Hashimoto. Poradnik pacjenta - ebook

OD AUTORKI

Dro­dzy Czy­tel­ni­cy,

Je­stem le­ka­rzem z wie­lo­let­nim do­świad­cze­niem. Po za­koń­cze­niu stu­diów me­dycz­nych roz­po­czę­łam pra­cę w szpi­ta­lu, gdzie przez kil­ka­na­ście lat opie­ko­wa­łam się oso­ba­mi z bar­dzo cięż­ki­mi scho­rze­nia­mi. Od nie­daw­na pra­cu­ję głów­nie w po­rad­ni ro­dzin­nej. Le­cze­nie cho­rych w tej pla­ców­ce wy­da­je się lżej­sze niż le­cze­nie w wa­run­kach szpi­tal­nych, ale wca­le nie mniej od­po­wie­dzial­ne. Po­dej­mo­wa­ne tu de­cy­zje mogą za­wa­żyć na dal­szych lo­sach pa­cjen­tów.

Gdy za­czy­na­łam pra­cę w po­rad­ni ro­dzin­nej, nie spo­dzie­wa­łam się, że tak czę­sto będę przyj­mo­wać pa­cjen­tów (głów­nie ko­bie­ty) z cho­ro­bą Ha­shi­mo­to. Od­no­szę wra­że­nie, że sta­ty­sty­ki w ba­zach me­dycz­nych nie od­zwier­cie­dla­ją rze­czy­wi­stej licz­by osób do­tknię­tych tym scho­rze­niem.

Wie­le in­for­ma­cji na te­mat cho­ro­by Ha­shi­mo­to moż­na zna­leźć w In­ter­ne­cie, jed­nak w licz­nych wir­tu­al­nych po­rad­ni­kach, w któ­rych cza­sem trud­no zi­den­ty­fi­ko­wać au­to­ra tek­stu, czę­sto po­ja­wia­ją się prze­ka­zy nie­praw­dzi­we, sprzecz­ne, nie­zro­zu­mia­łe, a na­wet szko­dli­we. Z ko­lei pod­czas wi­zy­ty u le­ka­rza w na­szych pol­skich wa­run­kach zwy­kle bra­ku­je cza­su na roz­wia­nie wszel­kich wąt­pli­wo­ści zgła­sza­nych przez pa­cjen­tów. A tych wąt­pli­wo­ści oso­by cho­re mają nie­ma­ło, o czym do­brze się prze­ko­na­łam.

Dla­te­go po­sta­no­wi­łam przed­sta­wić w tej książ­ce w pro­sty, zro­zu­mia­ły i rze­tel­ny spo­sób jak naj­wię­cej istot­nych in­for­ma­cji na te­mat cho­ro­by Ha­shi­mo­to. Opi­sa­łam wie­le aspek­tów z nią zwią­za­nych. Nie­któ­re te­ma­ty po­ru­szy­łam do­głęb­nie, może na­wet zbyt szcze­gó­ło­wo, jed­nak uzna­łam, że jest to nie­zbęd­ne do zro­zu­mie­nia pew­nych zja­wisk. Po­rad­nik do­ty­czy osób do­ro­słych. Znaj­dzie­cie w nim m.in. od­po­wie­dzi na na­stę­pu­ją­ce py­ta­nia:

- Co to jest tar­czy­ca i do cze­go jest nam po­trzeb­na?
- Co to jest cho­ro­ba Ha­shi­mo­to i jak się ob­ja­wia?
- Jak dia­gno­zu­je­my cho­ro­bę Ha­shi­mo­to?
- Czy moż­na się ustrzec tej cho­ro­by?
- Ja­kie zna­cze­nie mają geny, a ja­kie czyn­ni­ki śro­do­wi­sko­we?
- Jak wła­ści­wie le­czyć cho­ro­bę Ha­shi­mo­to? Czy moż­na ją wy­le­czyć cał­ko­wi­cie?
- Jaką die­tę sto­so­wać? Czy zio­ła po­ma­ga­ją?
- Czy su­ple­men­to­wać se­len?
- Czy su­ple­men­to­wać jod?
- Co zmie­nić w na­szym ży­ciu, gdy cho­ro­ba się po­ja­wi?
- Jak po­ko­nać wszel­kie trud­no­ści u ko­biet z cho­ro­bą Ha­shi­mo­to pla­nu­ją­cych cią­żę lub bę­dą­cych już w cią­ży bądź w okre­sie kar­mie­nia pier­sią?
- Kie­dy pa­cjent lub pa­cjent­ka może być pod opie­ką swo­je­go le­ka­rza ro­dzin­ne­go, a kie­dy musi zgło­sić się do spe­cja­li­sty en­do­kry­no­lo­ga?
- Z ja­ki­mi in­ny­mi scho­rze­nia­mi współ­ist­nie­je cho­ro­ba Ha­shi­mo­to? Czy na­le­ży ich ak­tyw­nie po­szu­ki­wać?
- Ja­kie są po­wi­kła­nia cho­ro­by Ha­shi­mo­to i ja­kie jest ro­ko­wa­nie w tej cho­ro­bie?
- Ja­kie pro­ble­my zwią­za­ne z nie­do­czyn­no­ścią tar­czy­cy spo­ty­ka­my u osób w wie­ku po­de­szłym?

Ży­czę przy­jem­nej i owoc­nej lek­tu­ry!

Ka­ta­rzy­na Ślu­bow­skaCO TO JEST TARCZYCA
I DO CZEGO JEJ POTRZEBUJEMY?

Tar­czy­ca to gru­czoł w kształ­cie mo­ty­la, zlo­ka­li­zo­wa­ny w przed­niej czę­ści szyi. Zbu­do­wa­na jest z dwóch pła­tów i łą­czą­cej je cie­śni (wię­zi­ny). Jej masa wy­no­si, za­leż­nie od wie­ku i płci, od 15 do 30 gra­mów.

Tar­czy­cę two­rzą pę­che­rzy­ki. Każ­dy z nich oto­czo­ny jest na­błon­kiem bio­rą­cym udział w pro­duk­cji hor­mo­nów tar­czy­co­wych. Wnę­trze pę­che­rzy­ków wy­peł­nia ko­lo­id, czy­li ro­dzaj żelu, ma­ją­cy zdol­ność prze­cho­wy­wa­nia tych hor­mo­nów. Głów­nym skład­ni­kiem ko­lo­idu jest ty­re­oglo­bu­li­na – biał­ko nie­zbęd­ne do syn­te­zy hor­mo­nów, sta­no­wią­ce dla nich rusz­to­wa­nie. Po­mię­dzy gru­py pę­che­rzy­ków wni­ka­ją pa­sma zbu­do­wa­ne z tkan­ki łącz­nej z bo­ga­tym una­czy­nie­niem i uner­wie­niem.

Wśród ko­mó­rek pro­du­ku­ją­cych hor­mo­ny tar­czy­cy obec­ne są tak­że tzw. ko­mór­ki C wy­twa­rza­ją­ce kal­cy­to­ni­nę. Od tyłu do bie­gu­nów gór­nych i dol­nych pła­tów tar­czy­cy przy­le­ga­ją przy­tar­czy­ce – gru­czo­ły pro­du­ku­ją­ce pa­ra­thor­mon. Za­rów­no pa­ra­thor­mon, jak i kal­cy­to­ni­na są hor­mo­na­mi re­gu­lu­ją­cy­mi go­spo­dar­kę wap­nio­wo-fos­fo­ra­no­wą oraz pra­wi­dło­wy roz­wój i prze­mia­ny ko­ści.

Funkcje tarczycy i jej hormony

Głów­ne za­da­nie tar­czy­cy to pro­duk­cja hor­mo­nów i ich ma­ga­zy­no­wa­nie. W tym pro­ce­sie nie­zbęd­ny jest jod, któ­ry tar­czy­ca gro­ma­dzi w pę­che­rzy­kach. Zwy­kle znaj­du­je się w nich 8–10 mg tego pier­wiast­ka. Dzien­ne za­po­trze­bo­wa­nie na jod róż­ni się w za­leż­no­ści od płci, wie­ku i sta­nu fi­zjo­lo­gicz­ne­go. Oso­ba do­ro­sła po­win­na do­star­czać or­ga­ni­zmo­wi oko­ło 150 µg jodu na dobę, ko­bie­ta w cią­ży lub kar­mią­ca pier­sią oko­ło 250 µg.

Hor­mo­ny tar­czy­cy są nie­zbęd­ne do pra­wi­dło­we­go funk­cjo­no­wa­nia czło­wie­ka – od pierw­szych ty­go­dni ży­cia pło­do­we­go aż do śmier­ci. Wa­run­ku­ją wła­ści­wy roz­wój ukła­du ner­wo­we­go, szcze­gól­nie kory mó­zgo­wej i una­czy­nie­nia ośrod­ko­we­go ukła­du ner­wo­we­go, co w oczy­wi­sty spo­sób wpły­wa na roz­wój umy­sło­wy. Są rów­nież ko­niecz­ne do doj­rze­wa­nia płcio­we­go, wpły­wa­ją na wzrost ko­ści i me­ta­bo­lizm nie­mal wszyst­kich ko­mó­rek w na­szym or­ga­ni­zmie, bio­rą udział w pro­ce­sach ener­ge­tycz­nych, w pro­duk­cji cie­pła, w re­gu­la­cji prze­mia­ny bia­łek, wę­glo­wo­da­nów i tłusz­czów.

Czyn­nym hor­mo­nem re­al­nie wpły­wa­ją­cym na po­wyż­sze pro­ce­sy jest T3, czy­li trój­jo­do­ty­ro­ni­na. Z ko­lei T4 – te­tra­jo­do­ty­ro­ni­na lub ina­czej ty­rok­sy­na, słu­ży przede wszyst­kim jako pre­kur­sor dla T3 (pre­kur­sor, czy­li coś, z cze­go T3 do­pie­ro po­wsta­nie). T4 jest od 3 do 8 razy mniej ak­tyw­na od T3. Tar­czy­ca pro­du­ku­je głów­nie tę słab­szą bio­lo­gicz­nie T4, a tyl­ko w nie­znacz­nej ilo­ści T3.

Oko­ło 85 pro­cent T3 po­wsta­je nie w tar­czy­cy, lecz poza nią – na tzw. ob­wo­dzie, głów­nie w wą­tro­bie, ner­kach, mię­śniach szkie­le­to­wych oraz w in­nych ko­mór­kach do­ce­lo­wych (tych, na któ­re T3 ma od­dzia­ły­wać). Pro­ces ten za­cho­dzi dzię­ki spe­cjal­nym en­zy­mom – de­jo­dy­na­zom, któ­re prze­kształ­ca­ją T4 w ak­tyw­ną hor­mo­nal­nie T3 i nie­ak­tyw­ny rT3. Nie­któ­re z de­jo­dy­naz mają też za za­da­nie nisz­czyć T3 i T4, tak aby za­cho­wa­na była rów­no­wa­ga.

Jed­nym z klu­czo­wych en­zy­mów bio­rą­cych udział w syn­te­zie hor­mo­nów tar­czy­cy jest ty­re­ope­rok­sy­da­za. Jej za­da­nie po­le­ga na prze­kształ­ca­niu jodu do ta­kiej for­my, któ­rą moż­na po­tem przy­łą­czyć do ty­re­oglo­bu­li­ny (biał­ka nie­zbęd­ne­go do pro­duk­cji hor­mo­nów tar­czy­cy). Na­stęp­nie w wy­ni­ku ko­lej­nych skom­pli­ko­wa­nych pro­ce­sów po­wsta­ją T3 i T4.

Za­rów­no T3, jak i T4 wią­żą się z biał­ka­mi krwi (tzw. biał­ka­mi trans­por­tu­ją­cy­mi hor­mo­ny tar­czy­cy), dzię­ki cze­mu są sta­le i rów­no­mier­nie do­star­cza­ne do tka­nek do­ce­lo­wych. Frak­cja wol­na (czy­li nie­zwią­za­na z biał­ka­mi trans­por­tu­ją­cy­mi) hor­mo­nów tar­czy­cy, czy­li tzw. FT3 (fre­eT3) i FT4 (fre­eT4), sta­no­wi od­po­wied­nio je­dy­nie oko­ło 0,3 pro­cen­ta i 0,03 pro­cen­ta cał­ko­wi­tej puli krą­żą­cych we krwi hor­mo­nów tar­czy­cy. Jed­nak tyl­ko wol­ne hor­mo­ny mogą wni­kać do ko­mó­rek i wy­wo­ły­wać efek­ty.

Ośrodki kontroli – podwzgórze i przysadka

Pro­du­ko­wa­nie i uwal­nia­nie hor­mo­nów tar­czy­cy pod­le­ga ści­słej kon­tro­li. Nad tymi pro­ce­sa­mi czu­wa­ją ta­kie ośrod­ki w mó­zgu jak pod­wzgó­rze i przy­sad­ka mó­zgo­wa, a do­kład­nie jej płat przed­ni. Oba na­rzą­dy zlo­ka­li­zo­wa­ne są bli­sko sie­bie, co uła­twia ich wza­jem­ne od­dzia­ły­wa­nia. Pod­wzgó­rze pro­du­ku­je tzw. ty­re­oli­be­ry­nę (TRH). To ona po­bu­dza przy­sad­kę do pro­du­ko­wa­nia hor­mo­nu ty­re­otro­po­we­go (TSH). Do­pie­ro TSH ak­ty­wu­je tar­czy­cę do uwal­nia­nia hor­mo­nów T3 i T4.

Je­śli w or­ga­ni­zmie jest nad­miar hor­mo­nów tar­czy­cy, to pra­ca za­rów­no pod­wzgó­rza, jak i przy­sad­ki jest ha­mo­wa­na i nie uwal­nia­ją one ani TRH, ani TSH, co pro­wa­dzi do wstrzy­ma­nia uwal­nia­nia hor­mo­nów tar­czy­cy.

Je­śli mamy nie­do­bór hor­mo­nów tar­czy­cy, to pod­wzgó­rze po­bu­dza­ne jest do pro­du­ko­wa­nia TRH, a przy­sad­ka uwal­nia TSH, co pro­wa­dzi do tego, że tar­czy­ca wy­twa­rza i uwal­nia T3 i T4.

To swo­isty układ sprzę­że­nia zwrot­ne­go. Ła­twiej go zro­zu­mieć, pa­trząc na ry­su­nek po­wy­żej. Pod­wzgó­rze za­zna­czo­no ko­lo­rem nie­bie­skim, przy­sad­kę żół­tym. Strzał­ki zie­lo­ne i plu­sy ozna­cza­ją po­bu­dza­nie, strzał­ki czer­wo­ne i mi­nu­sy – ha­mo­wa­nie. Fio­le­to­wa li­nia to dro­ga, któ­rą po­ko­nu­je TRH z pod­wzgó­rza do przed­nie­go pła­ta przy­sad­ki.

Za­tem w wa­run­kach fi­zjo­lo­gicz­nych na pra­wi­dło­wą syn­te­zę, prze­cho­wy­wa­nie i efekt koń­co­wy dzia­ła­nia hor­mo­nów tar­czy­cy wpły­wa nie tyl­ko sama tar­czy­ca, lecz tak­że pod­wzgó­rze, przy­sad­ka, en­zy­my na ko­mór­kach do­ce­lo­wych, biał­ka trans­por­tu­ją­ce krwi, za­so­by jodu i wie­le in­nych czyn­ni­ków.

Ozna­cza to, że za­bu­rze­nia hor­mo­nal­ne tar­czy­cy nie mu­szą wy­ni­kać je­dy­nie z cho­rób sa­mej tar­czy­cy, ale mogą być skut­kiem nie­pra­wi­dło­we­go funk­cjo­no­wa­nia in­nych na­rzą­dów i tka­nek na­sze­go cia­ła.

Życie z Hashimoto

Co trzeba zmienić w życiu, gdy choroba się pojawi?

Jak każ­da cho­ro­ba, tak i ta przede wszyst­kim zmu­si nas do częst­sze­go wy­ko­ny­wa­nia ba­dań i sys­te­ma­tycz­nych wi­zyt u le­ka­rza. Więk­szość pa­cjen­tów bę­dzie mu­sia­ła przejść na die­tę re­duk­cyj­ną, gdyż nie­le­czo­na nie­do­czyn­ność tar­czy­cy zwy­kle pro­wa­dzi do nie­kon­tro­lo­wa­ne­go przy­ro­stu masy cia­ła. Trze­ba bę­dzie dbać o pra­wi­dło­wą po­daż jodu, wi­ta­min i mi­ne­ra­łów. Każ­de­mu za­le­ca się re­gu­lar­ną ak­tyw­ność fi­zycz­ną i rzu­ce­nie pa­le­nia ty­to­niu. Więk­szość pa­cjen­tów bę­dzie mu­sia­ła przyj­mo­wać lek L-ty­rok­sy­nę.

Czy mając chorobę Hashimoto, można jeździć na wczasy nad morze?

Oczy­wi­ście tak. Te­re­ny nad­mor­skie są bo­gat­sze w jod niż te bar­dziej od­da­lo­ne od mo­rza, jed­nak ilość jodu, jaką do­star­cza­ją so­bie tu­ry­ści oraz sta­li miesz­kań­cy re­gio­nów nad­mor­skich, jest bez­piecz­na.