Kolos odrodzony. Armia Czerwona na wojnie 1941-1943 - ebook

SPIS MAP, TABEL I ILUSTRACJI

MAPY

Kampania letnio-jesienna, 22 czerwca – 30 września 1941 r.

Kampania jesienno-zimowa, 1 października – 5 grudnia 1941 r.

Kampania zimowa, grudzień 1941 r. – kwiecień 1942 r.

Kampania letnio-jesienna, maj-październik 1942 r.

Kampania zimowa, listopad 1942 r. – kwiecień 1943 r.

Kampania letnio-jesienna, czerwiec-grudzień 1943 r.

TABELE

Strategiczne operacje obronne Armii Czerwonej w 1941 r.

Strategiczne operacje obronne Armii Czerwonej w 1942 r.

Strategiczne operacje obronne Armii Czerwonej w 1943 r.

Porównanie strategicznych operacji obronnych Stawki pod Moskwą, Stalingradem i Kurskiem

Rubieże obronne Armii Czerwonej, 1941 r.

Strategiczne operacje zaczepne (kontrofensywne) Armii Czerwonej w kampanii letnio-jesiennej 1941 r. oraz kampanii zimowej 1941-1942 r.

Strategiczne operacje zaczepne (kontrofensywne) Armii Czerwonej w kampanii zimowej 1942-1943 r. oraz kampanii letnio-jesiennej 1943 r.

Porównanie strategicznych operacji zaczepnych (kontrofensywnych) Armii Czerwonej, 1941-1942 r.

Porównanie strategicznych operacji zaczepnych (kontrofensywnych) Armii Czerwonej, 1942-1943 r.

Liczebność sił polowych Armii Czerwonej (w ludziach), 1941-1943 r.

Liczebność sił polowych Armii Czerwonej (w związkach i jednostkach), 1941-1943 r.

Wojska Pograniczne NKWD, 22 czerwca 1941 r.

Wojska Operacyjne NKWD, 22 czerwca 1941 r.

Podporządkowanie Wojsk Operacyjnych NKWD frontom Armii Czerwonej, 23 czerwca 1941 r.

Siły bezpieczeństwa NKWD, 22 czerwca 1941 r.

Wojska Konwojowe NKWD, sierpień 1942 r.

Planowane rozwinięcie Wojsk NKWD ds. Ochrony Tyłów Armii Radzieckich, czerwiec 1941 r.

Skład Samodzielnej Armii NKWD (późniejszej 70. Armii)

Skład korpusów strzeleckich Armii Czerwonej, czerwiec 1941 r. – czerwiec 1944 r.

Liczebność względna dywizji strzeleckich Armii Czerwonej, 5 kwietnia 1941 r. – 18 grudnia 1944 r.

Liczebność względna różnych typów brygad strzeleckich Armii Czerwonej, październik 1941 r. – lipiec 1942 r.

Formowanie brygad strzelców morskich Armii Czerwonej, 1940-1942 r.

Formowanie brygad piechoty morskiej Armii Czerwonej, 1941-1942 r.

Liczebność względna batalionów karabinów maszynowych i artylerii Armii Czerwonej, 1942-1943 r.

Stany osobowe wybranych armii, korpusów, dywizji i brygad strzeleckich Armii Czerwonej, 22 czerwca 1941 r. – 1 stycznia 1944 r.

Liczebność względna brygad pancernych Armii Czerwonej, 1941-1943 r.

Liczebność względna zmotoryzowanych brygad strzeleckich Armii Czerwonej, 1942-1943 r.

Skład i liczebność pułków pancernych Armii Czerwonej, wrzesień 1942 r. – 31 grudnia 1943 r.

Liczebność względna korpusów pancernych Armii Czerwonej, kwiecień 1942 r. – 1 stycznia 1944 r.

Początkowe formowanie korpusów pancernych Armii Czerwonej, marzec-grudzień 1942 r.

Formowanie i skład korpusów zmechanizowanych Armii Czerwonej, wrzesień-grudzień 1942 r.

Skład i liczebność względna korpusów zmechanizowanych Armii Czerwonej, wrzesień 1942 r. – 1 stycznia 1944 r.

Skład i liczebność względna brygad zmechanizowanych Armii Czerwonej, wrzesień 1942 r. – 1 stycznia 1944 r.

Formowanie armii pancernych Armii Czerwonej, maj-wrzesień 1942 r.

Formowanie lub reorganizacja armii pancernych Armii Czerwonej, styczeń-lipiec 1943 r.

Liczba korpusów pancernych i zmechanizowanych podporządkowanych armiom pancernym Armii Czerwonej w operacjach zaczepnych, 1 stycznia 1943 r. – maj 1945 r.

Minimalna i maksymalna liczebność siły żywej i uzbrojenia w armiach pancernych Armii Czerwonej w operacjach zaczepnych, 1943-1945 r.

Średnia liczebność armii pancernych Armii Czerwonej, 1943-1945 r.

Liczebność względna korpusów kawalerii Armii Czerwonej, 22 czerwca 1941 – 1943 r.

Liczebność względna dywizji kawalerii Armii Czerwonej, 1941-1943 r.

Liczebność względna korpusów zmechanizowanych Armii Czerwonej, 22 czerwca 1941 r.

Przydział nowoczesnych czołgów do korpusów zmechanizowanych Armii Czerwonej, 22 czerwca 1941 r.

Liczba czołgów w wybranych armiach pancernych, korpusach pancernych i zmechanizowanych, dywizjach pancernych, samodzielnych brygadach pancernych i zmechanizowanych oraz samodzielnych batalionach pancernych Armii Czerwonej, 22 czerwca 1941 r. – 1 stycznia 1944 r.

Stany osobowe wybranych korpusów i dywizji kawalerii Armii Czerwonej, 22 czerwca 1941 r. – 31 grudnia 1943 r.

Liczba i etatowa liczebność pułków i samodzielnych dywizjonów artylerii RGK, 22 czerwca 1941 r.

Liczba i dyslokacja pułków artylerii przeciwpancernej RWGK sformowanych w 1941 r.

Liczba i dyslokacja pułków artylerii przeciwpancernej RWGK, 15 listopada 1942 r. (według kierunku strategicznego i typu)

Dyslokacja samodzielnych pułków artylerii przeciwpancernej RWGK, 1 stycznia 1943 r. (według typu)

Dyslokacja brygad artylerii przeciwpancernej RWGK oraz samodzielnych pułków i dywizjonów artylerii przeciwpancernej, 31 grudnia 1943 r. (według typu)

Skład i podporządkowanie armii lotniczych Armii Czerwonej sformowanych od maja do listopada 1942 r.

Formowanie, skład, zadania i ostateczna dyslokacja armii saperskich, 1941-1942 r.

Zastępca Naczelnego Wodza i szefowie rodzajów broni Armii Czerwonej w okresie wojny

Organizacja Sztabu Generalnego Armii Czerwonej, 22 czerwca 1941 r. – 1 stycznia 1944 r.

Organizacja Głównego Zarządu Wywiadu (GRU) Sztabu Generalnego, 20 lutego 1942 r.

Struktura Zarządu Wywiadowczego (RU) Sztabu Generalnego oraz podległych Wydziałów Wywiadowczych (RO), 1 maja 1943 r.

Zabici i zaginieni oficerowie Armii Czerwonej, 1941-1945 r.

Rozbudowa Armii Czerwonej, 1939-1941 r.

Wiek (rocznik) żołnierzy oraz skład etniczny wybranych dywizji Armii Czerwonej, 1941-1945 r.

Liczebność formacji narodowych Armii Czerwonej, 1 stycznia 1938 r.

Liczebność związków narodowych Armii Czerwonej, 22 czerwca 1941 r. – 1943 r.

Liczba jednostek narodowych Armii Czerwonej, 1941-1945 r.

Skład etniczny Armii Czerwonej w czasie wojny oraz śmiertelność (według narodowości)

Dzienny przydział racji żywnościowych żołnierza Armii Czerwonej, 22 września 1941 r.

Znane pododdziały karne Armii Czerwonej i ich podporządkowanie, 1942-1945 r.

Straty ludzkie Armii Czerwonej i Marynarki Wojennej ZSRR, 1941-1943 r.

Dane Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu (OKW) na temat czerwonoarmistów w niewoli, 1942-1944 r.

Straty bojowe uzbrojenia Armii Czerwonej, 1941-1943 r.

ILUSTRACJE

Czerwonoarmiści zgromadzeni na Placu Czerwonym (1941 r.)

Plakat propagandowy Armii Czerwonej: „Pod sztandarem Lenina, naprzód ku zwycięstwu!” (1941 r.)

Plakat propagandowy Armii Czerwonej: „Kleszcze w kleszczach” (Moskwa, 1941 r.)

Plakat propagandowy Armii Czerwonej: „Obronimy rodzimą Moskwę” (1941 r.)

Czołgi w natarciu (1941 r.)

Atak czołgów i piechoty

Atak piechoty

Artyleria pułkowa przygotowująca się do boju

Planowanie ataku

Rzeź pod Prochorowką

Piechota z pistoletami maszynowymi PPSz

Rusznice przeciwpancerne PTRD kal. 14,5 mm

Ciężki karabin maszynowy PM-1910 kal. 7,62 mm

Armata przeciwpancerna kal. 45 mm

Czołg lekki T-26

Czołg ciężki T-35

Czołg lekki T-60

Czołg lekki T-70

Czołg średni T-34 (1943 r.)

Czołg ciężki KW-1S

Czołg ciężki KW-2 z czołgiem średnim T-34 (1940 r.) po prawej

Brytyjski czołg Churchill z dostaw w ramach „Lend-Lease”

Amerykański czołg M3 Grant z dostaw w ramach „Lend-Lease”

Działo samobieżne SU-76

Działo samobieżne SU-152

Armaty polowe kal. 76 mm

Haubice ML-20 kal. 152 mm

Armaty przeciwlotnicze kal. 37 mm

Wieloprowadnicowe wyrzutnie rakietowe „Katiusza”

Samolot myśliwski I-16 Rata vel Iszak

Samolot myśliwski ŁaGG-3

Samolot szturmowy Ił-2 (Szturmowik)

Samoloty myśliwskie MiG-3

Samolot bombowy Pe-2

Samolot bombowy Pe-8 (TB-7)

J. W. Stalin

G. K. Żukow

A. M. Wasilewski

B. M. Szaposznikow

A. I. Antonow

A. A. Nowikow

N. N. Woronow (pośrodku)

L. A. Goworow

N. G. Kuzniecow

L. Z. Mechlis

S. M. Budionny

K. J. Woroszyłow

S. K. Timoszenko

F. I. Kuzniecow

D. G. Pawłow

M. P. Kirponos

M. M. Popow

A. I. Jeriomienko

I. S. Koniew (po prawej)

K. K. Rokossowski

N. F. Watutin

R. J. Malinowski

I. Ch. Bagramian

W. D. Sokołowski

I. W. Tiuleniew

F. I. Tołbuchin

I. J. Pietrow (pierwszy z lewej)

F. I. Golikow

M. A. Purkajew P. A. Kuroczkin

K. A. Mierieckow

W. A. Frołow

P. S. Rybałko

M. J. Katukow

S. I. Bogdanow

P. A. Rotmistrow (pośrodku)WSTĘP

Wczesnym rankiem 22 czerwca 1941 r., niespodziewanie i bez ostrzeżenia, ponad 3 000 000 żołnierzy państw Osi runęły przez granicę Związku Radzieckiego, rozpoczynając zaplanowaną przez Hitlera osławioną operację „Barbarossa”. Z czterema potężnymi grupami pancernymi na czele, pod nieprzeniknioną osłoną wsparcia lotniczego, z pozoru niezwyciężony Wehrmacht przebył odległość od zachodnich granic ZSRR do bliskich peryferii Leningradu, Moskwy i Rostowa nad Donem w szokująco krótkim czasie – mniej niż pół roku. W obliczu tak nagłego, głębokiego i niepowstrzymanego niemieckiego natarcia Armia Czerwona i państwo radzieckie zostały zmuszone do desperackiej walki o samo przetrwanie.

Późniejsze zmagania, toczące się na obszarze ponad półtora miliona kilometrów kwadratowych, trwały niemal cztery lata, zanim pod koniec kwietnia 1945 r. Armia Czerwona triumfalnie zatknęła radziecką flagę na ruinach Kancelarii Rzeszy w Berlinie. Konflikt, przez samą władzę radziecką nazwany „wielką wojną ojczyźnianą”, odznaczał się bezprecedensową brutalnością. Był to istny Kulturkampf, wojna na śmierć i życie pomiędzy dwiema kulturami, która pochłonęła aż 35 000 000 radzieckich żołnierzy i cywilów, prawie 4 000 000 żołnierzy niemieckich oraz niezliczonych niemieckich cywilów, a także spowodowała niewyobrażalne straty i zniszczenia wśród ludności oraz w infrastrukturze instytucjonalnej większej części Europy Środkowo-Wschodniej.

Zanim 9 maja 1945 r. ten śmiertelny konflikt dobiegł końca, ZSRR i jego Armia Czerwona zdążyły zająć i zdominować większość obszarów tego rejonu Europy. W ciągu trzech lat od zwycięstwa na kontynent opadła żelazna kurtyna, na ponad czterdzieści lat dzieląc go na przeciwne obozy. Co jeszcze ważniejsze, dojmujący wpływ tej straszliwej wojny na duszę rosyjską utrzymywał się przez całe pokolenia, kształtując powojenny rozwój ZSRR i przyczyniając się do jego rozpadu w 1991 r.

Jak na ironię, pomimo ogromnej skali, zasięgu, kosztów i globalnego znaczenia, wielka wojna ojczyźniana Związku Radzieckiego pozostaje w dużej mierze słabo znana i jest niedokładnie rozumiana, zarówno przez ludzi Zachodu, jak i Rosjan. Co zaś gorsze, jej zapomnienie i niezrozumienie zupełnie wypaczyły historię II wojny światowej, przysłaniając wkład Armii Czerwonej i państwa radzieckiego w ostateczne zwycięstwo aliantów.

Ci spośród mieszkańców Zachodu, którzy w ogóle pojmują cokolwiek z wojny radziecko-niemieckiej, widzą w niej tajemniczą i brutalną czteroletnią walkę między najzacieklejszymi politycznymi przeciwnikami w Europie i pomiędzy jej najpotężniejszymi, najgroźniejszymi armiami. Wehrmacht i Armia Czerwona zmagały się wówczas o terytorium, którego sama wielkość, fizyczna złożoność i surowe warunki klimatyczne powodowały, że konflikt wydawał się jednostajnym ciągiem ofensyw, w którym urozmaicenie stanowiły miesiące stagnacji i co jakiś czas dramatyczne bitwy na ogromną skalę, na przykład pod Moskwą, Stalingradem, Kurskiem, na Białorusi i o Berlin. Brak szczegółowych informacji o wojnie radziecko-niemieckiej w języku angielskim przyczynił się do naturalnej dla Amerykanów (i szerzej, Zachodu) skłonności, aby traktować ten konflikt zaledwie jako tło dla bardziej spektakularnych i ważniejszych bitew na zachodnich teatrach działań wojennych, takich jak stoczone pod El Alamein, Salerno, Anzio, w Normandii czy Ardenach.

Ów wypaczony, laicki pogląd na wojnę, tak powszechny na Zachodzie, jest zrozumiały, ponieważ większość opracowań historycznych na jej temat opiera się w dużej mierze na źródłach niemieckich. Te zaś z reguły opisują ją jako walkę przeciw bezosobowemu, bezkształtnemu przeciwnikowi, którego główne atuty stanowiły ogrom armii i nieograniczony zapas zużywalnych zasobów ludzkich. Na tle tak jednostajnej mozaiki czterech lat walki wyróżniają się tylko prawdziwie sensacyjne zdarzenia.

Rozpowszechnione błędne przekonania utrzymują się nawet wśród lepiej zorientowanych. Choć znane im są bitwy pod Moskwą, Stalingradem i Kurskiem, przeciwuderzenie von Mansteina w Donbasie i pod Charkowem, walki w kotle czerkaskim czy pod Kamieńcem Podolskim, załamanie się Grupy Armii „Środek” oraz perfidia strony radzieckiej u bram Warszawy, to same pojęcia, których takie osoby używają do opisu tych zmagań, a nawet uporczywe stosowanie sformułowania „wojna na froncie wschodnim”, wskazują, że ich znajomość tematu opiera się w większości na źródłach niemieckich. Taki brak wystarczającej wiedzy i pojęcia na temat wojny radziecko-niemieckiej wyklucza prawidłowe zrozumienie jej znaczenia oraz regionalnej i globalnej doniosłości w kontekście całej II wojny światowej.

Kogo więc należy winić za krzewienie tak niewyważonego jej obrazu? Częściową winę ponoszą z pewnością zachodni historycy, choć większość z nich nie miała innego wyboru jak tylko opierać się na źródłach niemieckich – jedynych wiarygodnych, jakie były dostępne. Etnocentryzm, każący narodowi doceniać tylko to, czego sam doświadczył, też przyczynił się do ukształtowania po obu stronach jednostronnej wizji tej wojny. Jeszcze istotniejsze jest jednak zbiorowe zaniechanie przez historyków radzieckich, a później rosyjskich, przekazywania zachodnim (i rosyjskim) czytelnikom oraz uczonym wiarygodnej narracji o niej. W tym przypadku ideologia, motywacje polityczne i utrzymujące się przesądy zrodzone w czasie zimnej wojny wspólnie hamowały pracę i wypaczały wyobrażenia wielu radzieckich i rosyjskich badaczy.

Choć historycy radzieccy i rosyjscy napisali wiele szczegółowych, naukowych i zaskakująco dokładnych opracowań na temat wojny oraz jej poszczególnych bitew i operacji, państwowi cenzorzy nader często zmuszali ich do pomijania lub ignorowania faktów oraz zdarzeń uznanych za niewygodne dla państwa, jego armii lub najsłynniejszych generałów. Dotyczące jej ogólne opracowania, najłatwiej dostępne dla czytelników zachodnich, są też z reguły najbardziej stronnicze i upolitycznione, a zarazem najmniej wiarygodne. Jeszcze całkiem niedawno oficjalne organy państwowe rutynowo weryfikowały takie prace pod kątem politycznym i ideologicznym, nie wyłączając nawet tych najlepszych pod względem naukowym. Nawet dziś, ponad dziesięć lat po upadku ZSRR, presja polityczna i ograniczenia w dostępie do archiwów uniemożliwiają historykom rosyjskim badania lub ujawnianie wielu zdarzeń dawniej objętych cenzurą.

Owe smutne realia podważyły wiarygodność radzieckich i rosyjskich opracowań historycznych, dopuszczając tym samym, aby dominującą pozycję zdobyły narracje i interpretacje oparte na źródłach niemieckich. Równocześnie zaszkodziły wiarygodności tych nielicznych autorów zachodnich, którzy w swoich pracach na temat wojny wykorzystali radzieckie materiały historyczne. Te nagie fakty tłumaczą, dlaczego jeszcze dziś zachodnich czytelników tak bardzo pociągają sensacyjne, niesprawiedliwe i rażąco niezgodne z prawdą relacje na temat jej niektórych aspektów i dlaczego wciąż toczą się płomienne debaty wokół jej kierunku, przebiegu i znaczenia.

Trylogia prac poświęconych Armii Czerwonej czasu wojny, której część stanowi niniejsza książka, ma w zamierzeniu przyczynić się do sprostowania mylnych wyobrażeń. Pierwszy tom serii, Stumbling Colossus: The Red Army on the Eve of World War (Kulejący kolos: Armia Czerwona w przededniu wojny światowej, 1998), omawiał Armię Czerwoną u progu wojny światowej, konkludując, że pomimo swych kolosalnych rozmiarów i ambicji była ona w czerwcu 1941 r., jak wykazał późniejszy przebieg tego konfliktu, kolosem na glinianych nogach. Niemniej, pomimo bezprecedensowych, katastrofalnych klęsk poniesionych w latach 1941-1942, Armia powstała jak Feniks z popiołów, by zadać osławionemu Wehrmachtowi równie bezprecedensowe klęski: pod Stalingradem w listopadzie 1942 r. oraz na Łuku Kurskim w lipcu i sierpniu 1943 r. Po bitwie pod Kurskiem rozpoczęła zaś triumfalny marsz, który ostatecznie doprowadził ją do zwycięstwa nad nazistowską Rzeszą w Berlinie, w kwietniu i maju 1945 r.

Kolos odrodzony: Armia Czerwona na wojnie 1941-1943, druga część trylogii, szczegółowo omawia równie istotne i wzajemnie powiązane kwestie „zapomnianej wojny” i Armii Czerwonej w tym okresie z perspektywy instytucjonalnej. Część pierwsza, „Armia Czerwona na wojnie”, dotyczy przebiegu wojny pod względem działań, przedstawiając przy tym „zapomniane bitwy”, czyli około 40% bitew i operacji mających miejsce podczas niej, które historycy radzieccy i rosyjscy z różnych powodów bagatelizowali, ignorowali lub tuszowali dla zachowania reputacji i dumy narodowej. Część ta omawia też wiele spośród głównych kontrowersji otaczających pierwsze 30 miesięcy wojny i wyciąga na ich temat świeże wnioski.

Druga i trzecia część książki opisują szczegółowo Armię Czerwoną jako ewoluującą instytucję, którą tworzyli ludzie z krwi i kości. Czerpiąc z mnóstwa nowo ujawnionych radzieckich i rosyjskich materiałów archiwalnych, część druga, „Wojska”, przedstawia Armię na wielu płaszczyznach, pod kątem wielkości, liczebności oraz konfiguracji jej potężnej, złożonej struktury sił. W tym kontekście opisuje także ewolucję jej technik bojowych, ogromnie skomplikowaną strukturę dowodzenia, kontroli i administracji, jak również system i metody kształcenia oraz szkolenia.

Część trzecia, „Dowódcy i dowodzeni”, wykorzystuje coraz większą obfitość wydanych niedawno wspomnień i materiałów archiwalnych o ludziach, którzy dowodzili Armią Czerwoną w latach 1941-1943 i odpowiadali za jej przemianę z kolosa na glinianych nogach w groźną i ostatecznie zwycięską siłę zbrojną. Wreszcie, co nie mniej istotne, część ta omawia też perspektywę żołnierzy – Słowian i nie-Słowian, mężczyzn i kobiet – którzy walczyli w szeregach Armii Czerwonej i przeżyli lub zginęli na wojnie, której zaciekłość i okrucieństwo wprost nie znały granic.

Zdejmując zasłonę milczenia z „zapomnianych bitew” Armii Czerwonej, Kolos odrodzony odsłania też szeroką gamę radzieckich formacji wojskowych, których nigdy przedtem nie badano. Należy do nich „armia cieni” ZSRR, czyli groźne wojska NKWD, a także kluczowe dla ACz, ale dotąd zupełnie zapomniane wojska inżynieryjne, kolejowe, samochodowe i budowlane; ponadto około 1 000 000 kobiet noszących w okresie wojny mundury ACz, jak też wszechobecne i budzące grozę jednostki karne oraz zaporowe radzieckiej kwatery głównej, które wymuszały w czasie wojny drakońską dyscyplinę w szeregach Armii. Ponadto książka zawiera szczegółową i dotąd niespotykaną ocenę wojennej ewolucji najważniejszych przedstawicieli kadry dowódczej i politycznej ACz.

Niniejsza praca, nadając ludzkie oblicze kadrze dowódczej i politycznej Armii Czerwonej, maluje wyjątkowy i równie bezprecedensowy obraz surowych realiów życia żołnierskiego w oparciu zarówno o niedawno odtajnione dokumenty archiwalne, jak również o osobiste świadectwa żołnierzy. Obraz ten obejmuje szczegółowy opis wszechobecnych mechanizmów kontroli politycznej w Armii oraz surowego reżimu dyscyplinarno-karnego, w którym funkcjonował żołnierz, surowe warunki bytowe, jakich doświadczali czerwonoarmiści na froncie i na tyłach, oraz czynniki, które motywowały ich do walki, a w niektórych przypadkach – do przeżycia i odniesienia zwycięstwa.

Znajdujące się w pracy wyczerpujące przypisy tekstowe uzupełnia wybrana bibliografia. Zawiera ona najważniejsze spośród niegdyś utajnionych materiałów źródłowych, ujawnione dotąd przez władze Rosji, jak też „klasyczne” prace o Armii Czerwonej czasu wojny. Uwzględnia również wydane ostatnio zbiory radzieckich dokumentów archiwalnych o instytucjach Armii, konkretnych działaniach wojennych i ogólnie innych kwestiach kojarzonych z wojną, a także nowo opublikowane materiały wspomnieniowe.

Tym wreszcie, którzy chcieliby uzyskać bogatszą i pełniejszą podstawę dokumentalną i statystyczną do wywodów zawartych w niniejszej książce, poleca się zdobycie egzemplarza publikacji Companion to Colossus Reborn (Przewodnik po „Kolosie odrodzonym”). Obejmuje ona kluczowe dokumenty dotyczące życia codziennego żołnierzy, pełny wykaz wyższej kadry dowódczej Armii Czerwonej w okresie wojny, opis uzbrojenia i wyposażenia Armii w tym samym czasie, jak również wyczerpujące zestawienie ordre de bataille ACz i NKWD w sześciu kluczowych momentach okresu od 22 czerwca 1941 r. do 31 grudnia 1943 r.

Oprócz podziękowań dla obecnego rządu Rosji za odtajnienie i publikację nieprzerwanego i coraz szerszego strumienia kluczowych materiałów archiwalnych dotyczących tej wojny, szczególne podziękowania przeznaczam dla weteranów Armii Czerwonej, obecnie dzielących się szczerymi, choć często bolesnymi wspomnieniami walki, którą mieli prawdziwe szczęście przetrwać.