Jezuickie misje ludowe na Śląsku w latach 1851 — 1852 - ebook

WYKAZ SKRÓTÓW

AK — Ateneum Kapłańskie

AP Chełm — Archiwum parafii p.w. Trójcy Przenajświętszej w Chełmie Śląskim

AP Mysłowice — Archiwum parafii p. w. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Mysłowicach

APP — Archiwum parafii p. w. Imienia NMP i Św. Bartłomieja Apostoła w Piekarach Śląskich

ATJKr — Archiwum Prowincji Małopolskiej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie

EJ — Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564 — 1994

EK — Encyklopedia katolicka

HbKG — Handbuch der Kirchengeschichte

kapł. — święcenia kapłańskie

LThK — Lexikon für Theologie und Kirche

NP — Nasza Przeszłość

NW — Nasze Wiadomości. T 1 — 11, Kraków 1904 — 1938

SBDŚl — Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa na Śląsku w XIX i XX wieku

SBKSP — Słownik biograficzny katolicyzmu społecznego w Polsce

SJ — Societas Jesu

SPTK — Słownik polskich teologów katolickich

SSHT — Śląskie Studia Historyczno — Teologiczne

STV — Studia Theologica Varsoviensia

sygn. — sygnatura

TJ — Towarzystwo Jezusowe

ur. — urodzony

WNZ — Bzowski T., Drzymała K., _Wspomnienia naszych zmarłych 1820 — 1982,_ t. 1 — 4, Kraków 1982.

wst. — wstąpił do zakonu jezuitów

wyst. — wystąpił z zakonu jezuitów

zm. — zmarłWSTĘP

W 1851 roku grupa wygnanych jezuitów z Galicji z inicjatywy proboszcza piekarskiego ks. Jana A. Ficka przeprowadziła misje ludowe na Górnym Śląsku. W roku następnym fala misji przeszła także przez Dolny Śląsk. Według ojca duchownego, a następnie rektora seminarium we Wrocławiu ks. Ferdynanda Speila były to najwspanialsze misje jakie odbyły się na Śląsku. W 1920 roku historyk Kościoła śląskiego ks. Jan Kudera pisał: „te misje są jeszcze w pamięci ludu śląskiego, a owoce tych misji (wiara i trzeźwość) trwały aż do kulturkampfu”. Niniejsza praca stawia sobie za cel całościowe ukazanie misji ludowych prowadzonych przez jezuitów w diecezji wrocławskiej w latach 1851 — 1852. Istnieje dość bogata literatura dotycząca tematu, ale ograniczająca się bądź do ukazania misji poprzez pryzmat jednego misjonarza — o. Karola Antoniewicza SJ (F. Speil, J. Badeni), bądź ograniczająca się do przedstawienia misji wyłącznie jezuitów galicyjskich (S. Załęski), bądź do terenu Górnego Śląska (J. Wycisło). Natomiast fragmentarycznie ukazywano działalność misyjną pośród ludności niemieckojęzycznej na terenie Dolnego Śląska.

Kilka innych motywów wpłynęło także na podjęcie tego tematu. Autor niniejszej pracy od dawna interesuje się historią Śląska. Ważną rolę stanowi także zafascynowanie osobą jednego z najwybitniejszych kaznodziei polskich XIX wieku o. Karolem Antoniewiczem SJ, który przewodniczył ekipie galicyjskich misjonarzy ludowych w 1851 roku.

Wyznaczony cel pragnie autor osiągnąć w oparciu o teksty źródłowe. Bogatym źródłem są opublikowane wspomnienia z misji o. Karola Antoniewicza: „Krzyż missyjny” i „Pamiątka missyi górnoszląskiej odbytej w roku 1851” oraz „Pod krzyżem, pamiątka missyi odbytej w roku 1852”. Wykorzystano korespondencję misjonarzy z tamtego okresu, kroniki i diariusze znajdujące się w Archiwum Małopolskiej Prowincji Towarzystwa Jezusowego w Krakowie. Źródła dotyczące pobytu jezuitów na probostwie ks. Ficka zebrano z Archiwum Parafialnego w Piekarach Śląskich. Szczególnie ważnym dla ukazania działalności jezuitów niemieckojęzycznych prowincji jest zebrany przez B. Duhra SJ zbiór dokumentów, listów, fragmentów artykułów prasowych czy wspomnień, dotyczący historii misji ludowych jezuitów w Niemczech w latach 1848 — 1872. Korzystałem także z materiałów prasowych. Szczególnie ważne źródło stanowi urzędowy „Schlesisches Kirchenblatt”. Pomocnym dla autora okazała się znajomość języka niemieckiego. Artykuły zamieszczone w poznańskim „Przeglądzie Powszechnym” (1870), a potem na łamach „Katolika” (1895) pozwalają na odtworzenie atmosfery religijno-społecznej, jaka towarzyszyła misjom. Szczegółowy wykaz materiałów źródłowych i opracowań zamieszczono w dołączonej do pracy bibliografii.

Praca podzielona jest na cztery rozdziały. W pierwszym rozdziale pracy została przedstawiona geneza jezuickich misji ludowych na Śląsku. Ukazano sytuację społeczno — religijną Śląska w połowie XIX wieku oraz Kościoła w Niemczech, który wskutek wydarzeń Wiosny Ludów i dzięki nowej konstytucji pruskiej uzyskał więcej wolności. Jedną z możliwości wykorzystania tych swobód było odprawianie misji ludowych. Zostały opisane początki tej działalności prowadzonej przez jezuitów w Niemczech oraz dorobek w dziedzinie misji ludowych galicyjskiej prowincji jezuitów. Przedstawiono przyczyny oraz samo rozproszenie jezuitów galicyjskich. Ukazano pobyt kilku wygnanych jezuitów i ich różnorodną działalność w Piekarach. Przedstawione zostały narodziny pomysłu przeprowadzenia misji na Górnym Śląsku i bezpośrednie przygotowania do ich realizacji.

Celem drugiego rozdziału jest omówienie sposobu przeprowadzania misji ludowych przez jezuitów w XIX wieku. Najpierw nakreślono główne założenia metody prowadzenia misji jezuickich, ich czas trwania oraz wskazania dla parafii przygotowujących się do misji. W drugiej części rozdziału w oparciu o źródła ukazano plan przebiegu misji ludowych na Śląsku. Opisano plan dnia misyjnego. Omówione zostały poszczególne punkty programu misji: nabożeństwa misyjne, kazania, katechizacje i życie sakramentalne. Zarysowana została działalność misjonarzy wobec chorych i więźniów. Poruszona została sprawa ożywiania i tworzenia podczas misji ludowych nowych bractw religijnych zwłaszcza Bractwa Trzeźwości.

W trzecim rozdziale omawia się przebieg poszczególnych misji ludowych. Najpierw chronologicznie przedstawiono misje na Górnym Śląsku. Omówiono przygotowania do przeprowadzenia misji w 1852 roku. Misje tego roku ukazano również w sposób chronologiczny. Na koniec przedstawiono w zarysie dalsze losy misjonarzy jezuickich.

Czwarty rozdział próbuje ukazać znaczenie i skutki misji przeprowadzonych przez jezuitów. Omówiono religijne i społeczne następstwa misji. Wskazano także na narodowościowe skutki misji dla ludności polskiej Górnego Śląska. Zarysowano stosunek państwa pruskiego wobec misjonarzy. Przedstawiono protesty władz Kościoła ewangelickiego i polemikę z katolikami. Bezpośrednim owocem misji dla jezuitów było utworzenie domów zakonnych i pozostanie na Śląsku. Szkicowo ukazano zatem zakładanie i działalność domów misyjnych jezuitów. Rozdział kończy się krótkim zarysem dalszych prac misyjno — rekolekcyjnych misjonarzy jezuickich na ziemi śląskiej. Zastosowane metody historyczno — syntetyczna i historyczno — analityczna umożliwiły autorowi prezentacje wybranego tematu.

Wyrażam swą wdzięczność śp. ks. prof. dr hab. Józefowi Swastkowi za przyjęcie go do seminarium naukowego z historii Kościoła, a ks. prof. PWT dr hab. Michałowi Pieli SDS dziękuje za wszelkie sugestie i pomoc w trakcie pisania pracy. Niniejsza publikacja to moja praca magisterska napisana w 2000 roku na seminarium z historii Kościoła na Papieskim Fakultecie Teologicznym we Wrocławiu. Rok później, w 2001 roku otrzymała wyróżnienie w konkursie im. Wojciecha Wawrzynka na najlepszą pracę magisterską poświęconą historii, kulturze i problemom społecznym Śląska organizowanym przez Państwowy Instytut Naukowy — Instytut Śląski w Opolu.M. Banaszak, _Historia Kościoła, cz. 3, Czasy nowożytne 1758 — 1914_, Warszawa 1991, s. 67.

P. Gach, _Kasaty zakonów na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska w latach 1773 — 1914_, Lublin 1984, s. 69 — 78.

B. Kumor, _Historia Kościoła, cz. 7, Czasy najnowsze 1815 — 1914_, Lublin 1991, s. 125 — 126.

_„Schlesisches Kirchenblatt”, nr. 51 z 18 XII 1852 r._

M. Banaszak, _Historia Kościoła,_ cz. 3, s. 131 — 132.

B. Kumor, _Historia Kościoła,_ cz. 7, s. 127.

Melchior Diepenbrock, kardynał, książę bp wrocławski; ur. w 1798 r. w Bocholt (Westfalia), kapł. 27 XII 1823 r. w Regensburgu z rąk bpa M. Sailera, członek kapituły regensburskiej od 1830 r., wikariusz generalny w Regensburgu od IV 1842 r. W 1844 roku kapituła wrocławska wybrała go na księcia — biskupa, odrzucił to stanowisko, przyjmując je dopiero w wyniku nalegań Stolicy Apostolskiej i króla pruskiego, Fryderyka Wilhelma IV. Papież zatwierdził wybór 21 IV 1845 r. Konsekracja biskupia 9 VI 1845 r. w Salzburgu, natomiast rządy w diecezji objął 27 VII t. r. W 1850 r. został kardynałem. Zmarł 20 I 1853 r. w Jabłonkowie. M. Pater, _Diepenbrock Melchior,_ w: _Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku_, red. M. Pater, Katowice 1996, s. 83 — 85.

A. Brożek, _Górny Śląsk w połowie XIX wieku_, w: _Ks. Jan A. Ficek i Piekary Śląskie w XIX wieku_, red. J. Wycisło, Katowice 1992, s. 13n.

W. Marschall, _Geschichte des Bistums Breslau_, Stuttgart 1980, s. 130 — 136.

B. Kumor, _Historia Kościoła_, cz. 7, s. 151.

A. Rogalski, _Kościół katolicki na Śląsku. Studia nad dziejami diecezji wrocławskiej,_ Warszawa 1955, s. 44; B. Kumor, _Historia Kościoła_, cz. 7, s. 152.

W. Urban, _Ostatni etap dziejów Kościoła w Polsce przed nowym tysiącleciem 1815 — 1965_, Rzym 1966, s. 299 — 341.

W. Urban, _Zarys dziejów diecezji wrocławskiej,_ Wrocław 1962, s. 198 — 199; A. Targ, _Duszpasterska i dobroczynna działalność duchowieństwa w okresie klęsk żywiołowych na Górnym Śląsku,_ NP, 24 (1966), s. 259 — 274.

J. Swastek, _Zarys życia i duchowości sługi Bożego ks. R. Spiskego założyciela sióstr św. Jadwigi_, w: _Ludzie Kościoła katolickiego na ziemi śląskiej_. Zbiór studiów pod red. K. Matwijowskiego, Wrocław 1994, s. 79.

Jan Alojzy Nepomucen Ficek (Fiecek, Fietzek), ks; ur. 9 V 1790 r. w Dobrzeniu Wielkim, kapł. 19 VII 1817 r. w Krakowie, od 1826 r. administrator, a potem proboszcz w Piekarach, od 1834 r. dziekan bytomski, od 1835 r. komisarz rejonu pszczyńskiego, od 1838 r. kanonik honorowy wrocławskiej kapituły katedralnej_,_ zm. 18 II 1862 r. w Piekarach; duszpasterz, krzewiciel i organizator ruchu trzeźwości na Górnym Śląsku, autor i wydawca polskich pism, organizator misji ludowych roku 1851, budowniczy kościoła w Piekarach, zwany „apostołem Śląska”. M. Pater, _Ficek (Fiecek, Fietzek) Jan Alojzy Nepomucen,_ w: _SBDŚl._, s. 99 — 102.

Józef Szafranek, ks; ur. 19 II 1807 r. w Gościęcinie, kapł. 9 III 1831 r. we Wrocławiu, od 1839 r. administrator, a następnie proboszcz parafii NMP w Bytomiu, zm. 4 V 1874 r. w Bytomiu; duszpasterz, działacz społeczny, polityczny i narodowy, poseł do Zgromadzenia Narodowego w Berlinie, autor i wydawca, w 1851 r. zaprosił do swej parafii jezuitów dla przeprowadzenia misji ludowych. M. Pater, _Szafranek Józef,_ w: _SBDŚl._, s. 407 — 411.

B. Duhr, _Aktenstücke zur Geschichte der Jesuitenmissionen in Deutschland 1848 — 1872_, Freiburg im Breisgau 1903, s. V.

R. Aubert, _Die katholische Kirche nach dem Wiener Kongress_, w: _Handbuch der Kirchengeschichte_, red. H. Jedin, Band VI/I, _Die Kirche in der Gegenwart_, Freiburg-Basel-Wien 1985, s. 115.

B. Duhr, _Aktenstücke zur Geschichte_, s. VIII.

A. Nowack, _Lebensbilder schlesischer Priester,_ s. 40.

R. Aubert, _Die Fortführung der katholischen Erneuerung in Europa_, w: _HbKG_, VI/I, s. 438.

Jan Filip Roothaan SJ, ks; ur. 23 XI 1785 r. w Amsterdamie, wst. 18 VI 1804 r. w Dyneburgu, kapł. 27 I 1812 r. w Połocku, zm. 8 V 1853 r. w Rzymie, wybitny misjonarz ludowy, generał zakonu, rozwinął zakon po jego przywróceniu, odnowił ratio studiorum (1832), przetłumaczył ćwiczenia ignacjańskie z komentarzami, wpłynął na duchowość SJ w XIX wieku, w 1935 r. rozpoczęto jego proces beatyfikacyjny. H. Wolter, _Roothaan Joannes Philippus SJ_, w: _Lexikon für Theologie und Kirche (LThK),_ red. J. Höfer, K. Rahner, Freiburg, t. 9, s. 39.

R. Lill, _Die Anfänge der katholischen Bewegung in Deutschland_, w: _HbKG_, VI/I, s. 271.

R. Aubert, _Die Fortführung der katholischen Erneuerung in Europa,_ w: _HbKG_, VI/I, s. 439.

M. Pirożyński, _Nowoczesna misja parafialna_, Wrocław 1948, s. 30.

B. Duhr, _Aktenstücke zur Geschichte_, s. IX.

M. Piela, _Kobieta o apostolskim sercu. Błogosławiona Maria od Apostołów (Teresa von Wüllenweber) 1833 — 1907,_ Kraków 1996, s. 74.

E. Gatz, _Rheinische Volksmission im 19. Jh_, Düsseldorf 1963.

R. Lill, _Die Länder des Deutschen Bundes und die Schweiz 1848 — 1870_, w: _HbKG_, VI/I, s. 535.

Z. Lec, _Jezuickie misje ludowe na Śląsku w latach 1851 — 1872_, mps, s. 1.

Józef von Klinkowström SJ, ks; ur. 31 I 1813 r. we Wiedniu jako najstarszy syn sławnego konwertyty i malarza Friedricha Augusta von Klinkowström z szwedzkiej części Pomorza, wst. 31 VIII 1831 r. w Graz, studiował teologię w Rzymie, wyświęcony na kapłana w 1846 r., zm. 30 III 1876 r. w S. Andrä. W czasie rozproszenia opuścił Austrię i pracował jako wychowawca, a następnie jako misjonarz ludowy w Westfalii. W 1852 r. wrócił do Austrii i założył na nowo dom we Wiedniu. W latach 1859 — 73 pracował we Wiedniu jako kaznodzieja i kierownik duchowny. Sławny kaznodzieja i misjonarz ludowy. Działał na Śląsku w 1852 r. L. Koch, _Jesuiten — Lexikon_, Paderborn 1934, s. 999; E. Bülow, _Lebensbilder aus der österreichisches Provinz der GJ_, Wien 1902.

Józef Graf v. S. — Stolberg z Westheim, ur. 12 VIII 1804 r. w Gut Lütkenbeck koło Münster, zm. 5 IV 1859 r. w Tournai; jezuita w latach 1824 — 33, po wystąpieniu oficer w austriackiej armii, landrat w Büren i Westfalii. Parlamentarzysta, przywódca katolickiego ruchu w Westfalii. W 1849 r. założyciel, organizator i pierwszy prezydent związku św. Bonifacego. Po wypędzeniu jezuitów z Szwajcarii przyjął ich i pomógł w osiedleniu się w Niemczech. Popierał misje ludowe, położył duże zasługi dla jezuickich misji zagranicznych. L. Koch, _Jesuiten — Lexikon_, s. 1697.

Z. Lec, _Jezuickie misje ludowe_, s. 2.

Maksymilian von Klinkowström SJ, ks; ur. 21 X 1818 r., młodszy brat Józefa, wst. 14 VIII 1834 r. w Graz, studia teol. w Innsbrucku, zm. 28 III 1896 r. w Kalksburgu koło Wiednia; W czasie rozproszenia przez 2 lata duszpasterz emigrantów w Australii. Superior we Wiedniu (1856 — 58) i Leibach (1887 — 91), misjonarz ludowy i kaznodzieja we Wiedniu, Pradze, Innsbrucku i Bratysławie. Przeprowadzał misje ludowe na Śląsku w 1852 r. i w 1855 r. L. Koch, _Jesuiten — Lexikon_, s. 999.

Peter Roh SJ, ks; ur. 14 VIII 1811 r. w Conthey (Kt. Wallis), wst. do SJ w 1829 r., kapł. w 1840 r., zm. 17 V 1872 r. w Bonn; Od 1842 r. profesor dogmatyki we Fryburgu, od 1845 r. w Lucernie, następnie działał we Włoszech, od 1850 roku w Niemczech jeden ze znaczących misjonarzy ludowych tego czasu, jego kazanie odznaczały się przejrzystością, wielką siłą wyrazu, często wygłaszane ludowym językiem, głosił m.in. we Wrocławiu. W. Croce, _Roh Peter SJ_, w: _LThK_, t. 8, s. 1361; L. Koch, _Jesuiten — Lexikon_, s. 1555.

Peter Haßlacher SJ, ks; ur. 14 VIII 1810 r. w Koblencji, studiował medycynę, wst. do SJ w 1840 r., kapł. w 1844 r., zm. 5 VII 1876 r. w Paryżu; W latach 1844 — 49 kaznodzieja katedralny w Strassburgu, w latach 1850 — 63 misjonarz ludowy, potem duszpasterz Niemców w Paryżu. B. Schneider, _Haßlacher Peter SJ,_ w: _LThK_, t. 5, s. 25 — 26; L. Koch, _Jesuiten — Lexikon_, s. 772.

Antoni Maria Anderledy SJ, ks; ur. 3 VI 1819 r. w Berisal, wst. 5 X 1838 r. w Brig, zm. 18 I 1892 r. w Fiesole we Włoszech; profesor teologii moralnej_,_ misjonarz ludowy, prowincjał niemieckiej prowincji SJ (1859 — 65), asystent generała (1870 — 83), wikariusz generalny (1883 — 87), generał zakonu (1887 — 92). Popierał naukową i pisarską działalność zakonu. „_Stimmen aus Maria — Laach”, 1892, I,_ s. 241 — 265; H. Becher, _Anderledy Anton Maria SJ,_ w: _LThK_, t. 1, s. 507.

B. Duhr, _Aktenstücke zur Geschichte_, s. IX — X.

L. Koch, _Jesuiten — Lexikon_, s. 1825.

B. Duhr, _Aktenstücke zur Geschichte_, s. XI.

Tamże, s. XII.

Tamże, s. XIII.

L. Koch, _Jesuiten — Lexikon_, s. 1825.

A. Rothe, _Schlesische Jesuiten aus dem 19. Jahrhundert,_ Archiv für schlesische Kirchengeschichte 18 (1960), s. 222.

_Misje ludowe_, w: _Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564 — 1996_, red. L. Grzebień, Kraków 1996, s. 428.

Andrzej Alojzy Ankwicz (1777 — 1838), abp; metropolita lwowski (1815 — 33), od 1817 r. prymas Królestwa Galicji i Lodomerii, metropolita praski (1834 — 38), inspirator odrodzenia religijnego w Galicji, rozbudował szkolnictwo miejskie i wiejskie, podniósł karność wśród duchowieństwa. B. Kumor, _Historia Kościoła_, cz. 7, s. 128 — 129.

Karol Snarski SJ, ks; ur. 4 XI 1779 r. w Starosielsku na Białorusi, wst. 14 VIII 1796 r. w Połocku, kapł. 1809 r. w Połocku, zm. 31 VII 1862 r. w Śremie; kaznodzieja, misjonarz ludowy, rekolekcjonista, ojciec duchowny w Seminarium Duchownym we Lwowie (1836 — 47), operariusz w Piekarach Śląskich (1852 — 56). Wchodził w skład ekipy misjonarzy ludowych działających na Śląsku w l. 1851 / 52. _EJ,_ s. 627; Bzowski T., Drzymała K., _Wspomnienia naszych zmarłych 1820 — 1982,_ Kraków 1982 (dalej cyt. _WNZ_)_,_ t. 3, s. 53.

M. Pirożyński, _Nowoczesna misja parafialna_, s. 30; S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, t. 5, cz. 2, Kraków 1906, s. 545n i 575n.

Jakub Pierling SJ, ks; ur. 18 V 1784 r. w Petersburgu, wst. 16 IX 1803 r. w Dyneburgu, kapł. 30 V 1809 r. w Połocku, zm. 10 IV 1870 r. w Rzymie; profesor i rektor szkół jezuickich, prowincjał galicyjski (1831 — 37 i 1843 — 46), prowincjał austriacki (1838 — 43 i 1846 — 50), od 1850 r. asystent przy generale zakonu. _EJ,_ s. 506.

Franciszek de Paula Pisztek, bp; ur. 6 IV 1786 r. w Prèicach koło Pragi, kapł. 21 VIII 1808 r., od 1824 r. sufragan praski, bp tarnowski (1832 — 36), metropolita lwowski (1836 — 46), zm. 1 II 1846 r. we Lwowie. Jeden z pionierów odrodzenia religijnego i aktywny duszpasterz, przeprowadzał wizytację diecezji, wznowił misje ludowe, rozwijał ruch trzeźwościowy, otworzył małe seminarium (1843) i szkołę organistowską (1838). B. Kumor, _Diecezja tarnowska, dzieje ustroju i organizacji 1786 — 1985_, Kraków 1985, s. 259 — 261.

W. Chotkowski, _Powrót i powtórne zniesienie jezuitów w Galicyi 1820 — 1848_, Warszawa 1904, s. 101 — 107.

S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, s. 580 — 584.

Józef Ignacy Perkowski SJ, ks; ur. 17 IV 1781 r. w Srownie k. Mohylewa, wst. 14 VIII 1796 r. w Połocku, kapł. 23 XII 1806 r. w Połocku, zm. 20 IX 1857 r. w Staniątkach; profesor, prefekt szkół w Petersburgu, sekretarz prowincjalny (1819 — 22), wicerektor w Tyńcu (1827 — 29), superior we Lwowie, doradca i powiernik gubernatora Galicji arcyksięcia Ferdynanda d’Este, misjonarz ludowy. W latach 1848 — 52 pracował na Śląsku austriackim, ojciec duchowny w Śremie, historyk, autor broszur religijnych. _EJ,_ s. 499.

W. Chotkowski, _Powrót i powtórne zniesienie_, s. 107 — 111.

Egzorcyzmy były zakazane w cesarstwie austriackim dekretem cesarzowej Marii Teresy z 1 III 1775 roku. S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, s. 582.

W. Chotkowski, _Powrót i powtórne zniesienie_, s. 112 — 113.

S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, s. 585.

Stefan Załęski SJ, ks; ur. 5 XII 1794 r. w Witebsku, wst. 9 VIII 1809 r. w Dyneburgu, zm. 8 II 1866 r. w Staniątkach; profesor i regens szkół jezuickich, kaznodzieja i operariusz we Lwowie (1842 — 46), podczas rozproszenia jezuitów pracował w duszpasterstwie w diecezji lwowskiej_,_ a następnie w Piekarach Śląskich do 1852 roku. Należał do ekipy misjonarzy ludowych, działających na Śląsku w 1851 roku. _EJ,_ s. 780; _WNZ,_ t. 1, s. 109.

Franciszek Ksawery Kiejnowski (Kieynowski) SJ, ks; ur. 6 XII 1802 r. w Tomaszpolu, wst. 14 VIII 1816 r. w Puszy, kapł. VIII 1828 r. w Przemyślu, zm. 6 III 1863 r. w Łańcucie; profesor gimnazjalny historii Kościoła, kaznodzieja w Tarnopolu (1843 — 44), kaznodzieja abpa Łukasza Baranieckiego w latach 1851 — 53. W 1851 roku pracował na Śląsku w ekipie misjonarzy ludowych, znany w Galicji misjonarz ludowy. _EJ,_ s. 277.

Jozafat Zaleski (Zalewski) SJ, ks; ur. 16 IX 1785 r. w Czeczersku na Białorusi, wst. 1801 r. w Połocku, kapł. VIII 1812 r. w Petersburgu, zm. 23 I 1868 r. w Tarnopolu; profesor, kaznodzieja we Lwowie (1837 — 39), Tarnopolu (1841 — 48), w czasie rozproszenia jezuitów misjonarz abpa lwowskiego Łukasza Baranieckiego (1848 — 58), rekolekcjonista w Tarnopolu (1863 — 68). _EJ,_ s. 779.

Michał Harder SJ, ks; ur. 29 VII 1808 r. w Völs w Tyrolu, wst. 28 VIII 1832 r. w Grazu, kapł. 2 IX 1840 r. w Tarnowie, zm. 26 XI 1886 r. w Zückmantel (Sośnica); kaznodzieja niemiecki i nauczyciel katechizmu w konwikcie we Lwowie (1841 — 48). Podczas rozproszenia jezuitów w Galicji operariusz w Kamionce Strumiłowej (1848 — 49) i Lwowie (1849 — 51), zbudował kościół dla kolonistów niemieckich w Sygniówce. Od 1851 r. działał na Śląsku jako misjonarz ludowy, a następnie także jako rekolekcjonista; operariusz w Nysie, Śremie i Sośnicy. Autor kazań w języku niemieckim wydanych we Lwowie i Nysie. _EJ,_ s. 210; _WNZ,_ t. 4, s. 98.

W. Chotkowski, _Powrót i powtórne zniesienie_, s. 117.

S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, s. 586n.

Pod wpływem haseł wolnościowych płynących z Zachodu przygotowywano w Galicji i w Wielkopolsce powstanie, które miało objąć wszystkie zabory. Nie przygotowano jednakże do powstania wsi, choć liczono na chłopów. Duchowieństwo odniosło się bardzo pozytywnie do tej akcji narodowej. Biurokracja austriacka (baron F. Krieg, starosta tarnowski J. Breinl) dowiedziała się o organizowanym powstaniu i postanowiła przeciwstawić chłopów powstaniu, wykorzystując w tym celu antagonizmy pomiędzy wsią a dworami ziemiańskimi. Zamiast powstania doszło w lutym 1846 r. do masowej rzezi szlachty. Jednym z głównych przywódców był Jakub Szela. Pogromowi uległo 470 dworów, zginęło z rąk chłopskich 1 500 osób głównie w starostwach tarnowskim, bocheńskim, sądeckim, przemyskim i samborskim. B. Kumor, _Historia Kościoła_, cz. 7, s. 134 — 137.

Józef Grzegorz Wojtarowicz, bp; ur. w 1791 r. w Szynwałdzie, kapł. 27 VIII 1817 r. w Wiedniu, w 1839 r. administrator diec. przemyskiej_,_ bp tarnowski (1840 — 50), podniósł poziom oświaty na wsi, rozwinął ruch abstynencki (towarzystwa trzeźwościowe), na żądanie władz austriackich musiał zrzec się diecezji za sprzyjanie polskości, zmarł jako wygnaniec 31 V 1875 r. w Krakowie. B. Kumor, _Diecezja tarnowska_, s. 264 — 272.

Bochyńskiemu zależało na spokoju na terenach nieudanego powstania chochołowskiego. Natomiast arcyksiążę Ferdynand zwrócił się bezpośrednio do prowincjała J. Pierlinga, aby wysłał misjonarzy do miejscowości, gdzie szalała najwięcej „zbrodnia”. P. Stach, _Misje jezuitów w diecezji tarnowskiej,_ AK t. 45 (1946), s. 389 — 390, 392; S. Załęski, _Historia zniesienia jezuitów i jego zachowanie na Białej Rusi_, Lwów 1874 — 1875, s. 496.

Na Podhalu nie udało się Austriakom nastawić chłopów przeciwko powstaniu. Dzięki działalności ks. L. Kmietowicza, ks. S. Głowackiego, ks. Janiczaka z Szaflar oraz organisty z Chochołowa J. Andrusikiewicza doszło do tzw. powstania chochołowskiego (1846), w którym udział wzięli górale. Powstanie upadło, posypały się represje, więzienia. B. Kumor, _Historia Kościoła_, cz. 7, s. 135.

Karol Bołoz Antoniewicz SJ, ks; ur. 6 XI 1807 r. w Skwarzawie, wst. 11 IX 1839 r. w Starej Wsi, kapł. 18 IX 1844 r. we Lwowie, zm. 14 XI 1852 r. w Obrze. Pochodził z rodziny ormiańskiej. W 1827 r. ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Lwowskim. Brał czynny udział w powstaniu listopadowym. W 1833 r. wstąpił w związek małżeński z Zofią Nikorowicz i miał pięcioro dzieci. Po przedwczesnej śmierci dzieci opiekował się chorymi i opuszczonymi, zamieniając swój dwór w Skwarzawie na szpital i szkołę, a po śmierci żony wstąpił do zakonu. Zasłynął jako kaznodzieja i misjonarz, szczególnie podczas rozruchów chłopskich roku 1846, zwalczał pijaństwo oraz inicjował akcje charytatywne. Po rozproszeniu jezuitów galicyjskich w 1848 r. głosił kazania w Krakowie, w l. 1851 — 52 prowadził misje ludowe na Śląsku, a w końcu w Poznańskiem. Zorganizował placówkę jezuicką w Nysie i w Obrze. Niosąc pomoc zarażonym na cholerę, sam padł ofiarą epidemii. Pozostawił bogatą spuściznę literacką — opowiadania, listy, poezje. Jest autorem popularnych pieśni religijnych. _EJ,_ s. 12; M. Pirożyński, _Nowoczesna misja parafialna_, s. 31; J. Poplatek, _Ks. Karol Bołoz — Antoniewicz TJ_, AK 55 (1957), s. 447 — 454; J. Badeni, _Ksiądz Karol Antoniewicz SJ_, Kraków 1896, s. 84 — 143; J. Drzymała, _Ks. Karol Antoniewicz SJ_, HD 27 (1958), s. 21 — 27; M. Pater, _Antoniewicz Karol Bołoz,_ w: _SBDŚl_., s. 13 — 14.

Ignacy Skrocki SJ, ks; ur. 21 I 1799 r. w Klimowicach na Białorusi, wst. 4 IX 1813 r. w Puszy, kapł. 1828 r. w Przemyślu, zm. 5 IV 1851 r. w Piekarach Śląskich; profesor języków klasycznych, rosyjskiego, Pisma Św. w kolegiach jezuickich, ojciec duchowny w Nowym Sączu, po rozproszeniu pracował na parafiach w Bliznem, Pilchowicach i Piekarach Śląskich. _EJ,_ s. 622; _WNZ,_ t. 2, s. 8 — 9.

Andrzej Peterek SJ, ks; ur. 11 XI 1807 r. w Kocurach na Śląsku, wst. 2 XI 1829 r. w Starej Wsi, kapł. 2 VII 1838 r. w Tarnowie, zm. 24 IV 1876 r. w Nowym Sączu. Wychowawca w konwikcie w Tarnopolu (1838 — 39), kapelan więzienia we Lwowie (1839 — 43), socjusz mistrza nowicjatu w Starej Wsi (1845 — 47) oraz kaznodzieja w Nowym Sączu (1847 — 48). Podczas rozproszenia jezuitów przebywał w Piekarach, działał na Śląsku w ekipie misyjnej w roku 1851, rok później superior misjonarzy jezuickich w Piekarach. Cieszył się wielkim szacunkiem i sympatią u kardynała von Diepenbrocka. Po wznowieniu działalności zakonu w Galicji kapelan więzienia w Nowym Sączu (1854 — 65), superior w Nowym Sączu (1865 — 67), kaznodzieja w Krakowie (1867 — 70), superior w Rudzie (1870 — 71) i Nowym Sączu (1871 — 76). Autor książek i broszur religijnych, współredaktor „Tygodnika Katolickiego”. A. Rothe, _Schlesische Jesuiten_, s. 219 — 220; _EJ,_ s. 501; _WNZ,_ t. 2, s. 45.

Iwo Czeżowski SJ, ks; ur. 25 X 1814 r. w Kołodziejówce, wst. 19 VII 1832 r. w Starej Wsi, kapł. 10 VIII 1841 r. w Tarnowie, zm. 12 VIII 1889 r. w Krakowie. Profesor gramatyki w gimnazjum w Nowym Sączu (1841 — 45), filozofii w Nowym Sączu (1845 — 47) i retoryki w Starej Wsi (1847 — 48). W 1846 r. brał udział w misjach prowadzonych na Podhalu. W czasie rozproszenia pracował w Nagoszynie, Czerwonogrodzie i Piekarach Śl. Należał do ekipy misjonarzy ludowych, działających na Śląsku w 1851 r. oraz we Wrocławiu. Po wznowieniu działalności jezuitów profesor teologii moralnej w Krakowie (1867 — 70) oraz retoryki w Starej Wsi (1870 — 73 i 1881 — 283). Kaznodzieja i operariusz we Lwowie i Nowym Sączu. W 1870 r. dał inicjatywę wydawania „Tygodnika Soborowego”. Napisał wiele broszur religijnych oraz pieśni kościelnych, m.in. „Idźmy, tulmy się jak dziatki”. Rozpowszechniał w Galicji nabożeństwa majowe. Głosił misje i rekolekcje. _EJ,_ s. 113; L. Grzebień, _Czeżowski Iwo,_ w: _SPTK,_ t. I, red. H. Wyczawski, Warszawa 1981, s. 352 — 354; W. Urbanik, _Czeżowski Iwo SJ,_ w: _EK,_ t. 3, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, Lublin 1979, k. 848 — 849.

Augustyn Mateusz Lipiński SJ, ks; ur. 2 IX 1809 r. w Cieszynie, wst. 17 X 1828 r. w Starej Wsi, kapł. 26 VII 1837 r. we Lwowie, zm. 10 V 1870 r. w Nowym Sączu; wychowawca, prefekt w gimnazjum w Tarnopolu i Nowym Sączu, po rabacji galicyjskiej uczestniczył w misjach na Podhalu. Po rozproszeniu przeniósł się do Piekar Śląskich i otworzył tam misję jezuicką. W 1849 r. wyjechał do Brazylii i Paragwaju, gdzie utworzył kilka stacji misyjnych dla niemieckich emigrantów. Po powrocie do Galicji w 1867 r. kaznodzieja niemiecki w Krakowie i superior w Nowym Sączu. A. Rothe, _Schlesische Jesuiten_, s. 219; _EJ,_ s. 365; _WNZ_, t. 2, s. 86 — 87.

S. Załęski, _Historia zniesienia jezuitów_, s. 499; tenże, _Jezuici w Polsce_, s. 612nn.; W. Chotkowski, _Powrót i powtórne zniesienie_, s. 123.

P. Stach, _Misje jezuitów w diecezji_, s. 390 — 391.

S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, s. 600 — 612.

P. Stach, _Misje jezuitów w diecezji_, s. 394 — 395.

W. Chotkowski, _Powrót i powtórne zniesienie_, s. 123.

Mikołaj Baworowski SJ, ks; ur. 7 IX 1796 r. w Kopyczyńcach, wst. 28 IX 1826 r. w Starej Wsi, kapł. 18 VI 1834 r. w Tarnowie, zm. 27 VIII 1887 r. w Starej Wsi; profesor teologii i wychowawca w Tarnopolu i Nowym Sączu, sekretarz prowincjalny (1840 — 44), wiceprowincjał (1844 — 46), prowincjał (1846 — 1854), kaznodzieja. _EJ,_ s. 31.

P. Gach, _Kasaty zakonów na ziemiach_, s. 148.

S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, s. 733 — 734.

K. Antoniewicz, _Przemowa podczas dziękczynnego nabożeństwa za nadaną krajowi naszemu konstytucyą, miana w kościele księży jezuitów we Lwowie dnia 28 marca 1848 przez…,_ Lwów 1848; W. Chotkowski, _Powrót i powtórne zniesienie_, s. 124.

S. Załęski, Jezuici w Polsce, s. 734.

P. Gach, _Kasaty zakonów na ziemiach_, s. 150; W. Chotkowski, _Powrót i powtórne zniesienie_, s. 125.

S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, s. 735 — 736.

Tamże, s. 746 — 748.

Tamże, s. 745 — 746.

Tamże, s. 748 — 749; W. Chotkowski, _Powrót i powtórne zniesienie_, s. 125 — 127.

S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, s. 749.

Tamże, s. 749 — 752.

Tamże, s. 752 — 757.

W. Chotkowski, _Powrót i powtórne zniesienie_, s. 128.

ATJKr, _Catalogus Provinciae Galicianae Societatis Jesu ineunte anno 1848_, s. 5 — 16; sygn. 2447, _Catalogus dispersae Provinciae Galicianae Societatis Jesu ineunte anno 1849_, k. 3 — 11; _Catalogus dispersae Provinciae Galicianae Societatis Jesu ineunte anno 1850_, Kraków 1901, s. 30 — 41.

W. Chotkowski, _Mowa w pięćdziesięcioletnią rocznicę śmierci ks. Karola Antoniewicza TJ powiedziana w kościele św. Barbary w Krakowie, 14 listopada 1902_, Lwów 1903, s. 14 — 19.

J. Wycisło, _Sanktuarium Matki Bożej w Piekarach Śląskich_, t. 1, Katowice 1991, s. 204; J. Myszor, _Listy ks. Alojzego Ficka z lat 1850 — 61_, SSHT 19/20 (1986 — 1987), s. 273 i 276; A. Kiełbasa, _Biskup Adrian Włodarski 1807 — 1875_, Trzebnica 1995, s. 49.

S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, s. 758.

J. Myszor, _Duszpasterstwo parafialne na Górnym Śląsku w latach 1821 — 1914_, Katowice 1991, s. 139.

J. Wycisło, _Sanktuarium Matki Bożej,_ s. 241.

J. Myszor, _Duszpasterstwo parafialne_, s. 131.

_Prace naszych Ojców w Niemieckich Piekarach w czasie dyspersyi Prowincji. List p. Józefa Heera do o. A. Lipińskiego TJ, misjonarza w Brazylii z 14 IX 1849 r._, „Nasze Wiadomości”, 1912, t. 3 (nr. 17) z. 5, s. 173.

J. Knossalla, _Das Dekanat Beuthen O/S in seinem schlesischen Teil_, Katowice 1936, s. 341.

S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, s. 759.

APP, Parochie — Akten des Pfarrers Fietzek, _List ks. Ficka do biskupa M. Diepenbrocka z dnia 4 października 1848 r.; List kard. M. Diepenbrocka z 12 października 1848 r.; List nadprezydenta wrocławskiego do kard. Diepenbrocka z dnia 21 października 1848 r.; List M. Diepenbrocka do ks. Ficka z 11 listopada 1848 r._

J. Wycisło, _Sanktuarium Matki Bożej,_ s. 205.

S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, s. 759.

Wracając z leczenia, z Graefenbergu na Śląsku austriackim do Lwowa zatrzymał się w Piekarach. Oto jego wspomnienia z tego pobytu: „…od czasu rozproszenia naszego, bawi tu dwóch naszych księży — Lipiński i Peterka. Pierwszy miewa tu kazania, drugi wydaje pisemko periodyczne . Modliłem się w tym kościele, gdzie są jeszcze groby ojców naszych i pisałem w tym samym domku, gdzie oni żyli i pracowali na chwałę Bożą. I my, nowi wygnańce, w tymże samym domku na jakiś czas przytułek zdobyliśmy. Są tu jeszcze książki i dyariusze ojców naszych.” ATJKr, sygn. 932A, t. 3, _List o. Antoniewicza z 1848 roku,_ k. 24 — 25; S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, s. 754.

Ojciec Karol Antoniewicz opublikował swoje wspomnienia o misjach ludowych w Galicji m.in. w „Schlesisches Kirchenblatt” 1850, nr 23 — 38.

J. Wycisło, _Piekary jako centrum katolicyzmu społecznego na Górnym Śląsku w XIX wieku_, w: _Ks. Jan A. Ficek i Piekary_, s. 154 — 155.

ATJKr, sygn. 932, _Pisma ks. Karola Antoniewicza SJ. Poświęcenie kościoła w Piekarach_.

J. Wycisło, _Ks. Jan Alojzy Ficek, Zarys działalności religijno-społecznej,_ Katowice 1992, s. 77 — 79.

A. Kowalska, _Ks. Jan Alojzy Ficek jako inspirator polskiego życia kulturalnego na Śląsku_, w: _Ks. Jan A. Ficek i Piekary_, s. 110 — 111.

J. Wycisło, _Ks. Jan Alojzy Ficek_, s. 69.

Kamil Praszałowicz SJ, ks; ur. 14 VII 1817 r. w Sanoku, wst. 22 XII 1834 r. w Starej Wsi, kapł. 10 VIII 1845 r. w Tarnowie, zm. 6 IV 1883 r. w Krakowie. Profesor gimnazjum w Nowym Sączu (1839 — 48) oraz filozofii w Tarnopolu (1846 — 47). Podczas rozproszenia pracował w Piekarach Śląskich (1849 — 52). Jeden z misjonarzy ludowych na Śląsku w 1851 r. oraz we Wrocławiu w 1852 r. Superior w Śremie (1854 — 64) i we Lwowie (1870 — 71). Wybitny kaznodzieja. _EJ,_ s. 537; J. Knossalla, _Das Dekanat Beuthen O/S_, s. 342; _WNZ,_ t. 2, s. 10 — 11.

S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, s. 761.

Wydał w Piekarach kilka modlitewników: _Miesiąc maj zamykający w sobie modlitwy, pienia, uwagi i litanie dla używania przy majowym nabożeństwie_, Piekary 1848; _Nabożeństwo do konającego Serca Jezusowego za konających_, Piekary 1850; _Manualik dla użytku członków ustanowionego od Ojca Św. Piusa IX Bractwa Trzeźwości pod opieką Najświętszej Maryi Gromnicznej zawierający w sobie społeczne nabożeństwa, modlitwy do Mszy św., Spowiedzi i Komunii św. z dodatkiem wykazu przyjęcia do tegoż Bractwa i do Związku Nadziei Św. Aniołów Stróżów_, Niemieckie Piekary 1854; _Nabożeństwo na cześć bł. Andrzeja Boboli męczennika_, Niemieckie Piekary 1854; _Westchnienia do Boskiego Serca Pana Jezusa i do Niepokalanego Serca Najświętszej Panny Maryi_, Piekary 1856; _Modlitwa do Najczystszej Bogarodzicy na uproszenie zwyciężenia wszelkich pokus_, Piekary 1856. Przygotował i wydał we Wrocławiu w 1850 roku: _Lekcje i Ewangelie na cały rok kościelny z szczególnym uwzględnieniem świąt diecezji wrocławskiej, z dodatkiem patronów polskich i modlitw niektórych_. Przełożył także z języka francuskiego książkę: _Pokutnik naszego wieku, zdarzenie prawdziwe z czasów Piusa VII papieża_, Piekary 1850.

J. Wycisło, _„Tygodnik Katolicki” — pierwsze religijne czasopismo na Górnym Śląsku_, „Przegląd Powszechny” 10 (1986), s. 96 — 101; W. Ogrodziński, _Dzieje piśmiennictwa śląskiego_, Katowice 1965, s. 114; J. Kwiatek, _Związki Górnego Śląska z Galicją na przełomie XIX i XX wieku_, Opole 1994, s. 20.

_Książeczka jubileuszowa zamykająca w sobie naukę o jubileuszu, z dodatkiem modlitw służących do pozyskania tegoż jubileuszu miesięcznego, dla diecezji wrocławskiej od 2 do 31 marca 1851 r. naznaczonego,_ Niemieckie Piekary 1851.

J. Knossalla, _Das Dekanat Beuthen O/S_, s. 343.

S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, s. 760.

Antoni Proniewski SJ, ks; ur. 29 V 1798 r. w Połocku, wst. 8 VIII 1816 r. w Puszy, zm. 23 I 1862 r. w Nowym Sączu. Profesor teologii moralnej i prawa kanonicznego w Innsbrucku (1844 — 46). Do Galicji przybył w 1846 r. Duchowny domu w Nowym Sączu (1847 — 48), misjonarz przy internowanym w Opawie biskupie Karolu Skórkowskim (1849 — 51), od grudnia 1851 r. pracował wśród Polaków w Tarnowskich Górach, operariusz. _EJ,_ s. 540; J. Knossalla, _Das Dekanat Beuthen O/S_, s. 343; _WNZ,_ t. 1, s. 66.

Józef Wawretschka (Wawreczka) SJ, ks; ur. 15 I 1808 r. w Krziwetz koło polskiej Ostrawy, wst. 31 I 1830 r. w Starej Wsi, kapł. 2 VII 1838 r. w Tarnowie, zm. 2 I 1893 r. w Starej Wsi. Wychowawca w konwikcie w Tarnopolu (1838 — 43), socjusz mistrza nowicjatu w Starej Wsi (1843 — 44 oraz 1869 — 70). Podczas rozproszenia pracował na Morawach, a potem jako kapelan dworski Wojciecha Hazy Radlitza w Lewicach do 1852 r., następnie misjonarz ludowy w Piekarach do 1854 i we Śremie do r. 1869, superior w Rudzie Śl. (1871 — 72), duchowny domu w Starej Wsi (1872 — 78 i 1884 — 93) oraz Lwowie (1878 — 84). Współpracował z ks. Teofilem Baczyńskim przy organizowaniu zgromadzenia sióstr Służebniczek NMP. Misjonarz ludowy głoszący na Śląsku w 1852 r., w Poznańskiem i na Warmii. _EJ,_ s. 726; A. Rothe, _Schlesische Jesuiten_, s. 220; J. Knossalla, _Das Dekanat Beuthen O/S_, s. 345; _WNZ,_ t. 1, s. 7.

Jan Nepomucen Knapiński SJ, br; ur. 1 V 1823 r. w Bochni, wst. 12 X 1844 r. w Starej Wsi, wyst. 19 VI 1856 r. w Nowym Sączu. Stolarz w Starej Wsi (1844 — 47) i infirmiarz w Nowym Sączu (1847 — 48). Po rozproszeniu zakonu przeniósł się do Piekar Śl., gdzie ok. 1850 r. rzeźbił ołtarz główny. W latach 1853 — 56 kucharz w Nowym Sączu. _EJ,_ s. 286.

_Piekary Śląskie,_ w: _EJ,_ s. 505.

ATJKr, sygn. 160, _Wiersze o. Ignacego Skrockiego T. J pisane w Piekarach Wielkich w latach 1848 — 1851 w czasie rozproszenia Prowincji Towarzystwa Jezusowego w Galicji;_ I. Czeżowski, _Pieśń z powodu uroczystości złotego wesela… pana Józefa Heer… i małżonki jego pani Maryi, rodzonej Matzke… dnia 20 maja 1850,_ Piekary 1850; _Uczucie radości z powodu wyniesienia od Piusa IX na godność kardynała… biskupa wrocławskiego Melchiora de Diepenbrocka_, Piekary 1850; _Na dzień imienia najprzewielebniejszego J. M. księdza Jana Nepomucena Alojzego Fietzek, kanonika i komisarza biskupa wrocławskiego, proboszcza w Niemieckich Piekarach_, 1851; _Pieśń w dzień imienia W. J. ks. Jędrzeja Peterek z T. J dnia 30 listopada 1851_, Piekary; _Wiersz przewielebnemu Imci ks. Ludwikowi Markefce, dziekanowi bytomskiego… od współbraci w dowód przywiązania ofiarowany w Mysłowicach dn. 12 III 1851._

Ks. Ficek w liście z 26 I 1854 r. do o. Tomasza Brzeski pisał: „…od lipca 1848 r. w Piekarach znajdują się misjonarze jezuiccy, którzy w czasie cieplejszych miesięcy i dłuższych dni prowadzili misje parafialne w wielu miejscowościach Górnego Śląska”. J. Myszor, _Listy ks. Alojzego Ficka_, s. 273 i 276.

J. Badeni, _Ksiądz Karol Antoniewicz_, s. 180.

S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, s. 760.

AP Chełm, sygn. 67, _Inventarium ecclesiae parochialis Chełmensis 6 Juni 1792_; A. Schletz, _Działalność kulturalna misjonarzy polskich w latach 1651 — 1861_, „Polonia Sacra” 29, (1957), nr 2 — 3, s. 266.

ATJKr, sygn. 287 — I, _List I. Czeżowskiego do Fryderyka Schicktana z dnia 6 V 1881 r_., k. 102 — 103; S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, s. 760.

Sprawozdania zamieszczane w śląskich gazetach mówiły o błogosławionych skutkach misji odprawianych przez redemptorystów w hrabstwie kłodzkim. J. Badeni, _Ksiądz Karol Antoniewicz_, s. 180.

Teofil Baczyński SJ, ks; ur. 15 X 1816 r. w Bogdanówce, wst. 9 XII 1837 r. w Starej Wsi, kapł. 10 VIII 1845 r. w Tarnowie, zm. 13 VII 1886 r. w Chyrowie. Syn księdza greckokatolickiego. Profesor gramatyki w gimnazjum w Nowym Sączu (1845 — 47). W czasie rozproszenia misjonarz na Śląsku, a następnie w Poznańskiem, gdzie współpracował z Edmundem Bojanowskim przy zakładaniu Zgromadzenia Sióstr Służebniczek NMP. Wydalony w 1861 r. przez rząd pruski pracował krótko na Śląsku Cieszyńskim oraz w l. 1862 — 84 prowadził aktywną działalność rekolekcyjną i katechetyczną w Galicji. Wygłosił ponad 250 misji ludowych, wiele z nich trzytygodniowych. Propagował bractwa trzeźwości. Jako superior grupy misjonarzy ludowych przygotował kadrę młodych jezuitów do pracy misyjnej. Był administratorem parafii w Starej Wsi (1862 — 69) oraz superiorem w Stanisławowie (1883 — 86). Autor popularnych broszur religijnych. _EJ,_ s. 23; L. Grzebień, _Baczyński Teofil SJ_, w: _EK_, t. 1, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin 1973, k. 1250 — 1251.

APP, sygn. 28, _Parochie — Akten des Pfarrers Fietzek_.

Józef Woygtechowsky SJ, ks; ur. 25 XI 1819 r. w Welwarach k. Pragi, wst. do SJ jako kapłan 20 IV 1841 r. w Grazu, kapł. 2 VIII 1835 r. w Pradze, zm. 24 XI 1875 r. w Łańcucie. Profesor gramatyki w Nowym Sączu (1844 — 48). Podczas rozproszenia pracował na Śląsku w Rozdziałowicach i Bogucicach. Misjonarz ludowy m.in. na Śląsku w l. 1851/ 52. Po wznowieniu działalności zakonu kaznodzieja w Łańcucie, Pradze i Rudzie Śl. (1869 — 70). _EJ,_ s. 752; _WNZ,_ t. 4, s. 92.

ATJKr, sygn. 932A — t. 2, _List ks. K. Antoniewicza z 3 III 1851 r._, k. 143 — 154.

Antoni Alojzy Kurowski SJ, ks; ur. 21 VI 1814 r. w Przemyślu, wst. 3 X 1831 r. w Starej Wsi, kapł. 24 IX 1842 r. we Lwowie, zm. 8 VIII 1863 r. w Nancy we Francji. Wychowawca w gimnazjum (1836 — 38) i regens konwiktu (1843 — 47) w Tarnopolu. Podczas rozproszenia kapelan domowy w Żyżelu, kaznodzieja i misjonarz ludowy m.in. na Śląsku w l. 1851/ 52. W 1857 r. wyjechał do Metzu, gdzie opiekował się polską młodzieżą męską z jezuickiego konwiktu. _EJ,_ s. 348.

S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, s. 763.

R. Rak, _Ks. Jan Alojzy Fiecek, wielki duszpasterz XIX wieku (1790 — 1862),_ HD 31 (1962), s. 202.

J. Myszor, _Duszpasterstwo parafialne_, s. 125.

S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, s. 761.

A. Nowack, _Lebensbilder schlesischer Priester,_ s. 42_._

A. Nowack podkreśla rolę księdza dr Westhoffa z Westfalii w genezie misji górnośląskiej_,_ który po latach zaniechania organizowania rekolekcji zamkniętych dla duchownych diecezji wrocławskiej przeprowadził rekolekcje dla kleru we Wrocławiu, Górze świętej Anny i Nysie. We wrześniu 1850 roku ks. dr Westhoff listownie zachęcił poznanego podczas rekolekcji ks. Ficka do przeprowadzenia misji (o ile będzie to możliwe w Niemczech), „ponieważ one muszą iść w parze z rekolekcjami duchownymi i tylko dzięki pomocy łaski niebieskiej można doczekać się powszechnego odrodzenia ku dobru” (tłum. własne autora). Również ks. Westhoff miał poprzeć u kardynała prośbę ks. Ficka o odbycie misji ludowych na Górnym Śląsku. A. Nowack, _Lebensbilder schlesischer Priester_, s. 40 n.

J. Miodek, _Kościół śląski w dziejach polszczyzny_, w: _Ks. Jan A. Ficek i Piekary_, s. 144.

S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, s. 762.

Tamże, s. 760.

J. Wycisło, _Misje ludowe na Górnym Śląsku_, „Gość Niedzielny” 9 (1982), s. 4.

S. Załęski, _Jezuici w Polsce_, s. 762n.

J. Wycisło, _Sanktuarium Matki Bożej,_ s. 211.

_„Katolik”, nr. 55 z 1895 r._L. Grzebień, _Jezuickie misje_, w: _EK_, t. 7, red. S. Wielgus, J. Duchniewski, M. Daniluk, Lublin 1997, k. 1276.

G. Siwek, _Kaznodziejstwo misyjno — rekolekcyjne_, HD 61 (1992) nr. 1, s. 24.

_Misje ludowe_, w: _EJ_, s. 428.

J. Myszor, _Duszpasterstwo parafialne_, s. 125.

Por. M. Piela, _Kobieta o apostolskim sercu,_ s. 70.

ATJKr, sygn. 143, _Nauki Duchowne dla żołnierzy y innego ludu zgromadzonego przy Missjach ktore zwykli czynić Księża Towarzystwa Jezusowego_; sygn. 79, _Vade mecum ad Missionem_; sygn. 592, J. Pierling, _Praxis Missionis pagis peragendam ad MDG ad usu. missionarium SJ. R. 1834_; sygn. 86, _Praxis Missionis in pagis peragendam i pieśni nabożne wzywające na Misję świętą_; sygn. 90, Jan Woyszwiłło SJ, _Praxis Missionis peragendae in pagis Collegii Dynaburgensis SJ. Rok 1810_; podręcznik Mikołaja Lewonicza SJ, misjonarza łotewskiego w Chalczu.

J. Wycisło, _Katolicka i polska działalność społeczna na Górnym Śląsku w XIX wieku_, Skoczów — Pszczyna 1989, s. 13.

W dekanacie bytomskim i tarnogórskim ks. Ficek załatwiał tę sprawę.

J. Myszor, _Duszpasterstwo parafialne,_ s. 127.

J. Badeni, _Ksiądz Karol Antoniewicz_, s. 183.

J. Wycisło, _Misje ludowe_, s. 4.

Po nauce lud miał powtarzać za misjonarzem: „Chwała i dziękczynienie bądź w każdym momencie, Jezusowi w Najświętszym, boskim Sakramencie! Ile minut w godzinie, a godzin w wieczności, Tylekroć bądź pochwalon Jezu — ma miłości!” J. Badeni, _Ksiądz Karol Antoniewicz_, s. 184.

K. Antoniewicz, _Missya, czyli przysposobienie się do Missyi, jej działanie i skutki_, Leszno 1852, s. 26 — 27.

Tamże, s. 28.

_Schl. K. nr. 11 z 13 III 1852 r_., s. 125.

J. Wycisło, _Sanktuarium Matki Bożej_, s. 212.

Tamże, s. 213.

Tamże, s. 219.

J. Badeni, _Ksiądz Karol Antoniewicz_, s. 185.

_Schl. K. nr. 37 z 1851 r_.

F. Speil, _P. Karl Antoniewicz. Missionär der Gesselschaft Jesu. Ein Lebensbild_, Breslau 1875, s. 326.

K. Antoniewicz, _Missya, czyli przysposobienie_, s. 29; J. Wycisło, _Sanktuarium Matki Bożej_, s. 215.

K. Antoniewicz, _Pamiątka missyi górnoszląskiej odbytej w roku 1851 (przez…)_, Niemieckie Piekary, s. 23; F. Speil, _P. Karl Antoniewicz_, s. 341.

_Bericht des Pfarrers Fischer an Kardinal und Fürstbischof Melchior v. Diepenbrock. Frankenstein. — Mission, 25 II 1852 r.,_ w: B. Duhr, _Aktenstücke zur Geschichte_, s. 109.

J. Wycisło, _Sanktuarium Matki Bożej_, s. 210.

K. Antoniewicz, _Missya, czyli przysposobienie_, s. 31.

K. Antoniewicz, _Missya wiejska_, Kraków 1851, s. 12, 34.

J. Wycisło, _Sanktuarium Matki Bożej_, s. 215.

V. Schurr, _Volksmission_, w: _LThK_, t. 10, s. 859.

F. Speil, _P. Karl Antoniewicz_, s. 327 — 332.

J. Badeni, _Ksiądz Karol Antoniewicz_, s. 184.

_Bericht des Pfarrers Fischer,_ w: B. Duhr, _Aktenstücke zur Geschichte_, s. 109.

M. Brzozowski, _Teoria kaznodziejstwa_, w: _Dzieje teologii katolickiej w Polsce_, t. 3, cz. 2, red. M. Rechowicz, s. 114.

J. Myszor, _Duszpasterstwo parafialne_, s. 125.

J. Krukowski, _Teologia pasterska katolicka_, Lwów 1874, s. 259; J. Szpaderski, _O zasadach wymowy, mianowicie kaznodziejskiej_, t. 1, 1870 — 71, s. 264.

A. Nowack, _Lebensbilder schlesischer Priester_, s. 101.

K. Antoniewicz, _Kazania misyjne_, wyd. 3, Kraków 1906.

A. Nowack, _Lebensbilder schlesischer Priester_, s. 103.

Tamże, s. 101.

J. S. Pelczar, _Zarys dziejów kaznodziejstwa w Polsce_, Kraków 1917, s. 330 — 331.

K. Antoniewicz, _Missya wiejska_, s. 47.

F. Speil, _P. Karl Antoniewicz_, s. 324.

K. Antoniewicz, _Missya wiejska_, s. 62.

_Schl. K. nr. 37 z 13 IX 1851 r_., s. 459.

K. Antoniewicz, _Pamiątka missyi_, s. 58n.

K. Antoniewicz, _Missya, czyli przysposobienie_, s. 28 — 29.

J. Wycisło, _Sanktuarium Matki Bożej_, s. 209.

J. Badeni, _Ksiądz Karol Antoniewicz_, s. 185.

J. Wycisło, _Sanktuarium Matki Bożej_, s. 216.

ATJKr, sygn. 977 — B, _List A. Kurowskiego do pani Julii Konwackiej z 23 VII 1851 r.,_ k. 57.

_Schl. K. nr. 37 z 13 IX 1851 r_., s. 459.

K. Antoniewicz, _Pamiątka missyi_, s. 40 — 42; tenże, _Missionserinnerungen_, Breslau 1852, s. 50 — 59; J. Badeni, _Ksiądz Karol Antoniewicz_, s. 192; _Schl. K. nr. 37 z 1851 r_.

J. Myszor, _Duszpasterstwo parafialne_, s. 126.

F. Speil, _P. Karl Antoniewicz_, s. 333.

J. Wycisło, _Katolicka i polska działalność_, s. 14.

_Pfarrer Heide über die Mission bei den Strafgefangenen_, (Beilage der Schlesischen Zeitung nr. 173 z 23 VI 1852 r.) w: B. Duhr, _Aktenstücke zur Geschichte,_ s. 145 — 146; J. Badeni, _Ksiądz Karol Antoniewicz_, s. 191.

_Aus dem Tagebuche des P. Max von Klinkowström, Mission im Zuchthause_, w: B. Duhr, _Aktenstücke zur Geschichte,_ s. 146.

J. Wycisło, _Sanktuarium Matki Bożej_, s. 244.

F. Speil, _P. Karl Antoniewicz_, s. 358.

J. Wycisło, _Sanktuarium Matki Bożej_, s. 245.

K. Antoniewicz, _Missya, czyli przysposobienie_, s. 30.

J. Badeni, _Ksiądz Karol Antoniewicz_, s. 186.

_P. Haßlacher an den Bischof Anastasius Sedlag von Kulm, Konitz. — Mission, 23 VII 1852 r_., w: B. Duhr, _Aktenstücke zur Geschichte_, s. 149.

J. Wycisło, _Sanktuarium Matki Bożej_, s. 215.

_P. Haßlacher an den Bischof Anastasius,_ w: B. Duhr, _Aktenstücke zur Geschichte_, s. 149.

J. Wycisło, _Sanktuarium Matki Bożej_, s. 216.

ATJKr, sygn. 879, _Obrazek. Pamiątka z Wrocławia. 1852_, nr. 32; J. Wycisło, _Sanktuarium Matki Bożej_, s. 214.

M. Piela, _Kobieta o apostolskim sercu_, s. 77.

K. Antoniewicz, _Missya wiejska_, s. 47n.

J. Badeni, _Ksiądz Karol Antoniewicz_, s. 186.

J. Wycisło, _Sanktuarium Matki Bożej_, s. 216.

_Bericht des Pfarrers Fischer. Frankenstein. — Mission, 25 II 1852 r.,_ w: B. Duhr, _Aktenstücke zur Geschichte_, s. 108 — 9; _Bericht des Pfarrers Neumann an den Kardinal v. Diepenbrock. Neisse. — Mission, 1 III 1852 r.,_ _Bericht des Pfarrers Neumann an den Kardinal v. Diepenbrock. Neisse. — Mission, 8 III 1852 r_., w: Tamże, s. 120 — 121; _Pfarrer Heide an den Kardinal von Diepenbrock, Mission, Ratibor, 26 VI 1852 r_., w: Tamże, s. 145; _Pfarrer Hermann Welz an Fürstbischof Heinrich Förster über die Mission (9 — 23 X), Striegau, 31 X 1853 r_., w: Tamże, s. 219.

M. Piela, _Kobieta o apostolskim sercu_, s. 76.