Jak nie dać się wirusom. Wskazówki i przepisy - ebook

Jak broni się Twój organizm?

Układ odpornościowy chroni organizm przez rozpoznawanie oraz eliminowanie czynników chorobotwórczych. Składa się na niego wiele komórek, tkanek i narządów, które współpracują ze sobą w celu ochrony organizmu przed niebezpiecznymi dla zdrowia drobnoustrojami i toksynami. Gdy działa prawidłowo, wykrywa zagrożenia, takie jak bakterie, pasożyty i wirusy, i uruchamia odpowiedź immunologiczną, aby je zniszczyć.

Ze względu na sposób działania wyróżniamy dwa rodzaje mechanizmów odpornościowych:

Odporność wrodzona (nieswoista) to naturalna ochrona, z którą się urodziliśmy, i nasza pierwsza linia obrony w celu zwalczania infekcji. Składa się z kilku elementów:

- • bariery mechanicznej, do której należą m.in. skóra, rzęsy, włoski w nosie;
- • bariery chemicznej w postaci kwaśnego pH skóry i kwasu żołądkowego;
- • bariery biologicznej (flora bakteryjna);
- • bariery immunologicznej, którą stanowią m.in. komórki żerne broniące nas przed wszystkim, co uznają za zagrożenie dla organizmu;
- • bariery fizjologicznej, czyli reakcji obronnych organizmu, takich jak kichanie, kaszel, czy łzy, które pozwalają na szybkie pozbycie się patogenu z organizmu.

Odporności wrodzonej nie można „wypracować”, ponieważ jej ciągła stymulacja oznaczałaby nieustający katar, gorączkę, osłabienie oraz złe samopoczucie, a w konsekwencji nawet depresję.

Odporność adaptacyjna (swoista lub nabyta) to odporność, którą uzyskujemy w trakcie kontaktu z czynnikiem chorobotwórczym lub dzięki odpowiednim szczepieniom. Jej wytworzenie zajmuje od 5 do 10 dni, tyle mniej więcej czasu potrzebuje organizm, aby zidentyfikować patogen i wyprodukować odpowiednie przeciwciała zdolne do jego zniszczenia. W tym czasie odporność wrodzona utrzymuje patogen na dystans i zapobiega jego namnażaniu.

Skuteczność odpowiedzi adaptacyjnej można zwiększyć przez szczepionki, które zawierają osłabioną wersję patogenu. Dzięki limfocytom system adaptacyjny go zapamiętuje i przy następnym kontakcie szybko niszczy, aby ochronić organizm.

Organizm nieustannie wytwarza komórki zwane białymi krwinkami. Zaliczamy do nich limfocyty: B, T oraz NK (ang. natural killer, naturalni zabójcy), które powstają w szpiku kostnym czerwonym, grasicy, węzłach chłonnych, śledzionie i grudkach chłonnych błon śluzowych.

Pełnią bardzo ważną funkcję, ponieważ chronią nas przed infekcjami i przed rozwojem nowotworów. Limfocyty B produkują przeciwciała, prezentują antygen limfocytom T. Limfocyty T odpowiadają za reakcję obronną organizmu. Dzięki produkcji cytokin niszczą głównie wirusy i bakterie. Natomiast limfocyty NK mogą niszczyć również komórki nowotworowe.Przed czym broni się Twój organizm?

O infekcji (zakażeniu) mówimy w przypadku, gdy drobnoustroje chorobotwórcze – nazywane też patogenami – wnikną do organizmu, pokonają jego bariery obronne i namnożą się, wywołując chorobę. Patogenami mogą być bakterie, wirusy, grzyby i priony. Szybko się namnażają i łatwo przystosowują do zastanych warunków. Różnią się wielkością, kształtem, funkcją, zawartością genetyczną oraz sposobem oddziaływania na organizm. Na przykład, bakterie otoczone są błoną komórkową i mogą długo przetrwać w środowisku bez żywiciela. Natomiast wirusy są mniejsze od bakterii i pozbawione ochrony, mogą więc tylko krótko przetrwać poza organizmem żywiciela. Wiele patogenów wydziela toksyny, które wywołują negatywne reakcje organizmu.

Do zakażenia może dojść na różne sposoby. Należą do nich: kontakt ze skórą, przez płyny ustrojowe, kontakt z kałem, wdychanie unoszących się w powietrzu cząsteczek lub przez dotknięcie obiektu, który wcześniej dotknęła osoba zarażona.

Niektóre infekcje są łagodne i ledwo zauważalne, inne są ciężkie i zagrażają życiu, a jeszcze inne są odporne na leczenie. Sposób leczenia zależy od rodzaju patogenu.

Co powinieneś wiedzieć o infekcjach

1. 1. Infekcja to efekt działania organizmu obcego – patogenu – w ciele.
2. 2. Ze względu na rodzaj patogenu, który pokonał barierę ochroną organizmu, wyróżniamy m.in infekcje: bakteryjne, grzybicze, prionowe i wirusowe.
3. 3. Zakażenia mogą występować u jednej osoby lub u wielu osób na danym terenie – mówimy wtedy o epidemii. W przypadku gdy zakażenie ma zasięg międzykontynentalny, mówimy wtedy o pandemii.

Infekcje bakteryjne

Bakterie to jednokomórkowe mikroorganizmy zwane prokariotami. Występują najczęściej w jednym z trzech głównych kształtów:

- ‒ kulistym:
- • ziarniak,
- • dwoinka,
- • pakietowiec,
- • paciorkowiec,
- • gronkowiec,

- ‒ wydłużonym:
- • pałeczka,
- • laseczka Bacillus,
- • maczugowiec,

- ‒ spiralnym:
- • krętek Spirochete,
- • przecinkowiec Vibrio,
- • śrubowiec Spirilum.

Bakterie mogą żyć prawie w każdym środowisku – od ekstremalnego ciepła po intensywne zimno, a niektóre mogą nawet przetrwać w odpadach radioaktywnych.

Istnieją tryliony szczepów bakterii, ale niewiele z nich powoduje choroby u ludzi. Niektóre żyją w ludzkim ciele – na przykład w jelitach lub drogach oddechowych – i są pożyteczne.

Trzeba jednak pamiętać, że niektóre choroby bakteryjne są śmiertelne.

Bakterie mogą wywoływać np. następujące choroby:

- • zapalenie zatok,
- • zakażenia górnych dróg oddechowych,
- • zapalenie płuc,
- • gruźlicę,
- • zapalenie ucha środkowego,
- • infekcje dróg moczowych,
- • infekcje skóry.

Infekcje bakteryjne można leczyć antybiotykami, ale niektóre szczepy stają się oporne i mogą przetrwać leczenie. Dlatego należy stosować leki tylko po konsultacji z lekarzem.

Infekcje grzybicze

W organizmie występuje wiele pożytecznych mikroorganizmów, które pomagają utrzymać równowagę mikrobiologiczną w jelitach, jamie ustnej, pochwie i innych częściach ciała. Jeśli ta mikroflora zostanie zniszczona, na przykład przez nadużywanie antybiotyków, to ich miejsce zajmują grzyby, które mogą powodować problemy zdrowotne u gospodarza.

Do grupy o zwiększonym ryzyku rozwoju infekcji grzybiczej należą osoby, które:

- • używają silnych antybiotyków przez długi czas,
- • mają osłabiony układ odpornościowy, na przykład z powodu HIV lub AIDS, cukrzycy, chemioterapii,
- • przeszli przeszczep (ponieważ przyjmują leki, aby zapobiec odrzuceniu nowego narządu przez organizm).

Wysypka może być symptomem zakażenia grzybiczego skóry. Wiele infekcji grzybiczych pojawia się w górnych warstwach skóry, np. na stopach, paznokciach, skórze głowy.

Niektóre drobnoustroje mogą drogą pokarmową przedostać się do wewnątrz organizmu i tam wywołać infekcje, np. kandydozę.

Choroby prionowe

Priony to cząsteczki, które powstają z białek znajdujących się w naszym organizmie, najczęściej w tkance nerwowej. Niektóre z nich przyjmują postać patologiczną, która ma zdolność przekształcania białek prawidłowych w chorobowe.

Do chorób wywołanych przez priony należą:

- • choroba Creutzfeldta-Jakoba, która ma kilka postaci,
- • choroba Gerstmanna, Strausslera oraz Scheinkera,
- • choroba kuru,
- • śmiertelna rodzinna bezsenność.

Infekcje wirusowe

Wirusy to mikroskopijne organizmy, które istnieją prawie wszędzie na Ziemi. Mogą zarażać zwierzęta, rośliny, grzyby, a nawet bakterie. Potrafią działać wybiórczo na poszczególne gatunki. Wirus wywołujący chorobę u kota nie będzie czynnikiem zakaźnym w przypadku psa czy konia.

Wirusy zbudowane są z materiału genetycznego, RNA lub DNA, otoczonego białkiem, lipidem (tłuszczem) lub glikoproteiną. Nie posiadają błony komórkowej. Nie zawierają również rybosomu, więc nie mogą wytwarzać białek. To sprawia, że są całkowicie zależne od gospodarza. Dlatego są klasyfikowane jako pasożyty.

Atakują gospodarza, wnikają do wnętrza komórek. Po połączeniu się z komórką gospodarza wirus podmienia materiał genetyczny gospodarza na swój. Następuje replikacja i wirus się namnaża. Po zarażeniu komórki wirus nadal się rozmnaża, ale produkuje swoje białko i materiał genetyczny zamiast produktów wytwarzanych oryginalnie przez komórkę.

Gdy komórka umiera, uwalnia nowe wirusy, które infekują kolejne komórki.

Wirus, który replikuje się w organizmie, zaczyna oddziaływać na gospodarza. Po pewnym czasie, zwanym okresem inkubacji, mogą pojawić się pierwsze objawy zarażenia.

Nie wszystkie wirusy niszczą komórkę gospodarza. Niektóre z nich zmieniają jej funkcję. W ten sposób wirusy, takie jak wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) lub wirus Epsteina-Barra (EBV), mogą prowadzić do zmian nowotworowych przez zmuszenie komórek żywiciela do replikacji w niekontrolowany sposób.

Wirus może pozostawać przez pewien czas nieaktywny i potem ponownie się namnażać. Dlatego osoby, które wyzdrowiały należy nadal obserwować, czy objawy chorobowe nie wystąpią ponownie.

Oto zaledwie kilka przykładów infekcji i chorób wywołanych przez wirusy:

- • przeziębienie,
- • grypa,
- • świnka,
- • odra,
- • polio,
- • zapalenie wątroby,
- • zapalenie mózgu i zapalenie opon mózgowych,
- • brodawki i infekcje skóry wywołane przez wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) i wirusa opryszczki pospolitej (HSV),
- • zapalenie żołądka i jelit.

Wirusy mogą rozprzestrzeniać się przez:

- • dotyk;
- • wymianę śliny, kaszel lub kichanie;
- • kontakt seksualny;
- • zanieczyszczoną żywność lub wodę;
- • owady, które przenoszą je od jednej osoby do drugiej.

Niektóre wirusy mogą żyć na obiekcie przez pewien czas, więc jeśli osoba dotknie przedmiotu z wirusem na rękach, następna osoba może go przejąć, dotykając tego samego obiektu.

Leczenie

Większość infekcji wirusowych wywołuje obronną odpowiedź układu odpornościowego. Najlepszym przygotowaniem do tej obrony są szczepienia.

W leczeniu infekcji wirusowych stosuje się czasem leki przeciwwirusowe. Do ich produkcji wykorzystuje się selektywne inhibitory enzymu neuraminidazy, która odpowiada za rozpuszczanie błon komórkowych i pomaga wirusom wnikać do wnętrza komórek i rozprzestrzeniać się w tkankach. Inhibitory neuraminidazy uniemożliwiają wirusowi uwolnienie się z zakażonej komórki oraz dalszą podróż przez tkanki, co prowadzi do upośledzenia zdolności nowo powstających wirusów do infekcji dalszej części organizmu.

Pomocne w infekcjach bakteryjnych antybiotyki są w przypadku infekcji wirusowych zupełnie nieskuteczne, dlatego nie należy ich stosować, a zamiast tego skupić na łagodzeniu objawów, czekając, aż organizm sam pokona infekcję.

Co powinieneś wiedzieć o wirusach

1. 1. Wirusy to organizmy, które nie mogą się replikować bez komórki gospodarza.
2. 2. Są uważane za najliczniejszy byt biologiczny na Ziemi.
3. 3. Przy infekcjach i chorobach wirusowych nie stosuje się antybiotyków.
4. 4. Szczepienia mogą zapobiec rozprzestrzenianiu się wirusów.Gdy naturalna obrona organizmu szwankuje...

U wielu osób układ odpornościowy działa prawidłowo. Może się jednak zdarzyć, że leki lub inne zaburzenia mogą spowodować jego nadaktywność lub osłabić jego działanie.

Rodzaje zaburzeń odporności:

- • Pierwotne zaburzenia odporności mogą występować od urodzenia i są spowodowane brakiem komunikacji między elementami układu odpornościowego.
- • Wtórne zaburzenia odporności powstają w wyniku oddziaływania na układ odpornościowy czynników środowiskowych, takich jak np. wirus HIV, ciężkie oparzenia, niedożywienie lub chemioterapia.
- • Alergie i astma są z kolei wynikiem reakcji układu immunologicznego na substancje, które nie powinny być dla organizmu szkodliwe.
- • Choroby autoimmunologiczne występują wtedy, gdy układ odpornościowy traktuje własne komórki i tkanki jako ciała obce i produkuje przeciwko nim przeciwciała i limfocyty T. Przykładami takich chorób są: toczeń, reumatoidalne zapalenie stawów, nieswoiste zapalenie jelit, stwardnienie rozsiane i cukrzyca typu 1.

Zaburzenia układu immunologicznego są leczone za pomocą leków, które zapobiegają objawom i powiązanym z nimi infekcjom.

Co osłabia odporność?

Nawet jeśli Twój układ immunologiczny nie jest obciążony żadnym z powyższych zaburzeń, może nie działać prawidłowo ze względu na czynniki, które osłabiają jego reakcje. Należą do nich m.in.:

- • stres,
- • brak snu,
- • niska aktywność ruchowa,
- • zła dieta.