Kodeks postępowania karnego. The Code of Criminal Procedure. Wydanie 2 - ebook

Dział I. Przepisy wstępne

Artykuł 1 Zakres obowiązywania

Postępowanie karne w sprawach należących do właściwości sądów toczy się według przepisów niniejszego kodeksu.

Artykuł 2 Cele postępowania; zasada prawdy materialnej

§ 1. Przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego, aby:

1) sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności;

2) przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego;

3) zostały uwzględnione prawnie chronione interesy pokrzywdzonego przy jednoczesnym poszanowaniu jego godności;

4) rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie.

§ 2. Podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne.

Artykuł 3 Udział czynnika społecznego

W granicach określonych w ustawie postępowanie karne odbywa się z udziałem czynnika społecznego.

Artykuł 4 Zasada obiektywizmu

Organy prowadzące postępowanie karne są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego.

Artykuł 5 Zasada domniemania niewinności

§ 1. Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem.

§ 2. Niedające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego.

Artykuł 6 Prawo do obrony

Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć.

Artykuł 7 Zasada swobodnej oceny dowodów

Organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego.

Artykuł 8 Zasada samodzielności jurysdykcyjnej

§ 1. Sąd karny rozstrzyga samodzielnie zagadnienia faktyczne i prawne oraz nie jest związany rozstrzygnięciem innego sądu lub organu.

§ 2. Prawomocne rozstrzygnięcia sądu kształtujące prawo lub stosunek prawny są jednak wiążące.

Artykuł 9 Działanie z urzędu

§ 1. Organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu, chyba że ustawa uzależnia je od wniosku określonej osoby, instytucji lub organu albo od zezwolenia władzy.

§ 2. Strony i inne osoby bezpośrednio zainteresowane mogą składać wnioski o dokonanie również tych czynności, które organ może lub ma obowiązek podejmować z urzędu.

Artykuł 10 Zasada legalizmu

§ 1. Organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia – o czyn ścigany z urzędu.

§ 2. Z wyjątkiem wypadków określonych w ustawie lub w prawie międzynarodowym nikt nie może być zwolniony od odpowiedzialności za popełnione przestępstwo.

Artykuł 11 Umorzenie absorpcyjne

§ 1. Postępowanie w sprawie o występek, zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5, można umorzyć, jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo, a interes pokrzywdzonego temu się nie sprzeciwia.

§ 2. Jeżeli kara za inne przestępstwo nie została prawomocnie orzeczona, postępowanie można zawiesić. Zawieszone postępowanie należy umorzyć albo podjąć przed upływem 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie o inne przestępstwo, o którym mowa w § 1.

§ 3. Postępowanie umorzone na podstawie § 1 można wznowić w wypadku uchylenia lub istotnej zmiany treści prawomocnego wyroku, z powodu którego zostało ono umorzone.

Artykuł 12 Ściganie na wniosek

§ 1. W sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek postępowanie z chwilą złożenia wniosku toczy się z urzędu. Organ ścigania poucza osobę uprawnioną do złożenia wniosku o przysługującym jej uprawnieniu.

§ 2. W razie złożenia wniosku o ściganie niektórych tylko sprawców obowiązek ścigania obejmuje również inne osoby, których czyny pozostają w ścisłym związku z czynem osoby wskazanej we wniosku, o czym należy uprzedzić składającego wniosek. Przepisu tego nie stosuje się do najbliższych osoby składającej wniosek.

§ 3. Wniosek może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu – do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne.

Artykuł 13 Zezwolenie władzy

Uzyskanie zezwolenia władzy, od którego ustawa uzależnia ściganie, należy do oskarżyciela.

Artykuł 14 Zasada skargowości

§ 1. Wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu.

§ 2. Oskarżyciel publiczny może cofnąć akt oskarżenia do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. W toku przewodu sądowego przed sądem pierwszej instancji cofnięcie aktu oskarżenia dopuszczalne jest jedynie za zgodą oskarżonego. Ponowne wniesienie aktu oskarżenia przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn jest niedopuszczalne.

Artykuł 15 Uprawnienia Policji

§ 1. Policja i inne organy w zakresie postępowania karnego wykonują polecenia sądu, referendarza sądowego i prokuratora oraz prowadzą pod nadzorem prokuratora śledztwo lub dochodzenie w granicach określonych w ustawie.

§ 2. Wszystkie instytucje państwowe i samorządowe są obowiązane w zakresie swego działania do udzielania pomocy organom prowadzącym postępowanie karne w terminie wyznaczonym przez te organy.

§ 3. Osoby prawne lub jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej inne niż określone w § 2, a także osoby fizyczne są obowiązane do udzielenia pomocy na wezwanie organów prowadzących postępowanie karne w zakresie i w terminie przez nie wyznaczonym, jeżeli bez tej pomocy przeprowadzenie czynności procesowej jest niemożliwe albo znacznie utrudnione.

Artykuł 16 Zasada informacji

§ 1. Jeżeli organ prowadzący postępowanie jest obowiązany pouczyć uczestników postępowania o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach, brak takiego pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywoływać ujemnych skutków procesowych dla uczestnika postępowania lub innej osoby, której to dotyczy.

§ 2. Organ prowadzący postępowanie powinien ponadto w miarę potrzeby udzielać uczestnikom postępowania informacji o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach także w wypadkach, gdy ustawa wyraźnie takiego obowiązku nie stanowi. W razie braku takiego pouczenia, gdy w świetle okoliczności sprawy było ono nieodzowne, albo mylnego pouczenia, stosuje się odpowiednio § 1.

Artykuł 17 Przesłanki procesowe

§ 1. Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:

1) czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia;

2) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa;

3) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma;

4) ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze;

5) oskarżony zmarł;

6) nastąpiło przedawnienie karalności;

7) postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się;

8) sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych;

9) brak skargi uprawnionego oskarżyciela;

10) brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej;

11) zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie.

§ 2. Do chwili otrzymania wniosku lub zezwolenia władzy, od których ustawa uzależnia ściganie, organy procesowe dokonują tylko czynności niecierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów, a także czynności zmierzających do wyjaśnienia, czy wniosek będzie złożony lub zezwolenie będzie wydane.

§ 3. Niemożność przypisania winy sprawcy czynu nie wyłącza postępowania dotyczącego zastosowania środków zabezpieczających.

§ 4. Istnienie okoliczności określonych w § 1 pkt 4–6 nie wyłącza postępowania w przedmiocie przepadku, o którym mowa w art. 45a § 2 Kodeksu karnego i art. 43a Kodeksu karnego skarbowego.

Artykuł 18 Wykroczenie; przewinienie dyscyplinarne

§ 1. Jeżeli czyn stanowi tylko wykroczenie, prokurator odmawiając wszczęcia postępowania lub umarzając je przekazuje sprawę Policji w celu wystąpienia z wnioskiem o ukaranie do właściwego sądu; prokurator może sam wystąpić z takim wnioskiem.

§ 2. Jeżeli sąd lub prokurator dopatruje się w czynie przewinienia dyscyplinarnego albo naruszenia obowiązków służbowych lub zasad współżycia społecznego, może odmawiając wszczęcia postępowania albo umarzając je, zwłaszcza z powodu znikomej szkodliwości społecznej czynu, przekazać sprawę innemu właściwemu organowi.

Artykuł 19 Sygnalizacja

§ 1. W razie stwierdzenia w postępowaniu karnym poważnego uchybienia w działaniu instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, zwłaszcza gdy sprzyja ono popełnieniu przestępstwa, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, zawiadamia o tym uchybieniu organ powołany do nadzoru nad daną jednostką organizacyjną, zaś w razie potrzeby także organ kontroli. Policja powiadamia prokuratora o ujawnionych przez siebie uchybieniach.

§ 2. Zawiadamiając o uchybieniu, sąd lub prokurator może zażądać nadesłania w wyznaczonym terminie wyjaśnień i podania środków podjętych w celu zapobieżenia takim uchybieniom w przyszłości.

§ 3. W razie nieudzielenia wyjaśnień w wyznaczonym terminie można nałożyć na kierownika organu zobowiązanego do wyjaśnień karę pieniężną w wysokości do 10 000 złotych.

§ 4. Na postanowienie o nałożeniu kary pieniężnej przysługuje zażalenie. Zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje sąd rejonowy, w którego okręgu toczy się postępowanie.

Artykuł 20 Rażące naruszenie obowiązków procesowych przez obrońcę, pełnomocnika, oskarżyciela publicznego

§ 1. W razie rażącego naruszenia przez obrońcę lub pełnomocnika strony ich obowiązków procesowych sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, zawiadamia o tym właściwą okręgową radę adwokacką lub radę okręgowej izby radców prawnych, żądając od dziekana właściwej rady nadesłania w wyznaczonym, nie krótszym niż 30 dni, terminie informacji o podjętych działaniach wynikających z zawiadomienia. Odpis zawiadomienia przesyła się Ministrowi Sprawiedliwości.

§ 1a. W razie nienadesłania w wyznaczonym terminie informacji, o których mowa w § 1, można nałożyć na dziekana właściwej rady karę pieniężną w wysokości do 10 000 złotych.

§ 1b. Na postanowienie o ukaraniu przysługuje zażalenie. Na postanowienie o ukaraniu wydane przez prokuratora w postępowaniu przygotowawczym zażalenie przysługuje do sądu rejonowego, w którego okręgu toczy się postępowanie.

§ 2. W razie rażącego naruszenia obowiązków procesowych przez oskarżyciela publicznego lub prowadzącego postępowanie przygotowawcze sąd zawiadamia o tym bezpośredniego przełożonego osoby, która dopuściła się uchybienia, żądając nadesłania w wyznaczonym, nie krótszym niż 14 dni, terminie informacji o podjętych działaniach wynikających z zawiadomienia; w stosunku do Policji oraz innych organów postępowania przygotowawczego uprawnienie takie przysługuje również prokuratorowi.

§ 2a. Odpis zawiadomienia, o którym mowa w § 2, sąd przesyła Prokuratorowi Generalnemu, jeżeli uchybienia dopuścił się prokurator, a w wypadku gdy uchybienia dopuścił się oskarżyciel publiczny niebędący prokuratorem – właściwemu organowi przełożonemu w stosunku do bezpośredniego przełożonego tego oskarżyciela.

Artykuł 21 Zawiadomienie o wszczęciu i ukończeniu postępowania

§ 1. O ukończeniu postępowania toczącego się z urzędu przeciw osobom zatrudnionym w instytucjach państwowych, samorządowych i społecznych, uczniom i słuchaczom szkół oraz żołnierzom należy bezzwłocznie zawiadomić przełożonych tych osób.

§ 2. Prokurator zawiadamia również o wszczęciu postępowania przeciw funkcjonariuszom publicznym, a o wszczęciu postępowania przeciw innym osobom, o których mowa w § 1 – jeżeli wymaga tego ważny interes publiczny.

Artykuł 22 Zawieszenie postępowania

§ 1. Jeżeli zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postępowania, a w szczególności jeżeli nie można ująć oskarżonego albo nie może on brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby, postępowanie zawiesza się na czas trwania przeszkody.

§ 2. Na postanowienie w przedmiocie zawieszenia postępowania przysługuje zażalenie.

§ 3. W czasie zawieszenia postępowania należy jednak dokonać odpowiednich czynności w celu zabezpieczenia dowodów przed ich utratą lub zniekształceniem.

§ 4. W razie istnienia podstaw określonych w art. 45a § 2 Kodeksu karnego lub art. 43a Kodeksu karnego skarbowego po uprawomocnieniu się postanowienia o zawieszeniu postępowania sąd orzeka w przedmiocie przepadku z urzędu, a w postępowaniu przygotowawczym – na wniosek prokuratora. Jeżeli oskarżony nie ma obrońcy, do udziału w postępowaniu dotyczącym przepadku wyznacza się obrońcę z urzędu.

§ 5. Na postanowienie w przedmiocie przepadku przysługuje zażalenie.

Artykuł 23 Zawiadomienie sądu rodzinnego

W sprawie o przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego, we współdziałaniu z małoletnim lub w okolicznościach, które mogą świadczyć o demoralizacji małoletniego albo o gorszącym wpływie na niego, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, zawiadamia sąd rodzinny w celu rozważenia środków przewidzianych w przepisach o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

Artykuł 23a Postępowanie mediacyjne

§ 1. Sąd lub referendarz sądowy, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator lub inny organ prowadzący to postępowanie, może z inicjatywy lub za zgodą oskarżonego i pokrzywdzonego skierować sprawę do instytucji lub osoby do tego uprawnionej w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między pokrzywdzonym i oskarżonym, o czym się ich poucza, informując o celach i zasadach postępowania mediacyjnego, w tym o treści art. 178a.

§ 2. Postępowanie mediacyjne nie powinno trwać dłużej niż miesiąc, a jego okresu nie wlicza się do czasu trwania postępowania przygotowawczego.

§ 3. Postępowania mediacyjnego nie może prowadzić osoba, co do której w sprawie zachodzą okoliczności określone w art. 40 i art. 41 § 1, czynny zawodowo sędzia, prokurator, asesor prokuratorski, a także aplikant wymienionych zawodów, ławnik, referendarz sądowy, asystent sędziego, asystent prokuratora oraz funkcjonariusz instytucji uprawnionej do ścigania przestępstw. Przepis art. 42 stosuje się odpowiednio.

§ 4. Udział oskarżonego i pokrzywdzonego w postępowaniu mediacyjnym jest dobrowolny. Zgodę na uczestniczenie w postępowaniu mediacyjnym odbiera organ kierujący sprawę do mediacji lub mediator, po wyjaśnieniu oskarżonemu i pokrzywdzonemu celów i zasad postępowania mediacyjnego i pouczeniu ich o możliwości cofnięcia tej zgody aż do zakończenia postępowania mediacyjnego.

§ 5. Mediatorowi udostępnia się akta sprawy w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego.

§ 6. Instytucja lub osoba do tego uprawniona sporządza, po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego, sprawozdanie z jego wyników. Do sprawozdania załącza się ugodę podpisaną przez oskarżonego, pokrzywdzonego i mediatora, jeżeli została zawarta.

§ 7. Postępowanie mediacyjne prowadzi się w sposób bezstronny i poufny.

§ 8. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy tryb przeprowadzania postępowania mediacyjnego, warunki, jakim powinny odpowiadać instytucje i osoby uprawnione do jego przeprowadzenia, sposób ich powoływania i odwoływania, zakres i warunki udostępniania im akt sprawy oraz formę i zakres sprawozdania z wyników postępowania mediacyjnego, mając na uwadze potrzebę skutecznego przeprowadzenia tego postępowania.

Artykuł 23b (uchylony)Dział II. Sąd

Rozdział 1. Właściwość i skład sądu

Artykuł 24 Sąd rejonowy

§ 1. Sąd rejonowy orzeka w pierwszej instancji we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawą do właściwości innego sądu.

§ 2. Sąd rejonowy rozpoznaje ponadto środki odwoławcze w wypadkach wskazanych w ustawie.

Artykuł 25 Sąd okręgowy

§ 1. Sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach o następujące przestępstwa:

1) o zbrodnie określone w Kodeksie karnym oraz w ustawach szczególnych;

2) o występki określone w rozdziałach XVI i XVII oraz w art. 140–142, art. 148 § 4, art. 149, art. 150 § 1, art. 151–154, art. 158 § 3, art. 163 § 3 i 4, art. 165 § 1, 3 i 4, art. 166 § 1, art. 173 § 3 i 4, art. 185 § 2, art. 189a § 2, art. 210 § 2, art. 211a, art. 252 § 3, art. 258 § 1–3, art. 265 § 1 i 2, art. 269, art. 278 § 1 i 2 w zw. z art. 294, art. 284 § 1 i 2 w zw. z art. 294, art. 286 § 1 w zw. z art. 294, art. 287 § 1 w zw. z art. 294, art. 296 § 3 oraz art. 299 Kodeksu karnego;

3) o występki, które z mocy przepisu szczególnego należą do właściwości sądu okręgowego.

§ 2. Sąd apelacyjny, na wniosek sądu rejonowego, może przekazać do rozpoznania sądowi okręgowemu, jako sądowi pierwszej instancji, sprawę o każde przestępstwo, ze względu na szczególną wagę lub zawiłość sprawy.

§ 3. Sąd okręgowy rozpoznaje ponadto środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w pierwszej instancji w sądzie rejonowym oraz inne sprawy przekazane mu przez ustawę.

Artykuł 26 Sąd apelacyjny

Sąd apelacyjny rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w pierwszej instancji w sądzie okręgowym oraz inne sprawy przekazane mu przez ustawę.

Artykuł 27 Sąd Najwyższy

Sąd Najwyższy rozpoznaje kasacje oraz środki odwoławcze i inne sprawy w wypadkach określonych w ustawie.

Artykuł 28 Skład na rozprawie głównej

§ 1. Na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie jednego sędziego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Sędzia ma prawa i obowiązki przewodniczącego.

§ 2. W sprawach o zbrodnie sąd orzeka w składzie jednego sędziego i dwóch ławników.

§ 3. Ze względu na szczególną zawiłość sprawy lub jej wagę sąd pierwszej instancji może postanowić o jej rozpoznaniu w składzie trzech sędziów albo jednego sędziego i dwóch ławników.

§ 4. W sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności, sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników.

Artykuł 29 Skład na rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej

§ 1. Na rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej sąd orzeka w składzie trzech sędziów, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.

§ 2. Apelację lub kasację od wyroku orzekającego karę dożywotniego pozbawienia wolności rozpoznaje sąd w składzie pięciu sędziów.

Artykuł 30 Skład orzekający na posiedzeniu

§ 1. Na posiedzeniu sąd orzeka jednoosobowo, chyba że ustawa stanowi inaczej albo ze względu na szczególną zawiłość sprawy lub jej wagę prezes sądu zarządzi jej rozpoznanie w składzie trzech sędziów.

§ 2. Sąd odwoławczy na posiedzeniu orzeka jednoosobowo, a w składzie trzech sędziów wówczas, gdy zaskarżone orzeczenie wydano w składzie innym niż jednoosobowy albo ze względu na szczególną zawiłość sprawy lub jej wagę prezes sądu zarządzi jej rozpoznanie w składzie trzech sędziów, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Artykuł 31 Właściwość miejscowa

§ 1. Miejscowo właściwy do rozpoznania sprawy jest sąd, w którego okręgu popełniono przestępstwo.

§ 2. Jeżeli przestępstwo popełniono na polskim statku wodnym lub powietrznym, a § 1 nie może mieć zastosowania, właściwy jest sąd macierzystego portu statku.

§ 3. Jeżeli przestępstwo popełniono w okręgu kilku sądów, właściwy jest ten sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.

Artykuł 32 Kryteria pomocnicze

§ 1. Jeżeli nie można ustalić miejsca popełnienia przestępstwa, właściwy jest sąd, w którego okręgu:

1) ujawniono przestępstwo,

2) ujęto oskarżonego,

3) oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub czasowo przebywał

– zależnie od tego, gdzie najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.

§ 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli przestępstwo popełniono za granicą.

§ 3. Jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej sądu według przepisów poprzedzających, sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy.

Artykuł 33 Łączność podmiotowa

§ 1. Jeżeli tę samą osobę oskarżono o kilka przestępstw, a sprawy należą do właściwości różnych sądów tego samego rzędu, właściwy jest sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.

§ 2. Jeżeli sprawy należą do właściwości sądów różnego rzędu, sprawę rozpoznaje sąd wyższego rzędu.

Artykuł 34 Łączność przedmiotowa

§ 1. Sąd właściwy dla sprawców przestępstw jest również właściwy dla pomocników, podżegaczy oraz innych osób, których przestępstwo pozostaje w ścisłym związku z przestępstwem sprawcy, jeżeli postępowanie przeciwko nim toczy się jednocześnie.

§ 2. Sprawy osób wymienionych w § 1 powinny być połączone we wspólnym postępowaniu; przepis art. 33 stosuje się odpowiednio.

§ 3. Jeżeli zachodzą okoliczności utrudniające łączne rozpoznanie spraw, o których mowa w § 1 i 2, można wyłączyć i odrębnie rozpoznać sprawę poszczególnych osób lub o poszczególne czyny; sprawa wyłączona podlega rozpoznaniu przez sąd właściwy według zasad ogólnych.

Artykuł 35 Stwierdzenie niewłaściwości

§ 1. Sąd bada z urzędu swą właściwość, a w razie stwierdzenia swej niewłaściwości przekazuje sprawę właściwemu sądowi lub innemu organowi.

§ 2. Jeżeli sąd na rozprawie głównej stwierdza, że nie jest właściwy miejscowo lub że właściwy jest sąd niższego rzędu, może przekazać sprawę innemu sądowi jedynie wtedy, gdy powstaje konieczność odroczenia rozprawy.

§ 3. Na postanowienie w kwestii właściwości przysługuje zażalenie.

Artykuł 36 Przekazanie sprawy

Sąd wyższego rzędu nad sądem właściwym może przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli większość osób, które należy wezwać na rozprawę, zamieszkuje blisko tego sądu, a z dala od sądu właściwego.

Artykuł 37 Przekazanie sprawy

Sąd Najwyższy może z inicjatywy właściwego sądu przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości.

Artykuł 38 Spór o właściwość

§ 1. Spór o właściwość między sądami równorzędnymi rozstrzyga ostatecznie sąd wyższego rzędu nad sądem, który pierwszy wszczął spór.

§ 2. W czasie trwania sporu każdy z tych sądów przedsiębierze czynności niecierpiące zwłoki.

Artykuł 39 Sąd wojskowy

Jeżeli sąd wojskowy przekaże sprawę sądowi powszechnemu lub nie przyjmie sprawy przekazanej mu przez sąd powszechny, sprawę rozpoznaje sąd powszechny.

Rozdział 2. Wyłączenie sędziego

Artykuł 40 Wyłączenie z mocy prawa

§ 1. Sędzia jest z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie, jeżeli:

1) sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio;

2) jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób;

3) jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt 2 albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli;

4) był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka lub występował jako biegły;

5) brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze;

6) brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie;

7) brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone;

8) (uchylony)

9) brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw;

10) prowadził mediację.

§ 2. Powody wyłączenia trwają mimo ustania uzasadniającego je małżeństwa, wspólnego pożycia, przysposobienia, opieki lub kurateli.

§ 3. Sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego wnioskiem o wznowienie, zaskarżonego w trybie kasacji lub objętego skargą nadzwyczajną, nie może orzekać co do tego wniosku, kasacji lub skargi.

Artykuł 41 Wyłączenie na wniosek

§ 1. Sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie.

§ 2. Wniosek o wyłączenie sędziego, zgłoszony na podstawie § 1 po rozpoczęciu przewodu sądowego, pozostawia się bez rozpoznania, chyba że przyczyna wyłączenia powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu.

Artykuł 41a Te same podstawy faktyczne wniosku, pozostawienie bez rozpoznania

Wniosek o wyłączenie sędziego oparty na tych samych podstawach faktycznych co wniosek wcześniej rozpoznany pozostawia się bez rozpoznania; przepisu art. 42 § 3 nie stosuje się.

Artykuł 42 Tryb wyłączenia

§ 1. Wyłączenie następuje na żądanie sędziego, z urzędu albo na wniosek strony.

§ 2. Jeżeli sędzia uznaje, że zachodzi przyczyna wyłączająca go z mocy art. 40, wyłącza się, składając oświadczenie na piśmie do akt, a na jego miejsce wstępuje inny sędzia.

§ 3. Sędzia, co do którego zgłoszono wniosek o wyłączenie na podstawie art. 41, może złożyć do akt stosowne oświadczenie na piśmie. Wniosek rozpoznaje się niezwłocznie. Z chwilą wyłączenia sędziego czynności procesowe dokonane z jego udziałem po złożeniu wniosku stają się bezskuteczne.

§ 4. Poza wypadkiem określonym w § 2 o wyłączeniu orzeka sąd, przed którym toczy się postępowanie; w składzie orzekającym w kwestii wyłączenia nie może brać udziału sędzia, którego dotyczy wyłączenie. W razie niemożności utworzenia takiego składu sądu, w kwestii wyłączenia orzeka sąd wyższego rzędu.

Artykuł 43 Właściwość z przekazania

Jeżeli z powodu wyłączenia sędziów rozpoznanie sprawy w danym sądzie jest niemożliwe, sąd wyższego rzędu przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu.

Artykuł 44 Odpowiednie stosowanie do referendarzy sądowych i ławników

Przepisy niniejszego rozdziału stosuje się odpowiednio do referendarzy sądowych i ławników. O wyłączeniu referendarza orzeka sąd w składzie jednego sędziego.The Code of Criminal Procedure

of 6 June 1997

(consolidated text, Journal of Laws of 2017, item 1904, as amended)

The Code of Criminal Procedure

of 6 June 1997

(consolidated text, Journal of Laws of 2017, item 1904)

(as amended: Journal of Laws of 2018, items 5, 106, 138 and 201)

Contents

Part I. Introductory Provisions ... 1–23b

Part II. The Court ... 24–44

Chapter 1. Competence and Composition of the Court ... 24–39

Chapter 2. Disqualification of a Judge ... 40–44Part I. Introductory Provisions

Article 1 Scope of application

Criminal proceedings in cases under the jurisdiction of courts are conducted pursuant to the provisions of this Code.

Article 2 Aims of proceedings, principle of material truth

§ 1. The provisions of this Code are to ensure that in the course of criminal proceedings:

1) the offender is identified and called to criminal responsibility, and that such responsibility is not imposed on an innocent person,

2) by the correct application of measures provided for by criminal law, and by the disclosure of the circumstances that facilitated the commission of the offence, the aims of criminal procedure are fulfilled not only in combating the offences, but also in preventing them, as well as enhancing the rule of law and the principles of social co-existence;

3) legally protected interests of the aggrieved party are taken into consideration, with due respect for his or her dignity, and

4) the case is resolved within a reasonable period of time.

§ 2. The decisions can be based exclusively on actual established facts.

Article 3 Participation of community representative

Within the scope set forth by the law, criminal proceedings are conducted with the participation of a representative of the community.

Article 4 Principle of objectivism

Authorities conducting criminal proceedings are obliged to examine and take into consideration the circumstances both for and against the accused.

Article 5 Presumption of innocence

§ 1. The accused is presumed to be innocent until his guilt is proven and affirmed by the final judgment of the court.

§ 2. Irresolvable doubts are resolved exclusively in favour of the accused.

Article 6 Right of defence

The accused has the right to defend himself, including the use of a defence counsel. The accused should be advised of this right.

Article 7 Principle of free appraisal of evidence

The authorities in charge of the proceedings form their convictions on the basis of evidence gathered and appraised at their own discretion, with due consideration given to the principles of sound reasoning and life experience.

Article 8 Principle of independence of jurisdiction

§ 1. The criminal court determines, at its own discretion, the factual and legal matters and is not bound by the determinations of another court or authority.

§ 2. The valid determinations of a court establishing rights or legal relationships are nevertheless binding.

Article 9 Ex officio proceedings

§ 1. The judicial authorities carry out proceedings and undertake actions ex officio unless, by virtue of the law, a complaint from a specified person, institution, or authority, or a permission from an authority is required.

§ 2. The parties and other directly interested persons may request the performance of also these actions which the authorities may or are obliged to undertake ex officio.

Article 10 Principle of legalism

§ 1. With respect to an offence prosecuted ex officio, the authority responsible for the prosecution of offences is obliged to institute and conduct preparatory proceedings, and the public prosecutor is moreover obliged to bring and support charges.

§ 2. Except for the cases mentioned in the law or in international law, no one can be discharged from liability for an offence committed.

Article 11 Discontinuation in view of penalty imposed for another offence

§ 1. The proceedings concerning a summary offence punishable by a penalty of imprisonment for up to five years may be discontinued, if the imposition of the penalty on the offender would be obviously purposeless in view of a penalty validly decided for another offence and provided that such a discontinuation is not contrary to the interest of the aggrieved party.

§ 2. If the penalty for the other offence has not yet been decided by a final judgment, the proceedings may be suspended. The suspended proceedings should be discontinued or resumed within three months of the date at which the judgment concerning the other offence referred to in § 1 became final.

§ 3. Proceedings discontinued pursuant to § 1 may be re-opened in case of an annulment or a substantial change of the final court judgment for which they were discontinued.

Article 12 Prosecution on complaint

§ 1. In cases concerning offences prosecuted on complaint, after the complaint is filed proceedings are conducted ex officio. The prosecuting authority advises the person entitled to file a complaint of his right to do so.

§ 2. If a complaint has only been filed against specific offenders, it is also obligatory to prosecute any other persons whose acts are closely linked with the act of the person indicated in the complaint. The person filing the complaint should be made aware of this. These provisions do not apply to the next of kin of the person filing the complaint.

§ 3. The complaint may be withdrawn during preparatory proceedings with the consent of the public prosecutor. During court proceedings, the complaint may be withdrawn with the consent of the court before the commencement of the trial at the first hearing. The complaint cannot be filed again.

Article 13 Permission of state authority

If, according to the law, an offence may be prosecuted only subject to the permission of state authority, a duty to obtain such permission rests on the prosecutor.

Article 14 Principle of accusatorial procedure

§ 1. Court proceedings are instituted upon request from an authorised prosecutor or from another authorised entity.

§ 2. The public prosecutor may withdraw the indictment until the commencement of judicial proceedings at the first main trial. In the course of judicial proceedings before the court of first instance the withdrawal of the indictment is permissible only with the consent of the accused. A repeated submission of the indictment against the same person for the same offence is inadmissible.

Article 15 Police powers

§ 1. The Police and any other authorities involved in criminal proceedings observe instructions from the court, the court referendary and the public prosecutor and conduct their investigation or their inquiry under the supervision of the public prosecutor within the limits set forth by the law.

§ 2. All state and local government institutions are obliged to assist, within the scope of their activity, the authorities conducting criminal proceedings at the time indicated by said authorities.

§ 3. Legal persons and organisational entities without legal personality other than those listed in § 2, as well as natural persons, are obliged to assist the authorities conducting criminal proceedings at their request, within the limit and at the time indicated by said authorities, where the lack of such assistance would significantly hinder the conduct of the proceedings or make them impossible.

Article 16 Principle of right to information

§ 1. If the authority in charge of the proceedings is obliged to instruct the parties to the proceedings of their duties and rights, the lack of such an instruction or an incorrect instruction may not result in any adverse consequences either to the participant or any other person concerned with the proceedings.

§ 2. Moreover, the authority conducting the proceedings, if the need occurs, informs the parties to the proceedings of their rights and duties, even if it is not explicitly required by the law. If, in view of the circumstances, the instruction was indispensable and the authority failed to give such an instruction or gave an incorrect instruction, the provisions in § 1 apply accordingly.

Article 17 Conditions of criminal proceedings

§ 1. Criminal proceedings are not instituted, or, if previously instituted, are discontinued in cases where:

1) the act has not been committed or there are insufficient grounds to suspect that it was committed,

2) the act does not have the features of a prohibited act or when the law provides that the perpetrator has not committed an offence,

3) the effects of the prohibited act on society are insignificant,

4) according to the law, the offender is entitled to an absolute discharge,

5) the accused is deceased,

6) the prescribed statute of limitations has expired,

7) criminal proceedings that concern the same act committed by the same person have arrived at a final judgment or, if previously instituted, are still pending,

8) the offender is not subject to the jurisdiction of the Polish criminal courts,

9) there is no motion from an authorised prosecutor,

10) there is neither a permission required for the prosecution of the act nor a complaint from an authorised person, unless the law provides otherwise,

11) there exists any other circumstance barring the prosecution of the act.

§ 2. Until a complaint is filed or permission from an authority obtained, which by law constitutes a prerequisite of prosecution, the authorities conducting the proceedings perform only those actions that are urgent, in order to secure traces or material evidence or actions that aim to clarify whether the complaint will be filed or permission obtained.

§ 3. The impossibility of attributing guilt to the perpetrator does not preclude proceedings with regard to the application of preventive measures.

§ 4. The circumstances referred to in § 1 point 4–6 do not preclude forfeiture proceedings referred to in Article 45a § 2 of the Criminal Code and Article 43a of the Fiscal Criminal Code.

Article 18 Minor offence, disciplinary offence

§ 1. If the act constitutes only a minor offence, the public prosecutor, upon refusal to institute proceedings or a discontinuance thereof, refers the case to the Police in order to file a request for punishment with the competent court. The public prosecutor is also entitled to file such a request.

§ 2. If, according to the court or the public prosecutor, an act constitutes a disciplinary offence, or an infringement of service duty or the principles of community life, they may, upon refusal to institute criminal proceedings or discontinuance thereof, especially if the effects of the act on the society are insignificant, refer the case to another competent authority.

Article 19 Notification

§ 1. If, in the course of the proceedings, a serious transgression in the activities of a state, local government or community institution is found and, in particular, if this transgression encourages criminal offences, the court, or in preparatory proceedings the public prosecutor, informs the organisational unit’s supervisory authority of this transgression and, if necessary, also its controlling authority. The Police notify the public prosecutor of the identified transgressions.

§ 2. Upon notification of the transgression, the court or the public prosecutor may, within a defined time limit, request explanations and information about measures applied in order to prevent similar transgressions in future.

§ 3. If no explanation was provided within the prescribed time limit, a maximum fine of 10 000 PLN can be imposed on the head of the authority obliged to provide such an explanation.

§ 4. The decision to impose a penalty is subject to interlocutory appeal. The interlocutory appeal against the decision of a public prosecutor is heard by the district court.

Article 20 Infringement of duties of defence counsel, attorney or public prosecutor

§ 1. In the event of a flagrant infringement of duties on the part of a defence counsel or an attorney, the court, and in preparatory proceedings the public prosecutor, notifies the competent regional bar council or the council of the regional chamber of legal advisors thereof, requesting that the dean provides within a defined time limit of no less than 30 days, information about measures applied as a result of the notification. A copy of the notification is sent to the Minister of Justice.

§ 1a. If information referred to in § 1 are not provided within the time prescribed, a fine of maximum amount of 10 000 PLN may be imposed on the dean of the competent council.

§ 1b. The decision to impose a penalty is subject to interlocutory appeal. An interlocutory appeal against a public prosecutor’s decision in preparatory proceedings should be filed with the district court, in whose judicial district the proceedings were instituted.

§ 2. In the event of a flagrant infringement of duties on the part of a public prosecutor or an authority conducting preparatory proceedings, the court notifies thereof a direct superior of the person who committed the infringement, requesting information about actions taken as a consequence of the notification within a prescribed time limit of no less than 14 days. With regard to the Police and any other authorities involved in preparatory proceedings such a right is vested also in the public prosecutor.

§ 2a. If the infringement was committed by a public prosecutor, a copy of the notification referred to in § 2 is sent by the court to the General Prosecutor. If the infringement was committed by a public accuser other than a public prosecutor, it is sent to a competent authority superior over a direct superior of this accuser.

Article 21 Notification of initiation and completion of proceedings

§ 1. Any employees of state, local government and social institutions, as well as pupils, students or soldiers against whom proceedings are conducted ex officio, shall have their superiors notified immediately of the completion of such proceedings.

§ 2. The public prosecutor also issues a notification about the initiation of proceedings against public officials, and against other persons referred to in § 1, if the important public interest so requires.

Article 22 Suspension of proceedings

§ 1. If a long-lasting impediment arises which renders the proceedings impossible, and in particular, if the accused cannot be apprehended or cannot participate in the proceedings due to mental illness or any other serious disorder, the proceedings are suspended as long as such an impediment exists.

§ 2. The decision suspending the proceedings is subject to interlocutory appeal.

§ 3. During the period of suspension, adequate measures are however applied in order to protect evidence against loss or distortion.

§ 4. If the conditions defined in Art. 45a § 2 of the Criminal Code or Article 43a of the Fiscal Criminal Code are fulfilled, after the decision suspending the proceedings has become final, the court rules on the forfeiture ex officio, and in preparatory proceedings – at the request of the public prosecutor. If the accused has no defence counsel, a defence counsel ex officio is appointed in the proceedings concerning the application of forfeiture.

§ 5. The decision on the forfeiture is subject to interlocutory appeal.

Article 23 Notification to the family court

In the case of an offence committed to the detriment of a minor, in cooperation with a minor or in circumstances that might indicate demoralisation of a minor or a demoralising influence over a minor, the court, and in preparatory proceedings the public prosecutor, notifies the family court for the purpose of considering measures as prescribed in the provisions concerning proceedings in cases against minors and in the Family and Guardianship Code.

Article 23a Mediation proceedings

§ 1. The court or the court referendary, and in preparatory proceedings the public prosecutor or another agency conducting these proceedings, may – on the initiative or with the consent of the aggrieved party and of the accused – refer the case to an authorised institution or person for the purpose of conducting mediation between the aggrieved party and the accused. These persons should be instructed of the above and informed about the objectives and principles of mediation proceedings, including the contents of Article 178a.

§ 2. Mediation proceedings should not exceed one month and this period is not included in preparatory proceedings.

§ 3. Mediation proceedings cannot be conducted by a person, to whom in a given case apply the restrictions specified in Articles 40 and 41 § 1, a professionally active judge, public prosecutor, assistant public prosecutor or trainee for any of the above professions, lay judge, court referendary, judge’s assistant, public prosecutor’s assistant or a functionary of another institution entitled to prosecute offences. Article 42 applies accordingly.

§ 4. The participation of the accused and the aggrieved party in the mediation proceedings is voluntary. The consent for the participation in mediation proceedings is taken by the agency referring the case to mediation or by the mediator, after the accused and the aggrieved party have been informed about the objectives and principles of mediation proceedings and instructed about the possibility of withdrawing their consent until the conclusion of mediation proceedings.

§ 5. Mediator is granted access to case files in the scope necessary for the conduct of the mediation proceedings.

§ 6. After the mediation proceedings are concluded, a report on results is drawn up by a an authorised institution or person. Settlement signed by the accused, the aggrieved party and the mediator is enclosed to the report, if it has been executed.

§ 7. Mediation proceedings are conducted in an unbiased and confidential manner.

§ 8. The Minister of Justice shall, by way of a regulation, specify the conditions that must be met by an institution or persons authorised to conduct mediation proceedings, the way in which such institutions or persons are appointed and dismissed, the scope and conditions of granting them access to case files, as well as the scope of a report on the results of mediation proceedings, bearing in mind the need for the efficiency of these proceedings.

Article 23b (repealed)