Język. Wprowadzenie do badań nad mową - ebook
Język. Wprowadzenie do badań nad mową - ebook
Po raz pierwszy wydana w 1921 roku, czyli przed niemal stu laty, książka Edwarda Sapira o oryginalnym tytule Language: An introduction to the study of speech uznawana jest za jedno z najważniejszych dzieł w historii językoznawstwa. Można się w niej doszukać nie tylko zalążków słynnej hipotezy Sapira-Whorfa o relatywizmie językowym, ale również źródeł inspiracji dla późniejszych wybitnych badaczy. Przede wszystkim jednak Languag to książka fascynująca sama w sobie, zawierająca rozmaite, wciąż zaskakująco aktualne, obserwacje na temat natury języka i komunikacji międzyludzkiej, traktująca język przede wszystkim jako charakterystyczną dla ludzi umiejętność pozostającą w relacji z innymi przejawami człowieczeństwa. Jak pisze sam autor: „Przede wszystkim chcę pokazać, czym dla mnie jest język, jak zmienia się on w czasie i przestrzeni i jaki jest jego związek […] z myśleniem, historią, rasą, kulturą, sztuką”.
Język. Wprowadzenie do badań nad mową zabiera Czytelnika w fascynującą podróż meandrami „mowy”, prezentując z jednej strony wciąż zadziwiająco aktualne uogólnienia dotyczące jej natury, a z drugiej - niepowtarzalną różnorodność językowych faktów, pochodzących ze wszystkich zakątków świata. Przede wszystkim jednak ukazuje myśl autora w postaci czystej, nieprzetworzonej przez późniejsze szkoły i koncepcje językoznawcze, którą dzięki niniejszemu wydaniu polski czytelnik ma okazję wreszcie poznać.
Spis treści
I. Wprowadzenie: definicja języka
Język jako funkcja kulturowa, a nie dziedziczona biologicznie.
Nieskuteczność wykrzyknikowej i imitacyjnej teorii pochodzenia
mowy. Definicja języka. Psychologiczne podstawy mowy. Pojęcia
i język. Czy możliwa jest myśl bez języka? Skróty i przesunięcia
procesu mówienia. Uniwersalna natura języka.
II. Elementy mowy
Dźwięki nie do końca elementami mowy. Wyrazy i znaczące
składniki wyrazów (elementy rdzenne i gramatyczne). Typy
wyrazów. Wyraz jako jednostka formalna, a nie funkcjonalna.
Wyraz jako byt psychologicznie rzeczywisty. Zdanie. Poznawcze,
wolicjonalne i emocjonalne aspekty mowy. Tony emocjonalne
słów.
III. Dźwięki języka
Mnogość możliwych dźwięków. Organy mowy i ich rola w wytwarzaniu
dźwięków mowy: płuca, struny głosowe, nos, jama
ustna i jej części. Artykulacja samogłosek. Miejsce i sposób
artykulacji spółgłosek. Fonologia języka. „Wartość” głosek.
Wzorce fonetyczne.
IV. Forma w języku: procesy gramatyczne
Procesy formalne a funkcje gramatyczne. Skrzyżowanie dwóch
koncepcji. Sześć głównych typów procesów gramatycznych.
Szyk wyrazów jako metoda. Tworzenie złożeń z elementów
rdzennych. Afiksacja: prefiksy i sufiksy; interfiksy. Oboczność
samogłoskowa; oboczność spółgłoskowa. Reduplikacja. Funkcjonalne
różnice akcentu i tonu.
V. Forma w języku: pojęcia gramatyczne
Analiza typowego zdania w języku angielskim. Typy pojęć ilustrowanych
przez analizowane zdanie. Brak konsekwencji w wyrażaniu
analogicznych pojęć. Jak to samo zdanie może być wyrażone
w innych językach za pomocą pojęć dobieranych i grupowanych
w inny sposób. Pojęcia konieczne i niekonieczne. Mieszanie pojęć
czysto relacyjnych z bardziej konkretnymi pojęciami drugorzędnymi.
Forma dla formy. Podział pojęć językowych: podstawowe
bądź konkretne, derywacyjne, konkretne relacyjne, czysto relacyjne.
Tendencja do płynnego przechodzenia z jednego typu do
drugiego. Kategorie wyrażane w rozmaitych systemach gramatycznych.
Szyk wyrazów i akcent jako zasady tworzące powiązania
w zdaniu. Związek zgody. Części mowy: brak możliwości definitywnego
podziału; rzeczownik i czasownik.
VI. Typy struktur językowych
Możliwości klasyfikacji języków. Trudności klasyfikacyjne.
Podważenie zasadności podziału na języki formalne i pozbawione
formy. Niepraktyczność podziału według procesów formalnych.
Podział oparty na stopniu zsyntetyzowania. Fleksyjność
i aglutynacyjność. Fuzja i symbolizm – wykorzystanie
w języku. Aglutynacja. Fleksyjność jako termin mylący. Propozycja
trójpodziału według następujących kryteriów: typy
wyrażanych pojęć; główna technika formotwórcza; stopień
zsyntetyzowania. Cztery podstawowe typy pojęć. Zestawienie
przykładów w tabeli. Historyczny test zasadności zaproponowanej
klasyfikacji pojęciowej.
VII. Język jako twór historyczny: zmiana językowa
Zmienność języka. Różnice indywidualne i dialektalne. Zmiana
zachodząca w czasie: prąd zmiany językowej. Jak powstają dialekty.
Rodziny językowe. Kierunek zmiany językowej. Tendencje
w przykładowym zdaniu angielskim. Wątpliwości użytkownika
jako wskazówki kierunku zmiany. Tendencje wyrównujące
w języku angielskim. Zanik deklinacji. Dążenie do ustalonej pozycji
w zdaniu. Dążenie do nieodmienności wyrazów.
VIII. Język jako twór historyczny: prawa fonetyczne
Podobieństwa zmian językowych w spokrewnionych językach.
Ilustracja praw fonetycznych na przykładzie pewnych
angielskich i niemieckich głosek. Regularność praw fonetycznych.
Przesunięcia głosek bez naruszania wzorca fonetycznego.
Trudności w wyjaśnianiu natury zmian fonetycznych.
Przekształcenia angielskich i niemieckich samogłosek. Wpływ
morfologii na zmianę fonetyczną. Wyrównywanie analogiczne
jako sposób na nieregularności spowodowane działaniem
praw fonetycznych. Nowe cechy morfologiczne wypływające
ze zmiany fonetycznej.
IX. Jak języki oddziałują na siebie
Wpływ językowy spowodowany kontaktem kulturowym. Zapożyczanie.
Odporność na zapożyczanie. Fonetyczne zmiany
w zapożyczeniach. Wzajemne wpływy fonetyczne sąsiednich
języków. Zapożyczenia morfologiczne. Podobieństwa morfologiczne
jako dowody pokrewieństwa.
X. Język, rasa, kultura
Naiwne przekonanie o pokrywaniu się podziałów językowych
z podziałami rasowymi i kulturowymi. Rasa i język nie muszą
się pokrywać. Granice kulturowe i językowe nie są identyczne.
Zbieżność podziałów językowych z podziałami rasowymi
i kulturowymi jako następstwo czynników historycznych,
a nie psychologicznych. Język w żaden „głęboki” sposób nie
odzwierciedla kultury.
XI. Język a literatura
Język jako materiał bądź medium literatury. Literatura może
działać na uogólnionej płaszczyźnie językowej lub być nierozerwalnie
związana z konkretnym językiem. Język jako kolektywna
sztuka. Naturalne zalety i ograniczenia estetyczne
różnych języków. Styl jako pochodna zasadniczych cech języka.
Zależność prozodii od systemu fonetycznego języka.
| Kategoria: | Polonistyka |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-242-1427-3 |
| Rozmiar pliku: | 1,4 MB |
