Hormony a otyłość - ebook
Wydawnictwo:
Data wydania:
20 września 2024
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
Hormony a otyłość - ebook
Książka „Otyłość a hormony” ma za zadanie wyjaśnić, jak schorzenia układu hormonalnego mogą sprzyjać wzrostowi masy ciała oraz w jaki sposób otyłość predysponuje do zaburzeń hormonalnych. Mamy obecnie do czynienia z pandemią otyłości. Szacuje się, że z nadmierną masą ciała zmaga się około 60% dorosłych Polaków, a lekarz rodzinny ma średnio pod opieką 1500 pacjentów z nadwagą i otyłością. Ponieważ otyłość powoduje szereg powikłań, chorzy ci trafiają często do specjalistów, w tym do diabetologów, endokrynologów i ginekologów. W leczeniu chorych na otyłość niezmiernie istotne jest rozróżnienie, czy zgłaszane przez pacjenta objawy i nieprawidłowości w badaniach dodatkowych stanowią skutek otyłości, czy też są przejawem innej choroby. W książce „Otyłość a hormony” przedstawimy algorytmy pomocne lekarzowi w codziennej diagnostyce i leczeniu chorych na otyłość, u których występują nieprawidłowości ze strony układu hormonalnego. Wyjaśnimy również mechanizmy prowadzące do tych zaburzeń.
| Kategoria: | Medycyna |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-01-23880-3 |
| Rozmiar pliku: | 2,8 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
AUTORZY
Dr hab. n. med. Alina Kuryłowicz, prof. CMKP
Klinika Chorób Wewnętrznych i Gerontokardiologii CMKP
Zespół Kliniczno-Badawczy Epigenetyki Człowieka IMDIK PAN
Warszawski Uniwersytet Medyczny
***
Dr hab. n. med. Urszula Ambroziak
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Endokrynologii
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Dr hab. n. med. Agnieszka Baranowska-Bik, prof. CMKP
Klinika Endokrynologiczna
Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Prof. dr hab. n. med. Piotr Dobrowolski
Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia
Narodowy Instytut Kardiologii Stefana Kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie
Dr n. med. i n. o zdr. Adrianna Gładka
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Endokrynologii
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Dr hab. n. med. Anna Jeznach-Steinhagen
Zakład Dietetyki Klinicznej
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Poradnia Diabetologiczna IMID
Instytut Matki i Dziecka
Dr n. med. Anna Kępczyńska-Nyk
Praktyka prywatna
Prof. dr hab. n. med. Aleksander Prejbisz
Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia
Narodowy Instytut Kardiologii Stefana Kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy w WarszawieWSTĘP
ALINA KURYŁOWICZ
Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia w 2023 r. problem nadmiernej masy ciała dotyczył 38% światowej populacji, a do 2035 r. 51% mieszkańców naszej planety będzie żyć z nadwagą lub otyłością . Obecnie nadwaga i otyłość dotyczy blisko 60% dorosłych Polaków, a wśród osób o najwyższym ryzyku sercowo-naczyniowym nawet 85% . Z perspektywy lekarza rodzinnego oznacza to, że w swojej praktyce liczącej przeciętnie 2500 pacjentów, ma on pod opieką ok. 1500 osób z nadmierną masą ciała. Aktualnie w grupie tej 1/3 stanowią chorzy z otyłością, ale jeżeli sprawdzą się przewidywania Narodowego Funduszu Zdrowia, to w 2028 r. odsetek ten wzrośnie półtorakrotnie . Biorąc pod uwagę, że otyłość jest potencjalną przyczyną ponad 200 powikłań, chorzy z nadmierną masą ciała częściej wymagają różnych interwencji medycznych, a ich stan zdrowia i jakość życia są gorsze niż osób bez nadwagi.
Coraz częściej też w naszej praktyce lekarskiej jesteśmy konfrontowani z koniecznością interpretacji wyników badań u chorych z otyłością i podejmowania decyzji o włączeniu różnego rodzaju terapii. Dlatego warto wiedzieć, jakie zmiany w wynikach badań są wtórne do choroby otyłościowej i potencjalnie mogą wycofać się wskutek normalizacji masy ciała, a jakie rozwijają się niezależnie od otyłości i wymagają odrębnego leczenia. Biorąc pod uwagę, że tkanka tłuszczowa jest potężnym narządem wydzielania wewnętrznego wpływającym na pracę pozostałych gruczołów czynnych hormonalnie, związana z otyłością dysfunkcja tkanki tłuszczowej musi mieć swoje konsekwencje endokrynologiczne. Celem tego opracowania jest przedstawienie wpływu otyłości na działanie układu hormonalnego oraz zasad diagnostyki i leczenia chorych z otyłością, u których stwierdzamy objawy sugerujące zaburzenia endokrynologiczne. Mamy nadzieję, że będzie ono pomocne w Państwa codziennej praktyce.
Z życzeniami miłej lektury,
Alina Kuryłowicz
1. World Health Organization: Obesity and overweight. 9.06.2021. https://www.who.int/newsroom/factsheets/detail/obesityandoverweight.
2. Stepaniak U., Micek A., Waśkiewicz A. i wsp.: Prevalence of general and abdominal obesity and overweight among adults in Poland Results of the WOBASZ II study (2013–2014) and comparison with the WOBASZ study (2003–2005). Pol. Arch. Med. Wewn., 2016; 126: 662–71.1
NOWE SPOJRZENIE NA UKŁAD HORMONALNY
ALINA KURYŁOWICZ
Ostatnie 20 lat zmieniło nasze spojrzenie na układ hormonalny. Obecnie nie patrzymy na niego wyłącznie z perspektywy klasycznych gruczołów wydzielania wewnętrznego (takich jak tarczyca, nadnercza, gonady), pozostających pod kontrolą układu podwzgórzowo-przysadkowego, ale uwzględniamy również obecność innych narządów czynnych hormonalnie, takich jak tkanka tłuszczowa czy przewód pokarmowy. Pomiędzy „klasycznymi” i „nowymi” narządami zachodzą liczne interakcje, które są niezbędne dla zachowania homeostazy organizmu. Choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego mają swoje konsekwencje metaboliczne, co często obserwujemy w obrazie klinicznym chorych z niedoczynnością tarczycy, hiperkortyzolemią czy hipogonadyzmem. Z kolei choroby takie jak otyłość, w przebiegu których dochodzi do zaburzenia czynności sekrecyjnej tkanki tłuszczowej czy zmian w wydzielaniu hormonów jelitowych, mogą niekorzystnie wpływać na funkcję tarczycy, nadnerczy czy gonad. W tym rozdziale, który jest pewnego rodzaju wstępem do wszystkich następnych, spróbujemy wyjaśnić, na czym polega rola tkanki tłuszczowej i hormonów jelitowych w rozwoju związanych z otyłością zaburzeń hormonalnych.
Tkanka tłuszczowa – więcej niż tylko magazyn energii
Biała tkanka tłuszczowa jest dominującym typem tkanki tłuszczowej u człowieka i stanowi średnio 15–20% masy ciała u mężczyzn i ok. 25–30% u kobiet. Fizjologicznie tworzy tzw. depozyty zlokalizowane w różnych częściach ciała, a dwa największe z nich to depozyt trzewny i podskórny. U chorych z nadwagą i otyłością biała tkanka tłuszczowa gromadzi się ektopowo, w tym środnarządowo, np. w wątrobie czy w mięśniach, wpływając niekorzystnie na ich budowę i funkcję.
Przez lata uważano, że jedyną rolą białych adipocytów (komórek tkanki tłuszczowej) pozostaje magazynowanie energii w postaci trójglicerydów, przez co mogą one zmieniać swoje rozmiary i liczbę w zależności od bilansu energetycznego organizmu. Jednak odkrycie adipokin, czyli cytokin i hormonów wydzielanych przez tkankę tłuszczową (przede wszystkim przez adipocyty, ale również przez obecne w niej komórki układu odpornościowego) zmieniło nasze spojrzenie na białą tkankę tłuszczową. Okazało się, że jest ona aktywnym narządem wydzielniczym, a uwalniane przez nią do krążenia substancje mogą modulować działanie innych komórek, tkanek i narządów . Przykłady wybranych adipokin i ich działanie przedstawiono w tab. 1.1.
Tabela 1.1. Właściwości wybranych adipokin i zmiany w ich wydzielaniu w przebiegu otyłości
Adipokina
Działanie
Zmiany związane z chorobą otyłościową
↓
↑
Leptyna
apetytu
wydzielania insuliny
wrażliwości na insulinę
oksydacji kwasów tłuszczowych
ciśnienia krwi
↑ wydzielania
↓ wrażliwości na leptynę (leptynooporność)
Rezystyna
wydzielania insuliny
stanu zapalnego
miażdżycy
oporności na insulinę
stłuszczenia wątroby
glukoneogenezy
lipolizy
ciśnienia krwi
↑ wydzielania
Wisfatyna
oporności na insulinę
miażdżycy
↑ wydzielania
Fetuina A
wydzielania insuliny
stanu zapalnego
oporności na insulinę
stłuszczenia wątroby
miażdżycy
↑ wydzielania
Lipokalcyna 2
wydzielania insuliny
oporności na insulinę
miażdżycy
↑ wydzielania
PAI-1
(inhibitor aktywatora plazminogenu-1)
oporności na insulinę
miażdżycy
stłuszczenia wątroby
apetytu
↑ wydzielania
Adiponektyna
stanu zapalnego
stresu oksydacyjnego
miażdżycy
stłuszczenia wątroby
wrażliwości na insulinę
wydzielania insuliny
wydatkowania energii
↓ wydzielania
Omentyna 1
stanu zapalnego
miażdżycy
stłuszczenia wątroby
wrażliwości na insulinę
wydatkowania energii
↓ wydzielania
Neuregulina 4
stłuszczenia wątroby
wrażliwości na insulinę
↓ wydzielania
Nie bez znaczenia jest również fakt, że tkanka tłuszczowa jest miejscem syntezy szeregu hormonów steroidowych, w tym estrogenów i kortyzolu, co schematycznie przedstawiono na ryc. 1.1.
Rycina 1.1. Szlaki syntezy hormonów steroidowych w adipocycie. AKR1C3 – aldo-keto reduktaza, CYP19A1 – aromataza; E2-FAE – estry acylowe kwasów tłuszczowych i estradiolu; HSD3B1,2-3β – dehydrogenaza hydroksysteroidowa typu 1 i 2; HSD17B1,3,7,12-17β – dehydrogenaza hydroksysteroidowa typu 1, 3, 7 i 12; LIPE – lipaza hormonozależna, STS – sulfataza steroidowa, 11BHD1 – dehydrogenaza 11β-hydroksysteroidowa typu 1, 11BHD2 – dehydrogenaza 11β-hydroksysteroidowa typu 2.
Kluczowym enzymem dla syntezy estrogenów jest aromataza (CYP19A1), której ekspresję i aktywność odnotowano w wielu ludzkich tkankach, w tym w tkance tłuszczowej. Aktywność aromatazy zależy od lokalnej dostępności jej substratów – androgenów (ryc. 1.1). Na przykład w jajniku, gdzie głównym dostępnym androgenem jest testosteron, aktywność CYP19A1 prowadzi do syntezy estradiolu (E2). Z kolei w tkance tłuszczowej głównym substratem aromatazy jest androstendion (powstały z dehydroepiandrosteronu (DHEA) i jego siarczanu syntetyzowanych w nadnerczach), którego aromatyzacja prowadzi do syntezy estronu (E1). Współczynnik konwersji androstendionu do estronu wzrasta wraz z wiekiem i objętością tkanki tłuszczowej i jest wyższy u kobiet z gynoidalnym niż androidalnym fenotypem otyłości. Estron może być również syntetyzowany w tkance tłuszczowej poprzez utlenianie estradiolu w reakcji katalizowanej przez dehydrogenazy 17β-hydroksysteroidowe (17β-HSD) typu 1, 7 i 12. Następnie estron może zostać przekształcony przez sulfatazę steroidową (STS) do siarczanu estronu, który jest najważniejszym składnikiem puli krążących estrogenów. Innym enzymem niezbędnym dla lokalnej dostępności steroidów płciowych jest hormonozależna lipaza (LIPE), która hydrolizuje estry acylowe kwasów tłuszczowych (FAE), DHEA i E2. Estradiol w postaci zestryfikowanej jest nieaktywny biologicznie, dlatego równowaga pomiędzy procesami estryfikacji i hydrolizy jest ważnym mechanizmem regulującym aktywność biologiczną tego hormonu. Steroidami, których stężenia w tkance tłuszczowej są najwyższe bez względu na lokalizację i płeć, są DHEA i androstendion. Zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn poziomy estrogenów w tkance tłuszczowej są niższe niż ich prekursorów, wyższe jednak niż w osoczu.
W tkance tłuszczowej zachodzą również przemiany glikokortykoidów, w tym proces utleniania (konwersji) aktywnego kortyzolu do jego nieaktywnej formy – kortyzonu. Dehydrogenaza 11β-hydroksysteroidowa typu 2 (11BHSD2) jest odpowiedzialna za ten proces, z kolei dehydrogenaza 11β-hydroksysteroidowa typu 1 (11BHSD1) katalizuje reakcję odwrotną, tj. konwersję kortyzonu do kortyzolu .
Otyłość jako choroba tkanki tłuszczowej
Związana z otyłością nadmierna kumulacja trójglicerydów prowadzi do zaburzenia metabolizmu białych adipocytów, w tym do narastania w nich stresu oksydacyjnego, który doprowadza do ich dysfunkcji, a niejednokrotnie również do apoptozy. Dysfunkcyjne adipocyty tracą zdolność buforowania energii i zmieniają profil wydzielanych substancji. Z kolei z martwych adipocytów uwalniane są do macierzy zewnątrzkomórkowej liczne substancje, w tym: cytokiny, chemokiny i cząsteczki adhezyjne, rozpoznawane przez układ immunologiczny jako potencjalne zagrożenie (danger-associated molecular patterns, DAMP). Komórki układu immunologicznego infiltrują dysfunkcyjną tkankę tłuszczową i dodatkowo uwalniają do zrębu i do krążenia mediatory zapalne. Tak dochodzi do rozwoju zapalenia metabolicznego, które stanowi podstawowy mechanizm patogenetyczny rozwoju związanych z otyłością powikłań, w tym endokrynologicznych, opisanych w kolejnych rozdziałach.
Wywołana otyłością dysfunkcja tkanki tłuszczowej nie dotyczy w równym stopniu wszystkich jej depozytów. Najbardziej nasilone zmiany zachodzą w depozycie trzewnym, dlatego otyłość brzuszna jest najsilniejszym czynnikiem ryzyka wystąpienia chorób składających się na zespół metaboliczny. Liczba związanych z otyłością powikłań jest proporcjonalna do wartości wskaźnika masy ciała (BMI) i czasu trwania choroby, a przy ocenie ryzyka zdrowotnego pacjenta trzeba wziąć pod uwagę nie tylko masę ciała, ale również rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w organizmie – ryc. 1.2 .
Dr hab. n. med. Alina Kuryłowicz, prof. CMKP
Klinika Chorób Wewnętrznych i Gerontokardiologii CMKP
Zespół Kliniczno-Badawczy Epigenetyki Człowieka IMDIK PAN
Warszawski Uniwersytet Medyczny
***
Dr hab. n. med. Urszula Ambroziak
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Endokrynologii
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Dr hab. n. med. Agnieszka Baranowska-Bik, prof. CMKP
Klinika Endokrynologiczna
Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Prof. dr hab. n. med. Piotr Dobrowolski
Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia
Narodowy Instytut Kardiologii Stefana Kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie
Dr n. med. i n. o zdr. Adrianna Gładka
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Endokrynologii
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Dr hab. n. med. Anna Jeznach-Steinhagen
Zakład Dietetyki Klinicznej
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Poradnia Diabetologiczna IMID
Instytut Matki i Dziecka
Dr n. med. Anna Kępczyńska-Nyk
Praktyka prywatna
Prof. dr hab. n. med. Aleksander Prejbisz
Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia
Narodowy Instytut Kardiologii Stefana Kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy w WarszawieWSTĘP
ALINA KURYŁOWICZ
Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia w 2023 r. problem nadmiernej masy ciała dotyczył 38% światowej populacji, a do 2035 r. 51% mieszkańców naszej planety będzie żyć z nadwagą lub otyłością . Obecnie nadwaga i otyłość dotyczy blisko 60% dorosłych Polaków, a wśród osób o najwyższym ryzyku sercowo-naczyniowym nawet 85% . Z perspektywy lekarza rodzinnego oznacza to, że w swojej praktyce liczącej przeciętnie 2500 pacjentów, ma on pod opieką ok. 1500 osób z nadmierną masą ciała. Aktualnie w grupie tej 1/3 stanowią chorzy z otyłością, ale jeżeli sprawdzą się przewidywania Narodowego Funduszu Zdrowia, to w 2028 r. odsetek ten wzrośnie półtorakrotnie . Biorąc pod uwagę, że otyłość jest potencjalną przyczyną ponad 200 powikłań, chorzy z nadmierną masą ciała częściej wymagają różnych interwencji medycznych, a ich stan zdrowia i jakość życia są gorsze niż osób bez nadwagi.
Coraz częściej też w naszej praktyce lekarskiej jesteśmy konfrontowani z koniecznością interpretacji wyników badań u chorych z otyłością i podejmowania decyzji o włączeniu różnego rodzaju terapii. Dlatego warto wiedzieć, jakie zmiany w wynikach badań są wtórne do choroby otyłościowej i potencjalnie mogą wycofać się wskutek normalizacji masy ciała, a jakie rozwijają się niezależnie od otyłości i wymagają odrębnego leczenia. Biorąc pod uwagę, że tkanka tłuszczowa jest potężnym narządem wydzielania wewnętrznego wpływającym na pracę pozostałych gruczołów czynnych hormonalnie, związana z otyłością dysfunkcja tkanki tłuszczowej musi mieć swoje konsekwencje endokrynologiczne. Celem tego opracowania jest przedstawienie wpływu otyłości na działanie układu hormonalnego oraz zasad diagnostyki i leczenia chorych z otyłością, u których stwierdzamy objawy sugerujące zaburzenia endokrynologiczne. Mamy nadzieję, że będzie ono pomocne w Państwa codziennej praktyce.
Z życzeniami miłej lektury,
Alina Kuryłowicz
1. World Health Organization: Obesity and overweight. 9.06.2021. https://www.who.int/newsroom/factsheets/detail/obesityandoverweight.
2. Stepaniak U., Micek A., Waśkiewicz A. i wsp.: Prevalence of general and abdominal obesity and overweight among adults in Poland Results of the WOBASZ II study (2013–2014) and comparison with the WOBASZ study (2003–2005). Pol. Arch. Med. Wewn., 2016; 126: 662–71.1
NOWE SPOJRZENIE NA UKŁAD HORMONALNY
ALINA KURYŁOWICZ
Ostatnie 20 lat zmieniło nasze spojrzenie na układ hormonalny. Obecnie nie patrzymy na niego wyłącznie z perspektywy klasycznych gruczołów wydzielania wewnętrznego (takich jak tarczyca, nadnercza, gonady), pozostających pod kontrolą układu podwzgórzowo-przysadkowego, ale uwzględniamy również obecność innych narządów czynnych hormonalnie, takich jak tkanka tłuszczowa czy przewód pokarmowy. Pomiędzy „klasycznymi” i „nowymi” narządami zachodzą liczne interakcje, które są niezbędne dla zachowania homeostazy organizmu. Choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego mają swoje konsekwencje metaboliczne, co często obserwujemy w obrazie klinicznym chorych z niedoczynnością tarczycy, hiperkortyzolemią czy hipogonadyzmem. Z kolei choroby takie jak otyłość, w przebiegu których dochodzi do zaburzenia czynności sekrecyjnej tkanki tłuszczowej czy zmian w wydzielaniu hormonów jelitowych, mogą niekorzystnie wpływać na funkcję tarczycy, nadnerczy czy gonad. W tym rozdziale, który jest pewnego rodzaju wstępem do wszystkich następnych, spróbujemy wyjaśnić, na czym polega rola tkanki tłuszczowej i hormonów jelitowych w rozwoju związanych z otyłością zaburzeń hormonalnych.
Tkanka tłuszczowa – więcej niż tylko magazyn energii
Biała tkanka tłuszczowa jest dominującym typem tkanki tłuszczowej u człowieka i stanowi średnio 15–20% masy ciała u mężczyzn i ok. 25–30% u kobiet. Fizjologicznie tworzy tzw. depozyty zlokalizowane w różnych częściach ciała, a dwa największe z nich to depozyt trzewny i podskórny. U chorych z nadwagą i otyłością biała tkanka tłuszczowa gromadzi się ektopowo, w tym środnarządowo, np. w wątrobie czy w mięśniach, wpływając niekorzystnie na ich budowę i funkcję.
Przez lata uważano, że jedyną rolą białych adipocytów (komórek tkanki tłuszczowej) pozostaje magazynowanie energii w postaci trójglicerydów, przez co mogą one zmieniać swoje rozmiary i liczbę w zależności od bilansu energetycznego organizmu. Jednak odkrycie adipokin, czyli cytokin i hormonów wydzielanych przez tkankę tłuszczową (przede wszystkim przez adipocyty, ale również przez obecne w niej komórki układu odpornościowego) zmieniło nasze spojrzenie na białą tkankę tłuszczową. Okazało się, że jest ona aktywnym narządem wydzielniczym, a uwalniane przez nią do krążenia substancje mogą modulować działanie innych komórek, tkanek i narządów . Przykłady wybranych adipokin i ich działanie przedstawiono w tab. 1.1.
Tabela 1.1. Właściwości wybranych adipokin i zmiany w ich wydzielaniu w przebiegu otyłości
Adipokina
Działanie
Zmiany związane z chorobą otyłościową
↓
↑
Leptyna
apetytu
wydzielania insuliny
wrażliwości na insulinę
oksydacji kwasów tłuszczowych
ciśnienia krwi
↑ wydzielania
↓ wrażliwości na leptynę (leptynooporność)
Rezystyna
wydzielania insuliny
stanu zapalnego
miażdżycy
oporności na insulinę
stłuszczenia wątroby
glukoneogenezy
lipolizy
ciśnienia krwi
↑ wydzielania
Wisfatyna
oporności na insulinę
miażdżycy
↑ wydzielania
Fetuina A
wydzielania insuliny
stanu zapalnego
oporności na insulinę
stłuszczenia wątroby
miażdżycy
↑ wydzielania
Lipokalcyna 2
wydzielania insuliny
oporności na insulinę
miażdżycy
↑ wydzielania
PAI-1
(inhibitor aktywatora plazminogenu-1)
oporności na insulinę
miażdżycy
stłuszczenia wątroby
apetytu
↑ wydzielania
Adiponektyna
stanu zapalnego
stresu oksydacyjnego
miażdżycy
stłuszczenia wątroby
wrażliwości na insulinę
wydzielania insuliny
wydatkowania energii
↓ wydzielania
Omentyna 1
stanu zapalnego
miażdżycy
stłuszczenia wątroby
wrażliwości na insulinę
wydatkowania energii
↓ wydzielania
Neuregulina 4
stłuszczenia wątroby
wrażliwości na insulinę
↓ wydzielania
Nie bez znaczenia jest również fakt, że tkanka tłuszczowa jest miejscem syntezy szeregu hormonów steroidowych, w tym estrogenów i kortyzolu, co schematycznie przedstawiono na ryc. 1.1.
Rycina 1.1. Szlaki syntezy hormonów steroidowych w adipocycie. AKR1C3 – aldo-keto reduktaza, CYP19A1 – aromataza; E2-FAE – estry acylowe kwasów tłuszczowych i estradiolu; HSD3B1,2-3β – dehydrogenaza hydroksysteroidowa typu 1 i 2; HSD17B1,3,7,12-17β – dehydrogenaza hydroksysteroidowa typu 1, 3, 7 i 12; LIPE – lipaza hormonozależna, STS – sulfataza steroidowa, 11BHD1 – dehydrogenaza 11β-hydroksysteroidowa typu 1, 11BHD2 – dehydrogenaza 11β-hydroksysteroidowa typu 2.
Kluczowym enzymem dla syntezy estrogenów jest aromataza (CYP19A1), której ekspresję i aktywność odnotowano w wielu ludzkich tkankach, w tym w tkance tłuszczowej. Aktywność aromatazy zależy od lokalnej dostępności jej substratów – androgenów (ryc. 1.1). Na przykład w jajniku, gdzie głównym dostępnym androgenem jest testosteron, aktywność CYP19A1 prowadzi do syntezy estradiolu (E2). Z kolei w tkance tłuszczowej głównym substratem aromatazy jest androstendion (powstały z dehydroepiandrosteronu (DHEA) i jego siarczanu syntetyzowanych w nadnerczach), którego aromatyzacja prowadzi do syntezy estronu (E1). Współczynnik konwersji androstendionu do estronu wzrasta wraz z wiekiem i objętością tkanki tłuszczowej i jest wyższy u kobiet z gynoidalnym niż androidalnym fenotypem otyłości. Estron może być również syntetyzowany w tkance tłuszczowej poprzez utlenianie estradiolu w reakcji katalizowanej przez dehydrogenazy 17β-hydroksysteroidowe (17β-HSD) typu 1, 7 i 12. Następnie estron może zostać przekształcony przez sulfatazę steroidową (STS) do siarczanu estronu, który jest najważniejszym składnikiem puli krążących estrogenów. Innym enzymem niezbędnym dla lokalnej dostępności steroidów płciowych jest hormonozależna lipaza (LIPE), która hydrolizuje estry acylowe kwasów tłuszczowych (FAE), DHEA i E2. Estradiol w postaci zestryfikowanej jest nieaktywny biologicznie, dlatego równowaga pomiędzy procesami estryfikacji i hydrolizy jest ważnym mechanizmem regulującym aktywność biologiczną tego hormonu. Steroidami, których stężenia w tkance tłuszczowej są najwyższe bez względu na lokalizację i płeć, są DHEA i androstendion. Zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn poziomy estrogenów w tkance tłuszczowej są niższe niż ich prekursorów, wyższe jednak niż w osoczu.
W tkance tłuszczowej zachodzą również przemiany glikokortykoidów, w tym proces utleniania (konwersji) aktywnego kortyzolu do jego nieaktywnej formy – kortyzonu. Dehydrogenaza 11β-hydroksysteroidowa typu 2 (11BHSD2) jest odpowiedzialna za ten proces, z kolei dehydrogenaza 11β-hydroksysteroidowa typu 1 (11BHSD1) katalizuje reakcję odwrotną, tj. konwersję kortyzonu do kortyzolu .
Otyłość jako choroba tkanki tłuszczowej
Związana z otyłością nadmierna kumulacja trójglicerydów prowadzi do zaburzenia metabolizmu białych adipocytów, w tym do narastania w nich stresu oksydacyjnego, który doprowadza do ich dysfunkcji, a niejednokrotnie również do apoptozy. Dysfunkcyjne adipocyty tracą zdolność buforowania energii i zmieniają profil wydzielanych substancji. Z kolei z martwych adipocytów uwalniane są do macierzy zewnątrzkomórkowej liczne substancje, w tym: cytokiny, chemokiny i cząsteczki adhezyjne, rozpoznawane przez układ immunologiczny jako potencjalne zagrożenie (danger-associated molecular patterns, DAMP). Komórki układu immunologicznego infiltrują dysfunkcyjną tkankę tłuszczową i dodatkowo uwalniają do zrębu i do krążenia mediatory zapalne. Tak dochodzi do rozwoju zapalenia metabolicznego, które stanowi podstawowy mechanizm patogenetyczny rozwoju związanych z otyłością powikłań, w tym endokrynologicznych, opisanych w kolejnych rozdziałach.
Wywołana otyłością dysfunkcja tkanki tłuszczowej nie dotyczy w równym stopniu wszystkich jej depozytów. Najbardziej nasilone zmiany zachodzą w depozycie trzewnym, dlatego otyłość brzuszna jest najsilniejszym czynnikiem ryzyka wystąpienia chorób składających się na zespół metaboliczny. Liczba związanych z otyłością powikłań jest proporcjonalna do wartości wskaźnika masy ciała (BMI) i czasu trwania choroby, a przy ocenie ryzyka zdrowotnego pacjenta trzeba wziąć pod uwagę nie tylko masę ciała, ale również rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w organizmie – ryc. 1.2 .
więcej..
