Jak się dogadywać mimo różnic? Instrukcja obsługi typów osobowości - ebook

Cztery wymiary psychologiczne

Wykaz skrótów

E: ekstrawertyczny

Ekstrawertycy są towarzyscy i uwielbiają zmiany. Czerpią energię z kontaktów z innymi ludźmi.

K: konkretny

Ludzie konkretni to pragmatycy z doskonałym okiem do szczegółów. Bardziej interesują ich niezbite fakty niż teorie.

M: myślący

Ludzie o osobowości myślącej są analityczni i skupieni na faktach. Podejmując decyzję, kierują się rzeczywistą potrzebą.

Z: zorganizowany

Osoby zorganizowane chcą doprowadzić każdą sprawę do końca, dlatego są uporządkowane i potrafią dobrze zarządzać czasem.

I: introwertyczny

Introwertycy lubią spokój, a żeby nabrać sił, potrzebują czasu dla siebie.

A: abstrakcyjny

Ludzi o osobowości abstrakcyjnej interesują teorie i szeroki kontekst. Szukają zależności między zjawiskami.

O: odczuwający

Ludzie o osobowości odczuwającej są nastawieni na harmonię i kompromis. Gdy podejmują decyzję, zawsze uwzględniają jej konsekwencje dla innych.

S: swobodny

Osoby swobodne są elastyczne i łatwo się dostosowują. Bardziej obawiają się, że coś przeoczą, niż że nie doprowadzą sprawy do końca.CZY JESTEM NORMALNY, CZY JEDNAK NIE DO KOŃCA?

Czy jestem normalny, czy jednak nie do końca?

„Taki po prostu jestem!” Jak często słyszałeś to zdanie? Jak często sam mówiłeś w ten sposób lub chciałeś tak powiedzieć? Ile razy słyszałeś tych kilka słów lub sam je przytaczałeś jako wytłumaczenie swojego postępowania, sposobu myślenia i odczuwania pewnych emocji? Dlaczego w pewnych sytuacjach zachowałbyś się tak czy owak, ale na pewno nie inaczej? A jak często używałeś tego stwierdzenia, by zrozumieć zachowanie innej osoby? „On/ona taki/taka po prostu jest!”

Ludzie są różni – to nie ulega wątpliwości. Wiemy również, że ze względu na swoją różnorodność odmiennie się zachowują, myślą i odczuwają. Jednak chociaż różnice między ludźmi są oczywiste, co tak naprawdę wiemy o sobie samych? Nawet jeśli każdy stwierdził kiedyś, że taki po prostu jest lub że taki właśnie nie jest, trzeba być albo niezwykle naiwnym, albo bardzo zarozumiałym, by uznać, że doskonale zna się samego siebie. Co mnie wyróżnia? Dlaczego jestem taki, a nie inny? Dlaczego w taki, a nie inny sposób się zachowuję, odczuwam i myślę? Czy jestem normalny, czy jednak nie do końca? Czy jestem kimś szczególnym, czy zupełnie zwyczajnym? Czy moi rodzice są odpowiedzialni za to, jaki jestem, czy taki się po prostu urodziłem? Dlaczego ciągnie mnie do niektórych osób, a z innymi za grosz nie czuję porozumienia? Te i podobne pytania zadaje sobie każdy.

Wyobraź sobie, że możesz zjechać windą do swojej nieświadomości, tam w spokoju rozejrzeć się po centrum sterowania i przyjrzeć się mechanizmom, które determinują twoje zachowanie, myślenie i odczuwanie, podejmowane przez ciebie decyzje i twoje postrzeganie. Wyobraź sobie też, że nie tylko dowiesz się czegoś o własnych mechanizmach i wzorcach, ale również zaczniesz odkrywać, „jak ogólnie działa człowiek”. Dodatkowo dostaniesz do ręki instrukcję obsługi siebie samego oraz instrukcję dotyczącą innych ludzi. Byłoby wspaniale, prawda? Ale też trochę strasznie, dlatego wielu z nas wcale nie chce tego robić. Tam, w dole, mogą przecież leżeć dawne trupy z szafy, o które można się potknąć. Kto wie, jakie istoty snują się w tym ciemnym miejscu zwanym nieświadomością, jakie otoczyłyby nas cienie i jakie krążą tam demony przeszłości, z którymi raczej nie chcemy mieć do czynienia?

Możesz być spokojny, nie będę zabierać cię do tych wewnętrznych miejsc, których nie chciałbyś odwiedzać. Nie będę prowadzić cię w najgłębsze zakamarki twojej duszy. Nawet nie byłabym w stanie tego zrobić, w końcu nie znamy się osobiście. Mimo to możesz poznać pewne podstawowe wzorce, którymi kierujesz się ty i inni ludzie. Oprócz naszych indywidulanych doświadczeń życiowych i wpływów wychowawczych, kształtujących nasz charakter, przychodzimy wszyscy na świat również z wyposażeniem genetycznym, które ma znaczący wpływ na naszą osobowość. Psychologia i neuropsychologia ustaliły, że są pewne cechy osobowości, które każdy człowiek ma, a które są wrodzone. Na naszą indywidualność składa się między innymi specyficzna dla nas postać tych cech. Właśnie cechy osobowości i ich sposób przejawiania się omawia niniejsza książka. Bazuje ona na psychologicznej teorii typów osobowości, która pierwotnie wywodzi się od wybitnego lekarza i psychoanalityka Carla Gustava Junga (1875–1961), a która już w latach sześćdziesiątych XX wieku została rozwinięta przez dwie Amerykanki: Katharine Briggs i Isabel Myers, co przyniosło zadziwiające rezultaty.

Psychologia i neuropsychologia ustaliły, że są pewne cechy osobowości, które każdy człowiek ma, a które są wrodzone.

Książka _Jak się dogadywać mimo różnic?_ ukazała się po raz pierwszy w 2005 roku. Od tamtego czasu zajmuję się teorią typów osobowości i jestem nadal zafascynowana jej trafnością i dogłębnością. Przez te lata doszłam do wielu nowych wniosków, które zawarłam w kolejnych wydaniach książki. Teraz opracowane na nowo wydanie ukazuje się równocześnie z moimi wcześniejszymi książkami w wydawnictwie Kailash. Pozycja ta ma pomóc ci w prosty sposób zapoznać się z teorią typów osobowości. Teoria owa jest doskonałym środkiem na drodze do budowania samoświadomości i pogłębiania wiedzy o ludzkiej naturze, co z kolei pomaga w bardziej harmonijny i pomyślny sposób kształtować stosunki międzyludzkie.MOJA OSOBISTA INSTRUKCJA OBSŁUGI

Moja osobista instrukcja obsługi

Ważnym elementem teorii jest indywidulana „instrukcja obsługi” dla każdego typu osobowości – może ona pomóc uniknąć wielu nieprzyjemności i konfliktów, a także przyczynić się do wzajemnego zrozumienia. „Instrukcja obsługi człowieka”? Czy coś takiego w ogóle może i powinno mieć prawo bytu? Oczywiście nie istnieje instrukcja dla żadnego z nas, która całkowicie prawidłowo oceniłaby naszą indywidualność, osobistą historię życia i możliwości rozwoju. A jednak teoria typów osobowości umożliwia stworzenie instrukcji obsługi dla każdego typu osobowości, bardzo przydatnej i niosącej ze sobą nowe odkrycia. Zanim przedstawię teorię typów osobowości, chciałabym nakreślić ogólny obraz, jak może wyglądać taka instrukcja obsługi.

Po pierwsze powinna ona dawać informację o najważniejszych cechach człowieka. Na przykład w ten sposób: _Nina jest z natury otwarta i kontaktowa. Chętnie mówi i potrafi się bardzo dobrze bawić. Ponadto umie słuchać, ponieważ bardzo interesuje ją życie innych ludzi. Dlatego też dobrze zna się na ludziach. Nina potrzebuje wiele bliskości i uznania. Spędzanie czasu w samotności przychodzi jej z trudem, ponieważ najwięcej bodźców i najlepsze pomysły czerpie z kontaktu z innymi. Mocno angażuje się w sprawy swojej rodziny i przyjaciół. Konfliktom schodzi jednak z drogi, ponieważ ma silną potrzebę harmonii…_

Ponadto instrukcja obsługi powinna dostarczać ważnych informacji na temat pracy, miłości i związków lub rodzicielstwa. Na przykład: _Nina lubi ustrukturyzowany system pracy. Jest zorganizowana i potrafi dobrze planować, co odpowiada jej bardziej niż ciągłe bycie elastycznym i reagowanie na niespodziewane wydarzenia. Jej zdolności dotyczą obszarów językowych, w mniejszym natomiast stopniu przyrodniczych czy technicznych. Ze względu na swój otwarty i przyjazny sposób bycia oraz dobrą znajomość ludzi odniesie sukces we wszystkich zawodach, w których będzie mieć kontakt z innymi, na przykład jako adwokat, psycholożka, pielęgniarka czy doradca klienta, czyli w tych zawodach, które są nastawione na usługi. Sprawdzi się na stanowiskach kierowniczych, o ile zwróci uwagę na…_

W kwestii miłości i związków w instrukcji obsługi Niny mogłyby się znaleźć następujące informacje: _Miłość i partnerstwo mają dla Niny ogromną wartość. Jeśli się zakocha, to zazwyczaj po uszy. Nina jest bardzo romantyczna. Bardziej niż inne typy osobowości marzy o idealnym związku i pragnie, by związek wyglądał zawsze tak jak na jego początkowym etapie. Ma skłonność do zniekształcania rzeczywistości w codziennym życiu w związku, dlatego naraża się na…_

Po nakreśleniu ważnych obszarów życia Niny instrukcja obsługi powinna kończyć się konkretnymi radami, jak się z nią obchodzić: _Nina uwielbia rozmyślać o życiu i relacjach międzyludzkich. Chce przede wszystkim rozumieć zależności w tych relacjach. W mniejszym stopniu interesują ją zagadnienia merytoryczne czy tematy związane z konkretnymi faktami. Jeśli chcesz miło z nią porozmawiać, nie zadręczaj jej zbyt dużą liczbą informacji merytorycznych i szczegółowymi opisami, ponieważ szybko ją to zmęczy i znudzi. Nina usilnie dąży do harmonijnego współżycia z innymi, czasem bardziej, niżby się wydawało na pierwszy rzut oka. Ta mocna jej strona jest jednak równocześnie jej najczulszym punktem – Nina czuje się bezsilna i skrajnie nierozumiana, gdy jej starania nie są zauważane lub wręcz opacznie odczytywane. Dlatego powiedz jej, jak bardzo cenisz jej wkład w daną sprawę, a chętnie cię wysłucha. Jeśli chcesz skrytykować jej postępowanie, zrób to niezwykle delikatnie, ponieważ inaczej poczuje się bardzo urażona. Najlepiej skup się najpierw na pozytywnych aspektach…_

Jak można w ogóle stworzyć tak obszerną opinię? Czy to możliwe, by napisać aż tyle o człowieku, nie znając jego osobistej historii życia? Poza tym taka „instrukcja obsługi” opiera się na uprzedzeniach i szufladkowaniu osób! Albo jeszcze bardziej zasadnicza kwestia: tworzenie instrukcji obsługi ludzi to przejaw arogancji, ponieważ opis taki nie uwzględnia niepowtarzalności każdej jednostki!

Tak lub podobnie mogłyby brzmieć zarzuty w stosunku do dotychczasowej treści niniejszej książki. Dlatego w kolejnych rozdziałach wyjaśnię, na czym polega teoria typów osobowości. Zobaczysz, że nie są to ani czary, ani szarlataneria, ani tym bardziej teoria wątpliwa moralnie. Przeciwnie, teoria typów osobowości przyczynia się do lepszego zrozumienia między ludźmi, opiera się na wiedzy psychologicznej, a zajmowanie się nią daje wiele radości, ponieważ jest niezwykle interesująca!Przychodzimy na świat z pewnymi predyspozycjami, które następnie są kształtowane, wzmacniane lub deformowane przez wpływy środowiska, w zależności od naszych doświadczeń z dzieciństwa i wieku dorosłego. Na przykład istotną cechą osobowości jest inteligencja. W 80 procentach jest ona uwarunkowana genetycznie, więc rodzice mają tylko 20 procent pola manewru do ćwiczenia inteligencji swojego dziecka. Wrodzone jest również usposobienie – można być nieco ociężałym lub żywym, odpornym lub nadwrażliwym, raczej lękliwym lub śmiałym – by wymienić tylko kilka spośród wielu rodzajów temperamentu. Oczywiście również na usposobienie oddziałują wychowanie i środowisko. Istnieją cechy, na które mają wpływ przede wszystkim czynniki genetyczne, oraz takie, które są zależne głównie od wychowania. Do tych ostatnich należy na przykład taka cecha jak uczciwość. Cechy, którymi zajmuje się teoria typów osobowości, są w dużej mierze uwarunkowane genetycznie.

W teorii typów osobowości uwzględnia się cztery wymiary psychologiczne, które determinują naszą osobowość, trzon naszego charakteru. W obrębie danego wymiaru psychologicznego istnieją dwa teoretyczne punkty skrajne oraz cały wachlarz możliwości pomiędzy nimi.

Zanim przyjrzymy się tym czterem wymiarom, podam główne osie cech osobowości:

+--------------------------------------+--------------------------------------+
| ekstrawertyczny | introwertyczny |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| konkretny | abstrakcyjny |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| myślący | odczuwający |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| zorganizowany | swobodny |
+--------------------------------------+--------------------------------------+

Większość ludzi skłania się w każdym z tych wymiarów w stronę jednej lub drugiej wartości, intensywność danej cechy jest dla każdego indywidualna. Niektórzy znajdują się pośrodku osi tego czy innego wymiaru psychologicznego. Ale też wiele osób ma bardzo wyraziste cechy na danej osi. Ważne, by rozumieć, że nikt nie zachowuje się wyłącznie ekstrawertycznie ani tylko introwertycznie, postrzega tylko konkretnie lub jedynie abstrakcyjnie czy podejmuje decyzje, kierując się wyłącznie rozumem lub tylko uczuciami. Zawsze korzystamy z obydwu cech w ramach danego wymiaru, jednak większość osób nieświadomie skłania się do jednej albo drugiej cechy. Dlatego w teorii typów osobowości mówi się raczej o skłonnościach czy preferencjach. Można tę kwestię porównać do „ręczności” – większość osób posługuje się głównie prawą lub głównie lewą ręką, ale drugiej również używa, choć jest ona mniej wyćwiczona. Teoria typów osobowości zakłada, że skłonności te są wrodzone i uwidaczniają się na bardzo wczesnym etapie rozwoju. Oczywiście środowisko ma wpływ na to, jak intensywnie człowiek rozwinie swoje wrodzone skłonności. Zachowanie rodziców może wygaszać pewne predyspozycje u dziec­ka lub je wzmacniać, ale nigdy nie da się całkowicie odwrócić ich kierunku. Wpływy wychowawcze mają swoje granice oddziaływania.

W teorii typów osobowości mówi się raczej o skłonnościach czy preferencjach.

Cztery wymiary, czyli skłonności człowieka w ramach każdego z tych obszarów, mają ogromny wpływ na to, co lubimy, a co nam nie odpowiada. Dostarczają one bardzo wielu informacji o wzorcach zachowania, myślenia i odczuwania. Ponieważ każdy człowiek w obrębie każdego z tych czterech wymiarów skłania się do którejś z cech, liczba możliwych kombinacji wynosi cztery razy cztery. Daje to szesnaście kombinacji, które odpowiadają szesnastu różnym typom osobowości. Wyjaśnię to na przykładzie Niny. Jest ona:

+--------------------------------------+--------------------------------------+
| ekstrawertyczna | E |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| abstrakcyjna | A |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| odczuwająca | O |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| zorganizowana | Z |
+--------------------------------------+--------------------------------------+

Nina jest „ekstrawertyczno-abstrakcyjnie-odczuwająco-zorganizowana”. By uniknąć takich potworków słownych, wprowadziłam skróty składające się z pierwszych liter słów. Zgodnie z tym Nina to EAOZ. Gdyby była introwertyczna i konkretna, pasowałby do niej skrót IKOZ, itd. Zasada jest prosta: za pomocą testu z tej książki można określić cechy człowieka w czterech wymiarach. Kombinację czterech cech uzyskanych w teście opatruje się odpowiednim skrótem. Zanim jednak przejdziesz do ustalenia swojego typu osobowości, przedstawię ci dokładniej cztery wymiary osobowości. Pomagają one nie tylko opisać naszą osobowość, ale również ją rozpoznać, określić i sprawić, że stanie się w pewnym sensie bardziej namacalna.