Interes ubezpieczeniowy. Aspekty prawne - ebook

Wykaz ważniejszych skrótów

k.c. – usta­wa z dnia 23 kwiet­nia 1964 r. Ko­deks cy­wil­ny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.)

o.w.u. – Ogól­ne wa­run­ki ubez­pie­cze­nia

usta­wa o dzia­łal­no­ści ubez­pie­cze­nio­wej – usta­wa z dnia 22 maja 2003 r. o dzia­łal­no­ści ubez­pie­cze­nio­wej (tj. z 2010 r., Dz.U. Nr 11, poz. 66 ze zm.)

usta­wa o ubez­pie­cze­niach obo­wiąz­ko­wych – usta­wa z dnia 22 maja 2003 r. o ubez­pie­cze­niach obo­wiąz­ko­wych, Ubez­pie­cze­nio­wym Fun­du­szu Gwa­ran­cyj­nym i Pol­skim Biu­rze Ubez­pie­czy­cie­li Ko­mu­ni­ka­cyj­nych (Dz.U. z 2003 r., Nr 124, poz. 1152)Wprowadzenie

No­we­li­za­cja Ko­dek­su cy­wil­ne­go z 10 sierp­nia 2007 r.¹ przy­wró­ci­ła pol­skie­mu pra­wu cy­wil­ne­mu ka­te­go­rię in­te­re­su ubez­pie­cze­nio­we­go. Po­ję­cie to za­wsze było uwa­ża­ne za fun­da­men­tal­ne na grun­cie ubez­pie­czeń go­spo­dar­czych, a jego za­sad­ni­cza rola dla tej gru­py ubez­pie­czeń po­zo­sta­wa­ła nie­kwe­stio­no­wa­na w okre­sie mię­dzy­wo­jen­nym. Od wie­lu lat po­stu­lo­wa­no wpro­wa­dze­nie kon­struk­cji in­te­re­su do re­gu­la­cji do­ty­czą­cej umo­wy ubez­pie­cze­nia, zwra­ca­jąc uwa­gę na ułom­ność ist­nie­ją­cych roz­wią­zań i ich nie­przy­dat­ność dla no­wo­cze­sne­go ryn­ku ubez­pie­cze­nio­we­go². Zmia­na tre­ści art. 821 k.c. nie mia­ła w związ­ku z tym zna­cze­nia tyl­ko re­dak­cyj­ne­go, lecz po­sia­da­ła cha­rak­ter fun­da­men­tal­ny, pro­wa­dząc do no­we­go po­dej­ścia co do za­sad­ni­czej kwe­stii na grun­cie ubez­pie­czeń, jaką jest przed­miot ubez­pie­cze­nia. W tym sen­sie wspo­mnia­na no­we­li­za­cja może śmia­ło być okre­ślo­na jako re­wo­lu­cja na grun­cie pra­wa ubez­pie­czeń go­spo­dar­czych. Re­wo­lu­cja ta ma o tyle szcze­gól­ny cha­rak­ter, że na­da­je pol­skim roz­wią­za­niom praw­nym do­ty­czą­cym umo­wy ubez­pie­cze­nia stan­dard obo­wią­zu­ją­cy we wszyst­kich no­wo­cze­snych po­rząd­kach praw­nych. Grun­tow­na zmia­na po­dej­ścia usta­wo­daw­cy do okre­śle­nia przed­mio­tu umo­wy ubez­pie­cze­nia jest wy­star­cza­ją­cym pre­tek­stem do pod­ję­cia ba­dań nad po­ję­ciem in­te­re­su ubez­pie­cze­nio­we­go, sta­no­wią­ce­go obec­nie le­gi­sla­cyj­ny fun­da­ment ubez­pie­czeń ma­jąt­ko­wych. Trze­ba tak­że pa­mię­tać, że in­te­res ubez­pie­cze­nio­wy, po­wszech­nie uzna­wa­ny za przed­miot ubez­pie­cze­nia, wy­wo­łu­je licz­ne dys­ku­sje i kon­tro­wer­sje, co czy­ni z nie­go nie­zwy­kle cie­ka­wy przed­miot ba­dań dok­try­nal­nych³.

Umo­wa ubez­pie­cze­nia jest umo­wą za­spo­ka­ja­ją­cą jed­ną z naj­więk­szych po­trzeb czło­wie­ka, jaką jest po­czu­cie bez­pie­czeń­stwa. Spo­łecz­ne ocze­ki­wa­nie, że ota­cza­ją­cy świat bę­dzie co­raz bar­dziej bez­piecz­ny i prze­wi­dy­wal­ny, po­wo­du­je cią­gły wzrost po­pu­lar­no­ści ubez­pie­czeń, ogar­nia­ją­cych co­raz to nowe dzie­dzi­ny ży­cia. Wpływ roz­wo­ju ubez­pie­czeń na funk­cjo­no­wa­nie spo­łe­czeń­stwa w wy­mia­rze choć­by eko­no­micz­nym⁴, praw­nym czy psy­cho­lo­gicz­nym⁵ jest ogrom­ny i za­pew­ne dłu­go jesz­cze nie bę­dzie do­kład­nie zba­da­ny. Każ­dy z nas zda­je so­bie jed­nak­że spra­wę z nie­któ­rych prze­ja­wów tego wpły­wu, choć­by na grun­cie od­po­wie­dzial­no­ści cy­wil­no­praw­nej, gdzie ubez­pie­cze­nia pro­wa­dzą do nie­od­wra­cal­nych zmian w tra­dy­cyj­nych kon­struk­cjach, ist­nie­ją­cych od po­nad dwóch ty­się­cy lat. Za­ję­cie się przed­mio­tem tak istot­ne­go in­stru­men­tu praw­ne­go jest więc jak naj­bar­dziej uza­sad­nio­ne.

Ubez­pie­czy­cie­le⁶, pro­wa­dząc dzia­łal­ność ubez­pie­cze­nio­wą, gro­ma­dzą ogrom­ne środ­ki fi­nan­so­we. Bez­pie­czeń­stwo tych środ­ków ma szcze­gól­ne zna­cze­nie ze wzglę­du na co raz więk­szą rolę ubez­pie­czeń za­rów­no w aspek­cie eko­no­micz­nym, jak i spo­łecz­nym. Zna­cze­nie sta­bil­no­ści ryn­ku ubez­pie­cze­nio­we­go, a zwłasz­cza sta­bil­no­ści fi­nan­so­wej ubez­pie­czy­cie­li jest nie mniej­sze niż sta­bil­no­ści ban­ków. Upa­dłość ubez­pie­czy­cie­la po­cią­ga za sobą za­wsze nie­zwy­kle po­waż­ne skut­ki u jego klien­tów, któ­rzy prze­cież za­war­li umo­wę w celu za­bez­pie­cze­nia swo­ich in­te­re­sów na przy­szłość, w za­ufa­niu do wy­pła­cal­no­ści tego, kto miał za­rzą­dzać prze­ka­za­nym ry­zy­kiem i środ­ka­mi na jego opa­no­wa­nie. Upa­dłość taka spo­wo­du­je za­zwy­czaj tak­że po­waż­ne skut­ki na ryn­ku fi­nan­so­wym, ze wzglę­du na istot­ną rolę in­we­sty­cyj­ną za­kła­dów ubez­pie­czeń. Jak zo­sta­nie wy­ka­za­ne w tej pra­cy, bez­pie­czeń­stwo i sta­bil­ność dzia­łal­no­ści ubez­pie­cze­nio­wej są zwią­za­ne bez­po­śred­nio z pra­wi­dło­wym ukształ­to­wa­niem po­ję­cia in­te­re­su ubez­pie­cze­nio­we­go. Jest tak dla­te­go, że tyl­ko re­al­ne in­te­re­sy mogą stać u pod­sta­wy ochro­ny ubez­pie­cze­nio­wej nie­opar­tej na czy­stej spe­ku­la­cji, zbli­żo­nej do ha­zar­du. Z per­spek­ty­wy oso­by za­gro­żo­nej ry­zy­kiem od­czu­wa­nym jako re­al­ne i po­waż­ne, ubez­pie­cze­nia przyj­mu­ją po­stać po­je­dyn­czej umo­wy ubez­pie­cze­nia, jako jed­nost­ko­we­go ogni­wa zło­żo­ne­go apa­ra­tu za­rzą­dza­nia ry­zy­kiem. Wia­ry­god­ność ca­łe­go sys­te­mu ubez­pie­czeń moż­na utrzy­mać jed­nak tyl­ko wte­dy, gdy na po­zio­mie tych wła­śnie po­je­dyn­czych umów ubez­pie­cze­nia ope­ru­je­my re­al­ny­mi war­to­ścia­mi do­ty­czą­cy­mi ry­zy­ka i po­ten­cjal­nych szkód, ja­kie ry­zy­ko to za sobą po­cią­ga.

W tych wła­śnie aspek­tach w moim prze­ko­na­niu po­ja­wia się klu­czo­wa rola in­te­re­su ubez­pie­cze­nio­we­go. To on wła­śnie sta­no­wi o re­al­no­ści sys­te­mu ochro­ny przed ry­zy­kiem, ja­kim są ubez­pie­cze­nia. Od­róż­nia je od lo­te­rii, za­pew­nia­jąc, że uj­mo­wa­na jako ca­łość dzia­łal­ność ubez­pie­cze­nio­wa jest cał­ko­wi­cie prze­wi­dy­wal­na i ob­li­czal­na, zaj­mu­jąc się do­kład­nie po­zna­ny­mi i sta­ty­stycz­nie opi­sa­ny­mi zja­wi­ska­mi. Je­że­li ubez­pie­cze­nia tak dzia­ła­ją, to w prak­ty­ce dzia­łal­ność go­spo­dar­cza ubez­pie­czy­cie­la nie róż­ni się, na przy­kład, od dzia­łal­no­ści kre­dy­to­wej ban­ku – tak­że obar­czo­nej prze­cież pew­nym mar­gi­ne­sem nie­pew­no­ści. Jed­nak­że tyl­ko wte­dy, gdy umo­wy za­bez­pie­cza­ją re­al­ne in­te­re­sy przed rze­czy­wi­stym ry­zy­kiem, cały sys­tem ubez­pie­czeń ma wła­ści­wy sens spo­łecz­ny i go­spo­dar­czy.

In­te­res ubez­pie­cze­nio­wy trak­to­wa­ny po­wi­nien być jako wspól­ne po­ję­cie dla wszyst­kich ubez­pie­czeń, opi­su­jąc to, co jest za­gro­żo­ne ry­zy­kiem i chro­nio­ne przez za­war­tą umo­wę. Jest tak dla­te­go, że we wszyst­kich ro­dza­jach ubez­pie­czeń ko­niecz­ne jest pre­cy­zyj­ne wska­za­nie przed­mio­tu ochro­ny, bo tyl­ko dzię­ki temu wie­my, cze­go do­ty­czy umo­wa, za co po­bie­ra­na jest skład­ka i ja­kie ry­zy­ko przej­mu­je ubez­pie­czy­ciel. Po­zba­wie­nie umo­wy ubez­pie­cze­nia ele­men­tu in­te­re­su, jak to się gdzie­nieg­dzie po­stu­lu­je⁷, może pro­wa­dzić do po­ten­cjal­ne­go kry­zy­su na ska­lę taką, jak kry­zys na ryn­ku usług ban­ko­wych. Ode­rwa­nie umo­wy ubez­pie­cze­nia od re­al­nych war­to­ści za­gro­żo­nych ry­zy­kiem po­cią­gnę­ło­by za sobą moż­li­wość ubez­pie­cza­nia wszyst­kie­go i od do­wol­nie wska­za­ne­go ry­zy­ka. W efek­cie za­nik­nę­ło­by sta­ty­stycz­ne za­rzą­dza­nie ry­zy­kiem, a w to miej­sce po­wsta­ły­by pi­ra­mi­dy fi­nan­so­we, bu­do­wa­ne w opar­ciu o po­bra­ne skład­ki, za­stę­pu­ją­ce pla­no­wy sys­tem re­dy­stry­bu­cji środ­ków we wspól­no­cie ubez­pie­czo­nych. Moż­li­wość two­rze­nia ubez­pie­czeń, któ­rych przed­mio­tem będą nie­okre­ślo­ne war­to­ści, po­dob­ne choć­by do de­ry­wa­tów sta­no­wią­cych przed­miot ob­ro­tu in­stru­men­ta­mi fi­nan­so­wy­mi, może ozna­czać ko­niec ubez­pie­czeń jako god­ne­go za­ufa­nia na­rzę­dzia ochro­ny przed za­gro­że­nia­mi co­dzien­no­ści. Ta­kie ubez­pie­cze­nia za­mie­nią się w fi­nan­so­wą za­baw­kę dla wy­ra­fi­no­wa­nych gra­czy.

Tak­że i te re­flek­sje, nie­za­leż­ne od no­we­go i za­słu­gu­ją­ce­go na wni­kli­wą ana­li­zę sta­nu usta­wo­daw­stwa pol­skie­go, skło­ni­ły mnie do pod­ję­cia te­ma­tu in­te­re­su ubez­pie­cze­nio­we­go w ni­niej­szej pra­cy.

Uni­wer­sa­lizm po­ję­cia in­te­re­su ubez­pie­cze­nio­we­go po­zwo­lił mi na sze­ro­kie ko­rzy­sta­nie z do­świad­czeń in­nych po­rząd­ków praw­nych, za­rów­no z ro­dzi­ny pra­wa an­glo­sa­skie­go, skon­cen­tro­wa­ne­go na kon­struk­cji obo­wiąz­ku, jak i z po­rząd­ków pra­wa kon­ty­nen­tal­ne­go, bu­du­ją­ce­go swo­je roz­wią­za­nia w opar­ciu o po­ję­cie pra­wa pod­mio­to­we­go. Pra­ca w znacz­nej mie­rze wy­ko­rzy­stu­je roz­wa­ża­nia za­war­te w li­te­ra­tu­rze an­giel­skiej, co jest uza­sad­nio­ne samą ge­ne­zą po­ję­cia, któ­re po­cho­dzi z An­glii. Wią­że się z tym ogrom­ny do­ro­bek pi­śmien­nic­twa i orzecz­nic­twa an­giel­skie­go do­ty­czą­cy oma­wia­nych za­gad­nień. Od­wo­ły­wa­nie się do pra­wa an­giel­skie­go jest istot­ne tak­że dla­te­go, że to w tam­tym po­rząd­ku praw­nym po­ję­cie in­te­re­su ma cha­rak­ter uni­wer­sal­ny, jed­no­li­ty na grun­cie wszyst­kich ubez­pie­czeń go­spo­dar­czych. Nie bez zna­cze­nia jest tak­że go­rą­ca dys­ku­sja, jaka obec­nie jest to­czo­na wo­kół za­gad­nie­nia in­te­re­su przez au­to­rów zaj­mu­ją­cych się ana­li­zą pra­wa an­giel­skie­go. Sze­ro­ko ko­rzy­stam też z li­te­ra­tu­ry fran­cu­skiej, co jest uza­sad­nio­ne du­ży­mi po­do­bień­stwa­mi tego po­rząd­ku praw­ne­go do pra­wa pol­skie­go, za­rów­no w za­kre­sie re­gu­la­cji praw­nej umo­wy ubez­pie­cze­nia (choć jest ona o wie­le szer­sza niż u nas), jak i po­dob­ny­mi po­glą­da­mi dok­try­nal­ny­mi. Na grun­cie tego po­rząd­ku praw­ne­go nie­oce­nio­ną po­mo­cą oka­za­ła się tak­że dla mnie pra­ca Ma­ga­lie Pro­vost⁸, wiesz­czą­ca re­ne­sans po­ję­cia in­te­re­su ubez­pie­cze­nio­we­go na grun­cie pra­wa fran­cu­skie­go.

Chciał­bym ser­decz­nie po­dzię­ko­wać Pani Pro­fe­sor Bi­ru­cie Le­wasz­kie­wicz-Pe­try­kow­skiej za bar­dzo wni­kli­wą i kry­tycz­ną oce­nę pra­cy, sta­no­wią­cą dla mnie ogrom­ną po­moc przy jej osta­tecz­nym opra­co­wa­niu.

Szcze­gól­ne po­dzię­ko­wa­nia chciał­bym skie­ro­wać tak­że do Pana Pro­fe­so­ra Woj­cie­cha Kat­ne­ra, za wie­lo­let­nią po­moc, licz­ne dys­ku­sje i uwa­gi oraz wska­zów­ki do­ty­czą­ce pra­cy, na wszyst­kich eta­pach jej two­rze­nia.

Dzię­ku­ję tak­że ko­le­żan­kom i ko­le­gom z Ka­te­dry Pra­wa Go­spo­dar­cze­go i Han­dlo­we­go Uni­wer­sy­te­tu Łódz­kie­go, za go­rą­cą dys­ku­sję i licz­ne po­moc­ne uwa­gi wy­gła­sza­ne pod­czas se­mi­na­riów, na któ­rych były pre­zen­to­wa­ne ko­lej­ne czę­ści pra­cy. Nie­jed­no­krot­nie ich kry­ty­ka uchro­ni­ła mnie od po­waż­nych błę­dów.

W pra­cy wska­zy­wa­ne są licz­ne orze­cze­nia obce, zwłasz­cza an­giel­skie i ame­ry­kań­skie. Te, któ­re nie po­sia­da­ją od­ręb­nie wska­za­ne­go źró­dła po­cho­dzą z pra­cy: J. Low­ry, P. Raw­lings, In­su­ran­ce Law. Ca­ses and Ma­te­rials, Lon­don 2004.Rozdział 1. Geneza pojęcia interesu ubezpieczeniowego i jego kształtowanie w rozwoju umowy ubezpieczenia

Po­ję­cie in­te­re­su ubez­pie­cze­nio­we­go ma swo­je pier­wot­ne źró­dło w pra­wie an­giel­skim, a jego po­wsta­nie jest ści­śle zwią­za­ne z dą­że­niem do od­na­le­zie­nia isto­ty umo­wy ubez­pie­cze­nia oraz wy­od­ręb­nie­nia jej spo­śród umów o cha­rak­te­rze czy­sto lo­so­wym. Kwe­stia od­róż­nie­nia umo­wy ubez­pie­cze­nia od zwy­kłych umów ha­zar­do­wych po­zo­sta­je w polu za­in­te­re­so­wa­nia orzecz­nic­twa an­giel­skie­go od dru­giej po­ło­wy XVIII wie­ku. Jest to o tyle zro­zu­mia­łe, że hi­sto­ria ubez­pie­czeń w An­glii jest wy­jąt­ko­wo dłu­ga, a więc i za­gad­nie­nia spor­ne po­ja­wi­ły się tam wcze­śniej niż w in­nych po­rząd­kach praw­nych. Po okre­sie po­cząt­ko­we­go li­be­ra­li­zmu, w któ­rym udzie­la­no peł­nej ochro­ny praw­nej na­wet umo­wom o cał­ko­wi­cie ha­zar­do­wym cha­rak­te­rze, po­ja­wi­ły się w pra­wie an­giel­skim ten­den­cje do za­wę­ża­nia ochro­ny praw­nej tyl­ko do ta­kich umów lo­so­wych, któ­re do­ty­czy­ły ry­zy­ka uzna­ne­go za god­ne ochro­ny w ka­te­go­riach po­rząd­ku pu­blicz­ne­go. Uzna­no bo­wiem za nie­wła­ści­we, by po­rzą­dek praw­ny udzie­lał ochro­ny umo­wom o spe­ku­la­cyj­nym, ha­zar­do­wym cha­rak­te­rze, umo­wy ta­kie uzna­no za sprzecz­ne z po­czu­ciem mo­ral­no­ści, a an­ga­żo­wa­nie au­to­ry­te­tu pań­stwa w ich ochro­nę za nie­do­pusz­czal­ne¹. Jako klu­czo­we po­da­wa­no ar­gu­men­ty wska­zu­ją­ce na ka­ta­stro­fal­ne skut­ki bra­ku in­te­re­su ubez­pie­cze­nio­we­go w ubez­pie­cze­niach na ży­cie, gdzie orzecz­nic­two nie­jed­no­krot­nie ujaw­nia­ło sy­tu­acje, w któ­rych za­war­ta umo­wa ubez­pie­cze­nia sta­wa­ła się mo­ty­wem do za­bój­stwa ubez­pie­czo­ne­go przez oso­bę upraw­nio­ną do uzy­ska­nia od­szko­do­wa­nia². Opie­ra­jąc się na tych skraj­nych przy­pad­kach, wska­zy­wa­no na ko­niecz­ność ogra­ni­cze­nia po­kus nie­le­gal­nych dzia­łań, do któ­rych mo­gły pro­wa­dzić umo­wy ubez­pie­cze­nia za­wie­ra­ne bez ja­kiej­kol­wiek ma­te­rial­nej pod­sta­wy. Dzia­ła­nia te wpi­sy­wa­ły się w ogól­ny nurt wal­ki z ha­zar­dem, jako zja­wi­skiem wy­nisz­cza­ją­cym ży­cie spo­łecz­ne.

Ta­kim wła­śnie ce­lom i ogra­ni­cze­niu kon­struk­cji ubez­pie­cze­nia je­dy­nie do ochro­ny przed re­al­nie za­gra­ża­ją­cym ry­zy­kiem, miał słu­żyć i słu­ży do pew­ne­go stop­nia nadal in­te­res ubez­pie­cze­nio­wy. Brak moż­li­wo­ści wy­ka­za­nia przez ubez­pie­cza­ją­ce­go ist­nie­nia rze­czy­wi­ste­go in­te­re­su ubez­pie­cze­nio­we­go spy­chał umo­wę do ka­te­go­rii nie­chro­nio­nych przez pra­wo ha­zar­do­wych po­ro­zu­mień mię­dzy stro­na­mi³. W nie­co póź­niej­szym okre­sie mo­tyw wpro­wa­dze­nia do umo­wy czyn­ni­ka od­róż­nia­ją­ce­go za­kład i grę od ubez­pie­cze­nia ode­grał dużą rolę tak­że w in­nych po­rząd­kach praw­nych. Na przy­kład, w usta­wo­daw­stwie fran­cu­skim wal­ka z wy­ko­rzy­sty­wa­niem ubez­pie­czeń do upra­wia­nia ha­zar­du roz­po­czę­ła się od po­cząt­ków XIX w., kie­dy za­czę­to co­raz po­wszech­niej sta­wiać wy­ma­ga­nie ist­nie­nia w umo­wie re­al­ne­go in­te­re­su ubez­pie­cze­nio­we­go⁴.

Trze­ba wska­zać na to, że po­ję­cie in­te­re­su ubez­pie­cze­nio­we­go samo w so­bie ule­ga cią­głym i da­le­ko idą­cym prze­mia­nom. Wska­zać tu moż­na ewo­lu­cję tego po­ję­cia w An­glii, gdzie po­cząt­ko­wo trak­to­wa­no je sze­ro­ko, w spo­sób po­dob­ny do dzi­siej­sze­go uję­cia nie­miec­kie­go lub fran­cu­skie­go. Stop­nio­wo jed­nak do­szło do za­cie­śnia­nia tego po­ję­cia do ka­te­go­rii czy­sto ma­jąt­ko­wej, pie­nięż­nej, a w chwi­li obec­nej trak­tu­je się in­te­res ubez­pie­cze­nio­wy w pra­wie an­giel­skim nie­zwy­kle wą­sko w po­rów­na­niu z in­ny­mi po­rząd­ka­mi praw­ny­mi. Jest to o tyle zna­mien­ne, że ry­nek ubez­pie­cze­nio­wy w An­glii na­le­ży do naj­więk­szych na świe­cie, ofe­ru­jąc tak­że umo­wy sku­tecz­ne poza gra­ni­ca­mi kra­ju, do­ty­czą­ce naj­róż­niej­szych zda­rzeń i in­te­re­sów ubez­pie­cze­nio­wych. Ta sze­ro­ka prak­ty­ka nie po­wo­du­je jed­nak odej­ścia od su­ro­wo trak­to­wa­ne­go wy­ma­ga­nia: umo­wa ubez­pie­cze­nia musi chro­nić re­al­ny in­te­res ubez­pie­cze­nio­wy, a nie może być na­rzę­dziem ha­zar­du na czy­stym, nie­po­wią­za­nym z nie­bez­pie­czeń­stwem stra­ty, ry­zy­ku zaj­ścia ja­kie­goś zda­rze­nia do­wol­nie wska­za­ne­go w umo­wie. Taka sy­tu­acja po­wo­du­je, że na­si­la się tam obec­nie pre­sja na od­cho­dze­nie od roz­wią­zań ro­dem z prze­ło­mu XVIII i XIX wie­ku, na ko­rzyść znacz­nie li­be­ral­niej­sze­go uję­cia in­te­re­su ubez­pie­cze­nio­we­go, a w nie­któ­rych pu­bli­ka­cjach po­stu­lu­je się na­wet cał­ko­wi­te odej­ście od tej kon­struk­cji⁵.

Pro­ce­sy za­cho­dzą­ce w An­glii są o tyle cie­ka­we z punk­tu wi­dze­nia współ­cze­sne­go pra­wa pol­skie­go, że prze­cież tak­że i w na­szym po­rząd­ku praw­nym mamy do czy­nie­nia z grun­tow­ną zmia­ną kon­cep­cji do­ty­czą­cych przed­mio­tu umo­wy ubez­pie­cze­nia, a co za tym idzie i in­te­re­su ubez­pie­cze­nio­we­go. Trze­ba w tym miej­scu za­uwa­żyć, że przyj­mo­wa­na do nie­daw­na w Ko­dek­sie cy­wil­nym kon­struk­cja mie­nia, jako przed­mio­tu ubez­pie­cze­nia (wy­ni­ka­ją­ca z tak zwa­nej teo­rii mie­nia), była w prak­tycz­nym za­sto­so­wa­niu dość do­kład­nym od­zwier­cie­dle­niem wą­skiej kon­struk­cji in­te­re­su ubez­pie­cze­nio­we­go, przy­ję­tej na grun­cie an­giel­skich orze­czeń w spra­wach Lu­ce­na v Crau­fund (1802) i Ma­cau­ra v Nor­thern In­su­ran­ce Co Ltd. (1925). Wpraw­dzie zbież­ność prak­tycz­nych skut­ków roz­wią­zań pol­skich (sprzed no­we­li­za­cji art. 821 k.c.) i an­giel­skich wy­ni­ka z od­mien­nej ar­gu­men­ta­cji i in­ne­go kon­tek­stu hi­sto­rycz­ne­go, ale, co war­to za­uwa­żyć, w obu przy­pad­kach była to ar­gu­men­ta­cja ra­czej po­za­praw­na, od­wo­łu­ją­ca się do za­sad przy­ję­te­go sys­te­mu etycz­ne­go czy mo­ral­ne­go⁶. Ko­niecz­ne jest więc prze­ana­li­zo­wa­nie przy­czyn, któ­re przy­świe­ca­ły przy­ję­ciu tego typu roz­wią­zań, a ich osta­tecz­na zbież­ność po­zwa­la na sze­ro­kie ko­rzy­sta­nie z wnio­sków pły­ną­cych z przy­kła­dów pra­wa an­giel­skie­go na grun­cie na­sze­go po­rząd­ku praw­ne­go.

W ten lub inny spo­sób więk­szość po­rząd­ków praw­nych przy­ję­ła kon­struk­cję in­te­re­su ubez­pie­cze­nio­we­go, jako ko­niecz­ne­go ele­men­tu umo­wy ubez­pie­cze­nia. Jego brak ozna­cza, iż dany sto­su­nek praw­ny ma inny cha­rak­ter niż ubez­pie­cze­nie. Mimo róż­ne­go za­kre­su za­sto­so­wa­nia (cze­go przy­kła­dem jest dość po­wszech­ne w kra­jach kon­ty­nen­tal­nych po­rząd­ków praw­nych wy­łą­cze­nie tego po­ję­cia w umo­wach ubez­pie­cze­nia oso­bo­we­go) in­te­res jest uzna­wa­ny za nie­zbęd­ny ele­ment ubez­pie­cze­nia. Pro­wa­dzi to do wnio­sku, że róż­ne po­rząd­ki praw­ne sto­ją wo­bec po­dob­nej ko­niecz­no­ści zde­fi­nio­wa­nia po­ję­cia in­te­re­su ubez­pie­cze­nio­we­go na po­trze­by no­wo­cze­sne­go ryn­ku ubez­pie­cze­nio­we­go. W An­glii jest tak dla­te­go, że ry­nek wy­mu­sza zmia­nę przy­ję­tej nie­gdyś kon­struk­cji, na­to­miast w Pol­sce jest tak dla­te­go, że in­te­res ubez­pie­cze­nio­wy do­pie­ro te­raz po­ja­wił się expres­sis ver­bis jako przed­miot umo­wy ubez­pie­cze­nia w Ko­dek­sie cy­wil­nym. Dys­ku­sja to­czą­ca się w dok­try­nie an­giel­skiej jest wzbo­ga­co­na o licz­ne do­świad­cze­nia z pra­wa Sta­nów Zjed­no­czo­nych, Ka­na­dy i Au­stra­lii, gdzie za­ło­że­nia wy­ni­ka­ją­ce ze spra­wy Lu­ce­na v. Cra­fund w zna­czą­cy spo­sób zmo­dy­fi­ko­wa­no już ja­kiś czas temu⁷. Nie moż­na tu tak­że po­mi­nąć go­rą­cej dys­ku­sji, jaka to­czy się we Fran­cji, w któ­rej trwa spór o za­kres sto­so­wa­nia po­ję­cia in­te­re­su, zwłasz­cza o jego uży­tecz­ność w ubez­pie­cze­niach oso­bo­wych⁸.

Dla pra­wa pol­skie­go roz­wa­ża­nia pro­wa­dzo­ne na grun­cie in­nych po­rząd­ków praw­nych mogą być uży­tecz­ne zwłasz­cza dla­te­go, że do­ty­czą za­gad­nień wła­ści­wie nie­po­ru­sza­nych w na­szym pi­śmien­nic­twie. Oprócz za­ry­su kon­cep­cji in­te­re­su ubez­pie­cze­nio­we­go za­pre­zen­to­wa­ne­go kil­ka­krot­nie przez E. Ko­wa­lew­skie­go⁹ oraz M. Or­lic­kie­go¹⁰, brak jest do­głęb­niej­szej ana­li­zy tego po­ję­cia w na­szej li­te­ra­tu­rze. Mamy więc do czy­nie­nia z sy­tu­acją, w któ­rej sto­sun­ko­wo no­wo­cze­sny ry­nek ubez­pie­cze­nio­wy ofe­ru­je sze­reg ro­dza­jów umów ubez­pie­cze­nia, do­ty­czą­cych cza­sem bar­dzo kon­tro­wer­syj­nych in­te­re­sów ubez­pie­cze­nio­wych – w pra­wie cał­ko­wi­tej próż­ni dok­try­nal­nej. Nowa re­gu­la­cja za­war­ta w art. 821 k.c. jest kro­kiem w do­brym kie­run­ku, ale jej la­pi­dar­ność otwie­ra wie­le pól do roz­wa­żań nad isto­tą uży­te­go w niej po­ję­cia in­te­re­su.

Dal­sze uwa­gi będą do­ty­czy­ły ewo­lu­cji po­ję­cia in­te­re­su ubez­pie­cze­nio­we­go w pra­wie an­giel­skim, z od­wo­ła­niem do po­dob­nych prak­tycz­nych zja­wisk i pro­ble­mów po­ja­wia­ją­cych się w na­szym po­rząd­ku praw­nym.