Jak skutecznie rozmawiać z pacjentem i jego rodziną. Praktyka lekarza rodzinnego - ebook
Jak skutecznie rozmawiać z pacjentem i jego rodziną. Praktyka lekarza rodzinnego - ebook
Celem książki jest przedstawienie praktycznych informacji, które ułatwią lekarzowi rodzinnemu nawiązanie i utrzymanie kontaktu z pacjentem oraz poznanie jego oczekiwań i obaw związanych z chorobą, a studentom medycyny wskażą, na czym polega praca lekarza skoncentrowanego na pacjencie.
W publikacji opisano m.in. modele konsultacji lekarskiej, przebieg wizyty lekarskiej, komunikowanie się z pacjentem w sytuacjach trudnych i gdy występują u niego niewyjaśnione objawy (ang. MUS – medically unexplained syndroms), dziecko jako pacjent (rozmowa, budowanie zaufania, problem dziecka pokrzywdzonego) oraz zasady przekazywania informacji w stanach nagłych i zagrożeniach życia.
Dobra relacja z pacjentem umożliwia postawienie trafnej diagnozy i zrozumienie przez pacjenta wyjaśnień lekarza.
Książka jest doskonałym uzupełnieniem obowiązkowych szkoleń dla pracowników służby zdrowia dotyczących pracy z pacjentem trudnym i rozwiązywania konfliktów w relacji lekarz–pacjent.
Spis treści
Autorzy II
Przedmowa V
Rozdział 1. Istota pracy lekarza rodzinnego - Sławomir Chlabicz
Umiejętność komunikowania się z pacjentem
Wiedza i umiejętności kliniczne
Rozdział 2. Konsultacja lekarska - Alicja Małgorzata Ołtarzewska
Konsultacja lekarska – wyjaśnienie terminu
Powody zgłaszania się pacjenta do lekarza rodzinnego
Cele konsultacji lekarskiej
Etapy konsultacji lekarskiej w gabinecie lekarza rodzinnego
Moment wejścia pacjenta do gabinetu
Przerwa między wizytami pacjentów
Nawiązanie kontaktu z pacjentem
Ustalenie przyczyny/przyczyn przybycia pacjenta
Wywiad lekarski
Zapisywanie danych w dokumentacji
Badanie fizykalne
Diagnoza i budowanie planu postępowania z pacjentem
Udzielanie informacji pacjentowi
Zamknięcie konsultacji
Rozdział 3. Rozmowa z pacjentem - Ludmiła Marcinowicz
Przywitanie lekarza z pacjentem
Zadawanie pytań pacjentowi
Umiejętność słuchania
Empatia
Informowanie pacjenta
Włączenie pacjenta do planu postępowania
Zadawanie pytań przez pacjenta
Wykorzystanie poczucia humoru
Komunikowanie niewerbalne
Efektywne wykorzystywanie ciszy
Zakłócenia rozmowy
Obawy i oczekiwania pacjentów
Budowanie zaufania
Wiedza zdrowotna pacjenta
Zakończenie rozmowy
Rozdział 4. Komunikowanie się z pacjentem w sytuacjach trudnych - Anna Ratajska
Wprowadzenie
Sytuacja trudna
Perspektywa lekarza vs. perspektywa pacjenta
Kto to jest „trudny pacjent”? Jak sobie poradzić, gdy uznamy pacjenta za trudnego?
Wybrane sytuacje trudne – społeczne wyzwania dla lekarza
Presja czasu
Pacjent niezadowolony
Pacjent agresywny, gwałtowny
Postępowanie w sytuacjach konfliktowych
Umiejętność asertywnej odmowy
Pacjent, który nie chce opuścić gabinetu
Rozdział 5. Pacjent z niewyjaśnionymi objawami - Sławomir Czachowski
Zaburzenia psychosomatyczne w podstawowej opiece zdrowotnej – wyjaśnienie pojęć
Pacjenci z MUS u lekarza rodzinnego
Wpływ i konsekwencje MUS na relacje lekarz – pacjent
Przebieg konsultacji pacjenta z MUS
Strategie postępowania lekarza rodzinnego
Rozdział 6. Dziecko jako pacjent u lekarza rodzinnego - Dorota Emilia Bielska
Prowadzenie rozmowy i zbieranie wywiadu
Przywitanie i budowanie zaufania w kontakcie z dzieckiem
Otoczenie
Umiejętność rozmowy z dzieckiem i rodzicami
Wstępny wywiad pediatryczny
Zaangażowanie w rozmowę dziecka nieśmiałego, zbuntowanego, nadmiernie aktywnego
Rozmowa z nastolatkami
Budowanie dobrych relacji między lekarzem a młodym człowiekiem
Wizyta patronażowa
Sygnały przekazywane przez noworodka
Znaczenie wizyty domowej w opiece nad dzieckiem
Problem dziecka krzywdzonego
Rozdział 7. Relacja lekarza z pacjentem chorym terminalnie i jego rodziną - Aneta Domalewska
Stan psychiczny człowieka w odpowiedzi na etapy nieuleczalnej choroby
Wyobrażenie o chorobie
Jakość życia, w tym uwarunkowana stanem zdrowia
Rozpoznanie środowiska chorego
Rola rodziny w obliczu nieuleczalnej choroby
Funkcjonowanie rodziny w kryzysie
Ekspresja uczuć jako warunek dobrej jakości życia
Komunikacja lekarz – pacjent – rodzina
Priorytety w komunikacji
Rozdział 8. Konsultacja telefoniczna - Sławomir Chlabicz
Zasady udzielania porady telefonicznej
Otoczenie
Schemat rozmowy telefonicznej
Elementy komunikowania, na które należy szczególnie zwrócić uwagę podczas porady telefonicznej
Rozdział 9. Pacjenci korzystający z Internetu w rozwiązywaniu problemów zdrowotnych - Sławomir Chlabicz
Możliwości postępowania
Rozdział 10. Nauczanie i uczenie się poprzez odgrywanie ról - Ludmiła Marcinowicz
Nauczanie problemowe
Odgrywanie ról
Symulowany pacjent
Wykorzystanie nagrań wideo
Ocena konsultacji lekarskiej
Korzyści i trudności
Wirtualny pacjent
Aneks
Przewodnik obserwacji konsultacji lekarskiej według metody Calgary-Cambridge
Skorowidz
| Kategoria: | Inne |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-200-4822-3 |
| Rozmiar pliku: | 2,4 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
dr n. med. Dorota Emilia Bielska
Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego
Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
prof. dr hab. n. med. Sławomir Chlabicz
Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego
Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
dr hab. n. med. Sławomir Czachowski
Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego, Collegium Medicum w Bydgoszczy
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
lek. Aneta Domalewska
Hospicjum Stacjonarne „Dom Opatrzności Bożej” w Białymstoku
Hospicjum Domowe w Białymstoku
dr hab. n. zdr. Ludmiła Marcinowicz
Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego
Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
dr n. med. Alicja Małgorzata Ołtarzewska
Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego
Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
dr n. hum. Anna Ratajska
Zakład Psychopatologii i Diagnozy Klinicznej, Instytut Psychologii
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
Katedra i Zakład Opieki Paliatywnej Collegium Medicum w Bydgoszczy
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w ToruniuPrzedmowa
„Sama nazwa rodzinnego lekarza jest już dobra. To stwarza takie ciepło, nie rodzinne dosłownie, ale takie ciepło w kontakcie – samo to słowo rodzinny zobowiązuje. Lekarz jest pierwszy do człowieka. Nie pracodawca, mimo że on pieniądze płaci, ale lekarz, bo nie jest truizmem powiedzenie, że zdrowie najważniejsze dla człowieka”. (Mężczyzna, lat 80)
We współczesnym systemie opieki zdrowotnej pacjent jest aktywnym uczestnikiem relacji z profesjonalistami medycznymi, a nie tylko biernym odbiorcą usług zdrowotnych. Coraz częściej odgrywa też rolę „ewaluatora”, czyli podmiotu oceniającego jakość świadczonych usług. Pacjentom trudno jest ocenić kompetencje medyczne lekarza, oceniają więc jego umiejętności interpersonalne. Zwracają mianowicie uwagę na to, czy lekarz uważnie słucha, czy udziela zrozumiałych informacji, wyjaśnia przyczyny choroby, czy wreszcie pozwala pacjentowi na wypowiedzenie się i zadawanie pytań. Dla pacjentów ważne są też takie szczegóły relacji, jak przywitanie się na początku wizyty lub zachowania niewerbalne lekarza, np. nawiązywanie kontaktu wzrokowego, uśmiechanie się, a także jego sposób mówienia czy wystrój gabinetu.
Nasze wieloletnie doświadczenia dydaktyczne pozwalają stwierdzić, że studenci medycyny, późniejsi lekarze rodzinni, nie zawsze uświadamiają sobie, jak ważna w praktyce lekarskiej jest właściwa relacja z pacjentem.
Dla lekarzy rodzinnych korzyścią z dobrej relacji z pacjentem staje się poznanie prawdziwego powodu wizyty pacjenta w gabinecie, możliwość postawienia trafnej diagnozy, a w konsekwencji fakt, iż pacjent rozumie wyjaśnienia lekarza i stosuje się do jego zaleceń. Nie bez znaczenia jest również to, że lubi on swojego lekarza.
Proponowana książka ma na celu:
- • przedstawienie zasad konsultacji lekarskiej,
- • zapoznanie studentów z pracą lekarza rodzinnego z uwzględnieniem perspektywy pacjenta,
- • uświadomienie lekarzom rodzinnym znaczenia rozpoznawania obaw i oczekiwań pacjentów,
- • dostarczenie praktycznych rozwiązań, jak radzić sobie z pacjentami w określonych sytuacjach,
- • ułatwienie lekarzom rodzinnym odgrywania roli nauczycieli w nauczaniu studentów i rezydentów.
Treść książki Jak skutecznie rozmawiać z pacjentem i jego rodziną? Praktyka lekarza rodzinnego zgodnie z sugestią zawartą w tytule dotyczy przede wszystkim relacji między pacjentem a lekarzem. Świadomie więc zostały pominięte specyficzne problemy zdrowotne pacjentów zgłaszających się do lekarza rodzinnego.
Naszym założeniem było przedstawienie praktycznych informacji ułatwiających lekarzowi rodzinnemu nawiązanie i utrzymanie kontaktu z pacjentem, poznanie jego oczekiwań wobec wizyty, wyobrażeń i obaw związanych z chorobą. Zwróciliśmy również uwagę na umiejętność radzenia sobie z pacjentem w trudnych sytuacjach oraz pacjentem z niewyjaśnionymi objawami. Odrębny rozdział poświęcony jest relacji lekarza rodzinnego z dzieckiem. Książka zawiera również treści będące wyzwaniem naszych czasów, tj. internet jako źródło informacji dla pacjenta oraz zasygnalizowany temat – konsultacje telefoniczne. Przedstawiliśmy ponadto ogólne zasady nauczania przez odgrywanie ról z wykorzystaniem symulowanych pacjentów. Aneks jest swego rodzaju przewodnikiem obserwacji konsultacji lekarskiej, umożliwiającym ocenę umiejętności komunikowania się między lekarzem a pacjentem.
Współautorzy książki to doświadczeni dydaktycy, terapeuci, w większości praktykujący lekarze rodzinni, a jednocześnie wieloletni nauczyciele akademiccy legitymujący się doświadczeniem dydaktycznym zdobytym m.in. w ośrodkach akademickich Irlandii, Wielkiej Brytanii, Holandii, Danii.
Wyrażamy nadzieję i przekonanie, że książka okaże się przydatna studentom medycyny, a także ułatwi codzienną pracę lekarzom rodzinnym, co w konsekwencji przyczyni się do spełnienia oczekiwań pacjentów i ich większego zadowolenia z opieki.
Ludmiła Marcinowicz
Sławomir ChlabiczRozdział 1 Istota pracy lekarza rodzinnego
Sławomir Chlabicz
Lekarz rodzinny jest zwykle pierwszym fachowym pracownikiem ochrony zdrowia, któremu pacjenci zgłaszają swoje problemy; wyjątkiem są stany nagłe, stanowiące zagrożenie życia. Medycyna rodzinna reprezentuje tzw. podstawową opiekę zdrowotną, która w różnych formach występuje we wszystkich krajowych systemach opieki zdrowotnej. W zależności od systemu rolę lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej mogą pełnić również lekarze innych specjalności niż medycyna rodzinna. Systemy, w których podstawowa opieka zdrowotna jest słabo rozwinięta, są kosztowne i mało efektywne. W krajach, w których medycyna rodzinna jest dobrze rozwinięta, większość problemów może być rozwiązana na tym poziomie opieki zdrowotnej.
Lekarz rodzinny obejmuje długotrwałą opieką zarówno osoby zdrowe, jak i chore, z fizycznymi i psychicznymi zaburzeniami zdrowia, niezależnie od wieku i płci.
Oto cechy charakterystyczne dla pracy lekarza rodzinnego:
- • różnorodność zgłaszanych problemów,
- • współwystępowanie problemów o podłożu biologicznym z problemami o podłożu psychologicznym i społecznym,
- • występowanie chorób we wczesnym okresie, trudnym do różnicowania,
- • istotna rola opieki nad osobą zdrową, czyli profilaktyki, oraz
- • zwykle długotrwały, a nie epizodyczny kontakt z pacjentem.
Istota pracy lekarza rodzinnego:
1. a) rozwiązywanie problemów, z którymi zgłasza się pacjent (nie zawsze oznacza to postawienie rozpoznania), oraz
2. b) aktywne promowanie zachowań służących zachowaniu zdrowia (działania w ramach profilaktyki pierwotnej, wtórnej, czyli badania przesiewowe, i trzeciorzędowej). Często jest to tzw. profilaktyka oportunistyczna, a więc realizowana podczas wizyty, którą pacjent odbywa z powodu zachorowania, w celu przedłużenia leków lub innym.
Praktyczny aspekt
Istotą pracy lekarza rodzinnego jest: a) rozwiązywanie problemów, z którymi zgłasza się pacjent, oraz b) aktywne promowanie zachowań służących utrzymaniu zdrowia.
Udzielenie konsultacji pacjentowi wymaga od lekarza rodzinnego wiedzy i umiejętności w trzech zasadniczych obszarach:
1. 1) umiejętności komunikowania się z pacjentem,
2. 2) wiedzy i umiejętności klinicznych,
3. 3) znajomości skutecznych działań profilaktycznych.
Umiejętność komunikowania się z pacjentem
Umiejętność komunikowania w relacji lekarz – pacjent została szczegółowo omówiona w dalszych rozdziałach podręcznika. Dobre komunikowanie obejmuje komunikację niewerbalną (postawę, gesty, wyraz twarzy) oraz werbalną (używane słowa i zwroty).
Wiedza i umiejętności kliniczne
Wiedza i umiejętności kliniczne lekarza rodzinnego pozwalają na rozpoznawanie i leczenie częstych schorzeń ostrych i przewlekłych, podjęcie działań w stanach nagłych i w sytuacji schorzeń terminalnych. Bardzo ważną rolę odgrywa zdolność wychwycenia objawów alarmowych, wskazujących na możliwość wystąpienia poważnych schorzeń.
Postawienie rozpoznania w medycynie rodzinnej nie zawsze jest możliwe ani konieczne ze względu na fakt, że wiele zgłaszanych problemów nie ma podłoża biologicznego. Zgodnie z aktualnymi koncepcjami w medycynie rodzinnej należy uwzględniać biopsychospołeczny (holistyczny) model zdrowia i choroby. Medycyna rodzinna pod tym względem nieco różni się od innych specjalności, gdzie dominuje model biomedyczny. W modelu biopsychospołecznym uważa się, że w rozpoznaniu choroby czynniki psychologiczne (cechy charakteru pacjenta, funkcjonowanie emocjonalne) i społeczne (sytuacja rodzinna, materialna, zawodowa, zdolność do utrzymywania relacji międzyludzkich) powinny być uwzględniane łącznie ze zmiennymi biologicznymi (wyniki badania przedmiotowego, wyniki badań dodatkowych). W podejściu holistycznym bierze się pod uwagę otoczenie społeczne pacjenta, w nim również poszukuje się źródeł zaburzonego funkcjonowania pacjenta. Co więcej, w proces leczenia i odbudowywania zdrowia włącza się też samego pacjenta, jego rodzinę i otoczenie (Ostrzyżek, Marcinkowski 2012). W zależności od rodzaju zgłaszanego problemu w postępowaniu lekarza może dominować model biopsychospołeczny (gdy obserwowane objawy są niejednoznaczne, np. bóle brzucha u dziecka) lub biomedyczny (gdy pojawia się jednoznaczny problem medyczny wymagający diagnostyki i leczenia, np. pacjent ma pokrzywkę po spożyciu cytrusów).
Przedstawiony schemat (komunikowanie + wiedza i umiejętności kliniczne + elementy profilaktyki) jest pomocny w udzielaniu większości porad lekarskich, przy czym poszczególne elementy mogą być różnie zaakcentowane. Możliwe, że tylko niektóre z tych trzech elementów znajdą zastosowanie w trakcie określonej wizyty. Zwykle komunikowanie oraz wiedzę i stosowanie umiejętności klinicznych lekarz wykorzystuje równolegle.
Schemat konsultacji lekarskiej
Pacjent, lat 35, zgłosił się do lekarza z powodu bólów w nadbrzuszu, odbijania, gorzkiego smaku w ustach.
1. 1. Przywitanie pacjenta, wskazanie krzesła, kontakt wzrokowy z pacjentem, pozycja ciała.
2. 2. Zebranie wywiadu.
- ► Problem, z którym pacjent się teraz zgłasza
Proszę opowiedzieć o swoich dolegliwościach (pierwsze pytanie otwarte z pozostawieniem pacjentowi czasu na opowiedzenie własnymi słowami, tzw. złota minuta).
Od jak dawna ma pan dolegliwości? W jakich sytuacjach występują? (pytania szczegółowe pozwalają na różnicowanie objawów).
Czy schudł pan? Czy występują czarne stolce? Czy zauważył pan krew w stolcu (pytania o objawy alarmowe pozwalają na różnicowanie schorzeń nowotworowych).
- ► Wcześniejsze choroby i przyjmowane leki
Czy rozpoznano u pana choroby przewlekłe? Jakie leki pan przyjmuje? (rozważanie, czy obecne objawy mogą występować w związku z wcześniej rozpoznanymi chorobami i czy objawy mogą być następstwem przyjmowanych leków).
- ► Wywiad rodzinny i systemy wsparcia w środowisku domowym
Czy w pana rodzinie występowały choroby nowotworowe? Z kim pan mieszka?
- ► Używki
Czy pali pan papierosy? Jak często spożywa pan alkohol?
- ► Poglądy pacjenta na występujące dolegliwości i ich wpływ na pacjenta
Co według pana może być przyczyną dolegliwości? W jakim stopniu objawy wpływają na pana samopoczucie? Czy uniemożliwiają pracę? Czy uniemożliwiają wypoczynek? (ten element wywiadu jest pewną nowością w polskich warunkach kulturowych. Często pacjenci sami bez zadania pytania wyrażają poglądy na temat własnych dolegliwości – należy im to umożliwić; możliwość wyrażenia poglądów poprawia komunikację i zwiększa satysfakcję z wizyty).
1. 3. Badanie fizykalne.
Badanie jamy brzusznej z objaśnieniem badania i jego wyniku. Badania dodatkowe: morfologia, rozważenie diagnostyki endoskopowej i badania w kierunku zakażenia Helicobacter pylori.
1. 4. Przekazanie informacji pacjentowi.
Obraz kliniczny sugeruje obecność tzw. refluksu żołądkowego, w którym kwaśna treść żołądkowa cofa się do przełyku, powodując jego podrażnienie. Mogą temu sprzyjać nadwaga, spożywanie obfitych posiłków, przyjmowanie niektórych leków.
1. 5. Leczenie.
Przekazanie informacji o potrzebie spożywania regularnych posiłków, o niespożywaniu posiłków przed snem i leczeniu inhibitorami pompy protonowej.
1. 6. Profilaktyka.
Pomiar ciśnienia, BMI, obwodu talii, rozmowa na temat palenia papierosów i aktywności fizycznej
W powyższym przykładzie przedstawiono dość typową sytuację, w której lekarz zastosował wiedzę i umiejętności ze wszystkich trzech obszarów (komunikowanie, wiedza i umiejętności kliniczne, profilaktyka). W innych sytuacjach (np. nagłe zasłabnięcie w poradni) najistotniejsze są wiedza i umiejętności kliniczne, a w przypadku wizyty związanej ze szczepieniem – znajomość profilaktyki.
Piśmiennictwo
1. Ostrzyżek A., Marcinkowski J.T.: Biomedyczny versus holistyczny model zdrowia a teoria i praktyka medyczna. Problemy Hig. Epidemiol. 2012, 93, 682–686.
