Jak dawniej jadano - ebook

Spis treści

- Wprowadzenie
- Co i jak jadali Słowianie?
- Zbieractwo
- Leśna spiżarnia Słowian
- Łowiectwo, rybołówstwo
- Z pola i ogrodu
- Mięso
- W kuchni dawnych Słowian
- Codzienne menu
- Pokarmy kultowe, obrzędowe
- Kuchnia czasów piastowskich
- Społeczna funkcja jedzenia
- Co jadano za czasów Piasta i Rzepichy
- W kuchni Rzepichy
- Mieszczańskie pojadanie
- Za królewskim stołem
- Renesansowa kuchnia Jagiellonów
- Kuchnia uboga i głodowa
- Na włościańskim stole
- Kuchnia staroświecka
- Staropolskie jadło
- Na jagiellońskim dworze
- Kuchnia Rzeczypospolitej Obojga Narodów
- Kuchnia barokowa
- Polska kuchnia szlachecka
- Mieszczańskie kulinaria
- Coraz bardziej ubogi chłopski stół
- Czasy stanisławowskie
- Kuchnia okresu zaborów
- Na bogatych stołach
- W ziemiańskiej – szlacheckiej kuchni
- Mieszczańskie obyczaje żywieniowe
- Kuchnia robotnicza
- Chłopskie jadło
- Polskie kartofle
- Dzieci za stołem
- Produkcja żywności. Oświeceniowe nowinki
- Pierwsi smakosze i restauratorzy. Początki gastronomii
- Niedojadanie i głód
- Książki kucharskie. Lucyna Ćwierczakiewiczowa
- Kuchnia dwudziestolecia międzywojennego
- Kuchnia narodowa a kuchnie regionalne
- Handel
- Zwyczaje kulinarne
- Kuchnia inteligencji pracującej
- Kuchnia biedoty miejskiej
- Kuchnia chłopska
- Gastronomia
- Kuchnia czasów wojen i okupacji
- Pierwsze aprowizacyjne wprawki drugiej wojny światowej
- Mały szmugielek i duży szmugiel
- Bimber
- Mieszczanin rolnikiem
- Nowe stare pomysły
- Erzace – zamienniki
- Kryzysowe książki kucharskie
- Gastronomia
- Głód w gettach
- Powstańcza kuchnia
- Kuchnia PRL-u
- Rolnictwo i dostawy obowiązkowe
- Deficytowe mięso i nagie haki w sklepach?
- Kuchnia domowa
- Gastronomia
- Dlaczego karp?
- Gorzkie słodkości
- Święta
- Zamiast zakończenia
- BibliografiaWPROWADZENIE

Tak ja­koś się dziw­nie składa, że hi­sto­ria na­szej kuchni, kto­kol­wiek pró­bo­wałby się z nią zmie­rzyć, za­czyna się od nie­śmier­tel­nego za­pi­sku Galla Ano­nima o dwóch ta­jem­ni­czych przy­by­szach. Co bar­dziej do­cie­kliwy ama­tor hi­sto­rii – szcze­gól­nie tej zwią­za­nej z na­szą kuch­nią – za­pewne zada py­ta­nie: „A co było przed­tem?”. Jak i co ja­dali nasi pra­dzia­do­wie, jak go­to­wali? Uspra­wie­dli­wie­nie, że nie ma źró­deł pi­sa­nych, to brak uspra­wie­dli­wie­nia, mamy bo­wiem wy­niki sze­roko pro­wa­dzo­nych ba­dań ar­che­olo­gicz­nych i pa­le­on­to­lo­gicz­nych, czy wresz­cie pa­le­oan­tro­po­lo­gicz­nych. Tak jak choćby zna­ko­mite opra­co­wa­nie Hanny Lis i Pawła Lisa pod ty­tu­łem Kuch­nia Sło­wian. O żyw­no­ści, po­tra­wach i nie tylko. Ko­lej­nym man­ka­men­tem ksią­żek o hi­sto­rii kuchni pol­skiej jest wy­biór­cze i frag­men­ta­ryczne po­dej­ście do te­matu. Bo to kuch­nia albo sta­ro­pol­ska czy szla­checka, albo okresu mię­dzy­wo­jen­nego czy kuch­nia zie­miań­stwa. Bra­kuje płyn­nego przej­ścia po­mię­dzy ko­lej­nymi okre­sami w hi­sto­rii kuchni.

I rzecz chyba naj­waż­niej­sza. Spo­sób pi­sa­nia o hi­sto­rii – a wła­ści­wie spo­sób jej pre­zen­ta­cji. Daty i fakty. Fakty i daty. A gdzie po­wią­za­nie z eko­no­mią, na­uką, kul­turą, sztuką, zmia­nami po­li­tycz­nymi? Ba­nały pod ha­słem „kuch­nia sta­ro­pol­ska cha­rak­te­ry­zo­wała się łą­cze­niem sma­ków kwa­śnego ze słod­kim” to tak, jakby po­wie­dzieć, że te­le­fon ko­mór­kowy służy do ko­mu­ni­ko­wa­nia się po­mię­dzy osob­ni­kami ro­dzaju ludz­kiego.

I śmieszno, i dur­no­wato!

Gdy zbie­rzemy wszyst­kie opra­co­wa­nia zwią­zane z na­szymi ku­li­nar­nymi tra­dy­cjami, to tak po praw­dzie nie bar­dzo wia­domo, czym jest kuch­nia pol­ska, jaka jest jej ge­neza i ja­kie są jej fi­lary. I wła­ści­wie kiedy po­wstała na­ro­dowa kuch­nia pol­ska?

Ni­niej­sza książka ma słu­żyć prze­cięt­nemu zja­da­czowi chleba nie tylko do po­zna­nia po­traw two­rzą­cych fi­lary na­szej kuchni na­ro­do­wej, lecz także do zro­zu­mie­nia jej po­cho­dze­nia oraz uwa­run­ko­wań kul­tu­ro­wych i spo­łecz­nych, ja­kie to­wa­rzy­szyły pro­ce­sowi jej po­wsta­wa­nia. Dla­tego też każdy roz­dział roz­po­czy­nać się bę­dzie krót­kim opi­sem hi­sto­rycz­nym na te­mat spo­so­bów po­zy­ski­wa­nia żyw­no­ści czy wy­ko­rzy­sty­wa­nych tech­no­lo­gii jej prze­twa­rza­nia. Mam na­dzieję, że ta­kie po­dej­ście do py­ta­nia „co i jak daw­niej ja­dano?” po­zwoli od­po­wie­dzieć na nie ho­li­stycz­nie. Jed­nak ważne jest także za­uwa­że­nie, że hi­sto­ria je­dze­nia składa się ze szcze­gó­łów. A że dia­beł tkwi w szcze­gó­łach? Na­to­miast dla do­sma­cze­nia ca­ło­ści do­rzucę też garść daw­nych i współ­cze­snych prze­pi­sów oraz ku­li­nar­nych aneg­dot.

Za­pra­szam więc na wę­drówkę po za­ka­mar­kach na­szych na­ro­do­wych sma­ko­wi­to­ści.

Au­tor

------------------------------------------------------------------------

1.

Gall Ano­nim, Kro­nika pol­ska, przekł. R. Gro­decki, Wro­cław 2003.

2.

H. Lis, P. Lis, Kuch­nia Sło­wian. O żyw­no­ści, po­tra­wach i nie tylko, Kra­ków 2009.BIBLIOGRAFIA

Akta Unji Pol­ski z Li­twą: 1385–1791, wy­dali Sta­ni­sław Ku­trzeba i Wła­dy­sław Sem­ko­wicz, Kra­ków 1932.

An­to­lo­gia po­ezji pol­skiej, wy­bór J. Po­la­nicki, A. Rajca, War­szawa 2001

As­so­uline P., Lu­te­tia, Gal­li­mard 2005.

Ba­ra­now­ski B., Pol­ska karczma, Wro­cław–War­szawa–Kra­ków 1979.

Bart­kow­ski J., Wspo­mnie­nia z po­wsta­nia 1831 r. i pierw­szych lat emi­gra­cji, Kra­ków 1966.

Boc­ken­heim K., Przy pol­skim stole, Wro­cław 1999.

Bo­rzym J., Pa­mięt­nik pod­la­skiego szlach­cica, Łomża 2009.

Bril­lat-Sa­va­rin A., Fi­zjo­lo­gia smaku, tłum. J. Guze, War­szawa 1966.

Brück­ner A., Dzieje kul­tury pol­skiej, War­szawa 1958.

Brück­ner A., En­cy­klo­pe­dia sta­ro­pol­ska, War­szawa 1990.

By­stroń J.S., Dzieje oby­cza­jów w daw­nej Pol­sce wiek XVI–XVIII, t. II, War­szawa 1994.

Chrząszcz T., Til­gner D.J., Wła­sno­ści i trwa­łość pol­skich wę­dlin, Po­znań 1937.

Ciun­dzie­wicka A., Go­spo­dyni li­tew­ska, wy­da­nie z 1898 roku, na­kła­dem księ­garni Jó­zefa Za­wadz­kiego, Wilno 1914.

Ciun­dzie­wicka A., Za­wadzka W., Go­spo­dyni li­tew­ska, wyd. III, Wilno 1856.

Cza­chow­ski H., Świech I., Wi­gi­lia czas ocze­ki­wa­nia, czas ma­gii, Ko­men­tarz wy­stawy, Mu­zeum Et­no­gra­ficzne im. Ma­rii Zna­mie­row­skiej-Prüf­fe­ro­wej w To­ru­niu, To­ruń 2000.

Czer­niecki S., Com­pen­dium Fer­cu­lo­rum, albo ze­bra­nie po­traw, opr. J. Du­ma­now­ski, War­szawa 2021.

Czo­chań­ski H., Bim­brow­nic­two na Pod­la­siu. Hi­sto­ria i współ­cze­sność, Bia­ły­stok 2011.

Ćwier­cza­kie­wi­czowa L., 365 obia­dów, Kra­ków 1985.

Dą­brow­ska M., Dzien­niki, War­szawa 1988.

Dłu­gosz J., Rocz­niki czyli kro­niki słyn­nego Kró­le­stwa Pol­skiego, War­szawa 2016.

Do­broń­ski A., Bia­ły­stok. Hi­sto­ria mia­sta, Bia­ły­stok 1998.

Do­ku­ment gor­licki z 1417 r., taksy kra­kow­skie z XV w.

Du­dek A., Zblew­ski Z., Uto­pia nad Wi­słą. Hi­sto­ria Pe­erelu, War­szawa–Biel­sko-Biała 2008.

Du­ma­now­ski J., Paw­las A., Po­znań­ski J., Se­krety mi­strzow­skie Sta­ni­sława Czer­niec­kiego, War­szawa 2010.

„Dzien­nik Bia­ło­stocki”, 22 stycz­nia 1922 r.

„Dzień Do­bry”, 10 li­sto­pada 1932 r.

Fa­li­mierz S., O zio­łach y o mo­czy ich, o pa­le­niu wo­dek z zioł, o oley­kach przy­pra­wia­niu, o rze­czach za­mor­skich, Kra­ków 1534.

Fer­nan­dez-Ar­me­sto F., Wo­kół ty­siąca sto­łów, czyli hi­sto­ria je­dze­nia, War­szawa 2003.

Fie­do­ruk A., Le­chow­ski A., Kuch­nia daw­nego Bia­łe­go­stoku, Bia­ły­stok 2023.

Fi­li­po­wicz W., Przy stole z kró­lem. Jak uczto­wano na kró­lew­skim dwo­rze, od Ja­giełły do Elż­biety II, Kra­ków 2020.

Gall Ano­nim, Kro­nika pol­ska, przekł. Ro­man Gro­decki, Wro­cław 2003.

„Ga­zeta Bia­ło­stocka”, 4–17 sierp­nia 1913 r.

Glo­ger Z., En­cy­klo­pe­dia sta­ro­pol­ska, t. I–IV, War­szawa 1985.

Glo­ger Z., Rok pol­ski w ży­ciu, tra­dy­cji i pie­śni, War­szawa 1900.

Goff J. le, Tru­ong N., Hi­sto­ria ciała w śre­dnio­wie­czu, tłum. I. Ka­nia, War­szawa 2006.

Go­łę­biow­ski Ł., Domy i dwory, War­szawa 1830.

Go­spo­darka mię­sna w Pol­sce. Za­rys dzie­jów, t. I a, praca ze­spo­łowa pod re­dak­cją W. Pe­zac­kiego.

Gram­ma­ti­cus S., Ge­sta Da­no­rum.

Hal­bań­ski M., Lek­sy­kon sztuki ku­li­nar­nej, War­szawa 1987.

Hal­ska M., Co dzi­siaj jeść i jak go­to­wać?, War­szawa 1942.

Har­tleb K., Kul­tura Pol­ski od za­ra­nia dzie­jów po dni ostat­nie, przed­mowa Jan Le­choń, New York 1945.

He­nisch B.A., Fast and Fe­ast. Food in Me­die­val So­ciety, Pen­n­sy­lva­nia 1977.

Her­ba­czyń­ski W., W daw­nych cu­kier­niach i ka­wiar­niach war­szaw­skich, War­szawa 1983.

Her­bich A., Dziew­czyny z po­wsta­nia, Kra­ków 2014.

Her­cius S.K., Ban­kiet na­ro­dowi ludz­kiemu od Mo­nar­chy Nie­bie­skiego za­raz przy stwo­rze­niu świata z róż­nych ziół, zbóż, owo­ców, by­dląt zwie­rzyn, pta­stwa, ryb etc. zgo­to­wany, Kra­ków 1660.

Hi­sto­ria kul­tury ma­te­rial­nej Pol­ski w za­ry­sie. Tom I od VII do XII wieku, red. M. Dem­biń­ska, Z. Pod­wiń­ska, Wro­cław–War­szawa–Kra­ków–Gdańsk 1978.

Hi­sto­ria kul­tury ma­te­rial­nej Pol­ski w za­ry­sie. Tom II od XIII do XV wieku, red. A. Rut­kow­ska-Płach­ciń­ska, Wro­cław–War­szawa–Kra­ków–Gdańsk 1978.

Hi­sto­ria kul­tury ma­te­rial­nej Pol­ski w za­ry­sie. Tom III od XVI do po­łowy XVII wieku, red. A. Kec­kowa, D. Mo­lenda, Wro­cław–War­szawa–Kra­ków–Gdańsk 1978

Hof­f­ma­nowa z Tań­skich K., Jan Ko­cha­now­ski w Czar­no­le­sie. Ob­razy z końca szes­na­stego wieku, Lipsk 1866.

„Ilu­stro­wany Ku­ryer Co­dzienny”, 14 sierp­nia 1922 r.

Ja­ki­mo­wicz-Klein B., Kuch­nia gó­ral­ska, Wro­cław 2014.

Jana Ko­cha­now­skiego dzieła pol­skie, opr. J. Lo­ren­to­wicz, War­szawa 1919.

Ja­nicki K., Pi­jana wojna. Al­ko­hol pod­czas II wojny świa­to­wej, War­szawa 2012.

Ja­rzęb­ski A., Go­ści­niec albo opi­sa­nie War­szawy 1643 r., War­szawa 1909.

Ja­sie­nica P., Pol­ska Ja­giel­lo­nów, War­szawa 1986.

Je­licz A., Ży­cie co­dzienne w śre­dnio­wiecz­nym Kra­ko­wie (wiek XIII–XV), War­szawa 1966.

Je­żew­ski A., War­szawa na sta­rej fo­to­gra­fii, War­szawa 1960.

Je­żow­ski W., Oeko­no­mia abo po­rzą­dek za­baw zie­miań­skich, we­dług czte­rech czę­ści roku.

Kar­ma­now­ski O., Ol­brychta Kar­ma­now­skiego po­ety wieku XVII-go, wier­sze różne, ze­brał J.K. Ple­bań­ski, War­szawa 1890.

Kie­nie­wicz A., Nad Pry­pe­cią, dawno temu… Wspo­mnie­nia za­mierz­chłej prze­szło­ści, Wro­cław 1989.

Kilka słów o ta­nich kuch­niach war­szaw­skich, w dru­karni A. Ginsa, War­szawa 1878.

Ki­to­wicz J., Opis oby­cza­jów za pa­no­wa­nia Au­gu­sta III, tom I–II, War­szawa 2003.

Kluk K., Dyk­cy­onarz ro­ślinny, War­szawa 1805.

Kohn E., „Zdro­wie”, t. VIII, 1892.

Kol­berg O., Li­twa, Dzieła wszyst­kie Oskara Kol­berga, War­szawa 1966.

Ko­nop­nicka M., Dam­nata. Po­ezyje, Lwów 1900.

Ko­wal­ski P., Opo­wieść o chle­bie, Kra­ków 2007.

Ko­wecka E., Dwór „Naj­rząd­niej­szego w Pol­sz­cze Ma­gnata”, War­szawa 1991.

Ko­wecka E., W sa­lo­nie i w kuchni, War­szawa 1984.

Kpia­rze pod Gie­won­tem, opr. R. Hen­nel, War­szawa 1987.

Kra­sicki I., Sa­tyry. Za przy­wi­le­jem. W War­sza­wie 1779, War­szawa 1779.

Kra­szew­ski J.F., Wspo­mnie­nia Wo­ły­nia, Po­le­sia i Li­twy, War­szawa 1985.

Kru­szew­ski J., Przed pół­wie­kiem w sto­licy, War­szawa 1969.

Ku­śnie­wicz A., Mie­sza­niny oby­cza­jowe, War­szawa 1985.

La­sota E., Be­au­plan W., Opis Ukra­iny, War­szawa 1972.

Lem­nis M., Vi­try H., W sta­ro­pol­skiej kuchni i przy pol­skim stole, War­szawa 1989.

Le­wicki T., Pol­ska i kraje są­sied­nie w świe­tle Księgi Ro­gera geo­grafa arab­skiego z XII w. Al In­drisi’ego, cz. I, Kra­ków 1945.

Lis H., Lis P., Kuch­nia Sło­wian. O żyw­no­ści, po­tra­wach i nie tylko, Kra­ków 2009.

Lesz­czyń­ski A., Chłopi swo­ich pa­nów, „Ale Hi­sto­ria”, nr 43, 28.10.2013.

Łow­miań­ski H., Pod­stawy go­spo­dar­cze for­mo­wa­nia się państw sło­wiań­skich, War­szawa 1953.

Ło­ziń­ska M., Ło­ziń­ski J., W przed­wo­jen­nej Pol­sce. Ży­cie co­dzienne i nie­co­dzienne, War­szawa 2011.

Ło­ziń­ski W., Ży­cie pol­skie w daw­nych wie­kach, Kra­kó­w1974.

Łu­czaj Ł., Dzika Kuch­nia, War­szawa 2013.

Łyki i koł­tuny. Pa­mięt­nik miesz­cza­nina Pod­la­skiego (1790–1816), wy­dał z rę­ko­pisu, przy­pi­skami i wstę­pem opa­trzył K. Bar­to­sze­wicz, Kra­ków–War­szawa 1917.

Ma­chaut G. de, La Preis d’Ale­xan­drie ou chro­niqe du roi Pierre de Lu­si­gnan, Ge­newa 1877.

Mal­czew­ski R., Od ce­pra do wa­riata. Fe­lie­tony za­ko­piań­skie, War­szawa 2012.

Mar­kuza-Bie­niecka B., Kuch­nia kra­jów nad­bał­tyc­kich, War­szawa 1986.

Ma­ro­szek J., Le­oń­czuk J., Wielka księga tra­dy­cji ku­li­nar­nych Pusz­czy Kny­szyń­skiej, Su­praśl 2011.

Mau­ri­zio A., Po­ży­wie­nie ro­ślinne i rol­nic­two w roz­woju dzie­jo­wym, War­szawa 1926.

Mey­zie P., Kuch­nia w Eu­ro­pie doby no­wo­żyt­nej. Jeść i pić: XVI–XIX wiek, War­szawa 2012.

Mic­kie­wicz A., Pan Ta­de­usz czyli ostatni za­jazd na Li­twie, War­szawa 1982.

Mi­kul­ski K., Kra­kow­ski Zjazd Mo­nar­chów Czyli Uczta u Wie­rzynka, por­tal ma­ga­zynu hi­sto­rycz­nego „Mó­wią Wieki”.

Mo­raw­ski Z., Gdzie ten dom, gdzie ten świat?, War­szawa 1994.

Morsz­tyn J.A., Do Sta­ni­sława Morsz­tyna, Po­ezye ory­gi­nalne i tło­ma­czone. Po­ezye li­ryczne – Lut­niéj księga pierw­sza, War­szawa 1883.

Morsz­tyn J.A., Utwory ze­brane, red. L. Ku­kul­ski, War­szawa 1971.

Na­kwa­ska K., Dwór wiej­ski, t. I, Po­znań 1843.

Ne­stor, Po­wieść mi­nio­nych lat, przeł. F. Sie­licki, Kra­ków 1968.

Niem­ce­wicz J.U., Ju­liana Ur­syna Niem­ce­wi­cza po­dróże hi­sto­ryczne po zie­miach pol­skich mię­dzy ro­kiem 1811–1828, Pa­ryż 1858.

Nie­ży­chow­ski J.J., Wiel­ka­nocna spo­wiedź sma­ko­sza, „Twój Styl” 1996, nr 12.

Oby­czaje w Pol­sce. Od śre­dnio­wie­cza do cza­sów współ­cze­snych, praca zbio­rowa pod re­dak­cją A. Chwalby, War­szawa 2004.

Ochman-Sta­ni­szew­ska S., Dy­na­stia Wa­zów w Pol­sce, War­szawa 2006.

Or­gel­brand S., En­cy­klo­pe­dia po­wszechna, Wy­daw­nic­two To­wa­rzy­stwa Ak­cyj­nego Od­lewni Czcio­nek i Dru­karni S. Or­gel­branda Sy­nów, 1901.

Osiecka A., W żół­tych pło­mie­niach li­ści, http://mag­dau­mer.pl/home/spiew­nik/w-zol­tych-plo­mie­niach-li­sci/ (data do­stępu: 04.04.2024 r.).

Ossow­ska M., In­te­li­gent pol­ski na tle grup to­wa­rzy­skich Eu­ropu Za­chod­niej, „Myśl Współ­cze­sna” 1947, nr 5.

Pa­mięt­niki chło­pów, se­ria II, War­szawa 1936.

Peszke J., Kuch­nia pol­ska dawna. Urywki z jej dzie­jów od naj­daw­niej­szych cza­sów do końca wieku XVII, „Ga­zeta do­mowa”, War­szawa 20 grud­nia 1903.

Pi­roż­ni­kow E., Szy­mań­ski W.M., Rola dziko ro­sną­cych ro­ślin w po­ży­wie­niu miesz­kań­ców osady z okresu wpły­wów rzym­skich i wę­dró­wek lu­dów w Pa­prot­kach ko­lo­nii sta­no­wi­sko 44 w Kra­inie Wiel­kich Je­zior Ma­zur­skich, „Spra­woz­da­nia Ar­che­olo­giczne” 57.

Po­kor­ska B., Piwo w na­szym domu, War­szawa 1987.

Pol W., Opo­wia­da­nie łow­czego, te­goż, Rok my­śliwca, Lu­blin 2007.

Po­śpie­szyń­ska K., Przy­goda ku­li­narna, War­szawa 1987.

Po­tocki W., Mo­ra­lia abo rze­czy do oby­cza­jów, nauk i prze­stróg, t. II, Kra­ków 1915.

Pru­szak T.A., O zie­miań­skim świę­to­wa­niu. Tra­dy­cje świąt Bo­żego na­ro­dze­nia i Wiel­kiej­nocy, War­szawa 2006.

Przy­czyna we­so­ło­ści, śmie­chu, na­by­cia do­brego hu­moru y ucie­chy. Apropo czyli przy­to­cze­nie w kon­wer­sa­cyi ia­ko­wej wia­do­mo­ści cie­ka­wej w krót­kich hi­sto­ry­ach, fa­bu­łach, od­po­wie­dziach, po­wie­ściach tre­fun­ko­wych za­wie­ra­jące się, rkp. Ar­chi­wum Ko­mie­row­skich z Ko­mie­rowa, nr 101, Wo­je­wódz­kie Ar­chi­wum Pań­stwowe w Byd­gosz­czy.

Raj­zner E., Lew H.R., Losy nie­opo­wie­dziane, War­szawa 2013.

Re­dliń­ski E., Ni­ki­formy, War­szawa 1982.

Rej M., Wi­ze­runk wła­sny ży­wota czło­wieka po­czci­wego, te­goż, Dzieła wszyst­kie, t. VII, Wro­cław 1971.

Rej M., Ży­wot czło­wieka po­czci­wego, „Bi­blio­teka Pol­ska”, ze­szyt piąty, Kra­ków 1859.

Roz­mowa Mi­strza Po­li­karpa ze Śmier­cią, sta­ro­pol­ska.pl, http://sta­ro­pol­ska.pl/sre­dnio­wie­cze/po­ezja­_swiecka/dia­lo­g_02.html (data do­stępu: 24.03.2024).

Ró­życki A., Kra­kow­skie wy­roby wę­dli­niar­skie, Kra­ków 1926.

Ru­bin­stein A., Kuch­nia Neli, War­szawa 2003.

Ruch lu­dowy na Ma­zow­szu, Kur­piach i Pod­la­siu, red. A. Łu­czak, War­szawa 1975.

Sa­ry­usz-Sto­kow­ska M., Co kiedy, jak i z kim, Żnin 1937.

Sło­nim­ski A., Wspo­mnie­nia war­szaw­skie, War­szawa 1957.

Sło­wacki J., Po­dróż na Wschód. Po­emat nie­do­koń­czony, te­goż, Pi­sma po­śmiertne, ogł. A. Ma­łecki, t. 1, Lwów 1866.

Smolka S., Mieszko Stary i jego wiek, War­szawa 2009.

Stille S.J., Po­dróż do Pol­ski, War­szawa 1985.

Sy­reń­ski Sz., Ziel­nik Sy­re­niu­sza druk czcionką współ­cze­sną. Tom I–VI, Kro­sno 2017.

Sza­rota T., Oku­po­wa­nej War­szawy dzień po­wsze­dni, War­szawa 1988.

Szromba-Ry­sowa Z., Po­ży­wie­nie, Pod­hale – tra­dy­cja we współ­cze­snej kul­tu­rze wsi, Kra­ków 2000.

Szy­mań­ski W., Pi­ko­lak z ho­telu Ritz, au­dy­cja, Pol­skie Ra­dio Bia­ły­stok 2003

Szyt­tler J., Kuch­nia my­śliw­ska, czyli na ło­wach, Wilno 1845.

Święch I., Bie­siada trwa. Wi­gi­lijny kod ku­li­narny, Smak bie­siady. An­tro­po­lo­giczne szkice o kul­tu­rze szla­chec­kiej i współ­cze­snej, pod red. J. Eich­sta­edta, Oża­rów 2000.

Ta­ra­sie­wicz K., Kawa i her­bata na zie­miach pol­skich. Han­del, kon­sump­cja, oby­czaje, War­szawa 2009.

Ta­ra­sie­wicz K., Przy­gody z kawą i her­batą. Aneg­doty, wy­da­rze­nia, War­szawa 2000.

Ta­zbir J., Kul­tura szla­checka w Pol­sce. Roz­kwit – upa­dek – re­likty, War­szawa 1979.

To­us­sa­int-Sa­mat M., Hi­sto­ria na­tu­ralna i mo­ralna je­dze­nia, War­szawa 2002.

Trem­becki J.T., Wi­ry­darz po­etycki, Lwów 1910.

Twa­row­ska E., Zdo­by­wa­nie po­ży­wie­nia. Zbie­rac­two wcze­sno­śre­dnio­wieczne, Czło­wiek w pra­dzie­jach, red. J.K. Ko­złow­ski, S.K. Ko­złow­ski, War­szawa 1983.

Wal­dorff J., Śmierć mia­sta, War­szawa 1946.

Wań­ko­wicz M., Monte Cas­sino, War­szawa 1978.

Wań­ko­wicz M., Szcze­nięce lata, Kra­ków 1974.

Wań­ko­wicz M., Tedy i owędy, War­szawa 1971.

Wań­ko­wicz M., Ziele na kra­te­rze, War­szawa 1976.

We­resz­czyń­ski J., Go­ści­niec pewny nie­po­mier­nym mo­czy­gę­bom a ob­mier­z­łym wy­dmi­ku­flom świata tego, Kra­ków 1585, dru­kar­nia A. Piotr­kow­czyk; frag­menty przedr. J. Krzy­ża­now­ski i K. Żu­kow­ska-Bi­lip, Dawna fa­ce­cja pol­ska (XVI–XVIII w.), War­szawa 1960.

Wer­nick F., Fritza Wer­nicka opis War­szawy z 1876 r., opr. i tłum. I. i J. Ko­si­mo­wie, Stu­dia war­szaw­skie, t. VI, War­szawa 1970.

Wier­nicki W., Wspo­mnie­nia o war­szaw­skich knaj­pach, War­szawa 1994.

Wie­sio­łow­ski J., Kul­tura Pol­ski pro­win­cjo­nal­nej u schyłku śre­dnio­wie­cza, „Znak”, R. XVIII, nr 157/8.

Wło­dar­czyk A., Femme ter­ri­ble Lu­cyna Ćwier­cza­kie­wi­czowa i 365 obia­dów za 5 zło­tych, „Wy­so­kie ob­casy”, 31.07.2012 r.

Woź­niak O., Hi­sto­ria mle­kiem pi­sana, „Ga­zeta Wy­bor­cza”, 8 sierp­nia 2013.

Wyn­ny­czuk J., Knajpy Lwowa, War­szawa 2008.

Za­prutko-Ja­nicka A., Oku­pa­cja od kuchni. Ko­bieca sztuka prze­trwa­nia, Kra­ków 2015.

Za­wadzka W., Ku­charka li­tew­ska, Wilno 1870.