, KZ

Konzentrationslager (obóz koncentracyjny)

KPD

Kommunistische Partei Deutschlands (Komunistyczna Partia Niemiec)

MfS

Ministerium für Staatssicherheit (Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego, Stasi)

Napola, NPEA

Nationalpolitische Erziehungsanstalten (Narodowopolityczne Zakłady Wychowawcze)

NKWD

Narodnyj komisariat wnutriennich dieł (Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych)

NSBO

Nationalsozialistische Betriebszellenorganisation (Narodowosocjalistyczna Organizacja Komórek Zakładowych)

NSDAP

Nationalsozialistische Deutsche Arbeiter Partei (Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza)

NSDStB

Nationalsozialistischer Deutscher Studentenbund (Narodowosocjalistyczny Niemiecki Związek Studentów)

NSFBGD

Nationalsozialistische Freiheitsbewegung Groß Deutschlands (Narodowosocjalistyczny Ruch Wolnościowy Wielkich Niemiec)

NSV

Nationalsozialistische Volkswohlfahrt (Narodowosocjalistyczna Opieka Społeczna)

OKH

Oberkommando des Heeres (Naczelne Dowództwo Wojsk Lądowych)

OKW

Oberkommando der Wehrmacht (Naczelne Dowództwo Sił Zbrojnych)

OrPo

Ordnungspolizei (Policja Porządkowa)

PK

Propaganda-Kompanie der Wehrmacht (Kompania Propagandowa Wehrmachtu)

PNF

Partito Nazionale Fascista (Narodowa Partia Faszystowska)

RAD

Reichsarbeitsdienst (Służba Pracy Rzeszy)

REM

Reichserziehungsministerium, Reichsministerium für Wissenschaft, Erziehung und Volksbildung (Ministerstwo Nauki, Wychowania i Oświaty Narodowej)

RFK

Reichsfilmkammer (Izba Filmowa Rzeszy)

RKBK

Reichskammer der bildenden Künste (Izba Sztuk Pięknych Rzeszy)

RKK

Reichskulturkammer (Izba Kultury Rzeszy)

RMK

Reichsmusikkammer (Izba Muzyki Rzeszy)

RMVP

Reichsministerium für Volksaufklärung und Propaganda (Ministerstwo Oświecenia Narodowego i Propagandy)

RP

Rzeczpospolita Polska

RPA

Reichspropagandaamt der NSDAP (Urząd Propagandy Rzeszy)

RPK

Reichspressekammer (Izba Prasy Rzeszy)

RPL

Reichspropagandaleitung der NSDAP (Kierownictwo Propagandy Rzeszy)

RRK

Reichsrundfunkkammer (Izba Radiowa Rzeszy)

RSK

Reichsschrifttumskammer (Izba Piśmiennictwa Rzeszy)

RTK

Reichstheaterkammer (Izba Teatru Rzeszy)

SA

Sturmabteilungen der NSDAP (Oddziały Szturmowe NSDAP)

Schupo

Schutzpolizei (Policja Ochronna)

SD

Sicherheitsdienst der SS (Służba Bezpieczeństwa)

SdP

Sudetendeutsche Partei (Partia Niemców Sudeckich)

SED

Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec)

Sipo

Sicherheitspolizei (Policja Bezpieczeństwa)

SPD

Sozialdemokratische Partei Deutschlands (Socjaldemokratyczna Partia Niemiec)

SS

Schutzstaffeln der NSDAP (Sztafety Ochronne NSDAP)

Ufa

Universum Film-AG

USchlA

Untersuchungsund Schlichtungsausschuß der NSDAP (Komisja Śledczo-Rozjemcza NSDAP)

„VB”

„Völkischer Beobachter”

WHW

Winterhilfswerk (Akcja Pomocy Zimowej)

WKP(b)

Wsiesojuzna kommunisticzeskaja partija (bolszewikow) Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików)

WTB

Wolff’s Telegraphisches Büro (Biuro Telegraficzne Wolffa