Instytucje gospodarki rynkowej - ebook

Publikacja stanowi kompendium wiedzy o gospodarce, które dogłębnie omawia podstawowe formy instytucjonalnej aktywności państwa. Założeniem autorów podręcznika jest popularyzacja dwóch dziedzin – ekonomii i prawa, które są ściśle skorelowane we współczesnej gospodarce rynkowej.

Autorzy szczegółowo objaśniają zagadnienia z zakresu polityki monetarnej, walutowej, fiskalnej, budżetowej i handlu międzynarodowego, a także kwestie dotyczące ochrony środowiska i klimatu oraz polityki właścicielskiej państwa. Najnowsze wydanie podręcznika uwzględnia zmiany, do których doszło w światowej i polskiej gospodarce, w tym pandemii covid-19, pełnoskalowej rosyjskiej agresji przeciwko Ukrainie oraz globalnego impulsu inflacyjnego. Ponadto zostało również rozszerzone o nowy rozdział dotyczący ochrony klimatu.

W podręczniku czytelnik znajdzie przydatne informacje dotyczące m.in.:

• prawidłowości i praw ekonomicznych,
• instrumentów polityki gospodarczej,
• klasyfikacji podmiotów gospodarczych i ich funkcji,
• rodzajów systemów gospodarczych,
• teorii równowagi konsumenta,
• mierników dochodu narodowego,
• mechanizmu kreacji pieniądza,
• inflacji i jej przyczyn,
• unii walutowych i podstaw funkcjonowania strefy euro,
• wpływu zmian klimatycznych na gospodarkę i instrumentów ochrony klimatu.

Autorzy książki są pracownikami Katedry Publicznego Prawa Gospodarczego i Polityki Gospodarczej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego i osobami zaprzyjaźnionymi z Katedrą.

Podręcznik jest przeznaczony zarówno dla studentów, jak i wszystkich osób zainteresowanych poznaniem zasad funkcjonowania gospodarki rynkowej oraz roli, jaką odgrywa w niej państwo i sektor publiczny.  

Wykaz skrótów  ............................................................................................................  11

Słowo wstępne do wydania pierwszego z 2011 r.  ..................................................  15

Słowo wstępne do wydania czwartego z 2023 r.  ...................................................  17

Rozdział pierwszy

Pojęcia  ...........................................................................................................................  19

1. Początki ekonomii (Marcin Smaga) ................................................................  19
2. Definicja ekonomii (Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga) .............................. 21
3. Prawidłowości i prawa ekonomiczne (Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga)  ....................................................................................................  22

4. Ekonomia a inne nauki (Tadeusz Włudyka) .................................................. 25
5. Definicja polityki gospodarczej (Tadeusz Włudyka) ....................................  26
6. Uwarunkowania polityki gospodarczej (Marcin Smaga) ............................. 28
7. Cele polityki gospodarczej (Tadeusz Włudyka) ............................................  30
8. Instrumenty polityki gospodarczej (Marcin Smaga) .................................... 33
9. Dziedziny polityki gospodarczej (Marcin Smaga) ......................................... 34

Literatura  ..................................................................................................................  36

Rozdział drugi

Historia  .........................................................................................................................  37

1. Starożytność i średniowiecze (Tadeusz Włudyka) ........................................  37
2. Merkantylizm (Tadeusz Włudyka) .................................................................. 39
3. Fizjokratyzm (Tadeusz Włudyka) ....................................................................  41
4. Nowe stosunki produkcji w Europie Zachodniej (Tadeusz Włudyka) ....... 43
5. Rozwój przemysłu i handlu w Stanach Zjednoczonych (Tadeusz Włudyka)  ............................................................................................  46

6. Rewolucja przemysłowa w Europie Środkowo-Wschodniej (Tadeusz Włudyka)  ............................................................................................  48

7. Rozwój gospodarczy w krajach azjatyckich (Tadeusz Włudyka) ................  48
8. Szkoła klasyczna w ekonomii (Tadeusz Włudyka) ........................................ 49
9. Szkoła historyczna (Tadeusz Włudyka) ..........................................................  546
10. Szkoła subiektywistyczno-marginalna (Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga)  ....................................................................................................  55

11. Szkoła lozańska (Tadeusz Włudyka) .............................................................  58
12. Szkoła neoklasyczna (Tadeusz Włudyka) .....................................................  62
13. Szkoła krakowska (Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga) .............................  63
14. Instytucjonalizm (Tadeusz Włudyka) ..........................................................  72
15. Keynesizm (Maciej Matuszewski, Marcin Smaga) ......................................  76
16. Monetaryzm (Tadeusz Włudyka) ..................................................................  77
17. Trzecia droga w doktrynach ekonomicznych (Tadeusz Włudyka) ............. 80
18. Teoria racjonalnych oczekiwań (Tadeusz Włudyka) ..................................  82

Literatura  ..................................................................................................................  84

Rozdział trzeci

Gospodarowanie (Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga)  .......................................  85

1. Własność ..............................................................................................................  85
2. Dobro .................................................................................................................... 87
3. Potrzeba ...............................................................................................................  90
4. Proces gospodarowania ..................................................................................... 93
5. Wybór ekonomiczny ..........................................................................................  97
6. Stan równowagi .................................................................................................. 99
7. Koszt alternatywny .............................................................................................  102
8. Podmioty gospodarcze ...................................................................................... 105

Literatura  ..................................................................................................................  111

Rozdział czwarty

Państwo  .........................................................................................................................  113

1. Systemy gospodarcze (Marcin Smaga) ............................................................  113
2. Ordoliberalizm (Tadeusz Włudyka) ................................................................ 118
3. Interwencja państwa w gospodarkę (Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga)  ....................................................................................................  122

4. Funkcje państwa (Krzysztof Oplustil) ............................................................. 130

Literatura  ..................................................................................................................  137

Rozdział piąty

Konsument (Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga)  .................................................  139

Literatura  ..................................................................................................................  147

Rozdział szósty

Przedsiębiorstwo (Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga)  .......................................  149

Literatura  ..................................................................................................................  160

Rozdział siódmy

Rynek (Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga)  ...........................................................  161

1. Rodzaje rynków ..................................................................................................  161
2. Wartość a cena .................................................................................................... 162
3. Struktury rynkowe .............................................................................................  164
4. Popyt i podaż ....................................................................................................... 168
5. Polityka cenowa ..................................................................................................  175

Rozdział ósmy

Dochód narodowy  ......................................................................................................  181

1. Mierniki (Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga) ................................................  181
2. Podział dochodu narodowego (Tadeusz Włudyka) ....................................... 188
3. Równowaga ekonomiczna (Tadeusz Włudyka) .............................................  189

Literatura  ..................................................................................................................  190

Rozdział dziewiąty

Cykl koniunkturalny  .................................................................................................  191

1. Wzrost gospodarczy (Marcin Smaga) ..............................................................  191
2. Czynniki wzrostu gospodarczego (Marcin Smaga) ...................................... 194
3. Modele wzrostu (Marcin Smaga) .....................................................................  198
4. Bariery wzrostu gospodarczego (Marcin Smaga) .......................................... 199
5. Rodzaje wahań gospodarczych (Marcin Smaga) ...........................................  200
6. Cykl koniunkturalny (Marcin Smaga) ............................................................ 202
7. Teorie cyklu koniunkturalnego (Marcin Smaga) ..........................................  205
8. Narzędzia polityki antycyklicznej państwa (Marcin Smaga) ...................... 208
9. Kryzys 2008 r. (Tadeusz Włudyka) ..................................................................  209

Literatura  ..................................................................................................................  212

Rozdział dziesiąty

Budżet i podatki (Krzysztof Oplustil, Paweł Woroniecki)  .................................  213

1. Polityka fiskalna ..................................................................................................  213
2. System podatkowy jako instrument polityki fiskalnej ................................. 218
3. Zarys prawnych uwarunkowań polityki fiskalnej państwa .........................  227

Literatura  ..................................................................................................................  252

Rozdział jedenasty

Pieniądz (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki)  ....................................................  255

1. Ramy prawne i instytucjonalne polityki pieniężnej ......................................  255
2. Pieniądz jako przedmiot polityki pieniężnej .................................................. 259
3. Inflacja i deflacja .................................................................................................  271
4. Funkcje banku centralnego. Narodowy Bank Polski jako kreator polityki pieniężnej w PolsceFunkcje banku centralnego. Narodowy Bank Polski jako kreator... ....................................................................................................... 281
5. Strategie i instrumenty polityki pieniężnej ....................................................  286

Literatura  ..................................................................................................................  298

Rozdział dwunasty

Waluta (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki)  .......................................................  299

1. Pojęcie kursu walutowego. Cele polityki walutowej ......................................  299
2. Systemy kursu walutowego ............................................................................... 301
3. Ewolucja międzynarodowego systemu walutowego ......................................  308
4. Unie walutowe ..................................................................................................... 313

Literatura  ..................................................................................................................  316

Rozdział trzynasty

Unia walutowa w Europie (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki)  .....................  317

1. Historia integracji walutowej w Europie .........................................................  317
2. Prawne i instytucjonalne podstawy Unii Gospodarczej i Walutowej ........ 320
3. Derogacja i warunki przyjęcia euro .................................................................  324
4. Perspektywa przyjęcia euro przez Polskę ....................................................... 329
5. Kryzys strefy euro od 2010 r. ............................................................................  335

Literatura  ..................................................................................................................  350

Rozdział czternasty

Rynek pracy (Krzysztof Oplustil)  ............................................................................  353

1. Pojęcie i funkcje rynku pracy ...........................................................................  353
2. Rynek pracy jako przedmiot oddziaływania polityki zatrudnienia ........... 355
3. Bezrobocie i jego rodzaje ...................................................................................  359
4. Instytucjonalne czynniki wpływające na poziom zatrudnienia

i bezrobocia ..........................................................................................................  365

5. Instrumenty polityki zatrudnienia ..................................................................  370
6. Główne problemy polskiego rynku pracy ....................................................... 376
7. Dialog społeczny .................................................................................................  379

Literatura  ..................................................................................................................  382

Rozdział piętnasty

Rynek finansowy i kapitałowy   .................................................................................  383

1. Charakterystyka rynku finansowego (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki, Paweł Woroniecki)  ...............................................................  383

2. Funkcje rynku finansowego (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki, Paweł Woroniecki)  .............................................................................................  385

3. Podział rynku finansowego i kapitałowego (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki, Paweł Woroniecki)  ...............................................................  388

4. Rodzaje instrumentów finansowych (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki, Paweł Woroniecki)  ...............................................................  392

5. Kryptoaktywa (Ariel Mucha) ...........................................................................  399
6. Uczestnicy rynku finansowego (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki, Paweł Woroniecki)  .............................................................................................  404

7. Nadzór nad rynkiem finansowym w Polsce i Unii Europejskiej (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki, Paweł Woroniecki)  ...........................  416

Literatura  ..................................................................................................................  427

Rozdział szesnasty

Polityka właścicielska państwa i prywatyzacja (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki)  ..........................................................................................................  429

1. Pojęcie i cele polityki właścicielskiej i prywatyzacji ......................................  429
2. Rodzaje polityki prywatyzacyjnej .................................................................... 432
3. Ryzyka i bariery prywatyzacji ..........................................................................  435
4. Prywatyzacja w Polsce po 1989 r. ..................................................................... 438
5. Działalność gospodarcza państwa w sferze dominium .................................  445
6. Zarządzanie mieniem państwowym i nadzór właścicielski w spółkach z udziałem Skarbu Państwa  ..............................................................................  448

7. Sposoby zabezpieczania wpływu państwa na spółki działające w tzw. strategicznych sektorach gospodarki  ..................................................  457

Literatura  ..................................................................................................................  463

Rozdział siedemnasty

Handel międzynarodowy (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki)  .....................  465

1. Pojęcie i rodzaje ..................................................................................................  465
2. Przyczyny istnienia międzynarodowej wymiany handlowej – teorie handlu zagranicznego  ........................................................................................  467

3. Bilans płatniczy państwa ...................................................................................  473
4. Protekcjonistyczna polityka handlowa ........................................................... 474
5. Tendencje liberalizacyjne w handlu międzynarodowym .............................  481
6. Integracja w ramach Unii Europejskiej ........................................................... 490

Literatura  ..................................................................................................................  495

Rozdział osiemnasty

Ochrona środowiska (Maciej Matuszewski, Wojciech Matuszewski)   .............  497

1. Znaczenie społeczno-gospodarcze środowiska ..............................................  497
2. Wpływ gospodarowania na środowisko ......................................................... 499
3. Polityka ochrony środowiska ............................................................................  500
4. Cechy polityki ochrony środowiska ................................................................ 50310
5. Polityka ochrony środowiska w Polsce ............................................................  507
6. Wpływ integracji polityczno-gospodarczej na politykę ekologiczną Polski  ....................................................................................................................  515

Literatura  ..................................................................................................................  536

Rozdział dziewiętnasty

Ochrona klimatu (Ewa Całus) ..................................................................................  537

1. Zmiana klimatu. Podstawowe zagadnienia ....................................................  537
2. Ochrona środowiska a zmiana klimatu .......................................................... 544
3. Międzynarodowe prawo ochrony klimatu .....................................................  549
4. Prawo ochrony klimatu w Polsce ..................................................................... 560
5. Znaczenie zmiany klimatu dla gospodarki ....................................................  569
6. Koncepcje ekonomiczne odpowiadające na zmianę klimatu ...................... 576

Literatura  ..................................................................................................................  584

Rozdział dwudziesty

Trzy dekady transformacji (Tadeusz Włudyka)  ...................................................  585

Literatura  ..................................................................................................................  602

Wykaz aktów prawnych  .............................................................................................  603

Spis tabel i ilustracji w tekście  ..................................................................................  611

Indeks osób  ..................................................................................................................  613

Indeks rzeczowy  ..........................................................................................................  621

O Autorach  ...................................................................................................................  637