Homo nie całkiem sapiens - ebook

WSTĘP

Ta książka początkowo miała być rozmową o psychologii – pasjonującej dziedzinie nauki, która tak dynamicznie rozwija się od przeszło wieku. Jej pierwszy rozdział dotyczy jednak czegoś innego – spojrzenia, choć w dużym stopniu przez pryzmat psychologii, na ostatnie wydarzenia na świecie i w Polsce.

Pracę nad książką zaczęliśmy bowiem w sierpniu 2015 roku. Ponieważ nasze kolejne rozmowy odbywały się w dość dużych odstępach czasu, za każdym razem mieliśmy wrażenie, że spotykamy się w innej rzeczywistości społeczno-politycznej. Zmiana ekipy rządzącej w Polsce, walka polityków o podporządkowanie sobie Trybunału Konstytucyjnego, a następnie Sądu Najwyższego, przekształcenie mediów publicznych w propagandową tubę jednej opcji politycznej, kampania wrogości wobec uchodźców i obcych oraz rosnące podziały polityczne wśród Polaków, a także masowe protesty społeczne – to tylko część tego, czego byliśmy świadkami.

Również na świecie działo się sporo, i to, niestety, niepokojących rzeczy. Na Węgrzech następował dalszy odwrót od liberalnej demokracji, w USA prezydentem został równie nieprzewidywalny, co zakochany w sobie celebryta i populista Donald Trump, a Francja była bliska wyboru antyeuropejskiej nacjonalistki na swego prezydenta. Wielka Brytania postanowiła opuścić przeżywającą kryzys Unię Europejską, a Włosi oddali władzę w ręce populistów.

Wszystko to sprawiało – i nadal sprawia – wrażenie, że w świecie Zachodu dzieje się coś bardzo ważnego i jednocześnie niepokojącego, ale trudnego do zdiagnozowania. Że żyjemy w „międzyepoce”, z której nie wiadomo co się wyłoni. I nie wiemy, czy liberalna demokracja przeżywa jedynie chorobę, co prawda z wysoką gorączką, ale stosunkowo krótką, czy też jakiś fundamentalny kryzys rozsadza ją od środka.

Niełatwo jest odpowiedzieć na te pytania, czego dowodzi wielość pojawiających się hipotez politologów, filozofów, psychologów społecznych i socjologów. Nie chcieliśmy tego wszystkiego zignorować i rozmawiać wyłącznie o psychologii. Stąd pierwszy rozdział, który jest próbą spojrzenia przez psychologa społecznego na to, co się wokół nas dzieje, i przynajmniej częściowego zdiagnozowania sytuacji. Pozostałe rozdziały dotyczą już wyłącznie interesujących i ważnych koncepcji psychologicznych. Warto jednak podkreślić, że do zrozumienia tego, z czym obecnie mamy do czynienia na świecie, bardzo może się przydać Czytelnikom rozdział drugi, w którym rozmawiamy o władzy i jej wpływie (często niedobrym) na postawy, przekonania i działania ludzi. Staramy się także omówić zjawisko „zepsucia przez władzę”, opierając się na naprawdę fascynujących wynikach badań psychologów.

Rozdział trzeci dotyczy z kolei narzekania, głównie Polaków. I tu również pojawiają się wątki, które mogą być istotne dla zrozumienia naszych politycznych wyborów, nie tylko tych z ostatnich lat.

Dwa następne rozdziały (czwarty i piąty) poświęcamy niezwykle ważnemu dla życia społecznego tematowi: moralności. Omawiamy go tak obszernie, ponieważ najnowsze koncepcje psychologii moralności – przede wszystkim głośna teoria amerykańskiego profesora Jonathana Haidta, którego książka _Prawy umysł_ jest uznawana za jedną z najbardziej inspirujących i dyskusyjnych publikacji ostatnich lat – wydały nam się godne osobnego potraktowania. Tu również pojawia się wątek bieżącej sytuacji politycznej, gdyż Haidt stara się odpowiedzieć na pytanie, dlaczego w ostatnich latach prawica lepiej sobie radzi z pozyskiwaniem wyborców niż zanikająca lewica.

Chyba najbardziej niepolitycznym (choć też nie do końca) rozdziałem naszej książki jest rozdział szósty, poświęcony różnicom i rolom płciowym. To gorący temat ostatnich dekad, w którym przewija się między innymi pytanie, czy mózg ma płeć i co z tego miałoby wynikać. Profesor Bogdan Wojciszke w tej części książki stara się odpowiedzieć na pytanie, jakie są różnice między kobietami a mężczyznami, a także w jakim stopniu są one istotne. Jak duży wpływ wywiera na to biologicznie ukształtowana natura człowieka, a jak istotny okazuje się wkład kultury. W kontekście spolityzowanej ostatnio dyskusji o _gender_ ten rozdział powinien Czytelnikom pomóc się rozeznać, co jest mitem, a co faktem w kwestii różnic płciowych.

Rozdział siódmy, przedostatni, to opowieść profesora Bogdana Wojciszke o jego własnej koncepcji sprawczości i wspólnotowości, za której sformułowanie otrzymał w 2016 roku najbardziej prestiżową nagrodę naukową w naszym kraju, czyli przyznawanego przez Fundację na Rzecz Nauki Polskiej tak zwanego „polskiego Nobla”. Owa „sprawczość i wspólnotowość” to dwa bardzo ważne wymiary, na których każdy z nas ocenia otaczający świat społeczny, interpretuje zachowania swoje i bliźnich. Za ich pomocą decyduje też, czy kogoś polubi i obdarzy szacunkiem, oraz postrzega wszelkie grupy i kategorie społeczne: od kobiet i mężczyzn po biednych i bogatych.

W ostatnim, ósmym rozdziale książki postanowiliśmy poprowadzić rozmowę tak, by omówić najciekawsze teorie psychologii. Przede wszystkim te, które w istotny sposób wpłynęły na tę dziedzinę nauki. Znalazły się w nim również budzące spore kontrowersje kwestie, jak choćby problem replikacji wyników badań, czyli powtarzania eksperymentów przez inne zespoły psychologów, by sprawdzić, czy rzeczywiście dają one takie same wyniki. Jest z tym kłopot w psychologii społecznej (i nie tylko), gorąco dyskutowany w ostatnich latach.

Mamy ogromną nadzieję, że tak bogaty zestaw ważnych i ciekawych tematów będzie dla naszych Czytelników wartościową i wciągającą lekturą. Przy czym chcielibyśmy podkreślić, że nie jest to książka skierowana wyłącznie czy przede wszystkim do psychologów, ale do każdej osoby zainteresowanej otaczającym światem bez względu na posiadane wykształcenie. Dlatego staraliśmy się mocno, by wszystko zostało opowiedziane w jasny i interesujący sposób, aczkolwiek bez zbędnego upraszczania czy spłycania tematów.

Na koniec chcielibyśmy gorąco podziękować Ani Świtajskiej, szefowej wydawnictwa Smak Słowa, która namówiła nas do tej długiej rozmowy o psychologii (i nie tylko) oraz podjęła trud wydania niniejszej książki.

_Autorzy_Osób sceptycznych wobec szczepień jest coraz więcej i w konsekwencji już nie tylko one narażone są na zachorowania, ale rośnie także ryzyko wśród tych, którzy z powodów zdrowotnych zaszczepić się nie mogą, choć chcieliby to zrobić W dodatku szczepienia, choć zmniejszają – czasem nawet zdecydowanie – ryzyko zachorowania bądź śmierci, jednak nie eliminują takiej możliwości w stu procentach. Tym samym rosnąca liczba ludzi niezaszczepionych zwiększa ryzyko rozprzestrzeniania się chorób, a wskutek tego rośnie też prawdopodobieństwo zachorowań wśród osób, które się zaszczepiły, i wśród tych, które zaszczepić się nie mogą.

Z _Wprowadzenia_

Głównymi walorami książki są, po pierwsze, pomoc w zrozumieniu tego, dlaczego ludzie wykazują opór wobec szczepień ochronnych, a po drugie, dostarczenie wiedzy o strategiach czy interwencjach, których celem jest powstrzymanie i zmiana szkodliwych zjawisk społecznych”.

Prof. UMCS Wojciech Cwalina

„Omawiana książka oferuje bardzo szeroki wachlarz danych pokazujących zarówno sukcesy, jak i porażki w procesie modyfikacji postaw wobec szczepień ochronnych. Przedstawia także jasne rekomendacje praktyczne, które mogą być zastosowane. Dowiemy się z niej, między innymi, jak wykorzystać metody uodpornienia, jaką rolę we wzmacnianiu oporu przed szczepieniami odgrywają typowe błędy poznawcze, jak identyfikować powszechne techniki dezinformacyjne.”

Prof. Wiesław Łukaszewski

Dezinformacja co dzień wpływa na każdego z nas – od mediów społecznościowych po większe wyzwania polityczne, od zdawkowych rozmów w supermarkecie po najbardziej intymne relacje. Mimo że zdajemy sobie sprawę z zagrożeń związanych z dezinformacją, należy podkreślić, że jest to problem nader złożony, któremu nie zdołamy zaradzić wyłącznie przez kontrolowanie mediów społecznościowych. Co więcej, nasze ograniczone i niezbyt skuteczne rozwiązania bardzo często są pochodną polityki partyjnej oraz indywidualnych interpretacji prawdy.

W książce _Nie do wiary_ psycholog społeczny Dan Ariely przekonuje, że aby wyjaśnić irracjonalną atrakcyjność dezinformacji, najpierw musimy zrozumieć proces przyjmowania błędnych przekonań (_misbelief_) – społeczno-psychologiczną podróż, podczas której ludzie przestają ufać uznanym prawdom i zaczynają wierzyć w fakty „alternatywne”, a nawet w pełnowymiarowe teorie spiskowe.

Dezinformacja – jak się okazuje – odwołuje się z powodzeniem do wrodzonych mechanizmów psychicznych, które tkwią w każdym z nas (niezależnie od poglądów politycznych). Co za tym idzie – tylko poprzez zrozumienie owych mechanizmów możemy osłabić jej oddziaływanie. Książka _Nie do wiary_, oparta na wieloletnich badaniach, a także na osobistych doświadczeniach autora, który sam padł ofiarą dezinformacji, oferuje nam odkrywczą i wszechstronną analizę czynników psychologicznych, które sprawiają, że racjonalni ludzie przyjmują całkowicie irracjonalne przekonania.