Góra Synaj - ebook

ROZDZIAŁ 1

Niedziela 30 października 1938

Mimo późnej pory i zapadającego zmroku na dworze było przyjemnie ciepło, lekki płaszcz w zupełności wystarczył do okrycia się. Jedynym minusem było to, że hrabinie Franzisce von Häften nie miał kto służyć ramieniem. Męża Aleksandra zatrzymały na budowie obowiązki służbowe, z pomocy innego zaś mężczyzny – w towarzystwie śmietanki mieszkańców Neusalz i okolic – wolała nie korzystać. A że do szatniarza ustawiła się długa kolejka, obsłużyła się sama, co oczywiście spotkało się z kąśliwymi uwagami niektórych matron trzymających swych mężów za łokcie, jakby bały się, iż wykorzystają pierwszą nadarzającą się okazję, aby główną salę zamienić na dużo bardziej kameralną winiarnię.

Nie musiały jednak stać na straży, właściciel hotelu Pod Koleją Żelazną – położonego przy Freystädterstras 51, blisko dworca kolejowego – hołdował bowiem zasadzie, że najpierw należy posilić ducha, a dopiero potem pofolgować ciału. Nie mogło tego zmienić nawet to, iż dawny gościniec szczycił się obecnie mianem oficjalnego lokalu miejscowej komórki NSDAP, co zresztą od razu można było poznać po flagach ze swastykami łopoczącymi nie tylko na wietrze po obu stronach wejścia, ale rozwieszonymi także wewnątrz budynku.

Między innymi z tego powodu Franziska nie czuła się zbyt swobodnie, dyskomfort dodatkowo potęgowały puste krzesła po obu stronach, jedno wykupione przez męża, dwa pozostałe przez małżeństwo von Hellmich. Wbiła wzrok w kurtynę na scenie, zza której co rusz ktoś wystawiał głowę. Na plecach czuła pytające spojrzenia, w środku wzbierający gniew: Aleksander był usprawiedliwiony, ale przyjaciółka z mężem nie!

– Czyż nie pięknie przystrojono salę? – tubalny głos należał do Richarda Unglaube, dyrektora gimnazjum.

– Tak, przepięknie – odpowiedziała, zmuszając się do uśmiechu i chowając nogi, aby przepuścić żonę dyrektora, której imienia nie mogła sobie przypomnieć. – Przepięknie – jedną dłoń przyłożyła do ust, aby stłumić nadciągające kichnięcie, drugą odsunęła ptasie pióra z kapelusza dyrektorowej. – Kto to widział, żeby pojawiać się z tak niemodnym już dodatkiem? – Westchnęła w myślach. – Dobrze przynajmniej, że nie usiądzie przede mną, bo nic bym nie widziała!

– Nie mogę się doczekać spektaklu – kontynuował Unglaube, pomagając małżonce zająć miejsce, co – wziąwszy pod uwagę jej słuszną tuszę – nie było zadaniem najłatwiejszym. – A pani, hrabino?

– Ja również – Franziska zerknęła ukradkiem na kupiony kilka tygodni wcześniej zegarek firmy Eterna z limitowanej edycji, potężny metalowy kwadrat. Reklamowano go jako idealny chronograf dla współczesnego mężczyzny, co zupełnie jej nie przeszkadzało, wręcz przeciwnie: z lubością chwaliła się w towarzystwie jego surową formą. Wskazówki były bezlitosne: do rozpoczęcia zostały już tylko minuty, a jej towarzystwa wciąż nie było widać!

– Bardzo trudno było o bilety na dobre miejsca – dyrektorowa włączyła się do rozmowy. – Gdyby nie mąż… Ale komu, jak komu, dyrektorowi szanowanej szkoły należą się pierwszorzędne miejscówki, prawda?

– Oczywiście – potaknęła uprzejmie. – Miejmy tylko nadzieję, że akustyka będzie dobra…

– Z pewnością – Unglaube wykonał mocny ruch dłonią. – W zeszłym tygodniu młodzież miała tutaj próbę, wypadła znakomicie. Muszę z całą świadomością podkreślić, że nie ma lepszego miejsca w całym mieście na takie wydarzenie.

Franziska skinęła delikatnie, gotując się w środku. Odkąd Pod Koleją Żelazną zawłaszczyło NSDAP, czuła się tutaj źle. Wolałaby, aby teatr z Glogau na miejsce występów wybrał choćby malowniczo położoną restaurację Most Odrzański przy Brückenallee, jednak lokal, zlokalizowany na świeżym powietrzu, był odpowiedni tylko latem. Z kolei restauracja Henninga przy Berlinerstrasse – z salą estradową, kręgielnią i równie pięknym ogrodem koncertowym – została wykupiona przez hutę Krausewerk i urządzono w niej stołówkę dla pracowników. Był co prawda jeszcze zakład gastronomiczno-rozrywkowy Hala Rzeszy Niemieckiej – restauracja z wielką salą zabaw, kręgielnią, pawilonem muzycznym oraz ogrodem tanecznym – ale najwyraźniej jej właściciel przegrał wyścig z pupilkiem partyjnych kacyków.

– Jestem! – zdyszany głos bez wątpienia należał do Margarete von Hellmich.

– Wreszcie! – Franziska nie kryła radości na widok przyjaciółki. – Zaraz się zacznie – przeszła do szeptu, widząc gasnące światła na sali. – A gdzie Gustaw?

– Wyobraź sobie, że kończyliśmy właśnie proszony obiad u doktorostwa Primke, gdy do Gustawa dotarła wiadomość, iż jakiś chłopiec utopił się na Vogelsbergu. Powiedział, że musi tam jechać i że mam iść na przedstawienie sama. Uwierzysz?

Hrabina otworzyła usta, ale nie zdążyła niczego powiedzieć.

– Biedne dziecko… – Westchnęła Margarete. – Ale żeby kąpać się o tej porze roku? Brrr…

– Ciszej, drogie panie! – z tyłu dało się słyszeć ostry męski głos. – Ciszej!

Franziska złapała przyjaciółkę za rękę i znacząco ścisnęła.

– Jaka ja jestem podekscytowana! – szepnęła Margarete.

*

Anton Habicht wsuwał łyżkę do talerza coraz bardziej energicznie, próbując wyłapać co większe kawałki ziemniaków, licząc po cichu, że być może trafi się marchewka albo chociaż jeden liść cebuli. Dawniej – kiedy jeszcze im się powodziło – Fryda wkładała do zupy ogonowej nie tylko pół kilo mięsistych wieprzowych ogonów, ale i 50 deko surowej szynki! Do braku tej drugiej zdążył się już przyzwyczaić, ale tym razem próżno było szukać choćby skrawka mięsa. Wstał od stołu, szurając głośno krzesłem, podszedł do kuchenki, zaczął kręcić chochlą w garnku. Był tak głodny, że nie przeszkadzałoby mu, gdyby znalazł najbardziej owłosiony świński ogon w całym Glogau.

Jedyne, na co trafił, to dwie kości praktycznie całkowicie pozbawione mięsa. Oblizał je łapczywie, wyssał szpik, po czym napełnił talerz wodą – ziemniaków już nie było – i wrócił do stołu.

Parzył usta pierwszą porcję dokładki, kiedy Fryda westchnęła. Spojrzał na nią, jadła powoli, z pustym spojrzeniem wbitym w talerz. Dopiero teraz zauważył, że w jej zupie próżno było szukać jakichkolwiek kawałków kartofli czy cebuli. Jak zwykle, najlepsze oddała jemu.

Kiedy załkała cicho drugi raz, przygryzł wargę i rzucił wzrokiem przez jedyne okno w izbie, za którym widać było tylko brudną ścianę stojącej naprzeciwko kamienicy. Kątem oka dostrzegł ruch, zareagował błyskawicznie i rozpłaszczył muchę na ścianie, dziwiąc się, co robiła tu o tej porze roku. Płomień świecy zamigotał od pędu powietrza, kładąc na zawilgoconym suficie fantazyjne kształty. Mężczyzna westchnął, patrząc na lampę, która od pół roku czekała na wymianę przepalonej żarówki.

I właśnie wtedy Fryda wzięła głęboki wdech. Habicht wiedział, co nastąpi za chwilę, doskonale też zdawał sobie sprawę z tego, iż nie może uczynić nic, co by temu zapobiegło. Wyskrobał więc z talerza ostatnie łyżki zupy – szanować jedzenie nauczył się, zanim jeszcze zaczął chodzić – i spiął się w sobie.

Nie musiał długo czekać. Stawiał talerz na stole, gdy Fryda schowała się za kotarą osłaniającą miednicę i zalała się płaczem. Bez słowa podszedł do chlebaka, odkroił cienką sznytkę. Oczami wyobraźni posmarował ją grubo smalcem i obłożył plastrami świeżej kiełbasy ze świniobicia. Następnie założył pocerowany w kilku miejscach płaszcz i wyszedł.

Kiedy dotarł do klatki schodowej, do jego uszu dotarł przeraźliwy szloch żony. Zacisnął zęby, chwilę później rękawem otarł łzy cisnące się do oczu.

Nowa Sól. Pełny indeks niemieckich nazw topograficznych znajduje się na końcu książki.

Obecnie: ul. Wojska Polskiego.

Głogów.

Al. Wolności.

Ul. Piłsudskiego.

Kacza Górka.ROZDZIAŁ 2

Niektórzy mieszkańcy Neusalz nazywali to miejsce Ptasią Górką, inni Kaczą, wszyscy jednak byli zgodni co do tego, że było ono jednym z najpiękniejszych w całym mieście. Wiosną i latem do parku położonego nad brzegiem dużych stawów ciągnęły rzesze ludzi. Za dnia trawniki były pełne piknikujących małżeństw z dziećmi karmiącymi kaczki kawałkami chleba, wieczorami przy pobliskiej kawiarni organizowano zaś imprezy taneczne.

Ogromny kompleks był własnością spółki Meyerotto należącej do wspólnoty braci morawskich będących spadkobiercami morawskiego husytyzmu – nazywanych także herrnhutami. Uciekając przed prześladowaniami, osiedlili się między innymi na Śląsku, a w 1743 roku od króla Prus Fryderyka II otrzymali zezwolenie na praktyki religijne w Neusalz. Dostali zgodę na wybudowanie własnego osiedla, które niedługo potem stało się samowystarczalne, jako że szybko wybudowali dom modlitwy, szpital, szkołę, aptekę, cegielnię, warsztaty rzemieślnicze, sklepy i cmentarz. Fryderyk II miał swój własny plan: chciał, aby bracia morawscy przyśpieszyli gospodarczy rozwój miasta. Tak się też stało, właśnie z ich grona wywodził się bowiem Johann David Gruschwitz, założyciel fabryki nici – jednego z największych zakładów włókienniczych w Europie – właściciel fabryki kleju Garve, także to bracia byli właścicielami Meyerotto, największej firmy handlowej w mieście, prowadzącej sklep delikatesowy, kawiarnię, winiarnię oraz własny bank.

Kawałek gruntu na Vogelsbergu latem 1935 roku kupili Albert von Treskow i jego żona Elisabeth, z domu Gruschwitz. Rok później według projektu znanego berlińskiego architekta wybudowali okazałą willę. Budynek miał kształt litery H i w swojej surowości przypominał bardziej pruskie koszary niż przytulny dom. Nad głównym wejściem widniał herb miejscowej odnogi rodu: trzy pawie głowy, przez niektórych złośliwców z premedytacją mylone z kaczkami.

Gustaw von Hellmich nie pojawił się jednak tutaj dla roztrząsania etymologii urokliwego zakątka, ale w celach zupełnie innych. Jako świeżo upieczonemu starszemu asystentowi kryminalnemu komisariatu we Fraystadt in Schlesien, przyszło mu zmierzyć się z pierwszą w karierze śmiercią dziecka. Zadanie nie było trudne, problem w tym, że mocno skomplikowało towarzyskie ustalenia na niedzielne popołudnie i wieczór skrzętnie zaplanowane przez Margarete zgoła miesiąc wcześniej.

Oględziny miejsca, w którym znaleziono ciało chłopca, trwały krótko, wiele dłużej musiał czekać na funkcjonariuszy miejscowej Schutzpolizei. W końcu się zjawili, prowadząc skromnie ubraną kobietę. Kiedy znalazła się na mostku rozwieszonym nad odnogą łączącą dwa stawy i dostrzegła zwłoki okryte wełnianym sweterkiem, zaczęła lamentować.

– Tego jeszcze brakowało – Von Hellmich zaklął, poczuwszy pod stopą coś miękkiego. Buty były robione przez mistrza szewskiego w samym Breslau, a on musiał wdepnąć w błoto po kostki! – Herr Wachtmeister! – przywołał jednego z policjantów.

– Tak, Herr Kriminaloberassistent? – spytał wachmistrz, zerkając nerwowo w stronę rozpaczającej kobiety.

– Sprawa jest oczywista, ale porządek musi być, więc trzeba babę rozpytać na okoliczność. – Wsunął but w kępkę suchych liści, próbując usunąć lepką maź. – Jak już ją uspokoicie, to pan z nią osobiście porozmawia, popyta, co robiła, gdzie była i kto pilnował bachora. Zrozumiano?

– Jawohl! Tak jest!

– Tylko wszystko ma być zanotowane!

– Jawohl! Tak jest!

– Aha! – rzekł, cały czas walcząc z błotem. – Jak pan z nią skończy, to trzeba przeczesać teren. Pięćdziesiąt metrów w tę stronę i w tamtą. – Wskazał ręką kierunki.

– Przecież ciemno jest…

– To latarnie przynieście! A jak nie pomoże, to zabezpieczyć teren i zacząć jutro o świcie – komenderował von Hellmich. – Podczas przeczesywania bacznie zwracać uwagę na… – szukał w pamięci. – …odciski butów! Jeśli się jakiś trafi, wezwać fotografa, zrobić zdjęcie i dokładnie zmierzyć szerokość, długość i głębokość – dodał radośnie, zadowolony z wyników operacji. – Jasne?

– Ale, Herr Kriminaloberassistent, w takich butach? – Wachmistrz aż jęknął. – Wszędzie błoto…

– Do teatru się pan wybiera? – Von Hellmich parsknął śmiechem, patrząc ukradkiem na zegarek. Jak dobrze pójdzie, miał szansę zdążyć na ostatni akt, a co ważniejsze: na przyjęcie.

– Nie, Herr Kriminaloberassistent. – Wachmistrz już się poddał. – Puschmann, do mnie! – przywołał jednego ze swoich ludzi. – Dawaj tę babę… – szepnął.

Puschmann przyprowadził kobietę, trzymając ją pod łokieć.

– Pani Belig, ja wiem, że to wielka tragedia, ale pani pamięta, że w domu czeka jeszcze czwórka dzieci? – Wachmistrz chciał być delikatny, ale nie bardzo wiedział, jak zabrać się do sprawy. – Co się stało, to się nie odstanie… Puschmann za chwilę zanotuje pani zeznania: gdzie pani była, co pani robiła, kto pilnował bach… – Przerwał w pół słowa. – Kto pilnował małego – poprawił się błyskawicznie.

– Zeznania? – Pani Belig zaniosła się płaczem.

– Cisza! – Wachmistrz nie wytrzymał. – W obecności funkcjonariuszy aparatu policyjnego zostanie teraz dokonane okazanie zwłok. Porządek musi być! – Podszedł do ciała. – Poświeć! – polecił młodszemu koledze, po czym chwycił sweterek za rękaw i uniósł do góry, przypatrując się bladej twarzyczce.

Puschmann był tak zaaferowany trzymaniem latarki, że nie zdążył zareagować, gdy pani Belig mdlała, osuwając się w wielką błotnistą kałużę.

*

Habicht wyszedł na dwór i od razu uderzył go smród moczu. Kamienica nr 14 przy Grosse Oderstrasse, w której mieszkali, była jedną z najbiedniejszych na całej starówce, nic dziwnego, że nie było komu ścigać pijaków i dzieciarni załatwiających potrzeby fizjologiczne w bramie. Zmarszczył nos, przeklinając niezwykle czuły węch, jakim obdarzyli go rodzice. Od dziecka pierwszy zgadywał, co będzie na obiad i który z kolegów podkradał ojcowskiego mydła do golenia.

Ruszył w stronę Odry, chcąc odetchnąć świeżym powietrzem. Spojrzał na Schlossplatz i sąsiedni Hindenburgbrücke, po którym leniwie sunęła furmanka. Gwizd syreny w porcie zwiastował odbijanie pociągu holowniczego.

– Dziesięć fenigów, panie. – Brudna kobieta wyrosła jak spod ziemi. Wyglądała na czterdzieści lat, miała pewnie niecałą trzydziestkę, okutana była w łachmany, których kolor już od dawna stanowił tajemnicę. – Na dzieci… – Próbowała złapać go za łokieć.

– Odejdź! – warknął, podnosząc rękę. Zanim jednak zdążył zadać cios, opanował się. Jeszcze kilka lat temu, kiedy mieszkali z Frydą kątem u jej rodziny na Uferstrasse, mogłaby być ich sąsiadką. Splunął z obrzydzeniem na samo wspomnienie. Nie dość, że było tam bardzo ciasno, to jeszcze jedyne okno otwierało się na budynki garbarni. Wszechobecny fetor był nie do wytrzymania i to nie tylko latem. Nie wiadomo było, który gorszy: ten z garbowanych zwierzęcych skór czy wydzielany przez spocone ludzkie ciała ściśnięte na zbyt małej przestrzeni. Jak na ironię losu po drugiej stronie rzeki swoją siedzibę miała fabryka czekoladek.

Przeprowadzka na Grosse Oderstrasse była dla nich jak wyjazd do Ameryki. Mieszkanie na ostatniej kondygnacji miało co prawda niewiele ponad 15 metrów kwadratowych powierzchni i składało się tylko z jednej izby, ale i tak nie mogli z Frydą narzekać. Sąsiedzi piętro niżej w takim samym lokalu mieszkali w osiem osób, przy czym większość miejsca zajmowały cztery łóżka.

– Fryda… – Westchnął w myślach. – Pewnie wciąż szlocha… – zasępił się. Żona go potrzebowała, ale on nie miał ochoty wracać do domu, w którym panująca cisza stawała się nie do wytrzymania. Izbę wynajęli, gdy tylko dostał pracę. Gdyby wówczas wiedział, co wydarzy się kilka tygodni później… – To co? – strofował sam siebie. Nie przeprowadziliby się? Dalej tkwiliby w tej norze, w której jego ojciec nie trzymałby nawet kur?

Ojciec. Słabo go pamiętał, ale jedno wryło się w pokłady pamięci: idealny porządek w zakładzie szewskim, którego był właścicielem. Kopyta ustawione według wielkości, cęgi, dłuta, szczypce, przebijaki i młotki rozwieszone tak, aby żadnego nie trzeba długo szukać. Kiedy zaginął na wojnie, matka musiała sprzedać wyposażenie za ułamek wartości. Do dziś miał przed oczami szewca z naprzeciwka, który odkupił narzędzia, Żyda targującego się o każdego feniga.

Habicht odwrócił się na pięcie, ruszył wzdłuż Odry, potem skręcił w kierunku rynku, mając zamiar pójść do parku miejskiego. Kiedy jednak dotarł do skrzyżowania Jesuitenstrasse z Breslauerstrasse zwątpił w realizację planów. Z kościoła Bożego Ciała wylało się mrowie wiernych. Zaczął przeciskać się przez tłum, początkowo przepraszał, potem nie zwracał już uwagi na to, że kogoś trąca w plecy czy uderza łokciem w żebra. Nagle ciżba ludzi jeszcze bardziej zgęstniała – za sprawą żołnierzy z pobliskiego kościoła garnizonowego – i Habicht zaczął odnosić wrażenie, że zaraz zostanie zgnieciony. Chwytał łapczywie powietrze, machając panicznie rękami, zupełnie jakby znalazł się na środku basenu miejskiego i stracił grunt pod nogami.

Wreszcie udało mu się dotrzeć do Neue Wallstrasse, tam ludzi było znacznie mniej. Przyśpieszył kroku, ale wtem – uświadomiwszy sobie, gdzie jest – stanął jak wryty. Przed sobą miał żłobek połączony z sierocińcem, zbudowany 30 lat wcześniej według projektu miejskiego radcy budowlanego Wagnera. Budynek zlokalizowano z dala od innych zabudowań, nie wiadomo, czy strzegąc maluchy od hałasu miasta, czy też odsuwając dziecięcy płacz i krzyki z dala od co szacowniejszych mieszkańców Glogau. W każdym razie taki stan rzeczy dzieciom absolutnie nie przeszkadzał, bo dookoła miały do dyspozycji mnóstwo zieleni.

Budowa pochłonęła skromną jak na tamte czasy kwotę 35 tysięcy marek. Tego akurat Habicht nie wiedział, za to pamiętał doskonale jasne tapety na ścianach i połyskująco na czerwono dachówkę, teraz już nieco wyblakłą. Jeszcze bardziej we wspomnieniach zapadła mu płaskorzeźba umieszczona na klatce schodowej, kopia jednego ze znanych bambini włoskiego mistrza renesansu Luki della Robbii. Uśmiechnął się, przypomniawszy, jak młodsze dzieci podśmiewały się z siusiaka figurki.

Nagle uśmiech zamarł, wargi zaczęły drżeć, w oczach pojawiły się łzy. Miał sześć lat, gdy ojciec poszedł na wielką wojnę. Nie wspominał go dobrze, jedyne miłe chwile, jakie pamiętał, były związane z podróżowaniem pociągiem do Fraustadt, gdzie mieszkał dziadek, nim umarł na rozedmę płuc.

W 1916 roku był już na tyle duży, żeby rozumieć, co się stało. Ciała ojca nigdy nie znaleziono, nie dowiedzieli się więc czy zginął, czy też zdezerterował i gdzieś się zaszył. Rok później matka zaniemogła, a on – dzięki pomocy dobrych ludzi z parafii – trafił do ochronki. Szybko zaprzyjaźnił się z jednym z rówieśników, także półsierotą. Notorycznie skradali się razem po schodach wewnętrznych prowadzących jedynie na strych i chowali się wśród schnących prześcieradeł i poszewek. Raz zdarzyło im się zbytnio rozzuchwalić i pobrudzili pranie. Na samą myśl, co było potem, Habichta zapiekła skóra na pośladkach. Siostry potrafiły przytulić, gdy się upadło i stłukło kolano, ale dyscypliny – kiedy się na to zasłużyło – też potrafiły używać, ucząc przy tym rachowania.

Otarł dłonią policzki, na których łzy zaczęły się mieszać z pierwszymi kroplami deszczu. Zrezygnował ze spaceru do parku, postanowił wrócić do domu i porozmawiać z Frydą.

Może nawet ją przytuli?

Kożuchów.

Policja ochronna (w skrócie: Schupo) wchodząca w skład policji porządkowej (niem.: Ordnungspolizei, w skrócie: Orpo).

Wrocław.

Obecnie nieistniejąca ulica w pobliżu zamku.

Pl. Zamkowy.

Most Hindenburga.

Ul. Nadbrzeżna.

Ul. Smolna.

Ul. Powstańców.

Ul. Staszica.

Wschowa.KRZYSZTOF KOZIOŁEK

Rocznik 1978, zielonogórzanin z urodzenia i zamieszkania. Przez prawie 20 lat mieszkał w Nowej Soli, gdzie zaczęła się jego kariera pisarska. Absolwent politologii na Uniwersytecie Zielonogórskim, z zawodu pisarz i dziennikarz. Pasjonat górskich wędrówek, zapalony kibic żużla i fan serialu „Na południe". Znany też jako Bookman, czyli człowiek w najbardziej kryminalnym płaszczu na świecie uszytym z okładek książek.

W 2007 roku zadebiutował „Drogą bez powrotu", od tego czasu wydał 25 powieści sensacyjnych, kryminalnych i thrillerów. Kilka z nich to kryminały napisane w stylu skandynawskim, czyli podejmujące ważne tematy społeczne.

W 2011 roku otrzymał „Lubuską Nagrodę Literacką" dla najbardziej obiecującego lubuskiego pisarza. W 2018 roku za kryminał retro „Wzgórze Piastów" oraz cały dorobek beletrystyczny otrzymał Zielonogórską Nagrodę Literacką „Winiarka". W 2019 roku za kryminał retro „Nad Śnieżnymi Kotłami" otrzymał nagrodę „Książka Górska Roku" w kategorii „Górska fikcja literacka i poezja". W 2023 roku otrzymał Nagrodę Kulturalną Miasta Zielona Góra.