MENU
Nasze ceny
Przeczytaj fragment on-line
Instrumentarium i techniki zabiegów w chirurgii dziecięcej - ebook
Instrumentarium i techniki zabiegów w chirurgii dziecięcej - ebook
Kolejna książka z serii Instrumentarium i techniki zabiegów operacyjnych. Została przygotowana przez zespół wybitnych specjalistów z dużym doświadczeniem w dziedzinie chirurgii dziecięcej w Polsce. W publikacji kompleksowo omówiono zagadnienia z różnych dziedzin chirurgii dziecięcej - kardiochirurgii, neurochirurgii, ortopedii, okulistyki, urologii, otolaryngologii, chirurgii rekonstrukcyjnej, a także chirurgii ogólnej. Każdy rozdział zawiera opisy poszczególnych procedur operacyjnych, rozpoczynając od przygotowania sprzętu i sali operacyjnej, poprzez wybór rodzaju znieczulenia, a kończąc na szczegółowych opisach etapów operacji. Ogromnym atutem opracowania jest materiał ilustracyjny, w tym opisy instrumentariów stosowanych podczas zabiegów. Mamy nadzieję, że publikacja „Instrumentarium i techniki zabiegów w chirurgii dziecięcej” będzie codziennym towarzyszem w życiu zawodowym pielęgniarek operacyjnych i młodych adeptów chirurgii.
| Kategoria: | Medycyna |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-01-24207-7 |
| Rozmiar pliku: | 18 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
AUTORZY
Lek. Krystyna Agopsowicz
Specjalistka okulistyki, Gabinet Okulistyczny we Wrocławiu
Lek. Karolina Anuszkiewicz
Klinika Chirurgii Plastycznej, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku
Mgr piel. Agata Borkowska
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Blok Operacyjny, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku
Lek. Dominika Borselle
Specjalistka chirurgii dziecięcej, Katedra i Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich; Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wrocławiu
Mgr piel. Jadwiga Burza
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Klinika Ortopedii i Traumatologii, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Szpital Dzieciątka Jezus w Warszawie
Lek. Weronika Chacińska
Klinika Chirurgii Dziecięcej i Transplantacji Narządów, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Mgr piel. Barbara Dąbrowska
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Dzieci i Młodzieży z Pododdziałem Pooperacyjnym i Leczenia Bólu, Blok Operacyjny, Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku; Centrum Medyczne „B. Larsen”
w Białymstoku
Lek. Karina Felberg
Specjalistka chirurgii i urologii dziecięcej, Klinika Urologii Dziecięcej, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Mgr piel. Aleksandra Fijak
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Blok Operacyjny, Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. św. Jana Pawła II, Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 6 Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
Mgr piel. Nikol Gawenda
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Blok Operacyjny, Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. św. Jana Pawła II, Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 6 Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
Dr n. med. Sylwester Gerus
Specjalista chirurgii dziecięcej, Katedra i Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich; Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wrocławiu
Dr n. med. i n. o zdr. Paweł Grabala
Specjalista ortopedii i traumatologii narządu ruchu, Klinika Ortopedii i Traumatologii Dziecięcej, Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku
Lic. piel. Renata Gruza
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Blok Operacyjny, Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wrocławiu
Mgr piel. Jolanta Jagoda
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Blok Operacyjny, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Mgr piel. Iga Januszewicz
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Dzieci i Młodzieży z Podzespołem Pooperacyjnym i Leczenia Bólu, Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku
Mgr piel. Ewa Jastrzębska
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, specjalistka w dziedzinie anestezjologii i intensywnej opieki, Blok Operacyjny, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Prof. dr hab. n. med. Piotr Kaliciński
Klinika Chirurgii Dziecięcej i Transplantacji Narządów, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Lek. Jacek Kobak
Specjalista otorynolaryngologii, Katedra Otolaryngologii, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne, Centrum Medycyny Inwazyjnej w Gdańsku
Dr hab. n. med. Marta Komarowska
Specjalistka chirurgii dziecięcej i onkologicznej, Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej, Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku
Lek. Kinga Kowalczyk
Specjalistka chirurgii i urologii dziecięcej, Klinika Urologii Dziecięcej, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Dr n. med. Dominika Krakowczyk
Specjalistka chirurgii dziecięcej, Katedra Chirurgii Dziecięcej, Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej, Śląski Uniwersytet Medyczny; Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. Św. Jana Pawła II w Katowicach
Prof. dr hab. n. med. Łukasz Krakowczyk
Specjalista chirurgii onkologicznej i ogólnej, Oddział Chirurgii Onkologicznej, Narodowy Instytut Onkologiczny w Katowicach
Mgr piel. Ewa Krysiuk
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Dzieci i Młodzieży z Pododdziałem Pooperacyjnym i Leczenia Bólu, Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku
Dr hab. n. med. Grzegorz Kudela
Specjalista chirurgii i urologii dziecięcej, Katedra Chirurgii Dziecięcej, Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej, Śląski Uniwersytet Medyczny; Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. Św. Jana Pawła II w Katowicach
Lek. Adrianna Łabuz
Oddział Otolaryngologii, Audiologii i Foniatrii, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Mgr piel. Marek Łukawski
Specjalista w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego, pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki, Blok Operacyjny, Szpital Dziecięcy im. prof. dr. med. Jana Bogdanowicza w Warszawie
Mgr piel. Aldona Michalak
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Blok Operacyjny, Szpital Specjalistyczny im. Św. Rodziny w Warszawie; Klinika Promedion w Warszawie
Studentka Jagoda Mikołajczyk
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy
Mgr piel. Dorota Milewska
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Dzieci i Młodzieży z Pododdziałem Pooperacyjnym i Leczenia Bólu, Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku
Mgr piel. Kinga Mital
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Blok Operacyjny, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Lek. Wojciech Nowak
Specjalista neurochirurgii, Klinika Neurochirurgii, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Mgr piel. Klaudia Olszewska
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Propedeutyki Chirurgii, Katedra Chirurgii Ogólnej, Kolorektalnej i Urazów Wielonarządowych, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Blok Operacyjny, Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. św. Jana Pawła II, Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 6 Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
Dr n. med. Jakub Opyrchał
Oddział Chirurgii Onkologicznej, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie w Gliwicach
Mgr piel. Weronika Papierz
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Dzieci i Młodzieży z Pododdziałem Pooperacyjnym i Leczenia Bólu, Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku
Dr hab. inż. Maciej Paszkowski, profesor Politechniki Wrocławskiej
Specjalista inżynierii biomedycznej, Katedra Podstaw Konstrukcji Maszyn i Układów Mechatronicznych, Politechnika Wrocławska
Prof. dr hab. n. med. Dariusz Patkowski
Specjalista chirurgii i urologii dziecięcej, Katedra i Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich; Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wrocławiu
Mgr piel. Patrycja Pawłowska-Bania
Dolnośląskie Centrum Chorób Serca im. prof. Zbigniewa Religi MEDINET Sp. z o.o. we Wrocławiu
Mgr piel. Beata Pruszko
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Józefa Polikarpa Brudzińskiego w Warszawie
Lek. Katarzyna Rasiewicz
Specjalistka chirurgii i urologii dziecięcej, Katedra i Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich; Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wrocławiu
Lek. Marcin Rasiewicz
Specjalista chirurgii dziecięcej, Klinika Neurochirurgii, Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wrocławiu
Mgr piel. Katarzyna Rudak
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Klinika Wielospecjalistyczna i Szpital Jednodniowy Hauzer Clinic Sp. z o.o. sp.k.
Mgr piel. Paweł Rzeźnik
Specjalista w dziedzinie pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki, ratownik medyczny, Klinika Anestezjologii i Oddział Intensywnej Terapii, Instytut Matki i Dziecka w Warszawie
Dr n. med. Brygida Sedlak
Specjalistka w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego, onkologicznego, chirurgicznego i epidemiologicznego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Propedeutyki Chirurgii, Katedra Chirurgii Ogólnej, Kolorektalnej i Urazów Wielonarządowych, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Dr hab. n. med. i n. o zdr. Regina Sierżantowicz
Konsultant krajowy w dziedzinie pielęgniarstwa chirurgicznego i operacyjnego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
Mgr piel. Paulina Soja
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Blok Operacyjny, Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wrocławiu
Dr n. o zdr. Bianka Sztukowska
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, epidemiologicznego, pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki, Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Dzieci i Młodzieży z Pododdziałem Pooperacyjnym i Leczenia Bólu, Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku
Mgr piel. Izabela Szwed
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego i położniczego, Dolnośląskie Centrum Chorób Serca im. prof. Zbigniewa Religi MEDINET Sp. z o.o. we Wrocławiu Nowej Soli
Lek. Dagmara Szymkowicz-Kudełko
Specjalistka neurochirurgii, Klinika Neurochirurgii, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Lek. Anna Tomkowiak
Specjalistka kardiochirurgii, Dolnośląskie Centrum Chorób Serca im. prof. Zbigniewa Religi MEDINET Sp. z o.o. we Wrocławiu Nowej Soli
Lek. Joanna Wichrowska
Specjalistka anestezjologii i intensywnej terapii, Klinika Anestezjologii i Oddział Intensywnej Terapii, Instytut Matki i Dziecka w Warszawie
Dr n. med. Marek Wolski
Specjalista chirurgii dziecięcej, Klinika Chirurgii Dziecięcej, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Lek. Joanna Zawistowska
Klinika Okulistyki Dziecięcej z Ośrodkiem Leczenia Zeza, Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku
Dr n. med. Sławomir Żarek
Specjalista ortopedii i traumatologii, Klinika Ortopedii i Traumatologii, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Szpital Dzieciątka Jezus w WarszawiePRZEDMOWA
Chirurgia dziecięca jest wyjątkową dziedziną medycyny ze względu na szeroki zakres działania, często z pogranicza innych dyscyplin zabiegowych. Jej szczególną specyfiką są wady rozwojowe układowe bądź obejmujące poszczególne narządy. W związku z bezpośrednim zagrożeniem życia wady te wymagają natychmiastowej operacji już w pierwszych godzinach życia.
Ze względu na charakterystykę, a jednocześnie intensywność rozwoju fizjologicznego oraz anatomicznego dzieci wyodrębnienie chirurgii dziecięcej jako oddzielnej specjalizacji jest niezbędne do zapewnienia najwyższej jakości opieki specjalistycznej.
Dzieci nie są („po prostu”) małymi dorosłymi, mają indywidualne potrzeby, ich organizm stale się rozwija i rośnie, co znajduje odzwierciedlenie np. w odmiennej budowie układów narządowych, charakterystyce urazów czy dystrybucji płynów fizjologicznych (w tym odrębnych normach parametrów życiowych). Im dziecko jest młodsze, tym znaczniejsze są różnice w budowie i fizjologii jego organizmu w porównaniu z osobą dorosłą.
W odróżnieniu od osoby dorosłej mały człowiek nie opowie o swoich dolegliwościach, nie wskaże drogi ułatwiającej diagnozę poprzez m.in. zebranie szczegółowego wywiadu czy określenie charakterystyki bólu.
Hospitalizacja, niezależnie od jakości opieki medycznej, jest dla dziecka jednym z najbardziej obciążających i stresujących doświadczeń. Niekorzystny wpływ pobytu szpitalnego staje się tym większy, im dziecko jest mniej dojrzałe psychoemocjonalnie do radzenia sobie w sytuacjach trudnych oraz im bardziej wydłuża się czas trwania hospitalizacji.
Ogromny postęp w medycynie, jaki dokonał się w ciągu ostatnich lat, poszerza zakres chirurgii dziecięcej o chirurgię prenatalną, nowoczesne techniki małoinwazyjne oraz chirurgię rekonstrukcyjną.
Książka, którą Państwu przekazujemy jest nie tylko pozycją dydaktyczną, lecz także ma zachęcić Czytelnika do bliższego zainteresowania się tą niezwykle fascynującą i dynamicznie rozwijającą się dziedziną kliniczną.
Podręcznik jest przeznaczony dla pielęgniarek pracujących lub planujących podjąć pracę na pediatrycznym bloku operacyjnym.
Wysokospecjalistyczna wiedza i umiejętności, jak również określone cechy charakteru umożliwiające dobry kontakt zarówno z dzieckiem, jak i jego opiekunami to tylko część cech, którymi powinien się odznaczać zespół operacyjny bloku dziecięcego.
Cierpliwość, łagodność, podzielność uwagi, umiejętność wnikliwej obserwacji, szybkość podejmowania decyzji, znajomość psychiki dzieci w różnym wieku oraz sposobu ich rozumowania stają się niemalże wymogiem podczas sprawowania wysokospecjalistycznej opieki nad dzieckiem w okresie okołooperacyjnym.
Mamy nadzieję, że publikacja ze względu na elementy dydaktyczne będzie również interesującą pozycją dla studentów kierunków medycznych, a także chirurgów rozpoczynających szkolenie specjalizacyjne.
Autorami poszczególnych rozdziałów są specjaliści z największym doświadczeniem w zakresie operacji z dziedziny chirurgii dziecięcej w Polsce, a zarazem entuzjaści, którzy z pasją dzielą się swoją wiedzą i pragną przybliżyć tę dziedzinę w sposób jasny i zwięzły. Książka nie traktuje o obligatoryjnych wytycznych, a jedynie ma funkcjonować jako pomocny drogowskaz, który będzie stanowił – taką żywimy nadzieję – pomoc w codziennej pracy pielęgniarki operacyjnej. Opisano w niej przebieg najczęściej wykonywanych operacji i szeroko stosowane techniki operacyjne z punktu widzenia pielęgniarki operacyjnej i chirurga.
W pierwszej części publikacji zwięźle przedstawiono zagadnienia dotyczące przygotowania pacjenta do zabiegu na oddziale i bloku operacyjnym oraz przygotowania sprzętu, znieczulenia, ułożenia pacjenta na stole operacyjnym, jak również opieki okołooperacyjnej.
Dalsza część książki przedstawia techniki operacyjne opisane wspólnie przez pielęgniarkę operacyjną i lekarza. Dzięki temu zawarte informacje zostały przedstawione w sposób zrozumiały i przystępny dla Czytelnika. Dopełnieniem kompleksowej treści są ryciny poglądowe oraz zdjęcia, które dokumentują własne doświadczenie autorów.
Jesteśmy świadomi, że do poszczególnych operacji można użyć innego rodzaju narzędzi, materiałów, sprzętu i aparatury oraz zastosować inne techniki chirurgiczne, dlatego wybór instrumentarium oraz metod operacyjnych pozostaje do decyzji każdego zespołu zabiegowego, zgodnie z doświadczeniem oraz możliwościami danego ośrodka.
Zdajemy sobie też sprawę z tego, że tylko osoba obeznana z teoretycznym przebiegiem operacji będzie potrafiła przygotować odpowiednie narzędzia, sprzęt i aparaturę medyczną do zabiegu, a dobra znajomość zasad wykonywanej procedury przyczyni się do zwiększenia komfortu pracy i zmniejszenia poziomu stresu.
Chcielibyśmy podziękować wszystkim Autorom – osobom z pasją i jasnym umysłem, którzy przyczynili się do powstania tej publikacji i podzielili doświadczeniem własnej pracy.
Mamy nadzieję, że przyjęty przez nas sposób prezentowania treści ułatwi Państwu porządkowanie wiedzy.
Zarówno my, redaktorzy naukowi, jak i autorzy będziemy odczuwali ogromną satysfakcję, jeśli książka, którą właśnie biorą Państwo do ręki, spełni Wasze oczekiwania.
Aldona Michalak
Izabela Szwed
Łukasz Krakowczyk
Jakub Opyrchał1
Przygotowanie dziecka do zabiegu operacyjnego na oddziale
Barbara Dąbrowska
Przygotowanie dziecka do zabiegu operacyjnego na oddziale obejmuje zarówno strefę psychiczną, jak i fizyczną. Niezmiernie ważny jest w tym okresie udział i wsparcie rodziców/opiekunów. Ich obecność pomaga w zaspokojeniu podstawowej potrzeby psychofizycznej dziecka, czyli potrzeby bezpieczeństwa. W trakcie pobytu dziecka w szpitalu opiekun ma prawo do przebywania z nim i uczestniczenia w podejmowaniu decyzji o leczeniu, w tym prawo do odmowy zgody na leczenie czy zabieg operacyjny. Opiekun ma również prawo do obecności przy dziecku w trakcie udzielania świadczeń zdrowotnych.
Choroba i hospitalizacja powodują u dziecka stan obciążenia psychicznego objawiający się lękiem, bólem i ograniczeniem aktywności. W przypadku małych dzieci specyficznym źródłem lęku jest rozłąka z matką – lęk separacyjny. Duże obciążenie psychiczne stanowi również ból, ponieważ pobyt na oddziale chirurgicznym wiąże się często z koniecznością wykonywania bolesnych zabiegów.
Na oddziałach chirurgii dziecięcej stosuje się holistyczne, indywidualne podejście do dziecka i jego opiekunów. Przygotowanie dziecka do zabiegu dostosowane jest do wieku rozwojowego i rodzaju planowanej procedury medycznej. Tworzone są standardy opieki nad dzieckiem w okresie niemowlęcym, w wieku przedszkolnym, w wieku szkolnym, z daną jednostką chorobową.
Dzieci i ich rodzice muszą być traktowani z szacunkiem. Powinni otrzymać informacje i wsparcie, aby mogli zrozumieć chorobę czy uraz i poradzić sobie z nimi, a także z procesem leczenia. Respektowanie potrzeb i uczuć oraz profesjonalne podejście do dzieci i rodziców owocuje obniżeniem lęku okołooperacyjnego oraz satysfakcją rodziny z prowadzonego leczenia i pielęgnowania.
Tak jak u ludzi dorosłych również u dzieci wykorzystuje się do wybranych procedur medycznych protokół nowoczesnej opieki okołooperacyjnej ERAS (_Enhanced Recovery After Surgery_).
Lekarz prowadzący informuje rodziców/opiekunów o rodzaju zabiegu i uzyskuje zgodę na operację. W przypadku pacjenta małoletniego, który ukończył 16. rok życia, wymagana jest zgoda podwójna – przedstawiciela ustawowego oraz małoletniego pacjenta.
W zależności od placówki medycznej rozmowa z anestezjologiem odbywa się kilka dni wcześniej lub w dniu zabiegu. Anestezjolog podczas kwalifikacji do znieczulenia zbiera dokładny wywiad dotyczący stanu zdrowia dziecka, alergii oraz przebytych zabiegów i szczegółowo opowiada o samym znieczuleniu.
Niezwykle przydatne są procedury postępowania pielęgniarskiego w przygotowaniu dziecka do zabiegu operacyjnego. Przyjmując pacjenta do planowego zabiegu, pielęgniarka zapoznaje dziecko oraz rodziców z topografią kliniki i regulaminem. Udziela również informacji z zakresu wszystkich działań związanych z przygotowaniem do zabiegu operacyjnego.
Pielęgniarki prowadzą indywidualny proces pielęgnowania dotyczący każdego operowanego pacjenta i stawiają diagnozę pielęgniarską. Informują rodziców/opiekunów o pozostawaniu dziecka na czczo w dniu zabiegu i zachęcają do współpracy w opiece nad nim zarówno przed zabiegiem, jak i po jego przeprowadzeniu.
Dzieci często najbardziej boją się igieł i ukłucia. Jeśli konieczne jest założenie kaniuli do żyły obwodowej dziecka na oddziale, o ile dysponuje się odpowiednią ilością czasu, skórę w miejscu planowanego nakłucia można znieczulić np. kremem zawierającym lidokainę. Czasami od dziecka pobierany jest również materiał do badań laboratoryjnych zgodnie z kartą zleceń lekarskich.
Dziecko podczas pobytu na oddziale i przy wykonywaniu bolesnych zabiegów może mieć przy sobie ulubioną zabawkę.
Przed zabiegiem operacyjnym należy wyjąć dziecku soczewki kontaktowe, aparaty ortodontyczne, zdjąć pierścionki i biżuterię, nie smarować twarzy dziecka kremem, a w przypadku starszych pacjentów dopilnować, by zmyli lakier do paznokci i makijaż.
Przed operacją dziecko powinno zostać umyte preparatem antybakteryjnym, a następnie przebrane w bieliznę szpitalną. W uzasadnionych przypadkach na zlecenie lekarza pielęgniarka usuwa dziecku owłosienie z miejsca operowanego, strzygarką z jednorazowymi wymiennymi ostrzami.
W części placówek medycznych rodzic może wejść z dzieckiem na salę operacyjną i być obecny do momentu jego zaśnięcia. Tam, gdzie jest to niemożliwe, mały pacjent najczęściej otrzymuje tzw. premedykację, w postaci syropu lub czopka, aby moment rozstania z rodzicem był jak najmniej traumatyczny. W związku z tym należy poinformować rodziców/opiekunów o ewentualnych działaniach ubocznych tych leków. Pielęgniarka obserwuje stan dziecka po premedykacji i nadzoruje, by pozostało w łóżku, w pozycji leżącej.
Przed przekazaniem na blok operacyjny należy sprawdzić, czy pacjent oddał mocz lub czy ma wymieniony pampers. Następnie dziecko ma sprawdzany identyfikator na przegubie ręki lub na kończynie dolnej pod kątem zgodności z danymi w historii choroby. Jeśli procedury epidemiologiczne na to pozwalają, dziecko może zabrać ze sobą na blok operacyjny ulubioną zabawkę i trzymać ją do momentu zaśnięcia. Transport dziecka na blok operacyjny odbywa się na łóżku lub w inkubatorze, w asyście pielęgniarki i rodziców/opiekunów prawnych. Przed zabiegiem pacjent zostaje przekazany pod opiekę pielęgniarce anestezjologicznej i lekarzowi anestezjologowi.2
Specyfika bloku operacyjnego chirurgii dzieci
Barbara Dąbrowska, Patrycja Pawłowska-Bania
2.1. Wprowadzenie
Barbara Dąbrowska
Chirurgia dziecięca jest jedną z dziedzin medycyny charakteryzującą się szerokim zakresem działania, nierzadko z pogranicza wielu innych dyscyplin zabiegowych, zatem wymagającą multidyscyplinarnego podejścia do pacjenta. Jej wyjątkową specyfiką są wady rozwojowe różnych układów narządowych. Wady te, często ze względu na wynikające z nich zagrożenie życia, już w pierwszych godzinach po urodzeniu wymagają rozległych operacji, obecnie przeprowadzanych często z użyciem nowoczesnych technik mało- inwazyjnych.
Bloki operacyjne chirurgii dziecięcej znajdują się w szpitalach pediatrycznych uniwersyteckich, specjalistycznych i wojewódzkich. W większości są to bloki operacyjne wieloprofilowe. Pielęgniarki operacyjne współpracują z multidyscyplinarnym zespołem składającym się z anestezjologów, chirurgów wszystkich specjalności, pielęgniarek anestezjologicznych i osób wspomagających pracę bloku operacyjnego.
Wykonywane na bloku operacyjnym zabiegi dotyczą takich specjalności, jak chirurgia ogólna, chirurgia plastyczna, urologia, neurochirurgia, ortopedia, otolaryngologia, okulistyka, kardiochirurgia. W instytutach zakres operacji poszerzony jest o procedury wysokospecjalistyczne.
Dziecka nie można traktować jedynie jako „pomniejszonego” obrazu dorosłego człowieka. Różnice anatomiczne, fizjologiczne, biochemiczne i psychologiczne między nimi są tym bardziej znaczące i złożone, im mniejsze jest dziecko. W przypadku dzieci istnieje wyraźnie wyższe ryzyko znieczulenia i powstania infekcji w porównaniu z osobami dorosłymi.
2.2. Przygotowanie sali operacyjnej i sprzętu do zabiegu operacyjnego
Barbara Dąbrowska
W przygotowaniu sali operacyjnej do zabiegu uczestniczą co najmniej dwie pielęgniarki operacyjne i pielęgniarka anestezjologiczna. Do zadań pielęgniarki anestezjologicznej należy sprawdzenie i przygotowanie aparatury do znieczulenia, niezbędnych leków, płynów, laryngoskopu, rurek intubacyjnych itp. Przygotowuje ona również stół operacyjny z materacem grzewczym i matą żelową. Małe dzieci mają relatywnie dużą powierzchnię ciała w stosunku do masy, dlatego łatwo oddają ciepło do otoczenia i dość szybko dochodzi u nich do wychłodzenia organizmu. Z tego względu należy podnieść temperaturę na sali operacyjnej do 28–30°C, zmniejszyć nawiew bezpośrednio na stół operacyjny lub zastosować nowoczesny jednorazowy materac grzewczy (ryc. 2.1), szczególnie w przypadku noworodków.
Rycina 2.1.
Ułożony jednorazowy materac grzewczy na stole operacyjnym.
W salach operacyjnych, zwłaszcza podczas zabiegów z zakresu dziecięcej kardiochirurgii, temperatura powietrza jest kluczowa dla komfortu i bezpieczeństwa pacjenta oraz sprawnego przebiegu operacji. Dokładne ustawienia temperatury mogą być dostosowywane do specyficznych potrzeb pacjenta i rodzaju procedury. Dla noworodków urodzonych o czasie temperatura podczas znieczulenia może być podwyższona do około 33°C, a dla wcześniaków – do 36°C. W przypadku operacji korekcji wad serca z użyciem krążenia pozaustrojowego temperatura może być obniżona.
Przed zabiegiem pielęgniarki operacyjna instrumentująca i pomagająca sprawdzają oraz przygotowują aparaturę niezbędną do jego wykonania. Odpowiadają za organizację pakietów jednorazowych obłożeń, fartuchów operacyjnych, materiałów opatrunkowych, materiałów szewnych, sprzętu do elektrokoagulacji i ewentualnych narzędzi dodatkowych. Przygotowują podgrzewacz płynów, w którym będą grzane butelki z roztworem 0,9% NaCl (80°C), używane podczas operacji.
W obrębie bloków operacyjnych chirurgii dziecięcej tworzy się zróżnicowane zestawy narzędzi do danej procedury chirurgicznej, biorąc pod uwagę wiek rozwojowy dziecka – przykładowo zestawy dla noworodka, małego dziecka, dużego dziecka. Narzędzia kompletowane do tych zestawów oraz narzędzia dodatkowe różnią się m.in. wymiarami. Elektrody do koagulacji powinny być wyposażone w delikatną nasadkę monopolarną lub bipolarną. U dzieci najczęściej stosowany jest materiał szewny w rozmiarze od 0 do 5-0 i materiał opatrunkowy dostosowany do wielkości pacjenta.
2.3. Przygotowanie pacjenta pediatrycznego do zabiegu na bloku operacyjnym
Patrycja Pawłowska-Bania
Przygotowanie pacjenta pediatrycznego do zabiegu chirurgicznego to proces kompleksowy, który wymaga uwzględnienia zarówno aspektów medycznych, jak i psychospołecznych. Komunikacja otwarta, wsparcie emocjonalne oraz odpowiednie przygotowanie do samego procesu znieczulenia są kluczowe dla zapewnienia jak największego komfortu i bezpieczeństwa.
Identyfikacja pacjenta
W celu zminimalizowania ryzyka błędów podczas identyfikacji pacjenta do operacji, konieczne jest przestrzeganie ścisłych standardów postępowania oraz skrupulatne przeprowadzenie wszystkich niezbędnych kroków diagnostycznych i przygotowawczych. Komunikacja między członkami zespołu medycznego a pacjentem pediatrycznym i jego opiekunami odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa i skuteczności operacji.
Pierwszym krokiem jest zapytanie rodziców o imię i nazwisko dziecka, a następnie sprawdzenie poprawności danych na opasce identyfikacyjnej. Niezwykle istotne jest sprawdzenie, czy dokumentacja medyczna jest kompletna i zawiera zgodność grupy krwi, wypełnioną ankietę anestezjologiczną oraz świadomą, pisemną zgodę rodziców/opiekunów na znieczulenie, zabieg operacyjny i przetaczanie krwi, a w przypadku dzieci powyżej 16. roku życia – również zgodę samego pacjenta.
Należy zweryfikować rodzaj i technikę operacji oraz strony ciała, na których ma być przeprowadzona. W przypadku pacjentów pediatrycznych, szczególnie tych młodszych, istotne jest komunikowanie się z nimi poprzez dostosowanie języka do ich możliwości oraz omawianie wszystkich elementów procedury krok po kroku w sposób zrozumiały.
W kontekście operacji chirurgicznej każda identyfikacja pacjenta opiera się na prowadzeniu Okołooperacyjnej Karty Kontrolnej (OKK), która jest niezwykle ważnym narzędziem zapewniającym bezpieczeństwo pacjenta. OKK jest stosowana w trzech kluczowych momentach: przed znieczuleniem pacjenta, przed rozpoczęciem operacji oraz przed opuszczeniem sali operacyjnej.
OKK ma na celu zminimalizowanie ryzyka błędów i zapewnienie spójności w działaniu personelu medycznego na każdym etapie procesu operacyjnego. Jest to standardowa procedura stosowana w większości placówek medycznych, w celu podniesienia bezpieczeństwa i jakości opieki nad pacjentem w trakcie operacji.
Po potwierdzeniu tożsamości pacjenta pielęgniarka nakłada na głowę dziecka czepek i okrywa je jednorazową narzutą, zapewniającą komfort termiczny podczas transportu na salę operacyjną.
Przed przystąpieniem do zabiegu należy jasno i precyzyjnie oznaczyć obszar ciała, który będzie poddany procedurze. Jest to istotne, aby uniknąć pomyłek podczas jej przeprowadzania. Oznaczenia pola operowanego dokonuje lekarz lub na jego zlecenie asysta.
U małych dzieci golenie głowy np. do drenażu płynu mózgowo-rdzeniowego odbywa się ze względów psychologicznych w sali operacyjnej dopiero po zaintubowaniu dziecka, gdy jest ono znieczulone i śpi.
Ułożenie pacjenta na stole operacyjnym
Ułożenie pacjenta pediatrycznego do zabiegu chirurgicznego jest kluczowe dla zapewnienia odpowiedniego dostępu do obszaru operacyjnego oraz zminimalizowania ryzyka powikłań związanych z pozycją ciała.
Stół operacyjny powinien być wyposażony w specjalne poduszki, pasy czy podpórki, które zapewniają stabilizację i wygodę dziecku podczas zabiegu.
Ułożenie pacjenta jest indywidualnie dostosowane do jego wieku i wielkości, rodzaju operacji oraz ewentualnych dodatkowych czynników klinicznych.
Podczas całego zabiegu personel medyczny monitoruje pozycję ciała dziecka, aby zapobiec ewentualnym uciskom na kręgosłup, nerwy i naczynia krwionośne.
Ułożenie pacjenta pediatrycznego do zabiegu chirurgicznego wymaga precyzji, uwzględnienia indywidualnych potrzeb oraz zachowania bezpieczeństwa. Personel medyczny odpowiedzialny za przygotowanie i ułożenie pacjenta musi być odpowiednio przeszkolony i świadomy konieczności indywidualizacji procedur w zależności od potrzeb pacjenta.
Dezynfekcja pola operacyjnego
Mycie pola operacyjnego w chirurgii jest niezwykle istotnym krokiem mającym na celu ograniczenie ryzyka powstania infekcji.
Do dezynfekcji należy zapewnić preparat o szerokim spektrum działania i długotrwałym działaniu biobójczym, który działa natychmiast i ma krótki czas schnięcia. Składniki preparatu do dezynfekcji nie powinny ulegać inaktywacji w obecności substancji organicznych (krew, wydzieliny z rany, płyny ustrojowe) oraz charakteryzować się brakiem działania drażniącego skórę.
Dezynfekcję pola operacyjnego należy przeprowadzać ruchami okrężnymi, zaczynając od miejsca, gdzie planowane jest cięcie, a następnie przemieszczając się ku obwodowi. Taka kolejność pozwala uniknąć ponownego zanieczyszczenia miejsca cięcia skóry. Obszar poddany dezynfekcji musi być wystarczająco rozległy, aby w razie potrzeby można było odpowiednio powiększyć ranę operacyjną. Należy ściśle przestrzegać czasu dezynfekcji, który wynosi 3–5 minut. Ważne jest, aby nie wycierać dezynfekowanej powierzchni do sucha.
Należy zwracać uwagę na to, by preparat nie ściekał i nie gromadził się pod dzieckiem, drażniąc skórę.
Obłożenie pola operacyjnego
Obecnie stosowane obłożenia i serwety operacyjne są jednorazowymi, barierowymi wyrobami medycznymi, które powinny spełniać wymagania określone w normie PN-EN 13795. Powinny również charakteryzować się wysoką wytrzymałością na rozciąganie, zdolnością do absorpcji, brakiem pylenia oraz dobrą przyczepnością. Istotną cechą jest zapewnienie skutecznej bariery dla drobnoustrojów, ograniczenie ich migracji do obszaru operacyjnego i zminimalizowanie ryzyka infekcji skóry.
Zestawy i serwety do obłożenia pola operacyjnego powinny być dobrane do rodzaju zabiegu i mieć odpowiednie udogodnienia dostosowane do poszczególnych operacji. Użycie gotowych zestawów jałowych obłożeń może zaoszczędzić czas i zwiększyć efektywność pracy. Zalety gotowych zestawów to m.in.:
• przyspieszenie przygotowania stołu operacyjnego;
• zmniejszenie ryzyka kontaminacji i błędów w aseptyce;
• ułatwienie i przyspieszenie pracy personelu medycznego;
• szybki dostęp do wszystkich standardowo potrzebnych narzędzi dedykowanych do danej procedury, co jest szczególnie ważne w sytuacjach nagłych.
Podsumowując, choć gotowe zestawy mogą być droższe, oszczędność czasu, jak również zwiększenie bezpieczeństwa mogą przynieść korzyści przewyższające różnicę w kosztach.
Opakowanie zewnętrzne takiego zestawu powinno być foliowe, łatwe do rozpakowania z uwzględnieniem zasad aseptyki, a także zaopatrzone w czytelną etykietę z datą przydatności, opisem składu i naklejkami samoprzylepnymi identyfikującymi produkt (niezbędnymi do uzupełnienia dokumentacji zabiegu). Przed otwarciem obłożeń operacyjnych należy zawsze dokładnie sprawdzić, czy opakowanie foliowe nie ma otarć, dziur ani innych uszkodzeń, które mogłyby naruszyć jego jałowość.
Rodzaje dostępów chirurgicznych
Wybór odpowiedniego rodzaju cięcia i dostępu do pola operacyjnego w chirurgii dziecięcej zależy od wielu czynników, takich jak rodzaj operacji, lokalizacja choroby, wiek pacjenta oraz preferencje chirurga. Wszystkie te czynniki są brane pod uwagę przez zespół chirurgiczny podczas planowania operacji.
Rodzaje cięć i dostępów chirurgicznych:
• cięcie poprzeczne – rodzaj cięcia wykonanego prostopadle do osi długiej ciała dziecka, często stosowany w operacjach jamy brzusznej, takich jak appendektomia czy operacje w obrębie miednicy;
• cięcie podłużne – wykonywane wzdłuż osi długiej ciała dziecka; może być stosowane w operacjach wymagających większego dostępu do narządów wewnętrznych;
• cięcie skośne – wykonywane pod kątem do osi długiej ciała dziecka; może być stosowane w przypadku, gdy konieczny jest dostęp do określonego obszaru anatomicznego, który nie jest dostępny z innego rodzaju cięcia;
• cięcie pępkowe – wykonywane w okolicy pępka, często stosowane w operacji przepukliny pępowinowej;
• cięcie pośrednie – wykonywane wzdłuż przestrzeni międzyżebrowych; może być stosowane w operacjach klatki piersiowej;
• dostęp laparoskopowy – w przypadku operacji małoinwazyjnych wykonuje się niewielkie cięcie i kilka małych otworów, przez które wprowadza się laparoskop (urządzenie do oglądania wnętrza jamy brzusznej) i narzędzia chirurgiczne do operacji;
• dostęp torakoskopowy – podobnie jak w przypadku dostępu laparoskopowego, wykorzystuje małe cięcie lub otwory do wprowadzenia torakoskopu i narzędzi do operacji w obrębie klatki piersiowej.
2.4. Opieka nad dzieckiem w trakcie zabiegu operacyjnego i po jego zakończeniu
Barbara Dąbrowska
W trakcie zabiegu operacyjnego opiekę nad dzieckiem sprawuje cały zespół operacyjny. Lekarz anestezjolog i pielęgniarka anestezjologiczna monitorują stan sedacji pacjenta oraz wdrażają postępowanie zapobiegające hipotermii, a tym samym obniżające ryzyko zachorowalności oraz śmiertelności okołooperacyjnej, zwłaszcza noworodków, wcześniaków i niemowląt. Zmniejszenie strat ciepła podczas zabiegu można uzyskać m.in. dzięki zastosowaniu podgrzewanych materacyków, ogrzewaniu i nawilżaniu gazów oddechowych, podgrzewaniu płynów infuzyjnych oraz zwiększeniu temperatury powietrza w sali operacyjnej.
Najskuteczniejsze jest tzw. kompleksowe zapobieganie, czyli stosowanie wszystkich metod jednocześnie, zwłaszcza podczas długotrwałych bądź rozległych zabiegów operacyjnych.
Pielęgniarka operacyjna instrumentująca na bieżąco podaje ciepłe serwety, aby zapobiec wychłodzeniu tkanek pola operacyjnego. W przypadku dużego zamoczenia obłożenia wymienia je na nowe. Kontroluje liczbę materiału opatrunkowego, ostrzy, igieł i narzędzi. Dba o zachowanie zasad aseptyki w obrębie pola operacyjnego. Pielęgniarka operacyjna pomagająca nadzoruje działanie aparatury medycznej, ustawia odpowiednią temperaturę w podgrzewaczu płynów, a także prowadzi dokumentację medyczną – sporządza protokół operacyjny oraz opisuje i zabezpiecza preparaty pobrane do badania histopatologicznego. Przed końcem operacji wyznaczony przez zespół „koordynator karty” wypełnia w porozumieniu z zespołem Okołooperacyjną Kartę Kontrolną. Karta jest efektem współpracy lekarzy anestezjologów, chirurgów oraz pielęgniarek anestezjologicznych i operacyjnych, którzy zgodnie z wymogami Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) opracowali plan działań mających zapobiegać powikłaniom oraz zgonom okołooperacyjnym dzięki m.in. poprawie bezpieczeństwa pacjentów poddanych zabiegom chirurgicznych.
Po założeniu opatrunku, zabezpieczeniu drenów i włożeniu ogrzanego ubrania dziecko jest bezpiecznie przekładane na wózek transportowy lub do inkubatora. Ponieważ może być wychłodzone, okrywa się je podczas transportu włókniną. Pielęgniarka anestezjologiczna i lekarz anestezjolog transportują dziecko na oddział pooperacyjny. Dziecko przebywa tam do czasu wybudzenia i uzyskania prawidłowych parametrów, a następnie jest przewożone na oddział macierzysty.
Członkowie całego zespołu operacyjnego pracujący na dziecięcym bloku operacyjnym powinni dysponować wysokospecjalistyczną wiedzą i umiejętnościami, jak również mieć określone cechy charakteru umożliwiające dobry kontakt zarówno z dzieckiem, jak i jego rodzicami/opiekunami. Cierpliwość, łagodność, podzielność uwagi, umiejętność wnikliwej obserwacji, szybkość podejmowania decyzji, znajomość psychiki dzieci w różnym wieku oraz sposobu ich rozumowania stają się niemalże wymogiem podczas sprawowania wysokospecjalistycznej opieki nad dzieckiem w okresie okołooperacyjnym.
Lek. Krystyna Agopsowicz
Specjalistka okulistyki, Gabinet Okulistyczny we Wrocławiu
Lek. Karolina Anuszkiewicz
Klinika Chirurgii Plastycznej, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku
Mgr piel. Agata Borkowska
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Blok Operacyjny, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku
Lek. Dominika Borselle
Specjalistka chirurgii dziecięcej, Katedra i Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich; Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wrocławiu
Mgr piel. Jadwiga Burza
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Klinika Ortopedii i Traumatologii, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Szpital Dzieciątka Jezus w Warszawie
Lek. Weronika Chacińska
Klinika Chirurgii Dziecięcej i Transplantacji Narządów, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Mgr piel. Barbara Dąbrowska
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Dzieci i Młodzieży z Pododdziałem Pooperacyjnym i Leczenia Bólu, Blok Operacyjny, Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku; Centrum Medyczne „B. Larsen”
w Białymstoku
Lek. Karina Felberg
Specjalistka chirurgii i urologii dziecięcej, Klinika Urologii Dziecięcej, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Mgr piel. Aleksandra Fijak
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Blok Operacyjny, Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. św. Jana Pawła II, Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 6 Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
Mgr piel. Nikol Gawenda
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Blok Operacyjny, Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. św. Jana Pawła II, Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 6 Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
Dr n. med. Sylwester Gerus
Specjalista chirurgii dziecięcej, Katedra i Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich; Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wrocławiu
Dr n. med. i n. o zdr. Paweł Grabala
Specjalista ortopedii i traumatologii narządu ruchu, Klinika Ortopedii i Traumatologii Dziecięcej, Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku
Lic. piel. Renata Gruza
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Blok Operacyjny, Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wrocławiu
Mgr piel. Jolanta Jagoda
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Blok Operacyjny, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Mgr piel. Iga Januszewicz
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Dzieci i Młodzieży z Podzespołem Pooperacyjnym i Leczenia Bólu, Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku
Mgr piel. Ewa Jastrzębska
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, specjalistka w dziedzinie anestezjologii i intensywnej opieki, Blok Operacyjny, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Prof. dr hab. n. med. Piotr Kaliciński
Klinika Chirurgii Dziecięcej i Transplantacji Narządów, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Lek. Jacek Kobak
Specjalista otorynolaryngologii, Katedra Otolaryngologii, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne, Centrum Medycyny Inwazyjnej w Gdańsku
Dr hab. n. med. Marta Komarowska
Specjalistka chirurgii dziecięcej i onkologicznej, Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej, Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku
Lek. Kinga Kowalczyk
Specjalistka chirurgii i urologii dziecięcej, Klinika Urologii Dziecięcej, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Dr n. med. Dominika Krakowczyk
Specjalistka chirurgii dziecięcej, Katedra Chirurgii Dziecięcej, Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej, Śląski Uniwersytet Medyczny; Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. Św. Jana Pawła II w Katowicach
Prof. dr hab. n. med. Łukasz Krakowczyk
Specjalista chirurgii onkologicznej i ogólnej, Oddział Chirurgii Onkologicznej, Narodowy Instytut Onkologiczny w Katowicach
Mgr piel. Ewa Krysiuk
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Dzieci i Młodzieży z Pododdziałem Pooperacyjnym i Leczenia Bólu, Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku
Dr hab. n. med. Grzegorz Kudela
Specjalista chirurgii i urologii dziecięcej, Katedra Chirurgii Dziecięcej, Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej, Śląski Uniwersytet Medyczny; Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. Św. Jana Pawła II w Katowicach
Lek. Adrianna Łabuz
Oddział Otolaryngologii, Audiologii i Foniatrii, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Mgr piel. Marek Łukawski
Specjalista w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego, pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki, Blok Operacyjny, Szpital Dziecięcy im. prof. dr. med. Jana Bogdanowicza w Warszawie
Mgr piel. Aldona Michalak
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Blok Operacyjny, Szpital Specjalistyczny im. Św. Rodziny w Warszawie; Klinika Promedion w Warszawie
Studentka Jagoda Mikołajczyk
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy
Mgr piel. Dorota Milewska
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Dzieci i Młodzieży z Pododdziałem Pooperacyjnym i Leczenia Bólu, Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku
Mgr piel. Kinga Mital
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Blok Operacyjny, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Lek. Wojciech Nowak
Specjalista neurochirurgii, Klinika Neurochirurgii, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Mgr piel. Klaudia Olszewska
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Propedeutyki Chirurgii, Katedra Chirurgii Ogólnej, Kolorektalnej i Urazów Wielonarządowych, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Blok Operacyjny, Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. św. Jana Pawła II, Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 6 Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
Dr n. med. Jakub Opyrchał
Oddział Chirurgii Onkologicznej, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie w Gliwicach
Mgr piel. Weronika Papierz
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Dzieci i Młodzieży z Pododdziałem Pooperacyjnym i Leczenia Bólu, Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku
Dr hab. inż. Maciej Paszkowski, profesor Politechniki Wrocławskiej
Specjalista inżynierii biomedycznej, Katedra Podstaw Konstrukcji Maszyn i Układów Mechatronicznych, Politechnika Wrocławska
Prof. dr hab. n. med. Dariusz Patkowski
Specjalista chirurgii i urologii dziecięcej, Katedra i Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich; Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wrocławiu
Mgr piel. Patrycja Pawłowska-Bania
Dolnośląskie Centrum Chorób Serca im. prof. Zbigniewa Religi MEDINET Sp. z o.o. we Wrocławiu
Mgr piel. Beata Pruszko
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Józefa Polikarpa Brudzińskiego w Warszawie
Lek. Katarzyna Rasiewicz
Specjalistka chirurgii i urologii dziecięcej, Katedra i Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich; Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wrocławiu
Lek. Marcin Rasiewicz
Specjalista chirurgii dziecięcej, Klinika Neurochirurgii, Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wrocławiu
Mgr piel. Katarzyna Rudak
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Klinika Wielospecjalistyczna i Szpital Jednodniowy Hauzer Clinic Sp. z o.o. sp.k.
Mgr piel. Paweł Rzeźnik
Specjalista w dziedzinie pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki, ratownik medyczny, Klinika Anestezjologii i Oddział Intensywnej Terapii, Instytut Matki i Dziecka w Warszawie
Dr n. med. Brygida Sedlak
Specjalistka w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego, onkologicznego, chirurgicznego i epidemiologicznego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Propedeutyki Chirurgii, Katedra Chirurgii Ogólnej, Kolorektalnej i Urazów Wielonarządowych, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Dr hab. n. med. i n. o zdr. Regina Sierżantowicz
Konsultant krajowy w dziedzinie pielęgniarstwa chirurgicznego i operacyjnego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
Mgr piel. Paulina Soja
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, Blok Operacyjny, Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wrocławiu
Dr n. o zdr. Bianka Sztukowska
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego, epidemiologicznego, pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki, Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Dzieci i Młodzieży z Pododdziałem Pooperacyjnym i Leczenia Bólu, Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku
Mgr piel. Izabela Szwed
Specjalistka pielęgniarstwa operacyjnego i położniczego, Dolnośląskie Centrum Chorób Serca im. prof. Zbigniewa Religi MEDINET Sp. z o.o. we Wrocławiu Nowej Soli
Lek. Dagmara Szymkowicz-Kudełko
Specjalistka neurochirurgii, Klinika Neurochirurgii, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Lek. Anna Tomkowiak
Specjalistka kardiochirurgii, Dolnośląskie Centrum Chorób Serca im. prof. Zbigniewa Religi MEDINET Sp. z o.o. we Wrocławiu Nowej Soli
Lek. Joanna Wichrowska
Specjalistka anestezjologii i intensywnej terapii, Klinika Anestezjologii i Oddział Intensywnej Terapii, Instytut Matki i Dziecka w Warszawie
Dr n. med. Marek Wolski
Specjalista chirurgii dziecięcej, Klinika Chirurgii Dziecięcej, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Lek. Joanna Zawistowska
Klinika Okulistyki Dziecięcej z Ośrodkiem Leczenia Zeza, Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku
Dr n. med. Sławomir Żarek
Specjalista ortopedii i traumatologii, Klinika Ortopedii i Traumatologii, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Szpital Dzieciątka Jezus w WarszawiePRZEDMOWA
Chirurgia dziecięca jest wyjątkową dziedziną medycyny ze względu na szeroki zakres działania, często z pogranicza innych dyscyplin zabiegowych. Jej szczególną specyfiką są wady rozwojowe układowe bądź obejmujące poszczególne narządy. W związku z bezpośrednim zagrożeniem życia wady te wymagają natychmiastowej operacji już w pierwszych godzinach życia.
Ze względu na charakterystykę, a jednocześnie intensywność rozwoju fizjologicznego oraz anatomicznego dzieci wyodrębnienie chirurgii dziecięcej jako oddzielnej specjalizacji jest niezbędne do zapewnienia najwyższej jakości opieki specjalistycznej.
Dzieci nie są („po prostu”) małymi dorosłymi, mają indywidualne potrzeby, ich organizm stale się rozwija i rośnie, co znajduje odzwierciedlenie np. w odmiennej budowie układów narządowych, charakterystyce urazów czy dystrybucji płynów fizjologicznych (w tym odrębnych normach parametrów życiowych). Im dziecko jest młodsze, tym znaczniejsze są różnice w budowie i fizjologii jego organizmu w porównaniu z osobą dorosłą.
W odróżnieniu od osoby dorosłej mały człowiek nie opowie o swoich dolegliwościach, nie wskaże drogi ułatwiającej diagnozę poprzez m.in. zebranie szczegółowego wywiadu czy określenie charakterystyki bólu.
Hospitalizacja, niezależnie od jakości opieki medycznej, jest dla dziecka jednym z najbardziej obciążających i stresujących doświadczeń. Niekorzystny wpływ pobytu szpitalnego staje się tym większy, im dziecko jest mniej dojrzałe psychoemocjonalnie do radzenia sobie w sytuacjach trudnych oraz im bardziej wydłuża się czas trwania hospitalizacji.
Ogromny postęp w medycynie, jaki dokonał się w ciągu ostatnich lat, poszerza zakres chirurgii dziecięcej o chirurgię prenatalną, nowoczesne techniki małoinwazyjne oraz chirurgię rekonstrukcyjną.
Książka, którą Państwu przekazujemy jest nie tylko pozycją dydaktyczną, lecz także ma zachęcić Czytelnika do bliższego zainteresowania się tą niezwykle fascynującą i dynamicznie rozwijającą się dziedziną kliniczną.
Podręcznik jest przeznaczony dla pielęgniarek pracujących lub planujących podjąć pracę na pediatrycznym bloku operacyjnym.
Wysokospecjalistyczna wiedza i umiejętności, jak również określone cechy charakteru umożliwiające dobry kontakt zarówno z dzieckiem, jak i jego opiekunami to tylko część cech, którymi powinien się odznaczać zespół operacyjny bloku dziecięcego.
Cierpliwość, łagodność, podzielność uwagi, umiejętność wnikliwej obserwacji, szybkość podejmowania decyzji, znajomość psychiki dzieci w różnym wieku oraz sposobu ich rozumowania stają się niemalże wymogiem podczas sprawowania wysokospecjalistycznej opieki nad dzieckiem w okresie okołooperacyjnym.
Mamy nadzieję, że publikacja ze względu na elementy dydaktyczne będzie również interesującą pozycją dla studentów kierunków medycznych, a także chirurgów rozpoczynających szkolenie specjalizacyjne.
Autorami poszczególnych rozdziałów są specjaliści z największym doświadczeniem w zakresie operacji z dziedziny chirurgii dziecięcej w Polsce, a zarazem entuzjaści, którzy z pasją dzielą się swoją wiedzą i pragną przybliżyć tę dziedzinę w sposób jasny i zwięzły. Książka nie traktuje o obligatoryjnych wytycznych, a jedynie ma funkcjonować jako pomocny drogowskaz, który będzie stanowił – taką żywimy nadzieję – pomoc w codziennej pracy pielęgniarki operacyjnej. Opisano w niej przebieg najczęściej wykonywanych operacji i szeroko stosowane techniki operacyjne z punktu widzenia pielęgniarki operacyjnej i chirurga.
W pierwszej części publikacji zwięźle przedstawiono zagadnienia dotyczące przygotowania pacjenta do zabiegu na oddziale i bloku operacyjnym oraz przygotowania sprzętu, znieczulenia, ułożenia pacjenta na stole operacyjnym, jak również opieki okołooperacyjnej.
Dalsza część książki przedstawia techniki operacyjne opisane wspólnie przez pielęgniarkę operacyjną i lekarza. Dzięki temu zawarte informacje zostały przedstawione w sposób zrozumiały i przystępny dla Czytelnika. Dopełnieniem kompleksowej treści są ryciny poglądowe oraz zdjęcia, które dokumentują własne doświadczenie autorów.
Jesteśmy świadomi, że do poszczególnych operacji można użyć innego rodzaju narzędzi, materiałów, sprzętu i aparatury oraz zastosować inne techniki chirurgiczne, dlatego wybór instrumentarium oraz metod operacyjnych pozostaje do decyzji każdego zespołu zabiegowego, zgodnie z doświadczeniem oraz możliwościami danego ośrodka.
Zdajemy sobie też sprawę z tego, że tylko osoba obeznana z teoretycznym przebiegiem operacji będzie potrafiła przygotować odpowiednie narzędzia, sprzęt i aparaturę medyczną do zabiegu, a dobra znajomość zasad wykonywanej procedury przyczyni się do zwiększenia komfortu pracy i zmniejszenia poziomu stresu.
Chcielibyśmy podziękować wszystkim Autorom – osobom z pasją i jasnym umysłem, którzy przyczynili się do powstania tej publikacji i podzielili doświadczeniem własnej pracy.
Mamy nadzieję, że przyjęty przez nas sposób prezentowania treści ułatwi Państwu porządkowanie wiedzy.
Zarówno my, redaktorzy naukowi, jak i autorzy będziemy odczuwali ogromną satysfakcję, jeśli książka, którą właśnie biorą Państwo do ręki, spełni Wasze oczekiwania.
Aldona Michalak
Izabela Szwed
Łukasz Krakowczyk
Jakub Opyrchał1
Przygotowanie dziecka do zabiegu operacyjnego na oddziale
Barbara Dąbrowska
Przygotowanie dziecka do zabiegu operacyjnego na oddziale obejmuje zarówno strefę psychiczną, jak i fizyczną. Niezmiernie ważny jest w tym okresie udział i wsparcie rodziców/opiekunów. Ich obecność pomaga w zaspokojeniu podstawowej potrzeby psychofizycznej dziecka, czyli potrzeby bezpieczeństwa. W trakcie pobytu dziecka w szpitalu opiekun ma prawo do przebywania z nim i uczestniczenia w podejmowaniu decyzji o leczeniu, w tym prawo do odmowy zgody na leczenie czy zabieg operacyjny. Opiekun ma również prawo do obecności przy dziecku w trakcie udzielania świadczeń zdrowotnych.
Choroba i hospitalizacja powodują u dziecka stan obciążenia psychicznego objawiający się lękiem, bólem i ograniczeniem aktywności. W przypadku małych dzieci specyficznym źródłem lęku jest rozłąka z matką – lęk separacyjny. Duże obciążenie psychiczne stanowi również ból, ponieważ pobyt na oddziale chirurgicznym wiąże się często z koniecznością wykonywania bolesnych zabiegów.
Na oddziałach chirurgii dziecięcej stosuje się holistyczne, indywidualne podejście do dziecka i jego opiekunów. Przygotowanie dziecka do zabiegu dostosowane jest do wieku rozwojowego i rodzaju planowanej procedury medycznej. Tworzone są standardy opieki nad dzieckiem w okresie niemowlęcym, w wieku przedszkolnym, w wieku szkolnym, z daną jednostką chorobową.
Dzieci i ich rodzice muszą być traktowani z szacunkiem. Powinni otrzymać informacje i wsparcie, aby mogli zrozumieć chorobę czy uraz i poradzić sobie z nimi, a także z procesem leczenia. Respektowanie potrzeb i uczuć oraz profesjonalne podejście do dzieci i rodziców owocuje obniżeniem lęku okołooperacyjnego oraz satysfakcją rodziny z prowadzonego leczenia i pielęgnowania.
Tak jak u ludzi dorosłych również u dzieci wykorzystuje się do wybranych procedur medycznych protokół nowoczesnej opieki okołooperacyjnej ERAS (_Enhanced Recovery After Surgery_).
Lekarz prowadzący informuje rodziców/opiekunów o rodzaju zabiegu i uzyskuje zgodę na operację. W przypadku pacjenta małoletniego, który ukończył 16. rok życia, wymagana jest zgoda podwójna – przedstawiciela ustawowego oraz małoletniego pacjenta.
W zależności od placówki medycznej rozmowa z anestezjologiem odbywa się kilka dni wcześniej lub w dniu zabiegu. Anestezjolog podczas kwalifikacji do znieczulenia zbiera dokładny wywiad dotyczący stanu zdrowia dziecka, alergii oraz przebytych zabiegów i szczegółowo opowiada o samym znieczuleniu.
Niezwykle przydatne są procedury postępowania pielęgniarskiego w przygotowaniu dziecka do zabiegu operacyjnego. Przyjmując pacjenta do planowego zabiegu, pielęgniarka zapoznaje dziecko oraz rodziców z topografią kliniki i regulaminem. Udziela również informacji z zakresu wszystkich działań związanych z przygotowaniem do zabiegu operacyjnego.
Pielęgniarki prowadzą indywidualny proces pielęgnowania dotyczący każdego operowanego pacjenta i stawiają diagnozę pielęgniarską. Informują rodziców/opiekunów o pozostawaniu dziecka na czczo w dniu zabiegu i zachęcają do współpracy w opiece nad nim zarówno przed zabiegiem, jak i po jego przeprowadzeniu.
Dzieci często najbardziej boją się igieł i ukłucia. Jeśli konieczne jest założenie kaniuli do żyły obwodowej dziecka na oddziale, o ile dysponuje się odpowiednią ilością czasu, skórę w miejscu planowanego nakłucia można znieczulić np. kremem zawierającym lidokainę. Czasami od dziecka pobierany jest również materiał do badań laboratoryjnych zgodnie z kartą zleceń lekarskich.
Dziecko podczas pobytu na oddziale i przy wykonywaniu bolesnych zabiegów może mieć przy sobie ulubioną zabawkę.
Przed zabiegiem operacyjnym należy wyjąć dziecku soczewki kontaktowe, aparaty ortodontyczne, zdjąć pierścionki i biżuterię, nie smarować twarzy dziecka kremem, a w przypadku starszych pacjentów dopilnować, by zmyli lakier do paznokci i makijaż.
Przed operacją dziecko powinno zostać umyte preparatem antybakteryjnym, a następnie przebrane w bieliznę szpitalną. W uzasadnionych przypadkach na zlecenie lekarza pielęgniarka usuwa dziecku owłosienie z miejsca operowanego, strzygarką z jednorazowymi wymiennymi ostrzami.
W części placówek medycznych rodzic może wejść z dzieckiem na salę operacyjną i być obecny do momentu jego zaśnięcia. Tam, gdzie jest to niemożliwe, mały pacjent najczęściej otrzymuje tzw. premedykację, w postaci syropu lub czopka, aby moment rozstania z rodzicem był jak najmniej traumatyczny. W związku z tym należy poinformować rodziców/opiekunów o ewentualnych działaniach ubocznych tych leków. Pielęgniarka obserwuje stan dziecka po premedykacji i nadzoruje, by pozostało w łóżku, w pozycji leżącej.
Przed przekazaniem na blok operacyjny należy sprawdzić, czy pacjent oddał mocz lub czy ma wymieniony pampers. Następnie dziecko ma sprawdzany identyfikator na przegubie ręki lub na kończynie dolnej pod kątem zgodności z danymi w historii choroby. Jeśli procedury epidemiologiczne na to pozwalają, dziecko może zabrać ze sobą na blok operacyjny ulubioną zabawkę i trzymać ją do momentu zaśnięcia. Transport dziecka na blok operacyjny odbywa się na łóżku lub w inkubatorze, w asyście pielęgniarki i rodziców/opiekunów prawnych. Przed zabiegiem pacjent zostaje przekazany pod opiekę pielęgniarce anestezjologicznej i lekarzowi anestezjologowi.2
Specyfika bloku operacyjnego chirurgii dzieci
Barbara Dąbrowska, Patrycja Pawłowska-Bania
2.1. Wprowadzenie
Barbara Dąbrowska
Chirurgia dziecięca jest jedną z dziedzin medycyny charakteryzującą się szerokim zakresem działania, nierzadko z pogranicza wielu innych dyscyplin zabiegowych, zatem wymagającą multidyscyplinarnego podejścia do pacjenta. Jej wyjątkową specyfiką są wady rozwojowe różnych układów narządowych. Wady te, często ze względu na wynikające z nich zagrożenie życia, już w pierwszych godzinach po urodzeniu wymagają rozległych operacji, obecnie przeprowadzanych często z użyciem nowoczesnych technik mało- inwazyjnych.
Bloki operacyjne chirurgii dziecięcej znajdują się w szpitalach pediatrycznych uniwersyteckich, specjalistycznych i wojewódzkich. W większości są to bloki operacyjne wieloprofilowe. Pielęgniarki operacyjne współpracują z multidyscyplinarnym zespołem składającym się z anestezjologów, chirurgów wszystkich specjalności, pielęgniarek anestezjologicznych i osób wspomagających pracę bloku operacyjnego.
Wykonywane na bloku operacyjnym zabiegi dotyczą takich specjalności, jak chirurgia ogólna, chirurgia plastyczna, urologia, neurochirurgia, ortopedia, otolaryngologia, okulistyka, kardiochirurgia. W instytutach zakres operacji poszerzony jest o procedury wysokospecjalistyczne.
Dziecka nie można traktować jedynie jako „pomniejszonego” obrazu dorosłego człowieka. Różnice anatomiczne, fizjologiczne, biochemiczne i psychologiczne między nimi są tym bardziej znaczące i złożone, im mniejsze jest dziecko. W przypadku dzieci istnieje wyraźnie wyższe ryzyko znieczulenia i powstania infekcji w porównaniu z osobami dorosłymi.
2.2. Przygotowanie sali operacyjnej i sprzętu do zabiegu operacyjnego
Barbara Dąbrowska
W przygotowaniu sali operacyjnej do zabiegu uczestniczą co najmniej dwie pielęgniarki operacyjne i pielęgniarka anestezjologiczna. Do zadań pielęgniarki anestezjologicznej należy sprawdzenie i przygotowanie aparatury do znieczulenia, niezbędnych leków, płynów, laryngoskopu, rurek intubacyjnych itp. Przygotowuje ona również stół operacyjny z materacem grzewczym i matą żelową. Małe dzieci mają relatywnie dużą powierzchnię ciała w stosunku do masy, dlatego łatwo oddają ciepło do otoczenia i dość szybko dochodzi u nich do wychłodzenia organizmu. Z tego względu należy podnieść temperaturę na sali operacyjnej do 28–30°C, zmniejszyć nawiew bezpośrednio na stół operacyjny lub zastosować nowoczesny jednorazowy materac grzewczy (ryc. 2.1), szczególnie w przypadku noworodków.
Rycina 2.1.
Ułożony jednorazowy materac grzewczy na stole operacyjnym.
W salach operacyjnych, zwłaszcza podczas zabiegów z zakresu dziecięcej kardiochirurgii, temperatura powietrza jest kluczowa dla komfortu i bezpieczeństwa pacjenta oraz sprawnego przebiegu operacji. Dokładne ustawienia temperatury mogą być dostosowywane do specyficznych potrzeb pacjenta i rodzaju procedury. Dla noworodków urodzonych o czasie temperatura podczas znieczulenia może być podwyższona do około 33°C, a dla wcześniaków – do 36°C. W przypadku operacji korekcji wad serca z użyciem krążenia pozaustrojowego temperatura może być obniżona.
Przed zabiegiem pielęgniarki operacyjna instrumentująca i pomagająca sprawdzają oraz przygotowują aparaturę niezbędną do jego wykonania. Odpowiadają za organizację pakietów jednorazowych obłożeń, fartuchów operacyjnych, materiałów opatrunkowych, materiałów szewnych, sprzętu do elektrokoagulacji i ewentualnych narzędzi dodatkowych. Przygotowują podgrzewacz płynów, w którym będą grzane butelki z roztworem 0,9% NaCl (80°C), używane podczas operacji.
W obrębie bloków operacyjnych chirurgii dziecięcej tworzy się zróżnicowane zestawy narzędzi do danej procedury chirurgicznej, biorąc pod uwagę wiek rozwojowy dziecka – przykładowo zestawy dla noworodka, małego dziecka, dużego dziecka. Narzędzia kompletowane do tych zestawów oraz narzędzia dodatkowe różnią się m.in. wymiarami. Elektrody do koagulacji powinny być wyposażone w delikatną nasadkę monopolarną lub bipolarną. U dzieci najczęściej stosowany jest materiał szewny w rozmiarze od 0 do 5-0 i materiał opatrunkowy dostosowany do wielkości pacjenta.
2.3. Przygotowanie pacjenta pediatrycznego do zabiegu na bloku operacyjnym
Patrycja Pawłowska-Bania
Przygotowanie pacjenta pediatrycznego do zabiegu chirurgicznego to proces kompleksowy, który wymaga uwzględnienia zarówno aspektów medycznych, jak i psychospołecznych. Komunikacja otwarta, wsparcie emocjonalne oraz odpowiednie przygotowanie do samego procesu znieczulenia są kluczowe dla zapewnienia jak największego komfortu i bezpieczeństwa.
Identyfikacja pacjenta
W celu zminimalizowania ryzyka błędów podczas identyfikacji pacjenta do operacji, konieczne jest przestrzeganie ścisłych standardów postępowania oraz skrupulatne przeprowadzenie wszystkich niezbędnych kroków diagnostycznych i przygotowawczych. Komunikacja między członkami zespołu medycznego a pacjentem pediatrycznym i jego opiekunami odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa i skuteczności operacji.
Pierwszym krokiem jest zapytanie rodziców o imię i nazwisko dziecka, a następnie sprawdzenie poprawności danych na opasce identyfikacyjnej. Niezwykle istotne jest sprawdzenie, czy dokumentacja medyczna jest kompletna i zawiera zgodność grupy krwi, wypełnioną ankietę anestezjologiczną oraz świadomą, pisemną zgodę rodziców/opiekunów na znieczulenie, zabieg operacyjny i przetaczanie krwi, a w przypadku dzieci powyżej 16. roku życia – również zgodę samego pacjenta.
Należy zweryfikować rodzaj i technikę operacji oraz strony ciała, na których ma być przeprowadzona. W przypadku pacjentów pediatrycznych, szczególnie tych młodszych, istotne jest komunikowanie się z nimi poprzez dostosowanie języka do ich możliwości oraz omawianie wszystkich elementów procedury krok po kroku w sposób zrozumiały.
W kontekście operacji chirurgicznej każda identyfikacja pacjenta opiera się na prowadzeniu Okołooperacyjnej Karty Kontrolnej (OKK), która jest niezwykle ważnym narzędziem zapewniającym bezpieczeństwo pacjenta. OKK jest stosowana w trzech kluczowych momentach: przed znieczuleniem pacjenta, przed rozpoczęciem operacji oraz przed opuszczeniem sali operacyjnej.
OKK ma na celu zminimalizowanie ryzyka błędów i zapewnienie spójności w działaniu personelu medycznego na każdym etapie procesu operacyjnego. Jest to standardowa procedura stosowana w większości placówek medycznych, w celu podniesienia bezpieczeństwa i jakości opieki nad pacjentem w trakcie operacji.
Po potwierdzeniu tożsamości pacjenta pielęgniarka nakłada na głowę dziecka czepek i okrywa je jednorazową narzutą, zapewniającą komfort termiczny podczas transportu na salę operacyjną.
Przed przystąpieniem do zabiegu należy jasno i precyzyjnie oznaczyć obszar ciała, który będzie poddany procedurze. Jest to istotne, aby uniknąć pomyłek podczas jej przeprowadzania. Oznaczenia pola operowanego dokonuje lekarz lub na jego zlecenie asysta.
U małych dzieci golenie głowy np. do drenażu płynu mózgowo-rdzeniowego odbywa się ze względów psychologicznych w sali operacyjnej dopiero po zaintubowaniu dziecka, gdy jest ono znieczulone i śpi.
Ułożenie pacjenta na stole operacyjnym
Ułożenie pacjenta pediatrycznego do zabiegu chirurgicznego jest kluczowe dla zapewnienia odpowiedniego dostępu do obszaru operacyjnego oraz zminimalizowania ryzyka powikłań związanych z pozycją ciała.
Stół operacyjny powinien być wyposażony w specjalne poduszki, pasy czy podpórki, które zapewniają stabilizację i wygodę dziecku podczas zabiegu.
Ułożenie pacjenta jest indywidualnie dostosowane do jego wieku i wielkości, rodzaju operacji oraz ewentualnych dodatkowych czynników klinicznych.
Podczas całego zabiegu personel medyczny monitoruje pozycję ciała dziecka, aby zapobiec ewentualnym uciskom na kręgosłup, nerwy i naczynia krwionośne.
Ułożenie pacjenta pediatrycznego do zabiegu chirurgicznego wymaga precyzji, uwzględnienia indywidualnych potrzeb oraz zachowania bezpieczeństwa. Personel medyczny odpowiedzialny za przygotowanie i ułożenie pacjenta musi być odpowiednio przeszkolony i świadomy konieczności indywidualizacji procedur w zależności od potrzeb pacjenta.
Dezynfekcja pola operacyjnego
Mycie pola operacyjnego w chirurgii jest niezwykle istotnym krokiem mającym na celu ograniczenie ryzyka powstania infekcji.
Do dezynfekcji należy zapewnić preparat o szerokim spektrum działania i długotrwałym działaniu biobójczym, który działa natychmiast i ma krótki czas schnięcia. Składniki preparatu do dezynfekcji nie powinny ulegać inaktywacji w obecności substancji organicznych (krew, wydzieliny z rany, płyny ustrojowe) oraz charakteryzować się brakiem działania drażniącego skórę.
Dezynfekcję pola operacyjnego należy przeprowadzać ruchami okrężnymi, zaczynając od miejsca, gdzie planowane jest cięcie, a następnie przemieszczając się ku obwodowi. Taka kolejność pozwala uniknąć ponownego zanieczyszczenia miejsca cięcia skóry. Obszar poddany dezynfekcji musi być wystarczająco rozległy, aby w razie potrzeby można było odpowiednio powiększyć ranę operacyjną. Należy ściśle przestrzegać czasu dezynfekcji, który wynosi 3–5 minut. Ważne jest, aby nie wycierać dezynfekowanej powierzchni do sucha.
Należy zwracać uwagę na to, by preparat nie ściekał i nie gromadził się pod dzieckiem, drażniąc skórę.
Obłożenie pola operacyjnego
Obecnie stosowane obłożenia i serwety operacyjne są jednorazowymi, barierowymi wyrobami medycznymi, które powinny spełniać wymagania określone w normie PN-EN 13795. Powinny również charakteryzować się wysoką wytrzymałością na rozciąganie, zdolnością do absorpcji, brakiem pylenia oraz dobrą przyczepnością. Istotną cechą jest zapewnienie skutecznej bariery dla drobnoustrojów, ograniczenie ich migracji do obszaru operacyjnego i zminimalizowanie ryzyka infekcji skóry.
Zestawy i serwety do obłożenia pola operacyjnego powinny być dobrane do rodzaju zabiegu i mieć odpowiednie udogodnienia dostosowane do poszczególnych operacji. Użycie gotowych zestawów jałowych obłożeń może zaoszczędzić czas i zwiększyć efektywność pracy. Zalety gotowych zestawów to m.in.:
• przyspieszenie przygotowania stołu operacyjnego;
• zmniejszenie ryzyka kontaminacji i błędów w aseptyce;
• ułatwienie i przyspieszenie pracy personelu medycznego;
• szybki dostęp do wszystkich standardowo potrzebnych narzędzi dedykowanych do danej procedury, co jest szczególnie ważne w sytuacjach nagłych.
Podsumowując, choć gotowe zestawy mogą być droższe, oszczędność czasu, jak również zwiększenie bezpieczeństwa mogą przynieść korzyści przewyższające różnicę w kosztach.
Opakowanie zewnętrzne takiego zestawu powinno być foliowe, łatwe do rozpakowania z uwzględnieniem zasad aseptyki, a także zaopatrzone w czytelną etykietę z datą przydatności, opisem składu i naklejkami samoprzylepnymi identyfikującymi produkt (niezbędnymi do uzupełnienia dokumentacji zabiegu). Przed otwarciem obłożeń operacyjnych należy zawsze dokładnie sprawdzić, czy opakowanie foliowe nie ma otarć, dziur ani innych uszkodzeń, które mogłyby naruszyć jego jałowość.
Rodzaje dostępów chirurgicznych
Wybór odpowiedniego rodzaju cięcia i dostępu do pola operacyjnego w chirurgii dziecięcej zależy od wielu czynników, takich jak rodzaj operacji, lokalizacja choroby, wiek pacjenta oraz preferencje chirurga. Wszystkie te czynniki są brane pod uwagę przez zespół chirurgiczny podczas planowania operacji.
Rodzaje cięć i dostępów chirurgicznych:
• cięcie poprzeczne – rodzaj cięcia wykonanego prostopadle do osi długiej ciała dziecka, często stosowany w operacjach jamy brzusznej, takich jak appendektomia czy operacje w obrębie miednicy;
• cięcie podłużne – wykonywane wzdłuż osi długiej ciała dziecka; może być stosowane w operacjach wymagających większego dostępu do narządów wewnętrznych;
• cięcie skośne – wykonywane pod kątem do osi długiej ciała dziecka; może być stosowane w przypadku, gdy konieczny jest dostęp do określonego obszaru anatomicznego, który nie jest dostępny z innego rodzaju cięcia;
• cięcie pępkowe – wykonywane w okolicy pępka, często stosowane w operacji przepukliny pępowinowej;
• cięcie pośrednie – wykonywane wzdłuż przestrzeni międzyżebrowych; może być stosowane w operacjach klatki piersiowej;
• dostęp laparoskopowy – w przypadku operacji małoinwazyjnych wykonuje się niewielkie cięcie i kilka małych otworów, przez które wprowadza się laparoskop (urządzenie do oglądania wnętrza jamy brzusznej) i narzędzia chirurgiczne do operacji;
• dostęp torakoskopowy – podobnie jak w przypadku dostępu laparoskopowego, wykorzystuje małe cięcie lub otwory do wprowadzenia torakoskopu i narzędzi do operacji w obrębie klatki piersiowej.
2.4. Opieka nad dzieckiem w trakcie zabiegu operacyjnego i po jego zakończeniu
Barbara Dąbrowska
W trakcie zabiegu operacyjnego opiekę nad dzieckiem sprawuje cały zespół operacyjny. Lekarz anestezjolog i pielęgniarka anestezjologiczna monitorują stan sedacji pacjenta oraz wdrażają postępowanie zapobiegające hipotermii, a tym samym obniżające ryzyko zachorowalności oraz śmiertelności okołooperacyjnej, zwłaszcza noworodków, wcześniaków i niemowląt. Zmniejszenie strat ciepła podczas zabiegu można uzyskać m.in. dzięki zastosowaniu podgrzewanych materacyków, ogrzewaniu i nawilżaniu gazów oddechowych, podgrzewaniu płynów infuzyjnych oraz zwiększeniu temperatury powietrza w sali operacyjnej.
Najskuteczniejsze jest tzw. kompleksowe zapobieganie, czyli stosowanie wszystkich metod jednocześnie, zwłaszcza podczas długotrwałych bądź rozległych zabiegów operacyjnych.
Pielęgniarka operacyjna instrumentująca na bieżąco podaje ciepłe serwety, aby zapobiec wychłodzeniu tkanek pola operacyjnego. W przypadku dużego zamoczenia obłożenia wymienia je na nowe. Kontroluje liczbę materiału opatrunkowego, ostrzy, igieł i narzędzi. Dba o zachowanie zasad aseptyki w obrębie pola operacyjnego. Pielęgniarka operacyjna pomagająca nadzoruje działanie aparatury medycznej, ustawia odpowiednią temperaturę w podgrzewaczu płynów, a także prowadzi dokumentację medyczną – sporządza protokół operacyjny oraz opisuje i zabezpiecza preparaty pobrane do badania histopatologicznego. Przed końcem operacji wyznaczony przez zespół „koordynator karty” wypełnia w porozumieniu z zespołem Okołooperacyjną Kartę Kontrolną. Karta jest efektem współpracy lekarzy anestezjologów, chirurgów oraz pielęgniarek anestezjologicznych i operacyjnych, którzy zgodnie z wymogami Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) opracowali plan działań mających zapobiegać powikłaniom oraz zgonom okołooperacyjnym dzięki m.in. poprawie bezpieczeństwa pacjentów poddanych zabiegom chirurgicznych.
Po założeniu opatrunku, zabezpieczeniu drenów i włożeniu ogrzanego ubrania dziecko jest bezpiecznie przekładane na wózek transportowy lub do inkubatora. Ponieważ może być wychłodzone, okrywa się je podczas transportu włókniną. Pielęgniarka anestezjologiczna i lekarz anestezjolog transportują dziecko na oddział pooperacyjny. Dziecko przebywa tam do czasu wybudzenia i uzyskania prawidłowych parametrów, a następnie jest przewożone na oddział macierzysty.
Członkowie całego zespołu operacyjnego pracujący na dziecięcym bloku operacyjnym powinni dysponować wysokospecjalistyczną wiedzą i umiejętnościami, jak również mieć określone cechy charakteru umożliwiające dobry kontakt zarówno z dzieckiem, jak i jego rodzicami/opiekunami. Cierpliwość, łagodność, podzielność uwagi, umiejętność wnikliwej obserwacji, szybkość podejmowania decyzji, znajomość psychiki dzieci w różnym wieku oraz sposobu ich rozumowania stają się niemalże wymogiem podczas sprawowania wysokospecjalistycznej opieki nad dzieckiem w okresie okołooperacyjnym.
więcej..
