Katedry perły w koronie Europy. Część II - ebook

Watykan

Bazylika Świętego Piotra na Watykanie

Wymawiana po włosku nazwa Bazyliki świętego Piotra. to znaczy, Basilica Papale di San Pietro in Vaticano, po łacińsku to Basilica Sancti Petri nasza rzymskokatolicka bazylika na Wzgórzu Watykańskim, zbudowana w latach 1506 do 1626 roku, na miejscu starszej bazyliki wczesnochrześcijańskiej, fundacji cesarza Konstantyna Wielkiego. To jedna z czterech bazylik większych Rzymu oraz jedna z wielu bazylik papieskich dawniej patriarchalnych, sanktuarium, to jeden z najważniejszych katolickich ośrodków pielgrzymkowych. Wedle tradycji bazylika stoi na miejscu pochówku świętego Piotra, uznawanego przez katolików za pierwszego papieża jego grób leży pod głównym ołtarzem.

Świątynia ta jest także od wielu wieków nekropolią papieży, w tym świętych jak Leona I, Leona III, Grzegorza Wielkiego, Piusa X, Jana XXIII i Jana Pawła II. Miejsce obrad dwóch ostatnich soborów Kościoła katolickiego a kolejno Watykańskiego I, i Watykańskiego II. To czołowe dzieło architektury renesansu i baroku, z bardzo bogatym wystrojem wnętrza, gdzie znalazły się również zabytki pochodzące z dawnej konstantyńskiej bazyliki zbudowanej w tym miejscu, brązowa figura świętego Piotra dłuta Arnolfa di Cambio.

W okresie nowożytnym swoje dzieła sztuki wykonali tu Michał Anioł Pietę Watykańską, Gianlorenzo Bernini a takża ołtarz Świętego Piotra z baldachimem, Cathedra Petri, nagrobki papieży Aleksandra VII i Urbana VIII, figura świętego Longinusa, Alessandro Algardi, Antonio Canova, Bertel Thorvaldsen. Bazylika watykańska jest drugim co do wielkości kościołem na świecie jej powierzchnia to niemal 23 000 m², większą świątynią jest tylko bazylika Matki Bożej Królowej Pokoju w Jamusukro o powierzchni 30 000 m² i jedno z najważniejszych świętych miejsc katolicyzmu. Usytuowana jest przy placu Świętego Piotra, do którego prowadzi z centrum Rzymu Via della Conciliazione.

Bazylika wczesnochrześcijańska

Bazylika została zbudowana przez Konstantyna Wielkiego około 324 roku jako świątynia memorialna nad grobem Świętego Piotra. Była to duża 122 metry na 64 metry, pięcionawowa bazylika zakończona poprzeczną nawą transeptem z przylegającą do niej absydą w osi nawy głównej. Od wschodu poprzedzało ją duże atrium z fontanną umieszczoną w jego części centralnej, z fontanny zachowała się rzeźba szyszki pinii umieszczona w niszy na dziedzińcu Szyszki. Bazylika, położona poza murami Rzymu, stała się miejscem pielgrzymek dla wyznawców chrześcijaństwa. Po jej ograbieniu przez arabskich piratów w 846 roku, papież Leon IV podjął decyzję o otoczeniu bazyliki i przylegających do niej budynków murem obronnym. W ten sposób powstało tak zwane miasto leonowe. Na początku XVI wieku Juliusz II podjął decyzję o zburzeniu grożącej zawaleniem bazyliki z czasów Konstantyna i zbudowaniu w tym miejscu nowej świątyni. W czasie burzenia zniszczono wiele zabytków sztuki, grobów świętych. Zadanie powierzył Donato Bramantemu, który zaprojektował świątynię na planie centralnym krzyża greckiego z kopułą nad przecięciem naw. Budowę rozpoczęto w roku 1506. Po śmierci Bramantego w 1514 roku, budowę bazyliki kontynuował Rafael Santi wraz z pomocnikiem Bramantego, Giuliano da Sangallo. Rafael zaproponował zmianę w projekcie z planu centralnego na bazylikę z podłużną nawą główną. Prace przerwała jego przedwczesna śmierć w roku 1520. Na jego miejsce pojawił się Baldassare Peruzzi, który ponownie zmienił koncepcję bazyliki, wracając do układu budowli centralnej. Musiał się również zmierzyć z innym problemem, układ kolumn pod kopułą okazał się zbyt słaby i zaczął pękać. Peruzzi rozwiązał to przez pogrubienie kolumn i dostawienie dodatkowych filarów. Niestety i jego kariera, jako budowniczego bazyliki, skończyła się dość szybko, bo w roku 1527, ze względu na Sacco di Roma, fundusze przeznaczone na budowle kościelne mocno stopniały. Po kilku miesiącach budowniczym został Antonio da Sangallo. Sangallo młodszy chciał jednak zmienić koncepcję bazyliki, wydłużając całość w jedną stronę oraz wprowadzając elewację dwuwieżową. Kolejnym budowniczym bazyliki został Michał Anioł w roku 1546, który stworzył nowy i w znacznym stopniu ostateczny, późnorenesansowy projekt kościoła, mający najwięcej wspólnego z projektem Bramantego z 1505 roku. W porównaniu z Bramantem projekt Michała Anioła cechuje większa zwartość i jednolitość planu oraz monumentalizm elewacji, zdradzający związki z architekturą starożytnego Rzymu. Po objęciu kierownictwa Michał Anioł rozpoczął budowę trzech absyd i kopuły. Prace prowadził do śmierci, czyli do 1564. W tym czasie ukończono budowę absydy z lewej strony bazyliki oraz bęben kopuły. Dzieło Bramantego, Rafaela i Michała Anioła było kontynuowane przez architektów Pirro Ligorio, Vignolę, Giacomo della Portę który w 1590 ukończył kopułę według projektu Michała Anioła, Domenico Fontanę, Giovanniego Fontanę i Carlo Maderno od 1605 roku. Ten ostatni na polecenie papieża Pawła V zmienił plan kościoła na krzyż łaciński dobudowując podłużną nawę od wschodu oraz zaprojektował obecną fasadę od strony placu św. Piotra, utrzymaną w duchu baroku.

Za pontyfikatu papieży Urbana VIII, Aleksandra VII i Klemensa IX Gianlorenzo Bernini wraz z zespołem uczniów i współpracowników wykonał zespół dzieł architektury i rzeźby tworzących spójną całość, zarówno w obrębie bazyliki i na zewnątrz, aż po rzekę Tyber. Most Aniołów otrzymał figury anielskie trzymające arma Christi. Poprzedzający bazylikę plac otoczył portyk w kształcie elipsy i trapezu, zwieńczony figurami świętych. Wnętrze bazyliki otrzymało bogaty wystrój w postaci m.in. baldachimu nad grobem świetego Piotra otoczonego z czterech stron monumentalnymi figurami świętych Andrzeja, Weroniki, Longinusa i Heleny oraz zamykająca prezbiterium Cathedra Petri. Bazylika świętego Piotra została konsekrowana 18 listopada 1626 roku, przez papieża Urbana VIII. Przez wiele lat był to największy kościół chrześcijański. Wymiary bazyliki, długość zewnętrzna to ponad 211 i pół metra, długość wewnętrzna to 186 metrów, długość nawy poprzecznej 137 i pół metra, szerokość nawy głównej ma równe 27 metry, wysokość nawy głównej to aż 46 metry. Wymiary kopuły, masa całkowita okolo 14.000 ton, wysokość zewnętrzna od poziomu ulicy do wierzchołka krzyża na kopule to 133 metry i 30 centymetrów, a wysokość wewnętrzna, od posadzki do brzegu latarni, 117metrów 57 centymetrów, średnica zewnętrzna to 58,90 metra, średnica wewnętrzna to 41, i pół metra.

Fasada bazyliki jest dziełem Carlo Maderny, który wykorzystał jako budulec trawertyn, pochodzący z Tivoli. 10 lutego 1608 roku, został położony pierwszy kamień pod jej budowę. A już21 lipca 1612 roku, większość prac została zakończona, jednak kolejne dwa lata trwało ozdabianie fasady ornamentami. Jej szerokość to 114,69 metry, a wysokość 48 metra. Na belkowaniu fasady, wielkimi literami wypisana jest po łacinie inskrypcja. IN HONOREM PRINCIPIS APOST. PAULUS V BURGHESIUS ROMANUS PONT. MAX. AN. MDCXII PONT VII, co znaczy Na cześć Księcia Apostołów. Paweł V Borghese, rzymianin, papież, w 1612, siódmym roku swojego pontyfikatu. Na fasadzie znajduje się dziewięć okien z balkonami. Centralne nad wejściem głównym) nazywane jest Lożą Błogosławieństw. Stąd ogłaszany jest światu wybór nowego papieża, z tego też miejsca nowo wybrany papież udziela swojego pierwszego błogosławieństwa Urbi et Orbi. W czasie uroczystości kanonizacyjnych w oknach tych umieszcza się wizerunki nowych świętych. Tuż pod Lożą Błogosławieństw znajduje się płaskorzeźba wykonana przez Ambrogio Buonvicino, przedstawiająca Chrystusa, wręczającego świętemu Piotrowi klucze do Królestwa Niebieskiego. Fasada skrywa w sobie dwie niepełne wieże, które nigdy nie zostały ukończone, wbrew pomysłom twórców. Prace musiano przerwać ze względu na osiadanie gruntu pod wieżami. Kolejna próba także zakończyła się niepowodzeniem ze względu na powstałe w wyniku prac pęknięcie fasady bazyliki.

Ostatecznie zamysł budowy wież porzucono w 1790, gdy na ich szczytach umieszczono dwa zegary, których twórcą był Giuseppe Valadier. W wieży po lewej stronie znajduje się Brama Dzwonów, gdzie zawieszonych jest 6 dzwonów, z których największy waży 8 ton. Jest to dzwon Świętego Marka, którego głos obwieszcza śmierć lub wybór papieża. Na szczycie fasady ustawionych zostało 13 posągów. Miejsce centralne zajmuje postać Jezusa Chrystusa Odkupiciela otoczonego przez 11 apostołów. Brakuje wśród nich świętego Piotra. Nie znajdziemy tu również oczywiście Judasza, jego miejsce zajmuje wybrany przez samego Boga, jak podają Dzieje Apostolskie, święty Maciej. Apostołom towarzyszy także święty Jan Chrzciciel. Rzeźby mają 5,7 metra wysokości. I tak, patrząc od lewej widzimy świętych Tadeusza, Mateusza, Filipa, Tomasza, Jakuba Starszego, Jana Chrzciciela, Chrystusa Odkupiciela, Andrzeja, Jana Ewangelistę, Jakuba Młodszego, Bartłomieja, Szymona i Macieja.Przed czołem fasady znajduje się 8 kolumn. Po czy wchodzimy do wnętrza bazyliki. Kościół poprzedza przedsionek zwany narteks, którego głębokość wynosi 13 metrów. Front kościoła to 13 metrowa fasada przedsionka zaprojektowana przez Carlo Maderno. Nad wejściem znajduje się sala połączona z pałacem papieskim. Ze środkowego balkonu tej sali papież udziela błogosławieństwa Urbi et Orbi, Miastu i Światu. Fasadę wieńczą rzeźby przedstawiające 11 apostołów brakuje tylko świętego Piotra, Jana Chrzciciela oraz ustawiona w części centralnej, figura Chrystusa. Na sklepieniu przedsionka, w środkowej części, umieszczono mozaikę autorstwa Giotta Navicella pochodzącą z pierwszej bazyliki. Mozaika przedstawia Chrystusa ratującego łódź apostołów na wzburzonym morzu. Po bokach przedsionka zlokalizowano dwa pomniki konne. Pierwszy z nich znajduje się obok wejścia na Scala Regia prowadzących do reprezentacyjnych sal Pałacu Watykańskiego. Zarówno schody powstałe w latach 1663 do 1666 roku, i pomnik rzymskiego cesarza Konstantyna Wielkiego w 1670 roku, zaprojektował Gianlorenzo Bernini. Po przeciwległej stronie przedsionka znajduje się pomnik cesarza Karola Wielkiego z roku 1725 dłuta Agostino Cornacchini. Z przedsionka do wnętrza bazyliki prowadzi pięcioro drzwi, z których środkowe ozdobione płaskorzeźbami z scenami z życia i śmierci świętego Piotra zostały wykonane na polecenie Eugeniusza IV, w XV wieku przez Filarete do pierwszej bazyliki. Drzwi skrajne po prawej stronie to Święta Brama otwierana z okazji roku świętego. Zdobią je płaskorzeźby z scenami z Ewangelii oraz przedstawienie otwarcia bramy w roku 1950 przez papieża Piusa XII. Brama została wykonana przez Vico Consorti na zamówienie Piusa XII o otwarta po raz pierwszy 24 grudnia 1949 roku. Brama od strony bazyliki jest niewidoczna, zasłania ją mur, który zostanie zburzony a brama otwarta dopiero po ogłoszeniu kolejnego jubileuszu roku świętego. Drzwi skrajne po lewej stronie to Brama Śmierci, wykonana przez Giacomo Manzu w roku 1964. Zobaczmy też samo wnętrze bazyliki i topografia wystroju wnętrza bazyliki Świętego Piotra. Popatrzmy na rzut bazyliki z numerami poszczególnych zabytków.To przedsionek nr 1do 8. 1. Navicella barokowa replika mozaiki Giotta. 2. Pomnik konny cesarza Karola Wielkiego Cornacchini. 3. Wrota Śmierci. 4. Wrota Dobra i Zła. 5. Wrota Filaretów autorstwa, Averulino. 6. Święte Wrota. 7. Wrota Sakramentów. oraz numer 8. To Pomnik konny cesarza Konstantyna Wielkiego autorstwa Berniniego. Przejdźmy do nawy na Prawo nawa to nr 9 do 19. i tak mamy tu numer 9. Pieta Michała Anioła. 10. Pomnik papieża Leona XII. 11. Pomnik królowej Krystyny Szwedzkiej znany jako Fontana. 12.To pomnik papieża Piusa XI. 13. Nagrobek papieża Innocentego XI 14 Pomnik papieża Piusa XII. 15. Pomnik papieża Innocenntego XII. 16. Pomnik Matyldy z Canossy. 17. Kaplica Najświętszego Sakramentu. 18. Pomnik papieża Grzegorza XIII. 19. Pomnik papieża Grzegorza XIV. Dalej następuje, prawy transept oraz obejście od numeru 20 do 36. I tak.20. Ołtarz Św. Hieronima z grobem Jana XXIII. 21. Kaplica Gregoriańska. 22. Pomnik papieża Grzegorza XVI. 23. Ołtarz NMP Nieustającej Pomocy. 24. Ołtarz Świętego Bazylego. 25. To pomnik papieża Benedykta XIV. 26. Posągi świętego Piotra Nolasco i świętej Ludwiki de Marillac. 27. Ołtarz Świętego Wacława. 28. Ołtarz Świętych Procesjusza i Martyniana. 29. Ołtarz Świętego Erazma. 30. Posągi świętego Józefa Kalasantego i świętego Bonfiglia Monaldi. 31. To pomnik papieża Klemensa XIII autorstwa Antonio Canova. 32. Ołtarz Okrętu Kościoła. 33. Ołtarz Świętego Michała Archanioła. 34. Ołtarz Świętej Petroneli. 35. Pomnik papieża Klemensa X. 36. Ołtarz Świętego Piotra wskrzeszającego Tabitę. Po czym wchodzimy do Prezbiterium gdzie są posągi oznaczone numerami od 37 do 41. 37. Posągi świętego Dominika i świętego Franciszka Caracciolego. 38. Nagrobek papieża Urbana VIII autorstwa Berniniego. 39. Cathedra Petri także autorstwa Berniniego. 40. Pomnik papieża Pawła III. 41. Posągi świętego Franciszka z Asyżu i świętego Alfonsa Maria Liguori. Zobaczmy lewe obejście i transept pod numerami od 42 do 59. 42. Pomnik papieża Aleksandra VIII. 43. Ołtarz Świętego Piotra uzdrowiciela kaleki. 44. Kaplica Matki Boskiej z Colonny. 45. Ołtarz Świętego Leona autorstwa Algardi. 46. Ołtarz Matki Boskiej z Colonny. 47 Pomnik papieża Aleksandra VII, autorstwa także Berniniego. 48. Ołtarz Serca Najświętszego. 49. Posągi świętego Norberta i świętego Wilhelma. 50. Ołtarz Świętego Tomasza. 51. Ołtarz Świętego Józefa. 52. Ołtarz Ukrzyżowania Świętego Piotra. 53. Posągi świętego Hieronima Emilianiego i świętej Joanny Antydy Thouret. 54. Pomnik papieża Piusa VIII, autorstwa Teneraniego. 55. Ołtarz Świętego Piotra i Ananiasza. 56. Ołtarz Świętego Grzegorza Wielkiego. 57. Pomnik papieża Piusa VII autorstwa Thorvaldsena. 58 Kaplica Klementyńska zwana Clementina. 59. Ołtarz Przemienienia Pańskiego. W lewej nawie rzeźby od numeru 60do 71. I tak 60. Pomnik papieża Innocentego XI. 61. Pomnik papieża Leona XI autorstwa Algardiego. 62. Ołtarz Niepokalanego Poczęcia NMP. 63. Kaplica Chórowa. 64. Pomnik papieża Innocentego VIII autor to Pollaiuolo. 65. Pomnik papieża Piusa X. 66. Pomnik papieża Jana XXIII. 67. Kaplica Prezentacji Dzieciątka w Świątyni Jerozolimskiej. 68. Pomnik papieża Benedykta XV. 69. Pomnik Stuartów autorstwa Canovy. 70. Nagrobek Marii Klementyny Sobieskiej autorstwa Bracciego. 71. Kaplica Chrztu. Nawa główna i skrzyżowanie naw mają oznaczenia numeryczne od 72 do 93. I tak mamy tu. 72. Posągi świętego Piotra z Alkantary i Łucji Filippini. 73. Posągi świętego Kamila de Lellis i świętego Ludwika Marii Grignion de Montfort. 74. Posągi świętego Ignacego Loyoli i świętego Antoniego Marii Zaccaria. 75. Posągi świętego Franciszka z Paoli i świętego Piotra Fourier. 76. Figura świętego Andrzeja autor Duquesnoy. 77. Posągi świętego Kajetana i świętej Franciszki Ksawery Cabrini. 78. Kopuła autorstwa Michała Anioła. 79. Posągi świętych Juliany Falconieri i Anieli Merici. 80. Figura świętej Weroniki autorstwa Bolgi. 81. świętego Benedykta i świętej Franciszki z Rzymu. 82. Baldachim grobu świeteg Piotra autorstwa Berniniego, i Ołtarz Papieski. 83. Figury proroka Eliasza i świętego Franciszka Salezego. 84. Figura świętej Heleny autor Mochi. 85. Posągi świetego Brunona i świętego Pawła od Krzyża. 86. Posągi świętego Jana Bożego i Santa świętej Marii Eufrazji Pelletier. 87. Wejście do grobu świętego Piotra. 88. Figura świętego Longinusa autor Bernini. 79. Brązowa figura świętego Piotra autora Arnolfo di Cambio. 90. Posąg świętego Jana Bosco. 91. Posągi świętego Filipa Neri i świętego Jana Chrzciciela de la Salle. 92. Posągi świętego Wincentego à Paulo i świętego Jana Eudes. 93. Posągi świętej Teresy od Dzieciątka Jezus i świętej Magdaleny Zofii Barat.

Wystrój wnętrza jest harmonijnie dopasowany do renesansowej i barokowej architektury bazyliki. Aranżacja wnętrza stanowiła zamknięcie długoletnich prac budowlanych sięgających czasów pontyfikatu Juliusza II i trwała jeszcze długo po konsekracji bazyliki w roku 1628. Program ideowy jest dziełem współpracy między papieżem Urbanem VIII Barberinim z artystami, głównie z Berninim, odzwierciedla ambicje potrydenckiego Kościoła do ukształtowania symbolicznych form dla władzy papieskiej, która w dobie kontrreformacji zmierzała do supremacji zarówno na obszarze sakralnym i świeckim. Znaczącą część wystroju tworzą dzieła rzeźby głównie z XVII wieku i z następnych stuleci, głównie pełnoplastyczne wizerunki świętych oraz monumentalne pomniki nagrobne papieży, dla których watykańska bazylika jest najważniejszym miejscem wiecznego spoczynku. Barokową dekorację rzeźbiarską uzupełniają liczne kartusze z herbami papieży oraz figurki putt i aniołów.

Nawa główną bazyliki przekrywa sklepienie kolebkowe ozdobione kasetonami. Wypełnia je XVIII wieczna dekoracja ornamentalno roślinna powstała już za pontyfikatu Piusa VI, którego herb widnieje na sklepieniu. Pomiędzy parami pilastrów znajdują się w dwóch strefach nisze mieszczące pełnoplastyczne figury świętych, wykonane w XVIII do XX wieku. Wraz z posągami umieszczonymi w obrębie ramion transeptu i prezbiterium tworzą cykl świętych założycieli zgromadzeń zakonnych. W obrębie nawy głównej znajdują się też XVIII wieczne posągi Filipa Neri, Wincentego a Paolo, Teresy z Ávili wykonane przez twórców rzeźb fontanny di Trevi. Giovanniego Battisty Mainiego, Pietra Bracciego, Filippa Della Valle, autorem figury Ignacego Loyoli jest Camillo Rusconi. Postać Jana Bosco wykonał Pietro Canonica. Na bogato dekorowanej posadzce zaznaczono długość największych kościołów chrześcijańskich. W połowie długości nawy widnieje odległość 103 i pół metra odnosząca się do jedynego, uhonorowanego w ten sposób, polskiego kościoła, bazyliki Mariackiej w Gdańsku. Do naw bocznych przylegają kaplice. W pierwszej od wejścia po prawej stronie kościoła północnej jest kaplica Świętego Krzyża, gdzie znajduje się Pieta watykańska.

Od czasu uszkodzenia rzeźby przez pewnego szaleńca, tak nota bene nie wiem czy nie przez jakiegoś islamistę? Osłania ją szczelnie kuloodporna szyba. Rzeźba została wykonana w roku 1498 przez 24 letniego wówczas, nieznanego jeszcze nikomu wtedy, samego Michała Anioła. Na szarfie widnieje ledwo widoczny napis. Michael Angelus Bonarotus Florentinus faciebat wykonał Michał Anioł Buonarroti Floreńczyk.

Napis ten został umieszczony przez samego mistrza, na szarfie biegnącej przezszatę Najświętszej Maii Panny kiedy to ten wielki artysta zorientował się, że jego dzieło przypisywane jest innym twórcom, a jego nazwiska nikt nawet nie zna. Naprzeciw tej kaplicy umieszczony jest pomnik królowej Szwecji, Krystyny Wazy, która po abdykacji przeszła na wiarę katolicką, osiadła w Rzymie i po śmierci w roku 1689,została pochowana w podziemiach bazyliki.

W kaplicy Świętego Sebastiana znajduje barokowy ołtarz ze sceną Męczeństwa św. Sebastiana, pędzla Domenichina, datowany na lata 1628 do 1631roku. Pod ołtarzem znalazł się nagrobek papieża świętego Jana Pawła II, przeniesiony tu z Grot Watykańskich po jego beatyfikacji. Za tą kaplicą, w nawie bocznej do filarów przylegają pomniki Innocentego XII autorstwa Filippo della Valle, z 1746 roku, oraz Matyldy z Canossy, dzieło wykonane po translacji ciała margrabiny w roku 1634, na zlecenie Urbana VIII. Płytę sarkofagu zdobi relief z przedstawieniem upokorzenia cesarza Henryka IV przez Grzegorza VII w Canossie. Dzieło wykonał Bernini, stojący ponad sarkofagiem posąg Matyldy wyrzeźbił Andrea Bolgi. Kaplica Najświętszego Sakramentu jest miejscem całodziennej adoracji i prowadzi z bazyliki do pałacu papieskiego. Ołtarz zdobi obraz z Trójcą Świętą pędzla Pietra da Cortony oraz brązowe, częściowo złocone tabernakulum zaprojektowane przez Berniniego w formie budowli centralnej nakrytej kopułą. Otaczają ją niewielkie figurki dwunastu apostołów. Jako wzór posłużyło dzieło Donato Bramantego Tempietto przy kościele San Pietro in Montorio. Najbliżej wejścia po stronie lewej południowej. Znajduje się kaplica Chrztu, którą zaprojektował Carlo Fontana. Tradycja baptysterium przy bazylice watykańskiej sięga pontyfikatu papieża Damezego w V wieku. Obecna chrzcielnica pochodzi z XVIII wieku. Jej pokrywę zdobią pozłacane rzeźby dłuta Giovanniego Giardoniego z wizerunkiem Baranka w otoczeniu aniołów. W ołtarzu z roku 1722 obraz ze sceną Chrztu Chrystusa w Jordanie przez Jana Chrzciciela pędzla Carla Maratty, namalowany w latach 1696 do 1698roku. Tematykę baptyzmalną kontynuują XVIII wieczne mozaiki na ścianach ukazujące chrzest centuriona Korneliusza ściana zachodnia oraz świętych Procesjusza i Martyniana ściana wschodnia przez świętego Piotra. Na kopule sceny chrztu świętego Piotra przez Chrystusa, cesarza Konstantego Wielkiego przez papieża Sylwestra I.

W nawie bocznej, za kaplicą barokowy pomnik Marii Klementyny Sobieskiej, wnuczki Jana III Sobieskiego z rzeźbami Pietra Bracciego oraz klasycystyczny pomnik jej męża Jakuba Stuarta i dwóch ich synów: Karola Edwarda i Henryka Benedykta, kardynała. To dzieło włoskiego rzeźbiarza Antonia Canovy. Kolejna kaplica dedykowana jest Prezentacji Marii w świątyni, co obrazuje malowidło pędzla Romaneliego z lat 1638 do 1642 roku, umieszczone w barokowym ołtarzu. U stóp ołtarza spoczywa papież święty Pius X. Jego pomnik znajduje się w nawie za kaplicą, dzieło Di Fausto i Pietra Astorrich. Obok znajduje się renesansowy pomnik papieża Innocentego VIII, którego twórcą jest Antonio Pollaiolo. Pochodzi z dawnej konstantyńskiej bazyliki, przeniesiony do obecnego miejsca w roku 1621. Składa się z dwóch wykonanych z brązu części, tumby z wizerunkiem leżącego na wznak papieża odzianego w strój pontyfikalny. Powyżej znajduje się kompozycja rzeźbiarska w formie tryptyku zwieńczona półkoliście. Pośrodku pełnoplastyczny wizerunek tronującego Innocentego VIII udzielającego błogosławieństwa, dzierżącego w lewicy grot włóczni Longinusa, który przebił bok Chrystusa. Po bokach reliefy z personifikacjami czterech cnót kardynalnych, roztropność, męstwo, sprawiedliwość, umiarkowanie, na zwieńczeniu relief z personifikacjami cnót teologicznych wiara, nadzieja, miłość.

Kolejna kaplica dedykowana jest Niepokalanemu Poczęciu NMP, co obrazuje obraz pędzla Pietra Bianchiego. W dziele tym ukazano Matkę Bożą otoczoną aniołami i adorowaną przez świętych Franciszka z Asyżu, Antoniego z Padwy oraz Jana Chryzostoma. W nawie za kaplicą dwa barokowe pomniki, Leona XI autorstwa Alessandro Algardi, z 1644 roku, oraz papieża Innocentego XI autorstwa Pierrem Etienne Monnot, z 1698 roku. Za korpusem nawowym znajduje się obejście, które obiega ze wszystkich stron skrzyżowanie naw i prowadzi do transeptu i prezbiterium. Do ścian potężnych filarów dźwigających kopułę przylega osiem ołtarzy, naprzeciw ich usytuowano we wnękach nagrobki papieży. W narożach obejścia znajdują się kaplice. Perspektywę lewej nawy bocznej południowej zamyka ołtarz Przemienienia Pańskiego z XVIII wieczną kopią obrazu Przemienienie Pańskie pędzla Rafaela Santiego. Oryginał znajduje się w Pinakotece Watykańskiej. Na obrazie ukazano scenę Przemienienia Jezusa na górze Tabor, w asyście proroków Mojżesza i Eliasza. Na wierzchołku góry leżą oślepieni blaskiem apostołowie Piotr, Jakub Starszy i Jan Ewangelista. Za wzgórzem widać świętych Felicissimusa i Agapita, diakonów papieża Sykstusa II. Poniżej ukazana jest scena przyprowadzenia do uczniów epileptyka, któremu towarzyszy tłum ludzi. Naprzeciw nich, po prawej stronie kompozycji znajdują się pozostali apostołowie, którzy próbują uzdrowić chłopca. Południowo wschodnia część obejścia mieści kaplicę Klementyńską urządzoną w 1600 na zlecenie papieża Klemensa VIII z okazji Roku Jubileuszowego. Dominantą marmurowego wystroju jest ołtarz świętego Grzegorza VII, z obrazem pędzla Andrei Sachciego, u jego stóp znajduje się sarkofag świętego, przeniesiony tu w roku 1606. Wschodnią ścianę kaplicy zajmuje nagrobek Piusa VII dzieło Bertela Thorvaldsena. W części ambitu pomiędzy kaplicą Klementyńską i południowym ramieniem transeptu obrębie obejścia mieści się nagrobek Piusa VIII dłuta Pietra Teneraniego, vis-à-vis ołtarz Zaparcia się Świętego Piotra z obrazem pędzla Cristofora Roncalliego z 1604 roku. Za transeptem w dalszym ciągu ambitu ołtarz Najświętszego Serca Jezusowego z XX wiecznym obrazem pędzla Carla Muccioliego przedstawiającym objawienie Jezusa świętej Małgorzacie Marii Alacoque. Vis a vis w niszy umieszczony jest monumentalny pomnik modlącego się Aleksandra VII. Poniżej umieszczono symboliczne postacie uosabiające, śmierć i prawdę. Jest to dzieło Berniniego.

Południowo-zachodnie naroże obejścia mieści kaplicę Marii Matki Kościoła. W ołtarzu jej dedykowanym mieści się fresk pochodzący z kolumny pierwszej, konstantyńskiej bazyliki, z postacią Marii zwanej Matką Bożą z Kolumny. Tytuł Matki Bożej Kościoła został nadany w 1964 przez Pawła VI. Wmurowany tu wtórnie przez Giacoma della Portę i ukoronowany w roku 1607. Obok ołtarz Świętego Leona Wielkiego ozdobiony reliefem z połowy XVII wieku, wykonanym przez Alessandra Algardiego przedstawiającym spotkanie Leona I z Attylą pod Rzymem. Podstawę ołtarza zajmuje nagrobek Leona I, pierwszego papieża pochowanego w bazylice konstantyńskiej. Za kaplicą w obejściu, przy zachodniej ścianie XVIII wieczny pomnik Aleksandra VIII, naprzeciwko barokowy ołtarz Świętego Piotra, uzdrawiającego chromego, z obrazem pędzla Francesca Manciniego. Za prezbiterium w dalszym ciągu zachodniego ramienia ambitu ołtarz świętego Piotra podnoszącego Tabitę z wykonanym w roku, 1757 obrazem Placido Costanziego. Naprzeciw ołtarza w niszy barokowy pomnik papieża Klemensa X, dzieło Mattia de’ Rossiego. Północno-zachodnie naroże transeptu mieści kaplicę Świętego Michała Archanioła, którego wizerunek ukazany został na ołtarzu. Pierwotny obraz pędzla Guido Reniego, ukazującego archanioła zwyciężającego szatana przekazano do kościoła Santa Maria della Concezione, w miejsce jego wstawiono mozaikową kopię z XVIII wieku. Nim powstał ołtarz dedykowany archaniołowi, 14 kwietnia 1606 umieszczono obraz ze świętą Anną z Marią i Dzieciątkiem pędzla Michelangela Merisi da Caravaggio, ale został stąd usunięty po dwóch dniach. Również XVIII wieczna kopia obrazu Guercina, mieści się w sąsiednim ołtarzu dedykowanym św. Petroneli, który mieści relikwie translatowane z Katakumb Domicyli w roku 750. Święta ta była czczona przez wizytujących w konstantyńskiej bazylice królów Francji. Za kaplicą, w północnym ramieniu ambitu ołtarz Navicelli Okrętu Kościoła z kopią obrazu Giovanniego Lanfranco, ukazującym dryfujący okręt z apostołami na pokładzie i Chrystusa chodzącego po wodzie do którego biegnie święty Piotr. Naprzeciwko ołtarza klasycystyczny pomnik papieża Klemensa XIII dzieło Antonia Canovy. Za transeptem w dalszym ciągu północnego ramienia ambitu późnobarokowy pomnik Benedykta XIV dłuta Pietra Bracciego, naprzeciwko późnobarokowy ołtarz Świętego Bazylego z obrazem ukazującym świętego podczas odprawiania mszy. Północno zachodnie naroże transeptu mieści kaplicę Gregoriańską mieszczącą klasycystyczny pomnik Grzegorza XVI.to dzieło Luigiego Amiciego, obok barokowy ołtarz NMP Nieustającej Pomocy mieszczący niewielki XII wieczny fresk z wizerunkiem Matki Bożej z Dzieciątkiem, odkuty ze ściany oratorium Świętego Leona mieszczącego się w bazylice konstantyńskiej. Poświęcony przez papieża Gregorza XIII. W dolnej części ołtarza urna ze szczątkami Grzegorza z Nazjanzu. Za kaplicą, we zachodnim ramieniu obejścia ołtarz Świętego Hieronima z XVIII wieczną kopią obrazu Domenichina, którego oryginał znajduje się w Pinakotece Watykańskiej. Pod ołtarzem umieszczono ciało świętego Jana XXIII. Ołtarz ten zamyka perspektywę prawej nawy bocznej północnej. W okresie renesansu skrzyżowanie naw z kopułą stanowiło centralną przestrzeń całej świątyni, sam środek zajmowała konfesja świętego Piotra. Po rozbudowie bazyliki w dobie baroku zachowano w tym miejscu ideowe centrum poprzez wzniesienie przez Berniniego potężnego baldachimu uzupełniającego konfesję pierwszego papieża. Konfesję otoczono czterema miejscami kultu świętych Andrzeja brata świętego Piotra, Weroniki, Longina i Heleny, oraz Męki Pańskiej relikwii chusty, krzyża i lancy. Miejsca te oprawiono bogatą dekoracją architektoniczno rzeźbiarską. Cztery masywne filary podtrzymują kopułę o średnicy 42 metra. Jej wnętrze podzielone zostało na ułożone promieniście pola i ozdobione mozaikami Cavaliera d’Arpino. Pod gzymsem, u nasady okrągłego tamburu z 16 oknami figuruje łacińska inskrypcja napisana rzymską antykwą, TV ES PETRVS ET SVPER HANC PETRAM AEDIFICABO ECCLESIAM MEAM ET TIBI DABO CLAVES REGNI CAELORVM. Co znaczy, Ty jesteś Piotr opoka i na tej opoce zbuduję kościół mój i dam Ci klucze Królestwa Niebieskiego. Królestwo Niebieskie jest głównym wątkiem programu ikonograficznego mozaik. We wnętrzu latarni ukazany jest Bóg Ojciec, niżej krąg anielski, następnie Chrystus, Maria i apostołowie oraz święci i papieże. Na pendentywach ukazano wizerunki Czterech Ewangelistów. Każdy z czterech potężnych filarów charakteryzuje się podziałem na dwie strefy, niższą, gdzie znajdują się nisze i wyższą mieszczącą balkony, które zdobią płaskorzeźby i flankujące je pary spiralnych filarów, które są spoliami przegrody za którą znajdowało się prezbiterium dawnej konstantyńskiej bazyliki. Balkony służyły do uroczystego wystawiania relikwii najwyższej rangi jak chusty świętej Weroniki, drzewa z krzyża Chrystusowego, fragmentu włóczni oraz głowy św. Andrzeja. Postacie te zostały ukazane w formie monumentalnych, pełnoplastycznych figur, których inicjatorem i fundatorem był papież Urban VIII, zaś projektantem całości był Gianlorenzo Bernini on sam wykonał w roku 1639, jedynie posąg świętego Longina. Figura świętej Weroniki z roku 1632 jest dziełem Francesca Mochiego, świętego Andrzeja Apostoła wyrzeźbił Francois Duquesnoy w roku 1640, posąg świętej Heleny matki Konstantyna Wielkiego z 1646 roku, wykonał Andrea Bolgi. Pod figurami świętego Longina i świętego Andrzeja znajdują się zejścia do Grot Watykańskich, w których znajdują się sarkofagi papieskie i kaplice. Po prawej stronie ołtarza papieskiego znajduje się XIII wieczny brązowy posąg Błogosławiącego świętgo Piotra, to dzieło Arnolfo di Cambio. Pod kopułą, znajduje się konfesja Świętego Piotra. Znajduje się około 7 metrów nad grobem patrona bazyliki według badań archeologicznych przeprowadzonych w latach 1939 do 1950 roku, znajdującej się w specjalnej krypcie, do której wejście prowadzi przed ołtarzem. Sam ołtarz papieski stanowi prosta, pozbawiona dekoracji marmurowa mensa, na której usytuowany jest srebrny krzyż z parą trzech świec po bokach, co jest typowe dla potrydenckiej tradycji aranżacji ołtarza. Konfesję zdobi wielki, wykonany z brązu barokowy baldachim zaprojektowany przez Berniniego na polecenie papieża Urbana VIII. Ostateczny całokształt baldachimu, powstał w roku 1633, po szeregu nieudanych prób realizacji ambitnego projektu artysty. Kontrowersje wzbudził fakt iż brąz, który został zużyty do budowy baldachimu, pochodził z przetopionego na rozkaz Urbana VIII antycznego wystroju rzymskiego Panteonu, na co kanonik Carlo Castelli zareagował słowami Quod non fecerunt barbari, fecerunt Barberini, znaczy to.Czego nie uczynili barbarzyńcy, tego dokonali Barberini. Cztery kolumny podtrzymujące baldachim o wysokości 28 metrów mają korynckie głowice i spiralne trzony. Ponad masywnym belkowaniem cztery pełnoplastyczne figury aniołów. Ażurowe nakrycie wieńczy wielki pozłacany krzyż na globie. Baldachim nawiązuje do długiej rzymskiej tradycji cyboriów, tego typu założenie istniało również w bazylice konstantyńskiej. Wygląd dawnej konfesji obrazuje malowidło Giulia Romano ze sceną Donacji cesarza Konstantyna w Sala di Constantino w Pałacu Apostolskim w Watykanie. Dawną konfesję otaczała przegroda z kolumnami o korynckich głowicach i charakterystycznych spiralnych trzonach. Trzony te wedle tradycji są spoliami ze Świątyni Salomona w Jerozolimie. Stały się wzorem dla filarów zdobiących rozmaite dzieła rzymskiej architektury, to krużganki przy bazylikach, świętego Jana na Lateranie, czy świętego Pawła za Murami, a także dla berniniowskiego baldachimu. Prostokątne, jednoprzęsłowe prezbiterium jest zamknięte półkolistą absydą, którego konchę wypełnia stiukowa dekoracja ornamentalna z XVIII wieku, to dzieło Luigiego Vanvitellego i Giovanniego Battisty Mainiego. W trzech okrągłych polach znajdują się płaskorzeźby. pośrodku jest scena przekazania kluczy świętemu Piotrowi przez Jezusa na wzór gobelinu Rafaela, po bokach ukazano męczeństwo świętego Piotra wedłu obrazu Guido Reniego i męczeństwo świętego Pawła według srebrnego reliefu Algardiego. Poniżej znajduje się majuskułowa inskrypcja o treści. O Pastor Ecclesiae, tu omnes Christi pascis agnos et oves. Co oznacza. Jako pasterz Kościoła, karmisz wszystkie baranki i owce Chrystusa.

W niszach bocznych ścian w dolnych strefach znajdują się XVIII wieczne figury, proroka Eliasza, świętego Dominika oraz świętego Benedykta i świętego Franciszka. W górnych strefach XIX wieczne figury świętych Franciszka Salezego, Franciszka Caraccioli oraz Franciszki Rzymianki i Alfonsa Marii Ligouriego. Cathedra Petri, wykonana z marmuru, brązu i stiuku kompozycja rzeźbiarsko architektoniczna, w której wyeksponowano tron katedrę, symbolizujący władzę papieża nad całym Kościołem. Wewnątrz siedziska umieszczono drewniany tron pochodzący z przełomu XII do XIII wieku jak ustalono podczas badań wykonanych w roku 1974. Według tradycji miał to być jednak tron używany przez samego świętego Piotra. Katedrę otaczają rzeźby przedstawiające Ojców Kościoła zarówno wschodniego i zachodniego: świętego Ambrożego, świętego Augustyna, oraz świętego Atanazego i świętego Jana Złotoustego. Powyżej, w owalnym oknie umieszczono witraż z gołębicą Ducha Świętego otoczonego promienistą glorią. Dzieło zostało wykonane w roku 1665 przez Berniniego i jego współpracowników.