Kobiety w Biblii - ebook

Przedmowa

Moja dotychczasowa droga poszukiwania śladów kobiet w Piśmie Świętym zaowocowała nie tylko cyklem Kobiety w Biblii, publikowanym w „Tygodniku Powszechnym”, ale też pierwszym tomem rozważań, który ukazał się w roku 2006 w Społecznym Instytucie Wydawniczym Znak pt. Kobiety w Biblii. Stary Testament. Obecnie z wielką radością oddaję do rąk Czytelniczek i Czytelników kolejny tom, analizujący postaci kobiece występujące na kartach Nowego Testamentu, ukazujący się w Bibliotece „Więzi”.

Podejście do tekstu biblijnego pozostało takie samo. W niewielkim stopniu podejmuję zagadnienia autorstwa, czasu i miejsca powstania analizowanych pism, stosowanych rodzajów literackich czy tła społecznego, politycznego i kulturalnego. Jeżeli pojawiają się uwagi na ten temat, przytaczam poglądy powszechnie przyjmowane przez badaczki i badaczy. Swoje rozważania opieram na tzw. Biblii Poznańskiej*, odwołując się do innych przekładów Pisma Świętego, o ile rzucają one nowe światło na analizowane teksty. Spośród komentarzy i prac egzegetycznych ponownie bardzo cenne okazały się opracowania teologiczno-feministyczne.

Poszukiwania śladów kobiet w Nowym Testamencie obejmują trzy rodzaje tekstów. Pierwsza, największa grupa to te, które opisują konkretne kobiety. Decydując się także w lekturze Nowego Testamentu zachować metodę lectio continua, czyli lektury kolejnych jego ksiąg, świadoma jestem, że niektóre z kobiet pojawią się wielokrotnie. Mam nadzieję, że dzięki takiemu podejściu wyeksponowane zostaną te kobiety, które odgrywają w Nowym Testamencie kluczową rolę. Starałam się przy tym ukazać specyfikę każdego autora w ujmowaniu tej samej postaci kobiecej, co najdokładniej można analizować przez porównywanie tekstów trzech pierwszych, tzw. synoptycznych Ewangelii. Po drugie, w niniejszej książce znaleźć można analizę tych fragmentów Nowego Testamentu, które formułują przepisy odnoszące się do kobiet. Po trzecie, w Nowym Testamencie zawarte są także pewne idee teologiczne, wyrażone przez symbolikę kobiecą. I te teksty stały się podstawą rozważań.

Od czasu powstania ksiąg Nowego Testamentu dzieli nas niemal dwa tysiące lat. Są to jednak teksty nam bliskie i wpływające zarówno na treść i praktykę wiary, jak też szerzej – na naszą kulturę w dużo większym stopniu, niż gotowi bylibyśmy przyznać. Dlatego też w ich lekturze starałam się odkryć te wymiary, które często są zapominane, a które wydają się szczególne ważne dla wierzących i krytycznie myślących kobiet.

Elżbieta Adamiak

* Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych ze wstępami i komentarzami, red. Michał Peter i Marian Wolniewicz, t. 1–4, wyd. 3, Poznań 1991–1994.Prababki Jezusa

Rodowód Jezusa, którym Mateusz rozpoczyna swą Ewangelię (1,1–17), zstępuje od Abrahama, przez Dawida, do Jezusa. Ewangelista ukazuje Go tym samym jako dziedzica obietnic Bożych, jako syna Abrahama i syna Dawida. Genealogia ta zawiera trzy serie zawierające czternaście imion połączonych ze sobą czasownikiem, podkreślającym rolę mężczyzny w prokreacji. Kończy się jednak paradoksalnym zdaniem: „Jakub ojcem Józefa, męża Maryi, z której narodził się Jezus, zwany Chrystusem” (1,16). Zaskakujący jest już sam fakt pojawienia się w rodowodzie imienia kobiety – rzecz w tamtych czasach nietypowa, niestosowna. Poza tym cała Mateuszowa Ewangelia dzieciństwa Jezusa opisana jest z perspektywy Józefa. W tym miejscu wyraźnie podkreślone zostaje jednak macierzyństwo Maryi.

Jeszcze większe zdumienie ogarnia nas ze względu na cztery inne kobiety wspomniane w genealogii: Tamar (1,3), Rahab (1,5), Rut (1,5) oraz dawną żonę Uriasza (czyli Batszebę, choć ewangelista nie podaje jej imienia; 1,6). Może nas zastanawiać, dlaczego Mateusz nie wymienia matriarchiń Izraela: Sary, Rebeki, Racheli i Lei, lecz takie kobiety, których losy wpisane zostały w genealogię i dzieje Dawida w sposób często bardzo skomplikowany.

Tamar, synowa Judy, młoda bezdzietna wdowa, która nie mogąc dojść wprost swoich praw do potomstwa, opartych na regułach lewiratu*, wymogła je podstępem na swoim teściu. Udając nierządnicę, zaszła w ciążę i zapewniła w ten sposób ciągłość rodu Judy (Rdz 38). Rahab, cudzoziemka i nierządnica, która ułatwiła zdobycie Jerycha wojskom Jozuego, w zamian otrzymując darowanie życia – własnego i rodziny – po zdobyciu miasta (Joz 2,1–21; 6,22–25). Rut Moabitka, a więc również cudzoziemka, młoda wdowa, która w imię przyjaźni i wierności nie opuściła swej owdowiałej teściowej Noemi. Poszła z nią do obcej dla siebie ziemi, a Bóg Noemi stał się jej Bogiem. Swoich praw w rodzinie męża także musiała dochodzić podstępem (por. Księga Rut). Żona Uriasza Chetyty, której historia związana jest z grzechem cudzołóstwa króla Dawida. Ona również owdowiała i spodziewała się pozamałżeńskiego potomka (2 Sm 11,2–12.26–27; 1 Krl 1).

Co łączy te kobiety, prababki Jezusa? Po pierwsze, wszystkie w kluczowych dla ich życia momentach znajdują się poza strukturą rodzin: Tamar i Rut są młodymi, bezdzietnymi wdowami, Rahab – prostytutką, Batszeba cudzołoży, a później również zostaje wdową. Po drugie, doznają niesprawiedliwości ze strony mężczyzn: w patriarchalnym społeczeństwie za pewne sytuacje obwiniane są tylko kobiety, a to staje się przyczyną ich cierpienia. Po trzecie, poprzez swą aktywność seksualną kwestionują panujący porządek i ryzykują wykluczenie ze społeczności. Po czwarte, ich sytuację poprawia działanie mężczyzn – gdy biorą oni na siebie winę i/lub odpowiedzialność; gdy otaczają kobiety ochroną, którą im samym gwarantuje patriarchalne społeczeństwo; gdy zapewniają im tożsamość i przyszłość, legitymując ich nienarodzone jeszcze dzieci.

Wspomnienie Tamar, Rahab, Rut i Batszeby przygotowuje nas do spotkania kolejnej kobiety w pewien sposób niepasującej do swego otoczenia, która doświadczy niesprawiedliwości oraz cierpienia i której historia nabierze niespodziewanego biegu – Maryi.

* W sytuacji gdy żonaty mężczyzna zmarł, nie pozostawiwszy syna, prawo lewiratu nakazywało jego bratu lub najbliższemu męskiemu krewnemu poślubić wdowę po nim w celu zachowania linii genealogicznej. Prawo to charakterystyczne jest dla pochodzenia patrylinearnego, tzn. ujmowanego w męskiej linii. Znane było w wielu kulturach starożytnych, również w Starym Testamencie (por. Pwt 25,5–10).Trzy sny Józefa

Historia narodzin Jezusa w teologicznej wizji Mateusza opowiedziana została jakby w trzech aktach. Każdy z nich poprzedza sen Józefa, w którym otrzymuje on nakaz od anioła, wskazujący mu wyjście z trudnej czy nawet zagrażającej życiu sytuacji. Następuje działanie Józefa – najpierw wobec jego „żony Maryi” (Mt 1,20), potem wobec obojga, „Dziecka i Jego matki” (2,13n; 20n). Zauważmy – dla ewangelisty kolejność nie jest bez znaczenia – na pierwszym miejscu stoi Jezus, Dziecko. Maryja jest ważna tylko dlatego, że jest Jego Matką. Wszystko zdaje się zatem wskazywać na patriarchalne spojrzenie autora Ewangelii, z perspektywy prawnego ojca Dziecka, Józefa.

Najpierw dowiadujemy się, że Maryja stała się brzemienną, „zanim rozpoczęli wspólne życie” (Mt 1,18), tzn. przed ceremonią zaślubin i wprowadzenia narzeczonej do domu męża. Obowiązki żony dotyczyły jednak także narzeczonej. A zatem, zgodnie z Prawem, skoro poczęła dziecko za sprawą obcego mężczyzny, zasługiwała na karę śmierci (Pwt 22,23–29). Co prawda wiele wskazuje na to, że w czasach Maryi i Józefa nie wykonywano tej kary, z całą pewnością jednak Jej brzemienność była traktowana jako coś nagannego. Józef miał trzy możliwości wyjścia z tej sytuacji: publicznie oskarżyć Maryję i rozwieść się z Nią, uczynić to potajemnie albo wziąć Ją za żonę. Według Mateusza wybrał drugą możliwość, co ewangelista uzasadnia jego sprawiedliwością. Anioł jednak nakazuje mu przyjąć żonę i Józef tak czyni (Mt 1,20.24). Ewangelista nie wspomina o jakichkolwiek słowach Maryi ani o Jej aktywności.

Kolejne zagrożenie wiąże się z pokłonem magów, którzy – odwiedzając Heroda i powiadamiając go o narodzinach „króla żydowskiego” (2,2) – sprowadzają na Betlejem i okolicę gniew władcy. Wszyscy chłopcy poniżej dwóch lat zostają zabici. Wcześniej Józef otrzymuje we śnie polecenie anioła, które spełnia: „Wstań, zabierz Dziecko i Jego matkę i uciekaj do Egiptu” (Mt 2,13n).

Po śmierci Heroda scenariusz się powtarza – w Egipcie, na wygnaniu, w kolejnym śnie Józef otrzymuje nakaz od anioła: „Wstań, zabierz Dziecko i Jego matkę i wracaj do ziemi izraelskiej, bo już pomarli ci, którzy czyhali na życie Dziecka” (Mt 2,20n). Znów jedynie Józef otrzymuje objawienie, sam podejmuje decyzję w posłuszeństwie przekazanej mu woli Bożej. Tylko on jest aktywny, on odgrywa pierwszoplanową rolę jako Opiekun Jezusa.

Jest jednak jeszcze inny aspekt tej historii. W pozornie zdominowanej przez mężczyzn genealogii Jezusa pojawiają się kobiety, a rola Józefa, gwaranta pochodzenia Jezusa od Dawida, zostaje zrelatywizowana przez ostatnie, najważniejsze zdanie: „Jakub ojcem Józefa, męża Maryi, z której narodził się Jezus, zwany Chrystusem” (Mt 1,16). Inaczej, niż było to przyjęte – to nie Maryja zostaje określona przez męża, ale Józef jako Jej mąż! Podobnie w samym sercu relacji o trzech przybyszach ze Wschodu czytamy: „Gdy zobaczyli gwiazdę, ogromnie się ucieszyli. Kiedy zaś weszli do domu, zobaczyli Dziecko z Jego Matką, Maryją. Upadli na twarz i złożyli Mu hołd. I otworzywszy szkatuły, ofiarowali złoto, kadzidło i mirrę” (2,10n). A więc – mimo że wokół ciągle mowa była o Józefie – w tym najważniejszym momencie pozostaje Dziecko z Matką. Warto przy tym zauważyć, że po raz pierwszy pojawia się tu w Ewangelii Mateuszowej słowo „dom”. Dom w znaczeniu teologicznym, ściślej – eklezjologicznym: budząca się do życia wspólnota, nowy rodzaj relacji osób zgromadzonych przez Jezusa i wokół Niego.

W swojej najgłębszej teologicznej wymowie Ewangelia dzieciństwa według Mateusza koncentruje się zatem na poczęciu i narodzinach Jezusa z kobiety. Podkreśla to jej moc do tego stopnia, że wiąże się z wyjściem poza rolę przypisywaną jej w ówczesnej, zdominowanej przez mężczyzn kulturze. Mateusz opisuje te wydarzenia także pozytywnie – gdy przedstawia dziewicze poczęcie Jezusa przez Maryję jako spełnienie zapowiedzi Izajasza (Iz 7,14 w Mt 1,23), nadając jej nowy sens. I – przede wszystkim – podkreślając, że jest to owocem działania Ducha Świętego (1,18.20), przy czym słowo „Duch” użyte zostaje bez rodzajnika, a zatem oznacza twórczą, powołującą do życia moc Boga.Indeks nazw osobowych

Aaron

Abraham

Achan

Adam

Agabos, prorok

Akwila

Alfeusz

Ananiasz

Andronik

Andrzej, apostoł, św.

Anna, matka Samuela

Anna, prorokini

Apfia

Apollos z Aleksandrii

Archip

Aser

Barnaba

Bartłomiej, apostoł, św.

Batszeba

Berenika

Chananejka

Chloe

Chuza, zarządca Heroda

Damaris

Dawid, król

Dionizy Areopagita

Druzylla

Elżbieta, krewna Maryi

Enneasz

Eubulos

Eunice

Ewa

Ewodia

Ezaw

Ezechiel, prorok

Fanuel

Febe

Feliks, prokurator Judei

Filemon

Filip, apostoł, św.

Filip, diakon, św.

Flaminiusz, konsul rzymski

Galenus, lekarz

Hagar

Helvidiusz, pisarz łaciński

Herod Agryppa I

Herod Agryppa II

Herod Antypas

Herod Filip

Herod Wielki

Herodiada

Herodiady córka zob. Salome

Hieronim, św.

Hipokrates, lekarz

Izaak

Izajasz, prorok

Izmael

Izydor z Peluzjum

Jair

Jaira córka

Jaira żona

Jakub, „brat” Jezusa

Jakub, ojciec św. Józefa

Jakub, patriarcha

Jakub Starszy, apostoł, św.

Jakub Młodszy, apostoł, św.

Jan, apostoł, św.

Jan, autor Apokalipsy, św.

Jan Chrzciciel

Jan Ewangelista, św.

Jan Marek

Jan Paweł II, papież

Jeremiasz, prorok

Jezabel

Jezus Chrystus passim

Joanna, żona Chuzy

Joel, prorok

Jozjasz, król

Jozue

Józef, brat Jakuba Młodszego

Józef, „brat” Jezusa

Józef z Nazaretu, św.

Juda, „brat” Jezusa

Juda, patriarcha

Juda, teść Tamar

Judasz Iskariota

Judasz, syn Jakuba

Julia

Junia

Junias

Kandaki, królowa etiopska

Klaudia

Klaudiusz, cesarz rzymski

Klemens

kobieta cierpiąca na krwotok

kobieta namaszczająca Jezusa

kobieta pochwycona na cudzołóstwie

kobieta pochylona od osiemnastu lat

kobieta z Nain

Królowa Południa

Lea

Lidia

Linus

Liwiusz, historyk

Lois

Luter Marcin

Łazarz

Łukasz Ewangelista, św.

Maciej, apostoł, św.

Marek Ewangelista, św.

Maria Kleofasowa

Maria Magdalena

Maria, matka Jakuba Młodszego i Józefa

Maria, matka Jana Marka

Maria z Betanii

Maria z Magdali zob. Maria Magdalena

Maria z Listu do Rzymian

Marta z Betanii

Maryja, Matka Jezusa, św.

Mateusz Ewangelista, św.

Micheasz, prorok

młodzieniec z Nain

Mojżesz

Naaman Syryjczyk

Natanael

Nereusz

Nereusza matka

Nimfa

Nimfas

Noemi

Olimpas

Olimpiada

Onezym

Patroba

Patrobas

Paweł, apostoł, św.

Pawła siostra

Pawła siostrzeniec

Persyda

Peter Michał

Piłat zob. Poncjusz Piłat

Piotr, apostoł, św.

Piotra teściowa

Piotra żona

Plutarch, pisarz grecki

Poncjusz Piłat

Poncjusza Piłata żona zob. Prokula

Prokula

Pryscylla

przełożonego synagogi córka

przełożony synagogi

Pudens

Rachela

Rahab

Rebeka

Rode

Romaniuk Kazimierz, bp

Rufus

Rufusa matka

Rut Moabitka

Safira

Salome, córka Herodiady

Salome, uczennica Jezusa

Samarytanka

Sara

Sofoniasz, prorok

Sostenes

Sydzyg

Sylas

Sylwan

Symeon

Syntyche

Syrofenicjanka

Szymon, apostoł zob. Piotr, apostoł

Szymon, „brat” Jezusa

Szymon Cyrenejczyk

Szymon, faryzeusz

Szymon Gorliwy

Szymon Trędowaty

Szymona teściowa zob. Piotra teściowa

Szunamitka

Tabita

Tamar

Teofil

Tomasz, apostoł, św.

Tryfana

Tryfoza

Tymoteusz

Uriasz Chetyta

wdowa z Sarepty Sydońskiej

Węcławski Tomasz

Wojtyła Karol zob. Jan Paweł II

Wolniewicz Marian

Wujek Jakub, ks.

Zachariasz, mąż Elżbiety

Zachariasz, prorok

Zebedeusz

Zebedeusza synowie zob. Jan, apostoł; Jakub Starszy

Zebedeusza synów matka

ZuzannaSpis rzeczy

Przedmowa

Kobiety w Ewangelii według św. Mateusza

Prababki Jezusa

Trzy sny Józefa

Teściowa Piotra

Nieczyste

Jego siostry i bracia

Zaczyniająca ciasto

Córka Herodiady

Krzyk Chananejki

Matka synów Zebedeusza

Kokosz

Dziesięć młodych kobiet

Na jej pamiątkę

Żona Piłata

Pramatki

Kobiety w Ewangelii według św. Marka

Teściowa Szymona

„Wśród swoich krewnych…”

Cierpiąca

Śmierć ulotna jak sen

Obca?

Herodiada

Grosz kobiety

„Uczyniła, co mogła”

On i Jego uczennice

Kobiety w Ewangelii według św. Łukasza

Kobieta zapomniana

Niepokorna

Pieśń protestu

Prorokini

Uczennica

Uzdrowiona

Kobieta z Nain

Miłość grzesznicy

Idące za Jezusem

Rodzina Jezusa

Moc zmartwychwstania

Siostry

„Córka Abrahama”

Radość znalezienia

Ubogie wdowy

Zwiastujące zmartwychwstanie

Kobiety w Ewangelii według św. Jana

Kobieta

Kobieta z Samarii

Pochwycona

Wiara Marty i łzy Marii

Credo Marii

Dwoje bezimiennych

Apostołka Apostołów

Kobiety w Dziejach Apostolskich

Pierwsze wykluczone

Safira

Pierwsza chrześcijanka Europy

Tabita

Maria i Rode

Pryscylla

Prorokinie z Cezarei i inne

Kobiety w Listach Nowego Testamentu

Febe

Apostołka

Małżeństwo i paruzja

O kobiecej fryzurze i nakryciu głowy

Między słowem a milczeniem

Znane z imienia

Obraz kobiety

„Nie jest męskie i żeńskie…”

Matka Jeruzalem

Miłość i władza

Poddane

Nauczanie i władza

Diakoni

Wdowy

Kobieta i niewolnik

Bracia

„Bez słowa”

Kobiety w Apokalipsie św. Jana

Rodząca

Wielka Nierządnica

Oblubienica Baranka

Indeks nazw osobowych