Historia czytania - ebook

Nie opatruję książki bibliografią, ponieważ większość prac, z których korzystałem, wymieniam w przypisach. W każdym razie rozległość tematu i ograniczenia autora są takie, że tego rodzaju wykaz, pod wielce zobowiązującym tytułem „Bibliografia”, wydawałby się zarówno niezrozumiale niekonsekwentny, jak i beznadziejnie niekompletny.

Dedykacja

¹ Parafraza ostatniej zwrotki wiersza Roberta Frosta Drzewo za oknem. Dwa ostatnie wersy u Frosta w przekładzie Stanisława Barańczaka brzmią: „Twoją – zajętą zewnętrznym klimatem, / Moją – wewnętrznym” (przyp. tłum.).

Ostatnia strona

¹ Zob. Claude Lévi-Strauss, Smutek tropików, przeł. Aniela Steinsberg, PIW, Warszawa 1964. Społeczeństwa nieznające pisma autor nazywa „zimnymi”, ponieważ w swej kosmologii starają się anulować następstwo zdarzeń, które składa się na nasze pojęcie historii.

² Zob. Philippe Descola, Les Lances du crépuscule, Paris 1994.

³ Miguel de Cervantes Saavedra, Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy, t. 1, przeł. Anna Ludwika Czerny, Zygmunt Czerny, PIW, Warszawa 1955, s. 86.

⁴ Zob. Gershom Scholem, Kabała i jej symbolika, przeł. Ryszard Wojnakowski, Aletheia, Warszawa 2020.

⁵ Zob. Miguel de Unamuno, sonet bez tytułu, w: Poesia completa, Madrid 1979.

⁶ Virginia Woolf, Charlotte Brontë, w: The Essays of Virginia Woolf, t. 2: 1912–1918, red. Andrew McNeillie, London 1987.

⁷ Jean-Paul Sartre, Słowa, przeł. Julian Rogoziński, Wydawnictwo Wiedza i Życie, Warszawa 1997, s. 31–32.

⁸ Francisco Rodrigues Lobo, Corte en alda y noches de inveirno (1619), cyt. za: Marcelino Menéndez y Pelayo, Origenes de la novela, t. 1, Madrid 1943, s. 370–371.

⁹ James Hillman, A Note on Story, w: Children Literature: The Great Excluded, t. 3, red. Francelia Butler, Bennett Brockman, Philadelphia 1974.

¹⁰ Robert Louis Stevenson, Moje królestwo, w: Czarodziejski ogród wierszy, wybór i przekład Ludmiła Marjańska, Nasza Księgarnia, Warszawa 1992.

¹¹ Michel de Montaigne, O wychowaniu dzieci, w: Próby, przeł. Tadeusz Boy-Żeleński, PIW, Warszawa 1957, s. 228.

¹² Walter Benjamin, Kronika berlińska, przeł. Bogdan Baran, w: Walter Benjamin, Podróże wyobraźni, przeł. i wybrał Bogdan Baran, Aletheia, Warszawa 2021, s. 372–373 (przekład nieznacznie zmieniony).

¹³ Samuel Butler, The Notebook of Samuel Butler, London 1912.

¹⁴ Jorge Luis Borges, Pierre Menard, autor Don Kichota, przeł. Andrzej Sobol-Jurczykowski, w: Fikcje, PIW, Warszawa 2019, s. 53.

¹⁵ Spinoza, Traktat teologiczno-polityczny, w: Dzieła, t. 2, przeł. Ignacy Halpern, Księgarnia Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1916, s. 134–135.

¹⁶ Cyt. za: John Willis Clark, Libraries in the Medieval and Renaissance Periods, Cambridge 1894.

¹⁷ Traditio Generalis Capituli of the English Benedictines, Philadelphia 1866.

¹⁸ Jamaica Kincaid, A Small Place, New York 1988.

¹⁹ W tomie Cuentos breves y extraordinarios (Losada, Buenos Aires 1973) (przyp. tłum.).

²⁰ Ani Borges, ani ja nie wiedzieliśmy wtedy, że zawiniątko, o którym pisał Kipling, nie było jego wynalazkiem. Jak podaje Ignace J. Gelb (The History of Writing, Chicago 1952), we wschodnim Turkiestanie młoda kobieta posłała swojemu ukochanemu kostkę herbaty, źdźbło trawy, czerwony owoc, suszoną morelę, kawałek węgla, kwiat, kostkę cukru, kamyk, pióro sokoła i orzech. Miało to oznaczać: „Nie mogę pić herbaty, jestem bez ciebie blada jak trawa, rumienię się na myśl o tobie, moje serce płonie jak węgiel, jesteś piękny jak kwiat i słodki jak cukier, ale czy masz serce z kamienia? Gdybym miała skrzydła, poleciałabym do ciebie, jestem twoja jak orzeszek, który trzymasz w ręce”.

²¹ Borges analizował język Wilkinsa w eseju El idioma analítico de John Wilkins, w: Otras inquisiciones, Buenos Aires 1952.

²² „Sowa się trzęsie nastroszona, cicha”, Wigilia świętej Agnieszki, przeł. Zofia Kierszys (przyp. tłum.).

²³ „Wiedziałem! To stryj!”, Hamlet, akt I, sc. 5, przeł. Stanisław Barańczak (przyp. tłum.).

²⁴ „Jesteśmy jedynie do gry piłkami dla gwiazd”, Księżna d’Amalfi, akt V sc. 4, przeł. Jerzy Strzetelski (przyp. tłum.).

²⁵ „On nie dając się widzieć z śmiertelnych nikomu / powrócił do swej Matki prywatnego Domu”, Raj odzyskany, ks. IV, przeł. Jacek Idzi Przybylski (przyp. tłum.).

²⁶ Zob. Evelyn Waugh, Garść prochu, przeł. Jerzy Olgar, PAX, Warszawa 1957.

²⁷ Ezequiel Martínez Estrada, Leer y escribir, J. Mortiz, Mexico 1969.

²⁸ w. 18–19, przeł. Edward Porębowicz (przyp. tłum.).

²⁹ Zob. Jorge Semprún, L’Écriture ou la vie, Paris 1994.

³⁰ José Maria Eça de Queirós, Ród Maia. Epizody życia romantycznego, przeł. Krystyna i Wojciech Chabasińscy, WL, Kraków 1988, s. 48.

³¹ Jorge Luis Borges, recenzja Men of Mathematics Erica T. Bella, „El Hogar”, Buenos Aires, 8 lipca 1938.

³² Zob. P.K.E. Schmöger, Das Leben der Gottseiligen Anna Katharina Emmerich, Freiburg 1867.

³³ Zob. Platon, Fajdros, przeł. Władysław Witwicki, PWN, Warszawa 1958.

³⁴ Zob. Hans Magnus Enzensberger, In Praise of Illiteracy, „Die Zeit”, Hamburg, 29 listopada 1985.

³⁵ Zob. Allan Bloom, Umysł zamknięty, przeł. Tomasz Bieroń, Zysk i S-ka, Poznań 1997.

³⁶ Charles Lamb, Detached Thoughts on Books and Reading, w: Essays of Elia, London 1833.

³⁷ Orhan Pamuk, Dom ciszy, przeł. Anna Akbike Sulimowicz, WL, Kraków 2009, s. 403.