Ideologiczne matryce. Lektury a ich konteksty. Postkomunistyczna Polska - postkolonialna Australia - ebook

Książka dotyczy zakodowanych w elektronicznych kontekstach lektur matryc ideologicznych, czyli sposobów wartościowania i map znaczeń, wpisanych w wywiedzione z literackich pierwowzorów teksty wtórnych nadawców, które są upowszechniane w ramach przemysłu kulturowego i show-biznesu. Nierzadko zastępują lekturę, maskując system produkcji i dystrybucji materialnych dóbr w celu jego podtrzymania. Przy niedostatku edukacji medialnej sterują rozwojem jednostek i społeczeństwa. Autorka uważa, że australijskie wzorce budowania i scalania państwa, narodu i społeczeństwa przy pomocy kształcenia kulturowo-językowego i kulturowo-literackiego mogą stać się inspiracją w postkomunistycznym społeczeństwie, w którym zniszczono zaufanie do państwowych instytucji i narodowej tradycji, a społeczne więzi są osłabione. Doświadczenia australijskie okazują się godne zauważenia ze względu na socjotechniczna politykę edukacyjną, która pozwoliła na eliminowanie pozostałości kolonialnego myślenia. Władze przywiązują ogromną wagę do nauczania języka angielskiego, ponieważ jednoczy młode i wielokulturowe społeczeństwo. Rozwiązania dydaktyczne nastawione są na ramowanie, framowanie i wytwarzanie służących jednostkom i społeczeństwu kognitywnych amalgamatów. Australijska polityka edukacyjna ma przy tym wiele wspólnego z polską, wdrażaną w czasach Komisji Edukacji Narodowej i XX-leciu międzywojennym w przekonaniu, że edukacja spełnia kluczowe zadania społeczne i państwowotwórcze. Australijski model nauczania języka ojczystego może więc dziś w wielu aspektach inspirować edukacyjną praktykę w zakresie dydaktyki języka polskiego, powiązaną z odnoszeniem się do fundamentalnych treści zbiorowego doświadczenia.

Autorka posiada ogromną wiedzę na temat współczesnego systemu nauczania języka ojczystego w Polsce i Australii (...). Zwraca uwagę jej niezwykle sprawny warsztat metodologiczny o charakterze interdyscyplinarnym i głęboka świadomość wielu procesów kulturowych, również tych, które nie zostały jeszcze objęte refleksją badawczą przez specjalistów z różnych dyscyplin. (z recenzji prof. dr hab. Sławomira Jacka Żurka)

Monografia autorstwa Dr Anny Ślósarz stanowi jedną z pierwszych w dziejach polskiej dydaktyki literatury prób porównawczego ujęcia modeli kształcenia literackiego funkcjonujących w Polsce i za granicą, a w każdym razie jest to próba najszerzej zakrojona, najbardziej systematycznie realizowana (...). Walory merytoryczne tej monografii, jej odkrywczość i niekonwencjonalność, a także duża przydatność praktyczna sprawiają, że z najwyższą przyjemnością rekomenduję ją druku, żywiąc przeświadczenie, że przyszła publikacja wejdzie do ścisłego kanonu lektur studentów polonistyki i nauczycieli polonistów. (z recenzji prof. dr hab. Leszka Jazownika)

Anna Ślósarz, adiunkt w w Katedrze Mediów i Badań Kulturowych i Katedrze Dydaktyki Literatury i Języka Polskiego Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie, członek Zarządu Polskiego Towarzystwa Edukacji Medialnej. Specjalizuje się w edukacji medialnej, zwłaszcza badaniu polskich i zagranicznych witryn oświatowych. Od 2009 r. aktualizuje prywatną witrynę edukacyjną „Tekst wobec mass mediów”. Prowadzi kursy nauczania na odległość, dotyczące funkcji nowych mediów w nauczaniu, technologii informacyjno-komunikacyjnych w pracy humanistów, kulturowej roli filmowych adaptacji, podstaw komunikacji społecznej, teorii: mediów oraz kultury. Autorka książek: Lektury a kino komercyjne. Aksjologiczny wymiar edukacji filmowej (2002), Media w służbie polonisty (2008).

Podziękowania

Wstęp

Dlaczego Australia? Dlaczego Polska?

Australia: młoda ojczyzna, obywatelskie społeczeństwo

I. Materiały, założenia, metody

Mitologia i ideologia

Konteksty interpretacji w XXI wieku

Tekst jako ekspresja ideologicznych interesów grupy społecznej

Wychowanie narodowe, państwowe, obywatelskie – przez tekst

II. Odczytywanie kanonu lekturowego w Polsce i Australii

Koncepcje czytania

Czytanie: elementarna sprawność i syntopiczna umiejętność

Od technicznej sprawności do identyfikowania ideologii

Czytanie jako poznawanie tradycji

Modele kształcenia kulturowo-literackiego

Polska: lektury w postkomunistycznym kontekście

Rosja: państwo przed ojczyzną

Programy nauczania i podstawy programowe w Polsce

Australia: pamięć brytyjskiej i własnej przeszłości

Wielka Brytania: imperialne tradycje

Wielokulturowy zestaw lektur w stanie Victoria w 2010 r.

Modernizm w Polsce i postmodernizm w Australii

Stosunek do przedstawicieli innych kultur

Filozofia dialogu w pedagogice

Postkomunistyczna Polska: wartości narodowe i uniwersalne

Paradygmat historii literatury

Uwarunkowania i konsekwencje braku współczesnej literatury

Jednoojczyźniana Polska: obraz innych kultur

Postkolonialne lektury: Defoe, Sienkiewicz, Szklarski

Defoe: brytyjski imperializm

Sienkiewicz: kolonialne klisze

Szklarski: zimnowojenna krytyka Zachodu

Polonistyczne koncepcje dydaktycznego dialogu a empiria

Brak współczesnego bohatera i interesowny patriotyzm

Transmisyjny model edukacji w II i III RP

Postkolonialna Australia: kulturowa różnorodność edukacji

Paradygmat współczesności

Australia jako państwo imigranckie: zapobieganie konfliktom

Australijskie lektury wobec innych kultur

Modułowość: współczesne ujęcia i indywidualizacja

Ciągłość przekazu dominującej kultury

III. Ideologiczne matryce multimedialnych kontekstów

Retoryka mediów a lekcje języka ojczystego

Okładki książek: ideologizacja wizualnego przekazu

Okładki australijskich lektur: retoryka w służbie ideologii

Kolorowa fotografia: wizualna retoryka mediów

Fotografia monochromatyczna: opozycje pojęć

Reprodukcje obrazów: odwzorowanie wiktoriańskiej epoki

Malarstwo pierwotnych Australijczyków: blisko platońskiej

abstrakcji

Rysunek: uniwersalność i wolność od medialnych stereotypów

Typografia: wizualizacja znaczeń pisanego tekstu

Okładki polskich lektur: dystans wobec nowych mediów

Wnioski

Kino jako narzędzie zdobywania kulturowej hegemonii

Praktyki kina jako narzędzia ideologiczne

Od badania wierności po Industry-Centric Adaptation Model

Adaptacje filmowe siłą napędową polskiej kinematografii

Najbardziej opłacalne filmy: adaptacje szkolnych lektur

Strategia apologety wobec filmowych adaptacji

Praca z filmem w nauczaniu języka polskiego

Podstawa programowa 2009 – kształcenie filmowe

Struktura filmowych adaptacji lektur z Podstawy

programowej z komentarzami

Wymienieni w Podstawie programowej polscy reżyserzy

wobec adaptacji

Ograniczenia współczesnych polskich adaptacji

Brak współczesnych odniesień w polskich adaptacjach

Oczekiwania uczniów

Zróżnicowane materiały pomocnicze

Filmowe adaptacje lektur w szkole australijskiej

Filmowa mitologizacja Australii

Mówienie, słuchanie, czytanie, pisanie, oglądanie, prezentacja

Struktura gatunkowa tekstów

Adaptacje: pomoc w opanowaniu kodów współczesnej kultury

Różnice medialnych zasobów a dokumenty recepcji

Godne naśladowania praktyki

Przykłady ideologicznych funkcji tekstów filmowych

Ideologia aparatu filmowego: Radiance

Konsekwencje użycia języka mówionego: Potop

Retoryczne funkcje muzyki: Potop i Persepolis

Konsekwencje wyboru aktora: Pan Tadeusz i The Castle

Utowarowienie lektury przez trzeciego nadawcę: Doktor Judym

Zbrodnia katyńska według aliantów: Enigma

Wnioski

Portale edukacyjne: decentralizacja w Polsce, kontrola w Australii

Funkcje portali edukacyjnych

Polska: nieskuteczność centralizacji

Australia: strategiczne portale stanowe

Prywatne strony edukacyjne a portale społecznościowe

Portale komercyjne – instrumentalizacja edukacji

Polska: skutki rozproszenia edukacyjnych kompetencji

Portale polskie a australijskie

Ideologiczne efekty telewizji

Polska: fakultatywność i brak precyzji

Australia: kulturotwórcza tradycja telewizji

Popularne piosenki – a pokoleniowe i społeczne bariery

Monosensoryczne strategie odbioru

Wyzwalanie znaczeń przez kody współczesnej muzyki

Wierszowane streszczenia: obywatel skolonizowany

Konteksty muzyczne a ideologiczne zawłaszczenia

IV. Projekt: multimedialny moduł tematyczny

Torowanie, framowanie, kognitywne amalgamaty

Polonistyczna tradycja: konteksty i nawiązania

Tematyczne moduły w podręcznikach i dydaktycznych materiałach

Propozycje multimedialnych modułów tematycznych

V. Studium przypadku: Quo vadis? a medialne konteksty

Quo vadis? w kanonie polskich lektur szkolnych

Koncepcja eksperymentu

Zadania, hipotezy, tematy lekcji

Sceny męczeństwa chrześcijan w trzech filmowych odsłonach

Opozycyjne wobec massmedialnych kodów plakaty

List uwięzionej chrześcijanki – Asii Bibi

Fotografia po zamachu z 25 grudnia…

Jezus niewierzących? Poznajemy liryk ks. Jana Twardowskiego

Henryka Siemiradzkiego Pochodnie Nerona

Spotkanie z misjonarzem z Ugandy

Prześladowanie, przebaczanie – o upodobnieniach

Jestem chrześcijaninem, Neronem – rzeźbiarze i posągi

Efekty eksperymentu w zadaniach klasowych

Analiza ilościowa uzyskanych ocen

Grupa kontrolna: konformistyczna rozprawka

Historyczny model lektury a kultura popularna

Konformistyczne sądy i mit bezpiecznego świata

Opinie krytyczne o Quo vadis?: anachroniczny model lektury

Okrucieństwo jako element marketingowy

Uczniowie zdolni i z trudnościami: rozczarowania i uniki

Uczniowska pretensja do wydawcy

Matryce ideologiczne z internetowych wzorów wypracowań

Grupa eksperymentalna: formułowanie własnego sądu

Sposób argumentowania: ograniczenie szablonów

Język i styl: niestereotypowe sądy w sztywnej formie

Opinie krytyczne o Quo vadis?: powieść zbyt trudna

Uczniowie zdolni i z trudnościami: wyrażanie swojego zdania

Temat pierwszy: operowanie kulturowym kontekstem

Sposób argumentowania: nawiązania do współczesności

Język i styl rozprawek: zaciekła walka dyskursów

Okrucieństwo a współczucie dla ofiar

Trudności: nieznajomość kulturowego kontekstu

Opinie uczestników eksperymentu – ankieta

Grupa kontrolna

Najciekawszy problem w powieści

Czego dowiedziałeś się na lekcjach?

Lekcja dostarczająca przeżyć

Lekcja, która najmniej się podobała

Substytuty „Quo vadis?”

Czytanie lektury?

Propozycje zmian w nauczaniu?

Między kulturą popularną a wspólnym czytaniem

Grupa eksperymentalna

Najciekawsza lekcja

Porządkująca rola logosfery w infosferze

Lekcja najbardziej przeżyta

Lekcje, które nie podobały się

Z czym na egzamin?

Najważniejsze konteksty lektury

Propozycje zmian

Problemy z czytaniem… streszczeń

Obowiązkowe czytanie Quo vadis?

Wniosek: konteksty przeciwko ideologicznym matrycom

Zakończenie: nauczanie ojczystego języka w XXI wieku

Australia: patriotyzm i kształcenie ponadkulturowych sprawności

Polska: kultywowanie wspólnoty pamięci?

Australijskie inspiracje w dziedzinie nauczania języka ojczystego

Słowniczek pojęć ponowoczesnej dydaktyki polonistycznej

Bibliografia

Spis ilustracji

Indeks nazwisk