Kompendium wiedzy o logistyce - ebook

WSTĘP

Fenomen rozwoju współczesnej logistyki, zwłaszcza logistyki globalnej, wynika między innymi z faktu, iż traktuje się logistykę jako epicentrum transformacji biznesu. Globalizujące się systemy gospodarcze, w trudnych warunkach XXI wieku, zwanego wiekiem niepewności i hiperkonkurencji, wymagają, jak nigdy dotąd, nowoczesnego zarządzania logistycznego. Mówi się nawet, że gospodarka światowa patrzy na logistykę jak na ostatnią szansę obniżania kosztów produkcji i obrotu. W tej sytuacji zdobywanie przez przedsiębiorstwa kluczowych kompetencji logistycznych jest warunkiem koniecznym uzyskiwania przez nie przewagi konkurencyjnej. Wiedza o logistyce winna być zatem podstawą budowania sprawnych i ekonomicznie racjonalnych systemów gospodarowania zasobami rzeczowymi i ludzkimi. Kompendium wiedzy o logistyce skupia więc, jak w soczewce, wszystkie najważniejsze zagadnienia tworzące ważne, merytorycznie uzasadnione ramy dla najnowszych treści, niezbędnych podczas studiów nad logistyką.

W ramach konstrukcji książki zawartej w dwunastu rozdziałach, znajdują się trzy obszary problemowe, komplementarne względem siebie, od istoty logistyki do logistyki globalnej. Pierwszy z nich dotyczy kosztów logistycznych, audytu logistycznego, nowoczesnego magazynowania i obsługi zapasów, a także transportu w logistyce. Drugi obszar tematyczny, zbudowany na podstawie konsekwentnego realizowania zasad tworzenia łańcucha logistycznego, zaczyna się od przedstawienia reguł konfigurowania sieci logistycznej w aglomeracji, regionie i między regionami. Ze względu na fakt, iż zarządzanie logistyczne wymaga zastosowania najnowszych technologii informatycznych, w rozdziale poświęconym informatyzacji w logistyce przedstawiono współczesne metody i systemy wspomagania decyzji logistycznych. W kolejnych rozdziałach scharakteryzowano modele koordynowania procesów logistycznych w produkcji, dystrybucji oraz w sektorze usług.

Trzeci obszar problemowy wynika z potrzeby ukazania logistyki w szerokim kontekście gospodarki światowej. Systematycznie globalizujące się bowiem systemy logistyczne w międzynarodowych łańcuchach dostaw są warunkiem uzyskiwania przewagi konkurencyjnej zarówno na polskich, jak i światowych rynkach. W tej części pracy znajdują się zatem rozdziały: eurologistyka i logistyka globalna. Nadto, w ostatnich latach powstała europejska sieć miast, w ramach której szczególnego znaczenia nabrała logistyka miejska. W rozdziale o tym tytule przedstawiono najnowsze zasady tworzenia i wdrażania logistyki miejskiej, będącej warunkiem traktowania miast jako bazy ekonomicznej punktów modalnych sieci logistycznych.

Kompendium wiedzy o logistyce może być zatem niezbędnym dla studentów, doktorantów i pracowników naukowych podręcznikiem akademickim, książką w bibliotece menedżera–logistyka, do której sięga się z potrzeby rozwiązania bieżących zadań w gospodarowaniu zasobami firmy w warunkach globalnej konkurencji.I. ISTOTA LOGISTYKI, PODSTAWOWE POJĘCIA

1. LOGISTYKA JAKO METODA ZARZĄDZANIA ŁAŃCUCHEM DOSTAW

Spojrzenie na rozwój biznesu międzynarodowego pozwala stwierdzić, iż przejście od rynku producenta do rynku konsumenta spowodowało zmianę warunków, w jakich przedsiębiorstwa muszą wytwarzać i sprzedawać swoje produkty i usługi. Zmniejszona żywotność produktów spowodowana ich szybkim moralnym starzeniem się, konieczność skracania cykli produkcyjnych, wzrastający popyt na towary wysokowartościowe o dobrej jakości, wymagają przejścia do rynku rządzonego przez odbiorcę. Zmusza to podmioty rynku nie tylko do zbadania i poznania potrzeb klienta, ale także do przewidywania jego przyszłych potrzeb, zarówno w odniesieniu do towarów, jak i usług oraz sposobu organizacji łańcucha dostaw.

Zmiany te nigdzie nie są tak dobrze widoczne jak w logistyce, której nazwa wywodzi się z XVI wieku i oznacza ni mniej ni więcej tylko „kto logicznie myśli”. Działalność logistyczna bowiem przeszła od działań fragmentarycznych w latach pięćdziesiątych i wczesnych sześćdziesiątych, przez fazę fizycznej dystrybucji w latach siedemdziesiątych, aż do zintegrowanego działania w latach osiemdziesiątych XX wieku, kiedy to stała się profesjonalną dziedziną wiedzy.

W latach dziewięćdziesiątych na bazie zintegrowanych działań powstała koncepcja zarządzania łańcuchem dostaw, w ramach której uwzględnia się źródła surowców i dostawców, politykę zakupu i gromadzenia surowców, przepływ materiałów wewnątrz firmy, przechowywanie wyrobów gotowych, dystrybucję, magazynowanie i transport. W tym rozumieniu firma integruje swoich dostawców i klientów, stając się jednocześnie ogniwem w łańcuchu logistycznym.

Logistyka

Dzisiaj możemy powiedzieć, iż logistyka to metoda zarządzania całym łańcuchem dostaw w przedsiębiorstwie i między przedsiębiorstwami, rozumiana jako planowanie, wdrażanie i kontrola przepływu produktów, tzn. towarów i usług, wraz z przepływem informacji i finansów, od jego oryginalnego źródła, poprzez wszystkie formy pośrednie, aż do ostatecznego klienta. Istota logistyki sprowadza się więc do integrowania zarządzania z tradycyjnymi obszarami produkcji, finansów i marketingu.

Za prekursora logistyki uważa się francuskiego inżyniera Jules’a Dupuita, który po kilku latach świadczenia usług transportowych z zakresu żeglugi śródlądowej w 1844 roku wybudował magazyny przy kanałach regulujących zdolność przepustową dróg wodnych. J. Dupuit wykorzystał konieczność gromadzenia zapasów w portach, w wyniku czego mógł sprawnie połączyć ogniwa magazynowania i transportu w jeden łańcuch logistyczny.

Bezpośrednią przyczyną wdrażania logistyki do gospodarki, zarówno w tworzeniu teoretycznych, jak i praktycznych rozwiązań, były doświadczenia z czasów II wojny światowej. Logistyka militarna stosowana podczas działań wojennych była jednym z głównych powodów osiągania sukcesów przez wojska alianckie. Od tej pory nikt już nie miał wątpliwości, że logistyka to most pomiędzy produkcją a rynkami, które są od siebie odległe w czasie i w przestrzeni.

Na podstawie doświadczeń wojennych po roku 1945 w specjalnej militarnej jednostce badawczej logistyki RAND (ang. Corporation and The Office of Naval Research) stworzono podstawy teoretyczne zasad wdrażania systemów logistycznych do gospodarki. W wyniku współpracy tej jednostki z korporacjami cywilnymi, w 1948 r. Amerykańskie Stowarzyszenie Marketingu (AMA) zdefiniowało logistykę jako ruch i operowanie produktami z miejsc wytworzenia do miejsc konsumpcji.

Pierwszą książkę o logistyce pt. Zarządzanie, logistyka, problemy firmy opublikował w 1961 r. E.W. Smykay. W 1962 r. powstało Towarzystwo Logistyczne – CLM (Council of Logistcs Menagement), którego członkowie zdefiniowali logistykę jako proces planowania, sterowania i kontroli kosztów, przepływu i magazynowania oraz informacji – od źródeł wydobycia surowca aż do miejsca konsumpcji produktu, zgodnie z życzeniami klienta.

Na początku lat dziewięćdziesiątych w amerykańskim CLM rozszerzono definicję logistyki i scharakteryzowano ją jako proces planowania, wykonywania i kontroli, wydajnego i sprawnego przepływu oraz magazynowania surowców, półfabrykatów i wyrobów gotowych, a także usług i stosownych informacji, od źródeł wydobycia surowców do klienta, zgodnie z jego oczekiwaniami.

W tym okresie (lata dziewięćdziesiąte) powstało Europejskie Stowarzyszenie Logistyków ELA, w ramach którego P. Bolt w 1992 r. dokonał syntezy dotychczasowych definicji, ze szczególnym uwzględnieniem integracji działalności logistycznej i określił logistykę jako proces zarządzania całym łańcuchem dostaw.

Łańcuch logistyczny

W uzupełnieniu tej, podanej już wcześniej, definicji należy stwierdzić, iż warunkiem koniecznym tworzenia łańcucha dostaw jest łańcuch magazynowo-transportowy, nazywany także łańcuchem logistycznym. Otóż łańcuch logistyczny jako baza logistyki to taki łańcuch magazynowo-transportowy, który stanowi technologiczne połączenie punktów magazynowych i przeładunkowych drogami przewozu towarów oraz organizacyjne i finansowe skoordynowanie operacji, procesów zamówień i polityki zapasów wszystkich ogniw tego łańcucha.

Ze względu na to, że funkcjonowanie łańcucha logistycznego uwarunkowane jest jego przestrzennym rozmieszczeniem, przez pojęcie łańcuch dostaw należy rozumieć przepływ produktów logistycznych w ramach ściśle określonej konfiguracji sieci logistycznej.

Sieć logistyczna

Coraz częściej w teorii i praktyce zwraca się uwagę na potrzebę tworzenia sieci gospodarczych, których szczególnym przypadkiem są sieci logistyczne. Firmy–ogniwa łańcucha logistycznego mogą przecież tworzyć takie sieci w ramach ich wspomnianej konfiguracji. Sieci logistyczne mają strukturę poziomą, a przez relacje z dostawcami, dystrybutorami i klientami firma–partner logistyczny, może włączyć się do rozgałęzionej sieci nowych kooperantów, nawet wtedy gdy nie jest ogniwem łańcucha logistycznego.

Oprócz sieci poziomych, zwanych również horyzontalnymi, wyróżniamy także regionalne, kapitałowe i samopromujące. Według interesującej teorii B. Hedberga, w sieć można przekształcić organizację już istniejącą, np. kooperujące ze sobą ogniwa łańcucha logistycznego. Niezbędne jest w tym przypadku stworzenie tzw. organizacji wyobrażonej (Imaginary Organization – IO) wykorzystującej wyobraźnię, alianse, technologie informatyczne, celem podjęcia działalności ponad fizycznymi granicami, co pozwala na odkrycie nowych zasobów i rozwój biznesu. Kluczową rolę w tworzeniu takich sieci odgrywa integrator sieci, zwany IO Liderem, który wyznacza ścieżki modelowania nowej organizacji, a w niej ważniejszych kompetencji do rekonstrukcji i rozszerzenia działalności firm. W konsekwencji lider tworzy mapę strategiczną, na podstawie której powstanie organizacja, doskonalona dzięki profesjonalizmowi partnerów i współpracy z innymi członkami sieci. Należy podkreślić, że oprócz stabilnej organizacji sieciowej istnieje dynamiczna organizacja sieciowa, a do jej podstawowych elementów B. Hedberg zalicza:

1) bazę klientów,

2) lidera i jego kompetencje,

3) bazę partnerów sieciowych,

4) system dostaw (zaopatrzenie),

5) system produkcji, kontrolę jakości,

6) system komunikacji,

7) system rozliczeń finansowych.

Konfiguracja dynamicznej organizacji sieciowej ma kształt pajęczyny, która powstaje w trakcie angażowania kolejnych uczestników sieci, nazywanych węzłami albo aktorami sieci. Przykładem takiej sieci, według B. Hedberga, może być sieć sklepów lub niezależnych agencji przewozowych, np. Rosenbluth International czy Texas Travel Enterprise. Choć agencje takie mają zasięg regionalny, to globalny system komunikacji umożliwia im działalność wspólną, prowadzoną w skali światowej.

Powstaje zatem pytanie, co jest celem logistyki i jaki jest jej zakres?

W odniesieniu do wszystkich firm „wyzwanie” logistyki jest podobne – chodzi o to, aby dać firmom metody i sposoby zdobycia rynku korzystne zarówno dla redukcji kosztów, jak i dla dobrej jakości produktów i usług. Wraz z silną konkurencją między firmami, wiele z nich przywiązuje większą wagę do wzrostu jakości produkowanych dóbr i świadczonych usług niż do wzrostu kosztów ich dystrybucji. Jest to nowa prawda, która wynika ze strategii logistyki. Z ekonomicznego punktu widzenia strategicznym celem logistyki powinno być określenie – o ile większe będą dodatkowe dochody firmy, uzyskane przez zwiększenie zysku w wyniku poprawy jakości produktu logistycznego, tzn. towaru lub usługi.

W odróżnieniu od dochodów, koszty logistyki mogą być określane dokładnie w bieżącym, praktycznym rachunku firmy, z uwzględnieniem ich podziału na dwa rodzaje:

– koszty operacyjne,

– koszty kapitałowe.

Koszty operacyjne to te, które powtarzają się okresowo i są ściśle związane z poziomem aktywności przedsiębiorstwa. Zaliczamy do nich np. koszty płac, koszty magazynowania, koszty ogólne.

Koszty kapitałowe mają charakter jednorazowy i nie ulegają zmianie w zależności od poziomu aktywności przedsiębiorstwa w krótkim okresie. Do tych kosztów zaliczamy np. inwestycje związane z zakupem parku pojazdów, baz magazynowych itp.

Zakres logistyki

Zakres logistyki natomiast wyznaczany jest dla firmy lub grupy firm przez opracowanie planu operacyjnego działalności logistycznej w wymiarze rzeczowym i przestrzennym.

Wymiar rzeczowy planu operacyjnego określa się zgodnie z następstwem operacji w łańcuchu logistycznym. Kolejność operacji w łańcuchu logistycznym z kolei wymaga podziału działalności logistycznej firmy na kluczową i pomocniczą.

Zakres przestrzenny działalności logistycznej wyznaczony jest rozmieszczeniem ogniw łańcucha logistycznego według konfiguracji sieci logistycznej w obrębie miasta, regionu czy między regionami.

Określenie celu i zakresu logistyki jest najczęściej tożsame ze stosowaniem wybranych metod zarządzania logistycznego w firmie.

Należy podkreślić, iż niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z produkcją wyrobów, czy usług, a także niezależnie od rodzaju wyrobów czy usług, rodzaju lub wielkości firmy, komponenty zarządzania logistycznego są takie same.

We współczesnych gospodarkach spotykamy trzy rodzaje zarządzania logistycznego:

1) strategiczne zarządzanie logistyczne,

2) interfunkcyjne zarządzanie logistyczne,

3) interorganizacyjne zarządzanie logistyczne.

Rys. 1.1. Kluczowa i pomocnicza działalność logistyczna

Źródło: opracowanie własne.

Rys. 1.2. Zarządzanie logistyczne

Źródło: opracowanie własne na podstawie: D. Lambert, J. Stock Strategic Logistics Management, Irwin, Boston 1993, s. 5.

Strategiczne zarządzanie logistyczne

Strategiczne zarządzanie logistyczne odbywa się w firmie, w której cele i zakres działań związanych z logistyką wpisane są w strategię przedsiębiorstwa związaną z jej rozwojem i wzrostem znaczenia na rynku. Zdarza się jednak, że zarządzanie logistyczne jest realizowane w firmach tylko na poziomie operacyjnym czy taktycznym.